Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği

Abstract

This article discusses the activities of the Turan Youth and Sports
Association, which operated in Bulgaria during the interwar
period between 1924 and 1934. In this context, it focuses on
the Association’s efforts to develop national consciousness among
the Turks in Bulgaria and to improve the public intellectually
and physically by dealing with educational and cultural issues.
The State of Bulgaria had been striving to erase the traces of
the Turks in Bulgaria with the policies such as intimidation,
assimilation and forced migration. Meanwhile, a number of
intellectuals came together to strengthen the bond between the
Turks in Bulgaria and to preserve Turkish culture, and founded
the Turan Association. The Turan Association, which took the
Kemalist reforms in the homeland Turkey as an example for the
development of national consciousness and culture among the
Turks, was also at the center of the relations between the two
countries with its activities and the ideas it pursued.

Full text

33
bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
Araştırma Makalesi / Research Article
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği:
Turan Gençlik ve Spor Birliği*
Mustafa Mutlu**
Öz
Bu makale k sava arası dönemde 1924-1934 yılları arasında
Bulgarstan’da faalyet gösteren Turan Gençlk ve Spor Brlğ’nn
Bulgarstan’da yaayan Türklern ulusal blncn geltrmek, hal-
kın terbyes ve sosyo-kültürel meseleleryle lglenmek yoluyla
onları fkrî ve bedenî manada yükseltme çabalarına odaklanmak-
tadır. Bulgarstan Devlet, Bulgarstan’da yaayan Türklere kar-
ı sndrme, asmle etme ya da göçe zorlama gb poltkalarla
onların Bulgarstan topraklarındak zlern slme gayret çnde
olmutu. Bu süreçte Bulgarstan’dak Türklern arasındak bağı
kuvvetlendrmek ve Türk kültürünü yaatmak adına brtakım
entelektüel çevreler br araya gelerek Turan Brlğ’n oluturmu-
lardı. Türkler arasında mllî uurun ve kültürün gelmes adına
anavatan Türkye’dek Kemalst nkılapları örnek alan Turan Br-
lğ, yaptığı faalyetler ve savunduğu fkrler le k ülke arasındak
lklern de odağında yer almıtı.
Anahtar Kelimeler
Turan, Bulgarstan, Türk Spor Brlğ, Kemalzm, Ba Müftü.
* Gel Tarh: 25 Ekm 2021 – Kabul Tarh: 31 Ocak 2023
Bu makaley u eklde kaynak göstereblrsnz:
Mutlu, Mustafa. “Bulgarstan’da Kurulan Br Türk Derneğ: Turan Gençlk ve Spor Brlğ.” blg, no.
107, 2023, ss. 33-62, https://do.org/10.12995/blg.10702.
** Öğr. Gör. Dr., Bartın Ünverstes, Rektörlük, Ortak Dersler Bölümü – Bartın/Türkye
ORCID: 0000-0002-3357-4567
mmutlu@bartn.edu.tr
33-62

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
34
Giriş
1877-1878 Osmanlı Rus Savaı, Bulgarstan toprakları çnde yer alan Türk-
lern ve tüm Müslüman toplumun durumunu tayn eden öneml br sava-
tı. Rusların bu savatak bell balı hedeer arasında, Ege Denz’ne kadar
uzanan büyük br Bulgarstan kurmak ve İstanbul’u serbest br ehr hâlne
getrmek bulunuyordu. Yan bu sava, çok mlletl topraklar üzernde tek
mlletl br devlet kurmak çn grlen öneml br savatı. Dolayısıyla bu sa-
vaın temel amacı Türklern büyük br çoğunluğunu bu topraklardan atmak
üzere ekllenmt. Bu savala brlkte bölgedek Türkler slahsızlandırılır-
ken, dğer yandan Bulgarları slahlandırarak Türkler defetme ve yok etme
syaset güdüldü (İpek 5, 15-17).
Sava sonrasında Bulgarstan’da kalan Türklern hakları se mzalanan br
dz kl ve çok taraı anlamalar tarafından düzenlend. Bu antlamalara
göre (Berln Antlaması (1878), İstanbul Protokolü (1909), 1913 ve 1919
Barı Antlamaları ve 1925 yılı Ankara Antlaması) Bulgarstan’dak Müslü-
man-Türk toplumun sosyo-poltk, ekonomk ve dnsel hakları tanımlandı
(Zhelyazkova 287; Eroğlu, Mlletlerarası 28-33; Eroğlu, Türk 1339-1447;
Yalımov, İstora 521; Kaml 11-40).
Panslavzm poltkasının yardımıyla brlkte 1835-1876 yılları arasında b-
lnçl, mllî br Bulgar aydın ktles olumusa da (İpek 6) Bulgarstan, kül-
türel, etnk ya da syas anlamda br ulus değld. Bulgarstan Prenslğ br
an önce mllî tarhî br varolu neden oluturma htyacı hssett ve böylece
mutlak br etnk-ulusal homojenlk fkrn ulus nası lkes olarak benmse-
d. Lakn Osmanlı Devlet Balkanlarda etnk ve dnî grupların çetllğn
barındıran br mras bırakmıtı. Bu sebeple hükûmet bütün azınlıkların as-
mlasyon ve tasfyesyle bu  çözmek stemt (Karpat 729).
1878’de Bulgarstan’ın özerklk kazanmasından sonra resmen azınlık ko-
numuna düen Müslüman/Türk topluluk, Osmanlı-Rus Savaı’nı zleyen
lk on senede savaın etkler sebebyle her bakımdan olumsuz koullarla
karı karıya kaldı (Dayıoğlu 179). Sstematk br yıkım poltkasına gren
Bulgar hükûmet camler, tekkeler, vakıarı, mezarlıkları ve okul bnala-
rını yıkarak Türklern hayatına ve kurumlarına, mras ve tarhne, eğtm
ve kültürüne saldırdı (Turan 298). Türkler canlarını kurtarmaya çalıırken
Bulgarlar onlardan kalan malları ele geçrd. Türklern varlığından rahatsız
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
35
olan Bulgarlar onlardan kalan her ey tahrp ett veya kend kullanımları
çn herhang br para ödemekszn el koydu (Ersoy Hacısalhoğlu, “Bulga-
rstan’da Türklern Okul” 892).
Osmanlı-Rus Savaı (1877-1878) Bulgarstan’da mülkyet, eğtm ve dn
alanında kaydedlen gelmeler etkled. Özellkle savaı zleyen yıllarda br
yandan azınlığın aydın kesmn oluturan öğretmenlern ktleler hâlnde
mparatorluk topraklarına göç etmes, br yandan Türk okullarının gelr
kaynaklarını oluturan vakıf mallarının sava sırasında tahrbata uğraması,
sava sonrasında da Bulgarlarca ele geçrlmes Türk toplumuna cdd zarar-
lar verd (Dayıoğlu 181).
Gelrler le vakıar, hayır ler ve dnsel ve eğtsel amaçları gerçekletrme
bakımından Bulgarstan’dak Müslüman Türk azınlığını ayakta tutan önem-
l br madd kaynaktı. Berln Antlaması’nın lgl hükmü doğrultusunda
oluturulan Türk-Bulgar Komsyonu 1880 yılında çalımalarına baladı.
Ancak, Komsyon toplantılarında Bulgar temslclernn tavrı müzakereler
mümkün olduğunca uzatmak, geçen süre zarfında da vakıf mallarının yö-
netmnn Bulgar hükûmetnce ele geçrlmesn sağlamak eklnde belrd
(Dayıoğlu 210). Bulgarstan’ın bağımsızlığından sonra mzalanan 1909 İs-
tanbul Protokolünde vakıar sorununa da yer verlerek protokole bununla
lgl br madde kondu. Buna göre vakıarla alakalı br karar almak üzere br
komsyon kurulmasına karar verld ve bu komsyonun tamamı Bulgarlar-
dan oluturuldu. 1909 yılında komsyon aldığı kararlar le vakıara el koydu
(Ersoy Hacısalhoğlu, “Bulgarstan’da ‘Müstesna Vakıar’” 159-160).
Bunun yanında Türklern fkr gelmn engelleme ve onları cahl br top-
lum sevyesnde tutma düüncelern açık eklde savunan Bulgarlar, Os-
manlı yönetmnden kalan eğtm kurumları çn de kapsamlı br mha pol-
tkası zlemt (Ersoy Hacısalhoğlu, “Bulgarstan’da Türklern Okul” 894).
1907 yılında Eğtm Bakanlığı’nın dergsnde çıkan br yazıda Bulgar br
eğtmc kısaca unları söylemt:
“Türk azınlık okulları ortadan kaldırılmalıdır. Bunun çetl yolları
vardır. Devlet bunlara yardım yapmamalı, Türk halkının da bu okul-
lara yardım etmeler yasaklanmalıdır. Böylece desteksz kalan Türk
okulları kendlğnden ölür. Büsbütün ortadan kaldırılamazlarsa bu
okullar ezlmeldr. Bunun da çetl yolları vardır. Sözgelm sağlığa
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
36
elverl olmadıkları, ahlaka uygun eğtm vermedkler, öğretmen
maalarını zamanında ödemedkler vb. gb gerekçelerle bu okullar
kapatılablr” (mr, Bulgarstan Türkler 41-42)
Yaanan bu süreçte Türk ve Müslüman toplumunu en çok etkleyen ey,
ulusal devletn kurulmasıyla Bulgarstan’dak genel sosyal değm eğlm
oldu. Batılılama modeln zleyen syas aktörler, mümkün olan her yerde
İslam dnnn ve Osmanlı kültürünün görünür unsurlarını yok etme polt-
kasını benmsed. Bu poltka, Türk ve Müslüman nüfusun yaam koulları
ve kmlk algıları üzernde olumsuz br etk yarattı. Yen devlette artık ya-
bancı olduklarını gösterd ve bu onları ya göç etmeye ya da dnî grup daya-
nımaları çnde kendlern daha fazla korumaya tevk ett (Höpken 59).
Yen poltk ve sosyal br ortamda yaamak zorunda kalan Müslüman/Türk
azınlığı kurumlama çabası çne grd. Oluturduğu kültürel ve dnsel kurum-
ların yardımı ve çabalarıyla kmlğn koruyup geltrd. Cemaat- İslamye
Encümenlkler, Müftülükler ve erat mahkemeler çalımaya baladı. Kültü-
rel kurumlara gelnce, her eyden önce özel Türk okulları faalyete geçrlme-
ye ve yen lkokul ve rütyeler açılmasına çalııldı. Hatta umnu’da br Türk
öğretmen okulu açılması çn çalımalar yapılsa da Balkan Savaları’nın bala-
ması okulun açılmasını erteled (Memoğlu, Geçmten Günümüze 115-125).
Balkan Savalarında Bulgarstan’dak Türklern durumu kötüye gtt. Haya-
tını kaybedenlern yanında bnlerce Türk, Bulgarstan’dan koparılarak baka
devletn sınırları çne grd. Brnc Dünya Savaı dönemnde Osmanlı Dev-
let ve Bulgarstan arasındak gergnlk azaldı, ama Müslüman-Türk azınlı-
ğın sosyo-ekonomk durumu daha da kötüye gtt (Yalımov, İstora 522).
Brnc Dünya Savaı’ndan sonra Bulgarstan’ın 27 Kasım 1919 tarhnde
mzaladığı Neully Barı Antlaması’nın 54. Maddes Bulgarstan’dak azın-
lıkların (Türkler de dâhl) sosyal, dnî, hayır ve eğtm kurumları açmak,
dare etmek ve denetlemek hususunda Bulgar vatandalarla aynı haklara sa-
hp olması hükmü getrld (mr, Bulgarstan Türk Azınlığının 263-265).
1919’da göreve gelen Stambolysk yönetmndek Çftç hükûmet (1919-
1923) yen eğtm yasasında Türk okullarına sancak ve beledye darelernce
yardım yapılması, yen Türk okul bnalarının yapımı çn okul encümenlerne
hükûmet kefalet le kred ve naat malzemes alım kolaylığı tanıdı (Memoğ-
lu, Geçmten Günümüze 136). Yne Çftç hükûmet tarafından kurulan dev-
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
37
let araz fonundan sağlanan araz hbeler le Türklere öneml ölçüde yardım
edld (Crampton 431). Bununla beraber Anadolu’da Mllî Mücadele’nn
devam ettğ bu yıllarda (1919-1922) Ankara hükûmet le Stambolysk
hükûmet arasında gzl görümeler yapılarak dplomatk lkler kurulmaya
çalııldı (Tarhte Türk-Bulgar İlkler 104-106). Lakn 1923 yılında Bulgars-
tan’da yapılan darbeden sonra Stambolysk hükûmetnn yerne gelen Bulgar
hükûmetlernn Bulgarstan’dak Türklere bakıı esks gb oldu. Bu süreçte
Turan Gençlk ve Spor Brlğ1 Bulgarstan’da yaayan Türkler çn mücadele
eden oluumlardan br olarak ortaya çıktı (Keskoğlu 19; ere 32). Bulga-
rstan’dak Türklern fkrî ve bedenî manada gelmne destek olmak, Türkler
arasında mllî br blnç oluturmak ve Türk kültürünü koruyup yaatmak
amacıyla kurulan Turan Brlğ bu yolda büyük çaba sarf ett.
Bu çalıma, Bulgarstan’da 1924-1934 yılları arasında faalyet gösteren Tu-
ran Brlğ adlı svl toplum kuruluunun faalyetler ve var olma çabalarını
ele almaktadır. Çalımada Turan Brlğ’nn hang artlarda, nçn ve nasıl
kurulduğu, ne tür çalımalar gerçekletrdğ, devlet ve toplum nazarında
nasıl karılandığı gb sorulara cevaplar aranmıtır. Öte yandan, Turan Br-
lğ hakkında kapsamlı, bağımsız br çalımaya rastlanmamıtır. Konu hak-
kında ana hatlarıyla blg veren eserler Ahmet Hezarfen, Blal mr ve Os-
man Keskoğlu’nun çalımalarıdır. Bunlar dıında genellkle satır aralarında
bahsedlen brlk hakkında kapsamlı blgye rastlanmadığı gb, gen br
değerlendrme de yapılmamıtır. Genel manada brlğn kurulduğu tarhsel
süreç anlatılmıtır. Bu husus, konuyu lg çekc ve aydınlatılmaya muhtaç
br hâle getrmtr. Çalımada Türk, Bulgar ve dğer yabancı kaynaklardan
faydalanılmı, ayrıca çalıma arv belgeler ve basın malzemeleryle de des-
teklenmtr. Çalıma k bölümde ele alınmıtır. İlk bölümde brlğn kuru-
luu ve faalyetler anlatılırken, knc bölümde de Turan Brlğ’nn Bulgar
hükûmet ve toplum nezdnde nasıl karılık bulduğu ve brlğn varlığı üze-
rne yaanan tartımalar aktarılmaya çalıılmıtır.
Turan Birliği’nin Kuruluşu, İç Yapılanması ve Faaliyetleri
Brnc Dünya Savaı’ndan sonra Osmanlı Devlet yıkılmı ve Anadolu coğ-
rafyasına sıkımı olan Türklern buradak son varolu mücadeles olan mllî
kurtulu hareketnn baarıyla sonuçlanmasıyla Türkye Cumhuryet kurul-
mutu. Anavatan Türkye’dek bu gelmeler, Bulgarstan Türk gençlğn de
hareketlendrmt (Canbazov, Bulgarstan’da Bamüftülük 294).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
38
Brnc Dünya Savaı’nda Osmanlı Devlet le ttfak kurmu olan Bulgars-
tan Devlet’nde, sava sonunda ktdara gelen Stambolysk’nn Babakanlı-
ğında kurulan Çftç Hükûmet zamanında Türklere karı ılımlı br poltka
zlend. Türkler kanunların ve anlamaların sağladığı azınlık haklarından
faydalandı ve bu sayede hükûmetten destek alan Türk ve Müslüman nüfu-
sun eğtm koullarında kısa br dönem yleme yaandı. Örneğn, umnu
Türk Öğretmen Okulu, Nüvvap Okulu gb öneml eğtm kurumları bu
dönemde açıldı (Keskoğlu 19).
Bu olumlu hava çnde, farklı ehrlerde yaayan Türk gençler se br araya ge-
lerek çetl spor kulüpler kurmutu. Çoğu 1923-1924 yılında kurulan spor
kulüpler unlardır: İnkılap kulübü (Esk Cuma), Altın Yıldız kulübü (Esk
Zağra), İler kulübü (Nğbolu), Kamer kulübü (Plevne), Çelk kulübü (Prava-
d), Atlla kulübü (Rahva), Gençlerbrlğ kulübü (Razgrad), Yıldız ve Terakk
kulüpler (Rusçuk), Hlal kulübü (Varna), Turan ve Tenvr- Efkâr kulüpler
(Vdn), Gayret kulübü (İvraca), Rumel kulübü (Yenpazar), Kuvvet ve Bal-
kan kulüpler (Ztov) (mr, Bulgarstan Türkler 98; Hezarfen 39).
Bulgarstan’da yaayan Türkler brçok spor kulübü kurmu olsa da bunlar
arasında br brlk yoktu. Bu kulüpler organze edp br teklata bağlamak
ve onlara br stkamet vermek gerekyordu. Bunun çn Delorman gazetes
sahb Mahmut Necmettn Delorman ve Razgrad Rütye Mekteb öğret-
men ve Delorman gazetes yazarlarından Vdnl Mustafa erf Alyanak’ın
spor brlğnn olumasına yönelk yazdıkları yazılar le br blnç uyandırıl-
mak stend.
Bu konuda çıkan yazılarda Türk halkının br kısmının kasabalarda spor kulü-
bü kurarak fkr ve beden terbyes tahsl ettğ ve bu sayede Bulgarstan Türk
gençlğnde ortaya çıkan sosyal hastalıkların bertaraf edleceğ belrtld. Spor
faalyetler sayesnde Türk gençlğnn brbrne sımsıkı bağlanacağı vurgulana-
rak Türk gençler arasındak bu bağın ancak spor brlğ altında yapılacak çetl
spor faalyetler sayesnde oluacağı fade edld (Tunalı Al Hüsnü 10-11).
Bulgarstan’da spor brlğnn sağlanması hususunda sosyo-kültürel faalyet-
ler de gerçekletrld. Razgrad’ta Sönük Ocak adlı br pyes yazıldı ve bu
pyesn amacı, mevcut spor kulüplern br merkeze bağlamak ve böylelkle
Bulgarstan’da kuvvetl br brlk vücuda getrmekt (Tunalı Al Hüsnü 11-
12).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
39
Bu hususta Rusçuk ehrnde Bulgarstan’dak bütün sporcu Türk gençlern
br brlk etrafında toplamak maksadıyla 1924 yılında Rusçuk Rütye Mekte-
b’nde br kongre yapıldı. Bulgarstan’dak Türklern lk spor hareketlern de-
alze eden ve onlara brlk cephesnn stkametn veren bu lk tarhî kongrede
alınan kararlar, Bulgarstan’da yaayan Türkler arasında yen ve gen kapsamlı
br çığır açtı. Kongreye Razgrad’tan Gençler Brlğ, Pravad’den Çelk kulübü,
Ztov’den Kuvvet kulübü, Plevne’den Kamer kulübü, Rusçuk’tan Terakk ve
Yıldız Kulüpler katıldı (Tunalı Al Hüsnü 10-14; Delorman 17).
Kongrede Bulgarstan Türk takımları arasında br turnuva düzenlenmesne
karar verld ve bu konuda br yönetmelk hazırlandı. Bu yönetmelğe göre
1925 yılı hazran ayının balarında, brnc kongreden sonra geçen on ay
zarfında brlğe gren yen ve esk kulüpler arasında br Ztov’de, dğer
Esk Cuma’da olmak üzere k müsabaka ve bu k müsabaka galpler arasın-
da da Plevne’de toplanacak olan knc kongre günlernde karılamak üzere
br de ampyonluk müsabakası tertplend (Karagöz, “Spor Brlğ’nn” 3).
Türk gençler arasında yapılan bu spor faalyetler entelektüel kesm arasın-
da da lg uyandırdı. Spor kulüpler, çoğu blnçsz br yaam süren, zhnsel
ve bedensel manada uyumu olan gençler çnde bulundukları durumdan
kurtaran brer kültür yuvası olarak görüldü. Öyle k Türk Spor Brlğ, spo-
ru Türk gençlğnn madd ve manev vasıarının gelmne yardım eden
öneml br vasıta olarak görüyordu. Sporun eğtc ve toplumsal yönüne
ehemmyet vererek mllî çerçeve çnde spor vasıtasıyla Türk gençlern br
araya toplamayı amaçlamıtı (Tunalı Al Hüsnü 42).
Bu amaç ve hedeer doğrultusunda 3 Temmuz 1925 tarhnde Plevne’de
Türk Spor Brlğ’nn knc kongres toplandı. Kongrenn lk günü Plevne
Bulgar kulüpler ve federasyonu namına Vt Kulübü ve Federasyon bakanı
Gospodn Gaydarof’un bakanlığında br heyet gelerek br maç teklfnde
bulundu. Teklfn kabulü üzerne aynı gün yapılan maç halk nezdnde de
öneml tesr bıraktı ve Türk-Bulgar mlletler ve gençler arasında samm ve
dern br dostluk zuhur ett (Tunalı Al Hüsnü 34; Hezarfen 40).
Plevne’de toplanan kongreye geçen seneye ek olarak Varna, Vdn ve Nğ-
bolu ehrlernn kulüpler de katıldı. Vdn’de Turan kulübünün kurucula-
rından Yaar Ahmet Tunal kongre bakanlığına seçld. Kongrede görüü-
len maddelern en önemls Bulgar Spor Federasyonu’na mı katılmalı, yoksa
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
40
bağımsız br Türk Spor Federasyonu mu oluturulmalı? konusu oldu. Yapılan
müzakerelerde Türk Spor Brlğ’nn Bulgar Federasyonu’ndan ayrı olması
kararlatırıldı. Ayrıca bell br gelr olmayan ve gönüllü nsanların gayretyle
çalımalarını yürüten Türk Spor Brlğ, Bamüftülüğe ve Vakıar Müdürlü-
ğü’ne müracaat edp mal yardım stenmesn de karara bağladı (Canbazov,
Bulgarstan’da Bamüftülük 294).
Bunun yanında kongre bakanı Yaar Ahmet Tunal, Türk Spor Brlğ’nn
Bulgarstan Türk gençlğnn gelmes adına sporu tek gaye olarak görme-
snn kâf gelmedğn ve bu brlk le Türk gençlernn özellkle mllî duy-
gularını geltrme ve desteklemenn mümkün olmadığını açıkladı. Bulga-
rstan’da azınlık bulunduklarını dkkate alarak Türk gençlğn her alanda
yettrecek, sadece bedensel değl aynı zamanda zhnsel olarak destekleye-
cek çetl amaçları olan br teklata htyaç olduğunu fade ett. Ancak bu
teklf kabul görmed (Karagöz, “Brnc Rusçuk” 5; Hezarfen 41).
Kongreden sonra Spor Brlğ merkez dare heyet br yandan Vakıar Ge-
nel Müdürlüğü’nden gerekl yardımın yapılması hususunda grmde bulu-
nurken dğer yandan hükûmete Spor Brlğ’nn ayrı br spor federasyonu
olarak kurulmak üzere tüzüğünün kabul edlmes çn bavuruda bulundu.
Bu bavurulara verlen cevaplarda Vakıar Müdürlüğü, stenlen yardımın
yapılacağını vaat etm olmasına rağmen aradan aylar geçtğ hâlde br sonuç
alınamadı. Hükûmetten gelen cevapta se Bulgarstan’da br federasyonun
var olmasından dolayı knc br federasyon demek olan Spor Brlğ tüzüğü-
nün kabul edlemeyeceğ belrtld. Bununla beraber resm maçların Bulgar
Futbol Federasyonu’na dâhl kulüpler arasında yapıldığı, Spor Brlğ’nn de
federasyona üye olarak grmes hâlnde federasyon müsabakalarına trak
edebleceğ bldrld (Karagöz, “Varna” 5; Okday 150).
Spor Brlğ’nn üçüncü kongre zamanının yaklatığı günlerde Vdn ve Var-
na’dak Türk gençler arasında br hareketllk vardı. 20 Mayıs 1926 tarhn-
de yayımladıkları br bldrde Spor Brlğ’nn Bulgarstan’dak Türk genç-
lernn tümünü tek çatı altında toplamaya yetmeyeceğ ve Türk gençlernn
htyaçlarını karılayamayacağı dle getrld. Bu hususta Bulgarstan’da sayı-
ları çok az olan Yahudlern Maccab Cemyet örnek verlerek bu cemyet
vasıtasıyla Yahud gençlernn küçük yatan tbaren mllî br terbye aldıkla-
rı, fkren ve bedenen gelmlerne yardım ederek onları meden brer vatan-
da olarak yettrdğ ve bu sayede bütün Yahud gençler arasında kardelk
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
41
duygularının kuvvetlendğ fade edld (Tunalı Al Hüsnü 47-48). Buradan
yola çıkarak Bulgarstan nüfusunun 1/5’n oluturan Türklern hçbr tek-
latı olmadığına ve Türk gençlern brletrecek, aralarında kardelk duygu-
larını kuvvetlendrecek br teklatın gerekllğne değnld (Keskoğlu 115).
Bu gelmeler ıığında Spor Brlğ’nn üçüncü kongres 2 Ağustos 1926 ta-
rhnde Varna’da toplandı. Kongrenn en öneml konusu ad değklğyle
brlkte brlğe yen br kmlk kazandırılmasıydı. Brlğe Türklern tama-
mını temsl edeblecek karakterde olan Turan adı verlmek stend. Vdn’de
1924 yılında kurulmu olan Turan adlı br spor kulübü ve derneğ vardı.
Bu derneğn tüzüğü de resmen onaylanmıtı. Dernek kendsn kültürlü,
dmanlı ve meden spor derneğ olarak tanımlamı ve amacını zhnen ve
bedenen gelmek olarak açıklamıtı. Derneğn jmnastk, futbol, müzk ve
zc takımları vardı (Keskoğlu 114).
Spor Brlğ’nn kurucuları, bunun syas bazı sakıncalar doğurması htma-
ln öne sürerek Bulgarstan’da kurulmu br kültür cemyetne Turan adının
verlmesnn doğru olamayacağını söyled. Esasen Turan mefkûresnn Tür-
kye’de ble as etm olduğunu ve stenldğ takdrde bundan dama syas
manalar çıkarmanın mümkün olacağını fade ederek, zemne, zamana ve
amaca uygun br ad bulunmasını sted (Karagöz, “Spor Teklatımız” 3).
Lakn yapılan oylamada Turan sm kabul edld. Böylece Spor Brlğ’nn
üçüncü kongres Turan Brlğ’nn brnc kongres oldu. Turan Brlğ’n
vücuda getrenlern syas gayeler yoktu. Turan mefhumunu br sembol ola-
rak kabul etmlerd. Türk gençlğn toparlayıp geltrmey hedeyorlardı.
Spor faalyetlern tek baına yeterl görmeyp, Türk gençlern fkr yönden
de yükseltmek amacındaydılar. Vdn ehrnde eğtml Türk gençlernn
mevcudu daha fazlaydı ve eğtm sevyeler genel olarak Rusçuk ehrndek
gençlerden daha yüksekt. Türk gençlğn sadece sporla değl, farklı yönler-
den de geltrmek söz konusu olunca, lderlğ ele aldılar. Varna ehrndek
kulüpler de onlara destek verd (mr, Bulgarstan Türkler 102-103; He-
zarfen 43).
Böylece Bulgarstan Türk gençlernn fkren ve bedenen terbyesne çalııp
onları y karakter sahb kılarak meden hayatta baarılı olacak eklde hazır-
lamak ve gençler arasında kardelk duygularını kuvvetlendrmek gb toplu
br gaye güden brlk kurulmu ve faalyete geçm bulunuyordu.
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
42
Turan bayrağı altında, Türk gençler arasında yoğun kültürel ve sportf faal-
yetler baladı. ubeler faalyete geçrlerek yakın ve çevre ehrlerde etknlk-
ler düzenlenyor ve bu etknlklerde Türk gençler br araya gelerek kayna-
maları sağlanıyordu. Aynı zamanda okuma yazma, jmnastk ve müzk gb
kurslar düzenlenerek üyelern ksel gelmne katkı sağlanırken, futbol ve
zclk gb etknlkler de gençlern sosyal yetenekler desteklenyordu. Tüm
bu çabalar brlk üye sayısının artmasına ve yen ubelern açılmasına katkı
sağlıyordu (Türker 204; Karagöz, “Vraca” 3).
Turan Brlğ’nn knc kongres se 26 Temmuz 1927’de İvraca’da toplandı.
Turan Brlğ zyadesyle jmnastk ve spora önem verd ve bu kongrede 37
maddelk br jmnastk ve spor yönetmelğ hazırlandı. Yönetmelğn brnc
maddesne göre Turan Brlğ’nn temel amaçlarından brs Türk gençler-
nn ruhsal ve bedensel gelm çn çalımak, aralarında dayanıma ruhunu
geltrmek ve onları sosyal hayatta baarılı olacak eklde hazırlamaktı. Yö-
netmelkte brlğn mührü ve bayrağı belrlenm ve envanternn tutulduğu
br kulüp vücuda getrlmt. Ayrıca Turan gençlerne has br forma tertp
edlm ve Türk gençler resm günlerde bu özel kıyafetler le toplum çne
çıkmaya balamıtı (Keskoğlu 115; Doytchnova 1244).
1927 İvraca ve 1928 İslmye Kongreler sürecnde Turan Brlğ öneml br yol
kat etm ve Türk gençler arasında br nev kültür turanzm letlmt (ere
12). Vdn ubesnde bu süreçte 16 klk mandoln orkestrası, k kız ve k
erkek jmnastk takımı çalıtırılarak öğretlen brtakım dman ve müzk parça-
larıyla halkın lg gösterdğ eğlenceler tertp edlm, bunun yanında brlk or-
kestrası brkaç kez Bulgar hayır kurumları adına verlen eğlencelere katılmıtı.
Brlk kend mekânında verdğ küçük çapta eğlenceler, düzenledğ toplantı ve
konferanslarla halkın sevgsn kazanmıtı. Varna ubesnde se bu süreçte k
spor takımı, k jmnastk takımı ve 12 klk mandoln orkestrası çalıtırılmı,
kend yernde verdğ eğlenceler le brlğe güzel gelr sağlayan br çekl tertp
edlmt. Kıın se üç aylık br gece kursu açılmı, katılım sağlayanlara Türkçe,
Bulgarca okuma, yazma ve hesap öğretlmt. İvraca, İslmye ve Kızanlık gb
ubelerde de buna benzer faalyetler düzenlenmt (Karagöz, “Vraca” 3-4).
1928 yılında brlğn öneml adımlarından brs kend yayın organı olarak
Turan gazetesn çıkarmak oldu. Turancıların cemyet bayramı olan 6 Mayıs
1928 münasebetyle bol resm ve zengn yazılarıyla yayımlanan bu gazete
dernek çndek ve dıındak her Türk çn fthar kaynağı oldu ve Turan Br-
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
43
lğ’nn memlekete faydalı br oluum olduğu ve olacağı anlatılmaya çalııldı
(Karagöz, “Vraca” 4).
Turan Brlğ’nn 1929 yılı temmuz ayı çersnde dördüncü kongres top-
landı. Kızanlık’ta yapılan kongrenn ana konusu Sofya’da toplanacak olan
Bulgarstan’dak Türklern Brnc Mllî Kongres’ne destek olmak ve ube-
lern güçler yettğnce bu kongreye delege göndermesn sağlamaktı (Kara-
göz, “Turan Cemyetler” 3).
Öyle k Bulgarstan’dak Türklern Brnc Mllî Kongres 31 Ekm-3 Kasım
1929 tarhnde Sofya’da toplandı (Memoğlu, Bulgarstan 309). Kongreye
Turan Brlğ de öneml katkı sağladı. Kongreye, Türklern yaadığı bölge-
lerden delegeler katıldı ve delegeler Türk toplumunun temel sorunlarını tar-
tıarak steklern Bulgar hükûmetne bldrd. Bu stekler Bulgarstan’dak
Türk azınlık konuları, Türklern dnî kurum ve vakıarı ve hayır dernekle-
ryle lglyd. Kongre kararlarında kendlern dğer Müslüman gruplardan
ayırmak amacıyla Türk azınlık kavramı defalarca vurgulandı. Kongrenn
talepler Bulgar hükûmetne bldrlse de bu taleplere hçbr vakt cevap ve-
rlmed (Köksal, Mnorty 512).
1930 yılındak benc kongre Flbe’de gerçeklet. Kongreye katılımı arttır-
mak amacıyla Flbe kongres de dahl olmak üzere bundan sonrak kongreler
temmuz ayı yerne eylül ayında yapılmasına karar verld. Bunun sebeb se
brlğe dahl olan yen ehr ve köy ubelerndek üyeler çftç çocuklar olu-
turduğundan hasat lerne sekte vurmamak ve bundan sonrak kongrelere
öğretmenlern de katılımını sağlamaktı (Karagöz, “Turan Cemyetler” 3).
Turan Brlğ 1931-1933 yılları arasında büyük br gelme gösterd. Köylere
varıncaya kadar brçok ehrde ubeler açıldı. Yaptıkları spor faalyetler, yü-
rüyüler ve enlklerle Bulgarstan Türk gençlğ arasında mllî ve samm br
bağ kuruyorlardı. Bulgarstan’dak Türkler, Türkye’dek Kemalst nkılapları
da yakından takp edyor ve onları örnek alma yolunda büyük gayret göste-
ryordu (mr, Bulgarstan Türkler 103).
Bulgarstan’da Türkye büyükelçs olarak bulunan Hüsrev Gerede Bey, Bul-
garstan’dak Türk gençlernn Türkye’de yapılan harf devrmn örnek alarak
kurslar açtıklarını, spor teklatları, okuma ve toplanma yerleryle medenye-
tn öncüler olarak çalıtıklarını fade etm ve mllî brlk ve azınlık hukuku
davalarında gösterdkler gayret takdrle karılamıtı (Sefr Hüsrev Gerede 4).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
44
Turan Brlğ sadece spor faalyetler le ön plana çıkmamı, bunun yanında
kültürel çalımalar ve sosyal yardım projeleryle de Bulgarstan’dak Türk
halkının destekçs olmutu. Kı aylarında fakr alelere ve yardıma muhtaç
klere yardım amacıyla müsamereler düzenlemt (Ethem Abd 4). Ör-
neğn; İslmye ehrndek Turan Brlğ, İslmye öğretmenlernden olup br
kaza netcesnde sakat kalan ve bu suretle yardıma muhtaç br hâle gelen
öğretmen Hall Al Bey’n menfaatne büyük br müsamere verm ve mü-
samerede Namık Kemal ve Reat Nur Beylern pyes ve komedler temsl
edlmt. (Bulgarstan Türklernn Br Kadrnaslığı 4).
Merkez Kuzey Bulgarstan’da bulunan Turan Brlğ’nn ubeler zamanla
Güney Bulgarstan’a da yayıldı. Kırcaal’de açılan Turan Brlğ’nn ubesn-
de üyelern grmleryle bölge Müslümanları Encümenlğ, ehr merkezn-
de eğtm merkez oluturmak çn araz satın alıp br okul nasına baladı
(Türker 205).
Bu süreçte yednc kongrenn Kırcaal’de toplanmasına karar verld. Lakn
Bulgar hükûmet Kırcaal’nn Türkye sınırına yakın br yerde olmasından
dolayı kongrenn orada yapılmasına müsaade etmed. Bundan dolayı yedn-
c kongre Esk Zağra’da yapıldı. Buna benzer br durum sekznc kongre
çn de yaandı. Turan Brlğ sekznc kongrey Razgrad’ta toplamayı karar-
latırdıysa da Bulgar hükûmet buna da müsaade etmed ve sekznc kong-
renn Rusçuk’ta toplanmasına karar verld (Karagöz, “Turan Cemyetler, 8
nc Razgrad” 3; Keskoğlu 116).
Turan Brlğ’nn sekznc kongres 20-22 Ağustos 1933 tarhnde gerçek-
let. Kongreye Bulgarstan’ın farklı yerlernden 300’den fazla delege katıldı.
Turan Brlğ’nn bakanı Vdnl Mustafa Kasım Bey’n açılı konumasın-
dan sonra kongre bakanlığına Varnalı Ömer Kâf Nalbandoğlu seçld.
Ömer Kâf Bey ve Rusçuk Emnyet Müdürü Gospodn Danef brer ko-
numa yaptı. Gospodn Danef konumasında her k karde mlletn, el ele
vererek samm br tarzda çalımalarını tavsye ett (Bulgarstanlı Türkler 4).
Rusçuk kongres kararları gereğnce 1935 yılı yaz aylarında br beden ha-
reketler gösters yapılacaktı. Bu gösterye trak edecek kız ve erkek azayı
hazırlamak çn 1934 yılı çnde beden eğtm öğretmen yettrmek üze-
re 10-Temmuz-20 Ağustos 1934 arasında Varna’da br jmnastk kursunun
açılmasına karar verld (Karagöz, “Turan Cemyet (1)” 2, 4).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
45
Bu kurslardan maksat yalnız teknk personel hazırlamak değl, aynı zaman-
da Turan Brlğ’ne bağlılığı arttırmak, sosyo-kültürel faalyetlerde kend d-
spln ve nezaketyle mensup oldukları toplumun her ferdne örnek olacak
br kadro yettrmek ve ubes olmayan köy ve kasabalarda ubeler olutur-
mak çn  blen nsanları hazırlamaktı.
Bu kurslarda vücut hareketler göz önüne alınarak umum beer ve beden
terbyes dersler, hıfzıssıhha, genel fenn terbye, terbye- bedenye sstem-
ler, Turancılığın lüzum ve tarhçes, Turancı terbyes terbye- bedenye
tarh, serbest talm termler, turzm, jmnastk, spor ve lk sıhh yardım
gb dersler okutturulacaktı. Uygulamalı olarak da yürüyüler, mllî oyunlar,
dans, çocuk oyunları, voleybol, basketbol, futbol vs. gb sporlar uygulana-
caktı (Karagöz, “Turan Cemyet (2)” 2).
Bu sayılanlar gerek merkezn gerekse ubelern brkaç sene zarfında göre-
cekler lern en önemllern oluturmaktaydı. Bütün bunlarla beraber
her ube, daha önce yaptığı gb 1934 yılı çersnde müsamere ve temsller
vermeye, gece kursları açmaya, faydalı kır geceler düzenlemeye, kütüpha-
nelern zengnletrerek azasının kültür sevyesnn yükseltmeye çalıacaktı
(Karagöz, “Turan Cemyet (3)” 2, 4). Ayrıca her ubenn senenn uygun
br vaktnde geleneksel br Turan geces gerçekletrmes ve brlk üyelernn
sıhhatne yardım etmek üzere Varna’da gezp dnleneblecek br alanının br-
lk tarafından sağlanması da kararlatırılmıtı (“8 nc Turan Kongres” 2).
Ancak bu hedeer 1934 yılındak darbe hareketnden dolayı gerçekleeme-
d. 19 Mayıs 1934 tarhnde Bulgar Askerî Brlğ’nden Albay Damyan Vel-
çev önderlğnde br askerî darbe hükûmet devraldı. 1935 yılında se III.
Bors daresnde br dktatörlük rejm kuruldu (Jelavch 219). Gerçekleen
darbe hareket le Türkler çn de sıkıntılı günler baladı ve Bulgar hükûme-
tnn Türklere karı lk hareketlernden br Turan Brlğ’n kapatmak oldu.
Turan Birliği’nin Faaliyetleri Üzerine Tartışmalar ve Birliğin Kapatılması
Turan Brlğ, ömrü hayatında deolojsyle, savunduğu düünceler ve yaptığı
faalyetler le brçok tartımaya sebep olmutu. Bu tartımaların yaanmasında
brlğn akraba devlet Türkye Cumhuryet’ndek Kemalst nkılapları örnek
alması ve onlarla aynı deolojk çzgde hareket etme çabasının rolü büyüktü.
Stambolysk’nn ktdarında (1920-1923) Türkler rahat yüzü görmütü.
Ancak daha sonra darbe hareket sonucu aırı mllyetçlern ktdara gelme-
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
46
syle Türkler çn sıkıntılı günler baladı. Bulgarstan’ın dı poltkada revz-
yonst tutumu nedenyle Stambolysk sonrası dönemde Türkye Cumhur-
yet le olan lkler olumlu br grafk çzmed. Dönemn konjonktüründen
Bulgarstan’dak Türk azınlık da doğrudan etklend (ere 32; Özlem 68).
1923 yılındak darbe hareketnden sonra Aleksandır Tsankof, Kültür Bakan-
lığı görevne geldğ vakt lk  olarak Türk okullarının gelmn durdur-
mak üzere tedbrler aldı. Çoğu okuldan Stambolysk dönemnde yardım
amaçlı verlen tarlalar ger alındı. Brçok Türk öğretmenn gerekl artları
karılamadığı çn görevlerne son verld. İncelemeler sonucunda sıhh art-
lara sahp olmadığı bahanesyle okullar kapatılmaya balandı (Nayır 166).
Bu sebeple brlğn bakanlarından Ömer Kâf Nalbandoğlu, Bulgars-
tan’dak Türk gençlernn, Kemalst nkılabın kültürünü ve meden yük-
seln kendne rehber kabul ettğn fade etmt. Nalbandoğlu’na göre,
1920’l yıllarda çetl müdahalelerden dolayı yok derecesne nm olan
Bulgarstan’dak Türk okulları, sayıca az olan Türk gencne mllyetçlğn
saldırılarından korunablecek blg slahını veremyordu. Bu yüzden dayana-
ğı olmayan ve kılavuzsuz kalmı olan Türk gençlğnn mdadına yetmek,
ona benlğn, mllyetn, tarhn ve kültürünü öğretmek üzere Turan Brl-
ğ’nn kurulduğunu söylemt (BCA 30-10-0-0/241-631-38).
Ntekm Osmanlı Devlet Balkanlardan çekldkten sonra kmlk belrlemede
hâlâ ümmetçlk esas d. Bu se ulusal blnc belrl ölçüde gölgelyordu. Ulu-
sal kültürler arasındak lklern hızla genledğ ve asmlasyonun brçok ül-
kede devlet poltkası durumuna geldğ br çağda ulusçuluğu önemsememek
tehlkeler doğurablrd. Bu tehlkey sezen Bulgarstan’dak Türk aydın grubu,
toplumsal blncn yapısında değklkler yapılarak ulusçuluğun ön plana çı-
karılması çn özel çabalar harcanmasını zorunlu buluyordu. Bulgarstan’dak
soydalarının Türk ulusuna mensup, Türkye Türklerne her bakımdan benze-
mek zorunda oldukları blncne varmalarını styordu. Bu blnce se, ulusal
kültür, dl ve tarhlern y öğrenerek ve yen kuaklar ulusal ruhta yettrle-
rek varılacağı açıktı. Bunu göz önünde bulunduran reformcu aydınlar Türk-
çülük ülküsünü kılavuz ednmt (Yalımov, “20’l 30’lu Yıllarda” 116).
Türkye’de gerçekleen Kemalst nkılabın ardından resm Türk deolojsnde
laklemeye doğru br yönelm vardı. Mllî br deolojye sahp olan Kemalzm,
bu süreçte Türk kavramını ön plana alarak mllyetçlğ ortaya çıkarmıtı. Bu
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
47
durumun Bulgarstan’dak Türklern zhnnde k yönlü br yansıması oldu.
Br yanda Kemalst nkılabın çağdalama adına gerçekletrdğ faalyetlern
Bulgarstan’da kırsal alandak Türk nüfusu üzernde fazla br etks olmamı ve
bunlar aynı geleneklere göre yaamaya devam etmt (Mutafcheva 27).
Dğer yanda se, Kemalzm Bulgarstan’da çoğunluğu kırsal alanda yaayan
Türklern aksne, özellkle ehrl Türk öğretmen ve az sayıda aydın grup
arasında Varna, Vdn, umnu gb ehrlerdek Türk topluluklarında br
karılık buluyordu. Resmî olarak spor ve kültürel faalyetlerle uğraan br
gençlk teklatı olan Turan Brlğ, Türk nüfusunu topluluktan mllî br
Türk azınlığına dönütürmey amaçlamıtı (Höpken 61).
Türkye’dek çağdalama hareketlern örnek alan Turan Brlğ ve ona des-
tek veren Türklere göre Türkye’dek gelmeler Müslüman ve Türkler çn
br rönesans demekt. Bundan dolayı, Türkye’de çıkan her yen kanun, Bul-
garstan’dak Türkler arasında karılık buluyor ve yakından takp edlyordu
(Hatboğlu 120). Bulgarstan’da yaayan Türklern azınlık ve etnk bln-
cnn özellklern nceleyen İbrahm Yalımov, 1920-1940 arası dönemde
Bulgarstan’da yaayan Türkler arasındak bu hareketllğ öyle fade etmt:
Söz konusu reformlarda amaç, yalnız Türkye’dek gelmelere ayak
uydurmak değld. Kukusuz anavatandak reformlar benzer kök-
lü dönüümler gerçekletrerek br kültürel atılım yapmak, gderek
Bulgar ulusunun, Yahud ve Ermen azınlıkların düzeyne ulamak
aydınların br özlem durumuna gelmt (Canbazov, Bulgarstan’da
Bamüftülük 350).
Turan Brlğ’nn yaptığı kültürel ve sportf etknlkler, kurduğu spor kulüp-
ler vasıtasıyla Bulgarstan’dak dğer Türk ve Müslüman bölgelere yayıldı.
Bu tür kulüpler ülke çnde brlk ve beraberlğ tevk etmes, Türk mllyet-
çlğn ön plana çıkarması ve Kemalst nkılapların ortaya koyduğu fkrle-
rn yayılmasında büyük çaba gösterd. Bu sayede Bulgarstan’dak Türklern
sosyo-kültürel anlamda lerlemeler çn çalıan Turan Brlğ, Bulgarstan’ın
bütün zhnlern aydın Türkleryle, Türkler çn esenlğn nerede olduğunu
y kavradı ve Türkye’dek nkılap hareketn Bulgarstan’dak Türkler ara-
sında yaymada öneml br rol oynadı (Nayır 171).
Fakat Bulgarstan’da yaayan Müslümanlar arasında Turan Brlğ’nn faal-
yetlern desteklemeyen gruplar da vardı. Osmanlı Devlet ve Türkye Cum-
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
48
huryet dönemlernde Bulgarstan’a göç eden syas sürgünler genellkle yö-
netc kesmnden ve syas yaam tecrübes olan farklı kökenden nsanlardı.
Bunlar Bulgarstan’dak Müslüman/Türk azınlığın syas ve sosyal yaamın-
da öneml br rol oynadılar (Köksal, “Transnatonal” 198).
24 Temmuz 1923 tarhnde mzalanan Lozan Barı Antlaması le Türkye’de
genel br af lan edlm, lakn Türk hükûmet 150 önde gelen muhalefet aktvs-
tnden oluan br lstey bu aın dıında tutmutu. İte bu muhalerden bazıları
Bulgarstan’a sığındı ve onlar, dn görevllerne, brkaç müftü ve İslam memur
yettren Nüvvab okullarından mezunlara katılarak Bulgarstan’dak muhafa-
zakâr kesmn örgütlenmesnde öneml br rol oynadılar. Bu grup, Türkye’de
Halfelğn kaldırılmasına, apka nkılabına ve Latn harernn benmsenmes-
ne karıydı (Köksal, “Transnatonal” 199). Bulgarstan’da yaayan Müslümanla-
rın sosyo-kültürel yapısının korunması yönünde çaba gösteren muhafazakârlar
le Turan Brlğ’nn çnde bulunduğu reformcu Türkler arasında balayan bu
çekme, Müslüman/Türk halkı arasında bölünmelere sebep oldu.
Bunun yanında Bulgarstan hükûmetnn Kemalst nkılaplara bakıı da
müspet değld. Türkye’de yaanan harf nkılabını Bulgarstan’dak reform-
cu Türkler de hayata geçrmeye çalıtı. Alfabe değm Bulgarstan’da mu-
hafazakâr grupların drenyle karılasa da reformcu Türklern çabalarıy-
la kısa br dönem bazı okullarda ve basın organlarında uygulandı. Ancak
sonra Bulgar hükûmet tarafından 1930’lu yılların sonuna kadar yasaklandı
(Höpken 62).
Bulgar hükûmet bu süreçte ülkedek ant-Kemalst görülere destek vererek
ülkedek Müslümanlar/Türkler arasında yaanan bölünmey arttırmaya ça-
lıtı. Bu hususta Bulgar hükûmetnn attığı adımlardan br de Bamüftüle-
rn atanması ve eylemler le lgl oldu. Türkye Cumhuryet’nn kuruluuna
kadar İstanbul’dak eyhülslam, Bulgarstan’dak Bamüftü’nün atanmasın-
da öneml rol oynuyordu. Türkye Cumhuryet 1924’te lak reformların br
parçası olarak eyhülslâm makamını kaldırdığında, Bulgarstan’dak Ba-
müftü le Türk hükûmet arasındak bağlantı kesld. Bulgar devlet, Müslü-
man azınlıklara yönelk poltkalarına sempat duyan ve Kemalst reformları
desteklemeyen Bamüftülern atanmasını terch ett. Muhafazakâr kesm ve
ant-Kemalst propagandayı Bulgar destekl Bamüftülük yönett. Böylelk-
le Bamüftülük, Türk azınlık çndek bölünmelerde öneml br rol oynadı
(Köksal, “Transnatonal” 199).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
49
Örneğn, Türk okullarında öğretmenlk yapan münevver gençlerden brço-
ğu, dne karı olan ve aykırı hareket eden Turan Brlğ’ne mensup bulun-
dukları hakkında Bamüftülüğün ftraları yüzünden lernden çıkarıldı.
Bunların yerne Bamüftülük tarafından uygun görülen ahıslar yerletrld.
ehr ve kasabalarda münevver gençler mukavemet gösterdkler çn Ba-
müftülüğün entrkalarıyla ba etseler de köylerdek çoğu okulda dersler esk
harere çevrld. Bunun netcesnde ehr ve kasabalarda dersler yen harer-
le okutulurken köylerdek eğtm esk harerle devam ett. Aynı mlletn k
ayrı alfabeyle eğtm görmes se brlğn sağlanması adına öneml br engel
oluturdu. (Nayır 168, 171).
1930’lu yıllarda Bamüftülük, Türkye’dek nkılaplara uyan ve bunların ya-
yılmasına çalıan gençlğ dnszlkle suçladı. Ayrıca Turan Brlğ’nn gaye-
sn Delorman’da br kolon oluturarak br Türk hükûmet kurmak, sonra
onu Türkye’ye bağlamak olduğunu söyled (Yalçıner 3).
Bulgarstan’dak Kemalst deolojye karı Bamüftülüğün en büyük destekç-
ler Türkye’den sürgün edlm olan ahsyetlerd. Bunlar Kemalst rejm kar-
ıtı ve Bulgarstan’dak Türk toplumunun lak ve reformst eğlmlern elet-
ren yazılar yazmaktaydı (Köksal, “Transnatonal” 206; Boyar and Fleet 779).
Örneğn, Turan Brlğ’ne muhalf yazılar yazan Dostluk gazetesnde, Turan
Brlğ bakanı Mustafa Kasım’ın Esk Zağra’da bazı nsanlara, Kemalzm
nkılabına muhalf olan tüm Bulgarstan’dak Türkler öldürme talmatının
verldğ gzl br Turan toplantısını düzenlendğ fade edlm ve Turan
Brlğ’nn Türkye adına Bulgarstan’da yasadıı örgütlendğ söylenmt
(BCA, 30-10-0-0/241-631-16).
Bundan baka Bulgar hükûmetne verlen br raporda, Bulgarstan’dak
Türk gençlğ Türkye’dek Kemalzm’n savunucusu olarak ntelenmt.
Halk arasında genç ve cokulu öğretmenlern bu alanda faalyet gösterdğ
ve bu faalyetlern kurdukları Turan, Altınordu, Altay gb kulüpler aracılı-
ğıyla genletmeye çalıarak Atatürk’e aırı mllyetç ahıslar yettrmek çn
propaganda yaptıkları fade edlmt (Karagöz, “Turan Cemyetler, 8 nc
Razgrad” 3, 6; mr, Bulgarstan Türkler 105).
Turan Brlğ se kend dergsnde yayımladığı br makalede, Kemalzm’n
Türk olmak bakımından Turan Brlğ le doğal br gönül ve kan bağı kuran
br kültür cephes olduğunu ve bu cephenn yalnız Türk gençlğ çn değl
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
50
dünyadak tüm Türk gençlğ çn br medenyet ıığı olduğunu dle getr-
mt (mr, Bulgarstan Türkler 106).
Brlğn üyelernden Ahmet Refet Rodoplu se kaleme aldığı br yazısın-
da, Bulgarstan’dak Türklern edebyat, sanat ve kültür noktalarında Türk-
ye’ye bağlı bulunduğunu, dolayısıyla Türkye’nn o sahalardak nkılaplarını
sosyal hayatın kuralları le bütünletrerek Bulgarstan’da yaayan Türkler
arasında tatbk etmenn elzem olduğunu fade etmt. Bu düünceye kar-
ı olanların Türklüğün yükselmesne engel tekl ettğn söyleyerek Türk
gençlğnn lm ve kültürel sahalarda Türk nkılabını benmsemekle vatana
hzmet etm olacağını yazmıtı (Akgül 743).
Bulgarstan’da yaayan Türk aydınlarından Hüseyn Celal Bey se Rodop
gazetesnde kaleme aldığında br yazısında Bulgarstan’da yaayan Türklern
taleplernde hçbr zaman kanun çerçeves dıına çıkmadıklarını ve mak-
sadın Bulgarstan’ın rfan, ktsat ve kültür hayatında Türk vatandalarıyla
aynı yolda yürümek ve Bulgarstanlı Türk olarak yükseleblmek olduğunu
fade etmt. (BCA, 30-10-0-0/240-619-7)
Bulgarstan’dak muhafazakârlar le reformcular arasındak bu çatımaların ya-
nında Bulgar mllyetç unsurlar da Turan Brlğ’nn faalyetlernden rahatsız-
dı. Bulgarstan’ın 1919 yılında mzaladığı Neully Barı Antlaması’nı gözden
geçrmek ve Makedonya, Trakya ve Dobruca’dak sözde Bulgar azınlıklarının
statüsünü yletrmek çn tekrarlanan baarısız grmlerden duyulan hayal kı-
rıklığı, Bulgar halkı arasında mllyetç br öz blnce katkıda bulunarak mllyet-
ç örgütlern ortaya çıkmasını sağladı. Bu örgütlern Türk ve Müslüman karıtı
deolojler serglemesyle brlkte özellkle 1930’ların baından tbaren Türklere
ve Müslümanlara karı ddet gösterler artmaya baladı (Höpken 62-63).
Bulgarstan Türk gençler son seneler zarfında okumaya heves etm, sportf
faalyetlere önem verm, yer yer kıraathaneler ve kulüpler tess ederek zh-
nen ve bedenen gelm göstermt. Türk gençlğnn bu yüksel ve lerle-
y hareket, mllyetç br örgüt olan Trakya Teklatı’nın gözüne batmaya
balamıtı. Zra çağda, kendn yettrm br Türk gençlğ vatanın dğer
unsuru arasında elbette daha yüksek br kıymet ve daha mümtaz br mevke
sahp olacaktı (Karagöz, “Turan Cemyetler, Trakya Teklatı” 5).
Bundan dolayı Bulgar Trakya Teklatı Turan Brlğ’nn faalyetlern en-
gellemek üzere brtakım karalama ve jurnal faalyetler çne grd. Özellkle
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
51
tüm Türkler brletrmeye yönelk br ntelkte olan Turan smnden rahat-
sızlık duyan Trakya Teklatı, bu smn Orta Asya’da bulunan Cengzhan
ve Tmur gb Türklern, barıçıl nüfusu yağmalamaya gttğ ve Altınordu
smnn var olduğu br ülkeden geldğn söylemt. Buna dayanarak Türk
derneklerne Turan veya Altınordu gb smler verlmemesn steyen ml-
lyetç Bulgarlar, bu smler Orta Çağ’ın dehetlern hatırlatan ve onları
kölelğn karanlık çağına götüren smler olarak görmütü (BCA, 30-10-0-
0/241-631-16). Dokuzuncu kongresn Kırcaal’de toplayan Trakya Tek-
latı, bununla yetnmeyerek Bulgarstan’dak Türk gençlernn tess ettkler
spor, musk, kültür cemyetler olan Turan le Altınordu’nun ortadan kal-
dırılması hakkında Bulgar hükûmet nezdnde teebbüste dah bulunmutu
(BCA, 30-10-0-0/241-631-14; Bulgarların Trakya cemyet  azıtıyor, 3).
Bulgar yetkller se mllyetç örgütlern yardımıyla Bulgarstan’ın etnk
olarak daha homojen hâle gelmes çn ya onları brletrmek ya da göç et-
meye zorlamak amacıyla Türkler/Müslümanlar üzerndek baskılarını artır-
dı. Fastzm yanlısı örgüt Rodna Zashtta (Vatan Savunması) bu konuda
özellkle aktft. Üyeler Türk nüfusuna kötü davranmakta, onları Bulgarca
konumaya zorlamakta, dn haklarını kısıtlayıp ve her eklde onları ger-
gn br durumda tutmaya çalımaktaydı. Müslüman dn cemaatn mesafel
oluuyla brlkte Bulgar ve Türk mllyetçlğ arasındak çatıma Türklern
yaamında br memnunyetszlk oluturmutu (Stoyanov 271).
Bulgarstan’dak Türklern ulusal blncnn güçlendğ ve ulusal duyguları-
nın pektğ bu gergn dönemde Türk aydınları, k mllet arasındak bu so-
runu çözmek ve ulusal veya etnk blnç le yurttalık blncn bağdatırarak
aralarında br ahenk sağlamak stedler. Turan Brlğ’nn lderler bu sorunu
Türkler le Proto Bulgarların arasındak soy brlğn ler sürerek çözmeye
çalıtılar ve Bulgarstan’dak Türklern mllî andının u üçlünün üzerne ku-
rulmasını önerdler: 1. Türk mlletndenm. 2. Batı medenyetndenm. 3.
Bulgar tebaasındanım (Canbazov, Bulgarstan’da Bamüftülük 350).
Benzer tezler vatan konusunda da yen görülern ortaya çıkmasına yol açmı-
tı. Önce vatana bağlılığın yalnız syas alanda belrlenmeyp uygarlık alanında
genletmek gerektğ ortaya atıldı. Yan yalnız syas ve coğraf değl de kül-
türel ve uygarlık açısından yaklaımda bulunulması gerektğ görüü olutu.
Böylece Bulgarstan, bu yöre Türklernn yurdu, Türkye Cumhuryet de ana-
vatanları olarak tanımlanmıtı (Yalımov, “20’l 30’lu Yıllarda” 117).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
52
Bu brletrc çabaların yanında Turan Brlğ’ndek bazı gençlk gruplarının
halka açık yaptığı etknlklerde kıkırtıcı ve meydan okuyucu hareketler ser-
glemes devletn otortesn ve Müslümanların dn duygularını zedelemeye
sebep olmaktaydı. Turan Brlğ her ne kadar kültürel ve sportf anlamda ge-
lme ve lerlemey temel alsa da brlğn deolojk belrszlğ, lderlern syas
deneymszlğ ve yapılan ktlesel gençlk hareketlernn bazı muhafazakâr,
mllyetç ve ovenst çevrelern amaçları çn kullanılması, brlğ komplo
kuran, terör eylemlerne ve ayaklanmalara hazırlayan br örgüt olarak sunul-
masına sebep oluyordu (Yalımov, İstora 201).
Dönemn ahtlernden br olan Al Kemal Balkanlı, bazı Turancı gençlern
aırı davranılarının ve Bulgarstan’da yaamakta olduklarını göz önüne alma-
yarak düzenledkler toplantı veya müsamerelerde Türkye’de bulunuyormu-
çasına hareket etmelernn, Bulgarların hslern ncteceğn düünmemele-
rnden dolayı brlğn aleyhne tepkler uyandırdığını fade etmt. Ntekm
Balkanlı bu hususta br anısını u sözlerle fade etmt (Balkanlı 311):
1928 Muallmler Brlğ kongresnn yapıldığı sırada, Lom ve Vdn
Turancı gençler bze br temsl düzenlemlerd. Bu temsle Bulgar
asker bandosu katılacaktı. Gençler br mktar genc omuzlarına bn-
drmek suretyle br pramt yapacaklardı. Bu pramtte bütün gençler
Türk bayrağı tutuyorlardı. Ben bunun Bulgarlar üzernde y tesr bı-
rakmayacağını, hç değlse bayrak tutan ortada en üsttek gencn elne
Bulgar bayrağı verlmesnn uygun olacağını ve böylelkle Türk-Bulgar
gençlernn el ele gösterlm olacağını tertp heyetne söyledm. Bu
mütalaam uygun görülerek bu surette hareket edlmt.
Böyles hassas br ortamda Turan Brlğ aldığı brtakım kararlarla brlk üye-
lern tdall hareket etmes hususunda uyardı. Bu hususta Bulgarstan’la ala-
kasını kesm olan yoldalarına y nyetle dah olsa brlğe madd ve manev
sahalarda zarar verecek yazılar yazmamaları tavsye edld. Turan Brlğ’nn
maksadı, bulunduğu vatana hayırlı, çalıkan ve uurlu nsanlar yettrmek
olduğundan ubeler bütün lernde bu vatanın evladı olduğunu unutmayıp
ve kendlernden göstere kapılmadan faalyet programlarını ona göre tespt
etmes stend. Ayrıca Bulgar kamuoyunu aydınlatmak maksadıyla Bulgarca
makaleler yazılması ve mümkün olduğu kadar Bulgar aydınlarıyla temasa
geçlmesne karar verld (BCA, 30-10-0-0/241-631-12).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
53
Bulgar hükûmet Turan Brlğ özelnde Bulgarstan’dak Türklern faalyet-
lern yakından takp etmekteyd. Türkye’nn Bulgarstan’da y teklat-
landırılmı br Türk azınlığı üzerndek nüfuzundan faydalanarak bunları
dı-poltk hedeernde kullanableceğn düünmütü. Ntekm Türkye’nn
Bulgarstan’da Türk varlığını br güç unsuru olarak kullanıp Kemalst nkı-
lapların yen fkr ve anlayılarını tanıtma çabası Bulgar hükûmetn tedbr
almaya sevk ett (Belgeleryle 301-304).
1930’ların balarında Babakan Nkola Mushanov’un drekter doğrultu-
sunda br komsyon kurularak Kemalst propagandayla mücadele çn analz
ve önerler çeren raporlar hazırlanmaya balandı. Hazırlanan raporlarda Türk
nüfusunun kademel olarak göç ettrlmesn sağlamak, Türklern daha yoğun
yaadığı bölgelerde kültürel gelmey ve Türk azınlığın etno-ulusal öz blncnn
güçlenmesn önlemek, özel Türk okullarını kontrol altına alıp müfettler ve
Bulgar öğretmenler atamak ve okullara yüksek öğrenm yapmı Türk öğretmen-
ler atamamak gb maddeler yer almaktaydı (Yalımov, Kemalzmıt 200-201).
Bununla brlkte Turan Brlğ’nn, genelde beden eğtm ve spor teklat-
larına sahp olmalarından dolayı, 10 Mart 1931 tarhl Beden Eğtm Ka-
nunu hükümlerne tab tutulması fkr tartııldı. Bu kanuna göre, beden
eğtm alanında çalıan tüm okul dıı teklatlar, beden eğtmne lkn
devlet programını kabul etmeye ve tatbk etmeye mecburdu. Ayrıca beden
eğtmne lkn tüm benzer cemyetlern, sadece br federasyona üye olma-
ları zorunluydu. Bu yasa hükmünce mllî ubeler olarak Turan Brlğ’nn
futbol, jmnastk, turzm gb derneklere katılması sağlanarak programları
kontrol altına alınmalıydı (Belgeleryle 328-329).
Yne Bulgar hükûmet yaptığı aratırmalarda, Kemalzm’n halk arasında ya-
yılması ve ktlesel br Türk azınlığı oluturulması le görevl olduğu düünü-
len Delorman, Karadenz, Rodop, Halkses gb gazetelern, Bulgarstan’dak
Türk elçlğ tarafından desteklendğn tespt etmt. Özellkle Kemalst
eğlm olan ve mllyetç duyguların tevkne yönelk yayın yapan bu basın
organlarına karı cezalandırmalar yapmıtı. Buna karılık hoca güruhunun
çalımalarına ve Türkye’den gelen syas mülteclern ant Kemalst faalyet-
lerne müsaade gösterm ve Kemalzm’e karı yayın yapan ve Arap hare-
ryle çıkarılan Türk gazetelerne mal destekte bulunmutu (Belgeleryle 332,
346-347; BCA, 30-10-0-0/241-631-30).
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
54
İbrahm Yalımov, Bulgar hükûmetnn reformcular le muhafazakârlar arasın-
dak anlamazlıkları Kemalzm’e karı kullandığını ve hedeernn Kemalst
propagandaya karı mücadelenn de ötesne geçerek Türk nüfusunun sosyal ve
kültürel gelmn engellemey amaçladığını fade etmt (Kemalzmıt 202).
Öyle k bu engellemeler Bulgar yetkllern Türklere yönelk olarak takp
ettğ poltkalar arasında gözükmekteyd. Devletn gzl raporlarında, Türk-
ler ülke çnde tutulmalı, gelenek ve göreneklerne saygı gösterlmel ve
onlardan daha fazla verg alınablmes çn sthdamı tevk edc önlemler
alınmalıydı. Dğer yandan, Türkler ülkey terk edeceklerse, onları madd
olarak yok etmek çn her türlü önlem alınmalı ve uygun br eğtm almaları
engellenmelyd. Çünkü Türkler ne kadar kültürlü olursa, o kadar tehlkel
olacak ve devletn poltkalarını ve mülahazalarını gerçekletrme konusun-
da o kadar yetenekl olacaktı (Mancheva 356).
Bazı devlet yetkller se Türkler mllî brlğe dâhl edlemedğ çn onların
rahat kontrol edleblmes adına cahl tutulması ve ülke çndek konum-
larının etksz hâle getrlmes gerektğne nanıyordu. Bu doğrultuda Bul-
gar Demokrat Parts Genel Sekreter Bors Pavlov da Bulgarstan’da Türk
gençlk ruhunun nkafına katyen engel olacaklarını ve Kemalst gençlern
önünü keseceklern, eğer böyle yapılmaz se Bulgarstan Mecls’nde Türk
gençlern 30-40 mebusla karılamak mecburyetnde kalacaklarını ve Ml-
letler Cemyet’ne kadar gderek azınlık hukukundan faydalanacaklarını fa-
de etmt (BCA, 30-10-0-0/241-630-6).
Merkez Ordu Karargâhı Komutanı’na htaben yazılmı br raporda se Türk-
lern dğer ülkelern dkkatn çekmeden hassas eklde ülkeden çıkarılması,
bata Turan Brlğ olmak üzere tüm Türk derneklernn kapatılması ve bun-
ların tüm Bulgar vatandaları çn ulusal oluumlar le değtrlmes gerek-
tğ belrtlmt (Mancheva 356-357).
19 Mayıs 1934 tarhnde gerçekleen asker darbe le yukarıda zkredlen
Bulgar hükûmetnn Türklere yönelk poltkaları tek tek hayata geçrld.
Darbeden sonra Bulgarstan’dak Türklern ve dğer Müslümanların duru-
mu oldukça kötület. Bulgar mllyetç örgütler Müslüman Türk azınlığı-
na yönelk baskı ve saldırılarını arttırdı. Daha sstematk br eklde Bulgar
hükûmet doğrudan doğruya kolluk kuvvetlern kullanarak ve asmlasyon
poltkaları geltrerek Türk azınlığa yönelk baskılarına devam ett (Yıldı-
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
55
rım 164). Türk okullarının sayısı azaltıldı ve Türkçe sürel yayınların büyük
çoğunluğu kapatıldı. Etnk temell syas partler ve her türlü örgütlenmeye
hçbr eklde zn verlmed. Turan Brlğ kapatılıp üyeler pols gözetmne
alındı. Brlğn önderlernden bazıları Türkye’ye kaçmak zorunda kalırken,
Bulgarstan’da kalan üyeler Bulgar karıtı propagandalarını flen sürdürdü-
ler. Turan Brlğ’nn bazı bölümlern yeraltına aldılar ve mllyetç faalyet-
lern gzl eklde sürdürmeye çalıtılar (Stoyanov 271; Marushakova and
Popov 49; Canbazov, Bulgarstan Türk 49).
Bulgarstan’da yaayan Türkler arasındak Kemalst taraftarlar devlet tara-
fından sert eklde cezalandırıldı. Çünkü onlar Bulgarstan’ın topraklarına
Türkye’nn yayılımcı nyetlernn yayılımı çn ülkey düzenlemek amacıyla
Türkye’nn Bulgarstan’a yerletrlm ajanları olarak algılandı. Türk nü-
fusunun bağlantılı olduğu bölgelerden örneğn, umnu, Varna ve Rusçuk
bölgelernden yerel pols örgütlerne tüm Kemalst unsurların tavırlarını
dkkatlce zlemek ve Kemalzm propagandasında tüm üphel Türklern
smlern br lste le düzenlemek üzere emr verld (Muyhtar 30-31).
Bulgarstan hükûmet ve bazı gayrmeru oluumlar ve blhassa Trakya Tek-
latı, Bulgarstan’dak Türkler tehcr etmek çn gayret göstermekte ve brçok
zulüm ve fenalık yapmaktaydı. Blhassa Bulgarstan’dak Türklern kültür ce-
myet olan Turan Brlğ üyeler slah aramak bahanesyle pols müdürlükle-
rne alınarak sorgulandı (“Bulgarya Türkler ana vatana ltca edyorlar” 1).
Ayrıca Turan Brlğ çnde yer alan ve topluma etk edeblen Türk aydınlarını
etksz hâle getrmeye çalıan Bulgar yetkller, Turan Brlğ’nn bakanların-
dan Varnalı Ömer Kâf Bey ve brlğe destek veren umnulu Avukat Besm
Hlm Bey le Avukat Osman Rat Bey gb Türk aydınlarını tutuklayarak
memleketn farklı yerlerne sürdü. Bu sayede Bulgarstan’dak Türk halkı ba-
sız bırakılarak pasf br hâle getrlmek stend (Bulgarstan’dak Türkler 4).
Sonuç
Turan Brlğ Bulgarstan Türk gençlğn, Bulgarstan’dak kültür ve spor
müesseselernn çzdğ hedeere uygun olarak Türkye çn değl, çnde
yaadıkları vatan çn hazırlarken Bulgar hükûmetlernn çetl baskı ve en-
gellemelerne karı Türkye’dek nkılapları kendne rehber ednerek hayatta
kalmaya çalımıtı.
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
56
Balangıçta spor ve sosyo-kültürel faalyetler le Bulgarstan’da yaayan Türkler
arasında br brlk ruhu oluturmayı ve onların madd ve manev vasıarını
geltrmey hedeeyen Turan Brlğ, Stambolysk sonrası dönemde Bulgar
hükûmetnn Türk okullarına ve kültürüne yönelk aldığı olumsuz kararlar
üzerne daha mllyetç ve reformst br çzgde hareket ederek Türkye’dek
Kemalst nkılabın kültürünü ve meden yükseln kendne rehber kabul ett.
Bu süreçte Bulgarstan’dak Türk kmlğ, reformcu ve muhafazakâr olmak
üzere k farklı yelpazede açılım gösterd. Bulgar hükûmet mllyetç ha-
reketler tehlkel görerek reformcu gruba karı Bamüftülük gb Türkler
üzernde etks bulunan br kurumu kullandı ve muhafazakâr gruba destek
verr vazyette görünerek Türkler bölmeye çalıtı. Bununla beraber Bulgar
mllyetç gruplar da reformcuların faalyetlernden rahatsız oldu ve Türk
halkı üzernde baskı kurdu.
Gayes Bulgarstan’dak Türk toplumunu lmen, bedenen ve kültürel mana-
da kalkındırmak olan Turan Brlğ’nn brlk üyeler yahut ubeler, dokuz
sene boyunca bu amacın dıına çıkmamak hususunda çaba göstermes Bul-
gar hükûmetnn brlğe doğrudan müdahale etmesne engel olmutu. Lakn
yaanan darbe hareketyle gdat brden değm ve doğrudan br müdahale
le Turan Brlğ kapatılmıtı.
Turan Brlğ’nn kapatıldığı dönemde Bulgarstan’dak Türk nüfusu toplam
nüfusun yaklaık yedde brne denk gelmekteyd. Yaklaık on yed mlyon nü-
fusa sahp olan Türkye’ye at kalabalık br azınlık toplumunun, yaklaık altı
mlyon nüfusa sahp ve kuruluu daha yen sayılablecek küçük br devlet olan
Bulgarstan çn tehlke arz etmes doğal görüleblecek br durumdu. Bulgarlar
kuvvetl br Bulgar ulusu ve yurdunun nasına grtkler esnada, üphesz k
Türkler y br gözle görüp, onların ülke çnde varlığını hssedecek bçmde
sosyal ve kültürel gelme ulamalarını stemed ve bu uğurda her çareye bavu-
rarak bunun önüne geçmeye çalıtı. Öyle k Bulgar yetkller, Trakya Teklatı,
Rodna Zashtta gb mllyetç oluumların Türk ve Müslüman topluma karı
kanunsuz hareketlern göz ardı etmekten ger durmadı. Bulgarstan’ın etnk
olarak daha homojen hâle gelmes çn ya onları brletrmek ya da göç etmeye
zorlamak amacıyla Türkler/Müslümanlar üzernde sürekl baskı kurdular.
Turan Brlğ kapatıldıktan sonra özellkle Türk toplumu üzernde etks
olan brlğn lderler ve aktvstler kıskaç altına alınarak her türlü faalyetle-
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
57
r engellenmeye çalııldı. Öğretmen, memur, gazeteclern çnde bulundu-
ğu Türk münevverlernn hakları ellernden alındı. İsz kalan ve kendlern
Bulgarstan’da güvende hssetmeyen bazı Türk vatandaları Türkye’ye göç
etmek zorunda kaldı. Ntekm onlardan br olan ve Türkye’ye kaçmak zo-
runda kalan gazetec yazar M. Necmettn Delorman, Bulgarstanlı gazetec
ve münevverlern, orada çok dağdağalı geçen çetn br mücadele hayatının
tozu dumanı arasında mllî folklorlarını ble derlemeye vakt bulamadan
Anayurda kaçıp geldklern fade ett. Kapatılmadan önce 95 ubes ve
5000 cvarı üyes olan Turan Brlğ böylece tarhe karımı oldu.
Çıkar Çatışması Beyanı
Çalıma kapsamında yazarın herhang br kurum veya k le çıkar çatıması
bulunmamaktadır.
Açıklamalar
1 Metnin devamında bundan sonra kısaca Turan Birliği ismi kullanılacaktır.
Kaynaklar
Arşiv Belgeleri
T.C. Cumhurbakanlığı Devlet Arivleri Bakanlığı Cumhuriyet Arivi (BCA) 30-
10-0-0/240-619-7, 15 Eylül 1931.
BCA, 30-10-0-0/241-630-6, 29 Haziran 1933.
BCA, 30-10-0-0/241-631-12, 24 Ekim 1933.
BCA, 30-10-0-0/241-631-16, 26 Ekim 1933.
BCA, 30-10-0-0/241-631-22, 14 Kasım 1933.
BCA, 30-10-0-0/241-631-30, 5 Aralık 1933.
BCA, 30-10-0-0/241-631-38, 22 Aralık 1933.
Kitap ve Makaleler
“8 inci Turan Kongresi.” Özdilek, 22 Eylül 1933, ss. 2.
Akgül, Suat. “Bulgaristan Türkleri ve Türk İnkılabı.” Türkler, cilt 20, Yeni Türkiye
Yayınları, 2002, ss. 732-751.
Balkanlı, Ali Kemal. arkî Rumeli ve Buradaki Türkler. Elhan Kitabevi, 1986.
Belgeleriyle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlikileri (1913-1938). Yay.
haz. Ali Sarıkoyuncu, Necati Akta ve Ahmet Ceylan. Babakanlık Devlet
Arivleri Genel Müdürlüğü, 2002.
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
58
Boyar, Ebru and Kate Fleet. “A Dangerous Axis: e ‘Bulgarian Müftü’, the Turkish
Opposition and the Ankara Government, 1928-36.” Middle Eastern Studies,
cilt. 44 no. 5, 2008, ss. 775-789.
“Bulgaristan Türklerinin Bir Kadirinaslığı.“ Cumhuriyet, 13 Ağustos 1933, s. 4.
“Bulgaristan’daki Türkler.” Zaman, 22 Aralık 1934, s. 4.
“Bulgaristanlı Türkler.” Cumhuriyet, 24 Eylül 1933, s. 4.
“Bulgarların Trakya cemiyeti ii azıtıyor.” Cumhuriyet, 13 Ekim 1933, s. 3.
“Bulgarya Türkleri ana vatana iltica ediyorlar.” Cumhuriyet, 1 Ağustos 1934, s. 1, 4.
Canbazov, İsmail. Bulgaristan Türk Basını Tarihinde (Belgeler, Bilgiler, Anılar).
Erkam Matbaası, 2011.
Canbazov, İsmail. Bulgaristan’da Bamüftülük Tarihi (1878-1944). 1. Kitap,
Bamüftülük Yayınları, 2013.
Crampton, Richard J. Bulgaria. Oxford University Press, 2007.
Dayıoğlu, Ali. Toplama Kampından Meclis’e Bulgaristan’da Türk ve Müslüman
Azınlığı. İletiim Yayınları, 2005.
Deliorman, M. Necmeddin. Bulgaristan Türkleri Yakın Tarih ve Hatıralar. Saet
Matbaası, t.y.
Doytchinova, Elena. “La Population Musulmane de Bulgarie Comme Enjev
des Relations Turco-Bulgares (1919-1939).” Uluslararası İkinci Atatürk
Sempozyumu, Atatürk Aratırma Merkezi, 1996, ss. 1239-1262.
Eroğlu, Hamza. “Milletlerarası Hukuk Açısından Bulgaristan’daki Türk Azınlığı Sorunu.”
Bulgaristan’da Türk Varlığı. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987, ss. 15-46.
Eroğlu, Hamza. “Türk Bulgar İlikileri ve 18 Ekim 1925 Tarihli Dostluk
Antlaması.” Belleten, cilt. LI no. 201, 1987, ss. 1339-1447.
Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman. “Bulgaristan’da “Müstesna Vakıar” Sorunu ve
1909 Yılı Komisyon Kararları.” Tarih Dergisi, no. 46, 2007, ss. 155-176.
Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman. “Bulgaristan’da Türklerin Okul ve Eğitim Problem-
leri (1878-1918).” 20. Yüzyıl Balarından Günümüze Türk Dünyasındaki
Siyasi, İktisadi ve Kültürel Gelimeler Uluslararası Sempozyumu, Atatürk
Aratırma Merkezi Yayınları, 2019, ss. 887-914.
Ethem Abdi. “Bulgaristan’da Ramazan Nasıl Geçti?” Cumhuriyet, 11 ubat 1933, s. 4.
Hatiboğlu, İbrahim. “İki Dünya Savaı Arası Dönemde Bulgaristan Müslümanlarında
Batılılama Çabaları.” Diyanet İlim Dergi, cilt. 42 no. 1, 2006, ss. 111-130.
Hezarfen, Ahmet. “Bulgaristan’da Türk Spor Birliği “Turan”.” Tarih ve Toplum, cilt
18, no. 104, Ağustos 1992, ss. 39-48.
Höpken, Wolfgang. “From Religious Identity to Ethnic Mobilisation: e Turks
of Bulgaria before, under and since Communism.” ed. Hugh Poulton, and
Suha Taji-Farouki. Muslim Identity and the Balkan State. Hurst & Company,
1997, ss. 54-81.
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
59
İpek, Nedim. Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890). Türk Tarih Kurumu
Yayınları, 1999.
Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi: 20. Yüzyıl. Küre Yayınları, 2013.
Kamil, İbrahim. Bulgaristan’daki Türklerin Statüsü. Türk Dünyası Aratırmaları
Vakfı, t.y.
Karagöz, Adem Ruhi. “Birinci Rusçuk Kongresi.” Anayurt, 22 Ekim 1955, s. 5.
Karagöz, Adem Ruhi. “Spor Birliği’nin Kuruluuna Dair.” Anayurt, 1 Eylül 1955, s. 3.
Karagöz, Adem Ruhi. “Spor Tekilatımız Ne Âlemde.” Anayurt, 1 Ocak 1956, ss. 3.
Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyeti (1).” Anayurt, 28 ubat 1957, ss. 2, 4.
Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyeti (2).” Anayurt, 15 Nisan 1957, s. 2.
Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyeti (3).” Anayurt, 31 Mayıs 1957, s. 2, 4.
Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyetleri.” Anayurt, 1 ubat 1956, s. 3.
Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyetleri, 8 inci Razgrad Kongresine Doğru.”
Anayurt, 15 Nisan 1956, ss. 3, 6.
Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyetleri, Trakya Tekilatı Kundak Sokuyor.” Ana-
yurt, 1 Haziran 1956, s. 5.
Karagöz, Adem Ruhi. “Varna Kongresi.” Anayurt, 1 Kasım 1955, s. 5.
Karagöz, Adem Ruhi. “Vraca Kongresi.” Anayurt, 15 Ocak 1956, ss. 3-4.
Karpat, Kemal H. “e Turks of Bulgaria: e Struggle for National-Religious Sur-
vival of a Muslim Minority.” Nationalities Papers: e Journal of Nationalism
and Ethnicity, cilt. 23, no. 4, 1995, ss. 725-749.
Keskioğlu, Osman. Bulgaristan’da Türkler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
Köksal, Yonca. “Minority Policies in Bulgaria and Turkey: e Struggle to Dene a Na-
tion.” Southeast European and Black Sea Studies, cilt. 6 no. 4, 2006, ss. 501-521.
Köksal, Yonca. “Transnational Networks and Kin States: e Turkish Minority in
Bulgaria, 1878-1940.” Nationalities Papers: e Journal of Nationalism and
Ethnicity, cilt. 38 no. 2, 2010, ss. 191-211.
Mancheva, Mila. “Image and Policy: e Case of Turks and Pomaks in Inter-war
Bulgaria, 1918-44 (with special reference to education).” Islam and Chris-
tian-Muslim Relations, cilt. 12 no. 3, 2001, ss. 355-374.
Marushiakova, Elena and Vesselin Popov. “Muslim Minorities in Bulgaria.” ed.
Blaschke, Jochen. Migration and Political Intervention: Diasporas in Transi-
tion Countries. Parabolis, 2004, ss. 1-63.
Memioğlu, Hüseyin. “Bulgaristan Türklerinin Birinci Milli Kongresi: (31 Ekim-3
Kasım 1929).” Belleten, cilt. 54 no. 209’dan ayrı basım, 1990, ss. 309-330.
Memioğlu, Hüseyin.Geçmiten Günümüze Bulgaristan’da Türk Eğitim Tarihi. T.C.
Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
Mutafchieva, Vera. “e Turk, e Jew and e Gypsy.” ed. Zhelyazkova, Anto-
nina. Relations of Compatibility and Incompatibility Between Christians and
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

bilig
GÜZ 2023/SAYI 107
60
Muslims in Bulgaria. International Centre for Minority Studies and Inter-
cultural Relations Foundation, 1994, ss. 5-42.
Muyhtar, Fatma. e Human Rights of Muslims in Bulgaria in Law and Politics since
1878. Bulgarian Helsinki Committee, 2003.
Nayır, Yaar Nabi. Balkanlar ve Türklük. Ulus Basımevi, 1936.
Okday, İsmail Hakkı Tevk. Bulgaristan’da Türk Basını. Hürriyet Ofset Matbaacılık
ve Gazetecilik, 1980.
Özlem, Kader. Türkiye-Bulgaristan İlikileri ve Türk Azınlık. Dora Basım-Yayın
Dağıtım Ltd. ti., 2019.
“Ser Hüsrev Gerede Bey’in Gazetemize Beyanatı.” Hakimiyet-i Milliye, 3 Haziran
1930, s. 4.
Stoyanov, Valleri. “e Turks in Bulgaria.” ed. Zhelyazkova, Antonina. Relations of
Compatibility and Incompatibility Between Christians and Muslims in Bul-
garia. International Centre for Minority Studies and Intercultural Relations
Foundation, 1994, ss. 268-271.
erei, Ahmet erif. Bulgaristan’daki Türkler (1879-1989). T.C. Kültür Bakanlığı, 2002.
imir, Bilal N. “Bulgaristan Türk Azınlığının Ahdi Durumu.” Türk Kültürü, no.
264, 1985, ss. 242-269.
imir, Bilal N.Bulgaristan Türkleri (1878-1985). Bilgi Yayınevi, 1986.
Tarihte Türk-Bulgar İlikileri. Genelkurmay Basımevi, 2004.
Tunalı Ali Hüsnü. Bulgaristan’da Türk Spor Birliği Nasıl Doğdu ve Nasıl Turan Oldu?
Vakit Matbaası, 1933.
Turan, Ömer. e Turkish Minority in Bulgaria (1878-1908). Türk Tarih Kurumu
Basımevi, 1998.
Türker, Mehmet. Bozgundan Sonra. Çağrı Yayınları, 2008.
Yalçıner, Fikri. “Bulgaristan’da Türk Azınlığı.” Anayurt, 22 Ekim 1955, s. 3.
Yalımov, İbrahim. “20’li 30’lu Yıllarda Bulgaristan Türkleri Arasında Reform
Hareketi.” I. Uluslararası Balkan Türkoloji Sempozyumu Bildirileri. ed.
Nimetullah Hafız. BAL-TAM, 2006, ss. 111-118.
Yalımov, İbrahim. İstoria na Turskata Obtnost v Bulgaria (Bulgaristan Türk Topluluğu
Tarihi). IMIR, 2002.
Yalımov, İbrahim. Kemalizmıt i otrajenieto mu v Bulgaria (Kemalizm ve
Bulgaristan’daki Yansıması). Avangard Prima, 2005.
Yıldırım, Bülent. “Atatürk Döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin Bulgaristan Türkleri
Politikası.” Balkanlarda Türk Kültürü: Bulgaristan Örneği Uluslararası Sem-
pozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Cezmi Eraslan, Nilüfer Erdem, Duygu Saygın,
Umut Dere. İstanbul Türk Ocağı Yayınları, 2019, ss. 154-168.
Zhelyazkova, Antonina. “Bulgaria in Transition: e Muslim Minorities.” Islam
and Christian-Muslim Relations, cilt. 12 no. 3, 2001, ss. 283-301.
• Mutlu,
Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği
•

61
bilig
AUTUMN 2023/ISSUE 107
A Turkish Association Founded in Bulgaria:
Turan Youth and Sports Association*
Mustafa Mutlu**
Abstract
s artcle dscusses the actvtes of the Turan Youth and Sports
Assocaton, whch operated n Bulgara durng the nterwar
perod between 1924 and 1934. In ths context, t focuses on
the Assocaton’s eorts to develop natonal conscousness among
the Turks n Bulgara and to mprove the publc ntellectually
and physcally by dealng wth educatonal and cultural ssues.
e State of Bulgara had been strvng to erase the traces of
the Turks n Bulgara wth the polces such as ntmdaton,
assmlaton and forced mgraton. Meanwhle, a number of
ntellectuals came together to strengthen the bond between the
Turks n Bulgara and to preserve Turksh culture, and founded
the Turan Assocaton. e Turan Assocaton, whch took the
Kemalst reforms n the homeland Turkey as an example for the
development of natonal conscousness and culture among the
Turks, was also at the center of the relatons between the two
countres wth ts actvtes and the deas t pursued.
Keywords
Turan, Bulgara, Turksh Sports Assocaton, Kemalsm, Grand
Muft.
* Date of Arrval: 25 October 2021 – Date of Acceptance: 31 January 2023
You can refer to ths artcle as follows:
Mutlu, Mustafa. “A Turksh Assocaton Founded n Bulgara: Turan Youth and Sports Assocaton.”
blg, no. 107, 2023, ss. 33-62, https://do.org/10.12995/blg.10702.
** Lecturer Dr., Bartın Unversty, Department of Common Courses – Bartın/Türkye
ORCID: 0000-0002-3357-4567.
mmutlu@bartn.edu.tr

bilig
Осень 2023 / Выпусĸ 107
62
Основанная в Болгарии турецкая
ассоциация: молодежный и спортивный
союз «Туран»*
Мустафа Мутлу**
Аннотация
В этой статье основное внимание уделяется усилиям мо-
лодежной и спортивной ассоциации «Туран», действовав-
шей в Болгарии в период между двумя войнами с 1924
по 1934 гг., целью которой было развитие национального
самосознания у турок Болгарии, повышению их интел-
лектуальной и физической культуры путем решения во-
просов народного образования и культуры. Государство
стремилось стереть их следы на территории Болгарии с
помощью такой политики, как запугивание, ассимиляция
или принуждение к миграции в отношении болгарских ту-
рок. В ходе этого процесса ряд интеллектуальных кругов
сформировали Ассоциацию «Туран», чтобы укрепить связи
между турками Болгарии, существовавшими разрознен-
но, и сохранить турецкую культуру. Ассоциация «Туран»,
примером для которой была Кемалистская революция в
Турции во имя развития национального самосознания и
культуры среди турок. Деятельность и идеи, которые от-
стаивала организация, были в центре внимания отношений
между двумя странами.
Ключевые слова
Туран, Болгария, турецкая спортивная ассоциация, кема-
лизм, Главный муфтий.
* Поступило в редакцию: 25 октября 2021 г. – Принято в номер: 31 января 2023 г.
Ссылка на статью:
Mutlu, Mustafa. “A Turkish Association Founded in Bulgaria: Turan Youth and Sports Association.”
bilig, no. 107, 2023, ss. 33-62, https://doi.org/10.12995/bilig.10702.
** Преподаватель, д-р, Университет Бартын, Ректорат, Отдел общего образования – Бартын /
Турция
ORCID: 0000-0002-3357-4567
mmutlu@bartin.edu.tr