Steciana NOWE GATUNKI WE FLORZE MCHÓW WIGIERSKIEGO PARKU NARODOWEGO NEW SPECIES IN THE MOSS FLORA OF THE WIGRY NATIONAL PARK

Abstract

In the years 2017-2019 bryological investigations were carried out in the Wigierski National Park. As a result, five moss species new to this area have been found-Dicranoweisia cirrata, Homomallium incurvatum, Orthotrichum pulchellum, Serpoleskea subtilis and Zygodon rupestris. The paper provides information about their localities and habitats.

Full text

www.up.poznan.pl/steciana ISSN 1689-653X
Steciana
NOWE GATUNKI WE FLORZE MCHÓW
WIGIERSKIEGOPARKUNARODOWEGO
NEW SPECIES IN THE MOSS FLORA OF THE WIGRY NATIONAL PARK
Monika StaniaSzek-kik, Piotr GórSki, WieSłaW FałtynoWicz, Hanna FałtynoWicz,
MarekHalaMa, aGnieSzka koWaleWSka, katarzyna Patejuk, BartoSz PencakoWSki,
aMeliaPieGdoń, Maciej roMańSki
H. Fałtynowicz, Katedra Zaawansowanych Technologii Materiałowych, Politechnika Wrocławska,
ul. Gdańska 7/9, 50-344 Wrocław, Poland, e-mail: hanna.faltynowicz@pwr.edu.pl
W. Fałtynowicz, Zakład Botaniki, Uniwersytet Wrocławski, ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wrocław, Poland,
e-mail: oenothera8@wp.pl
P. Górski, Katedra Botaniki, Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu, ul. Wojska Polskiego 71 C,
60-625 Poznań, Poland, e-mail: piotr.gorski@up.poznan.pl
M. Halama, Muzeum Przyrodnicze, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 5, 50-335, Wrocław, Poland,
e-mail: marek.halama@uwr.edu.pl
A. Kowalewska, Pomorski Zespół Parków Krajobrazowych w Słupsku, Oddział Zespołu w Gdańsku,
Trójmiejski Park Krajobrazowy, ul. Polanki 51, 80-308 Gdańsk, Poland,
e-mail: a.kowalewska@pomorskieparki.pl
K. Patejuk, Katedra Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Plac Grunwaldzki 24a,
50-363 Wrocław, Poland, e-mail: katarzyna.patejuk@upwr.edu.pl
B. Pencakowski, Zakład Biotechnologii Farmaceutycznej, Katedra Biologii i Botaniki Farmaceutycznej,
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, ul. Borowska 211 A, 50-556 Wrocław, Poland
e-mail: bartosz.pencakowski@umed.wroc.pl
A. Piegdoń, Biuro Urządzania Lasu iGeodezji Leśnej Oddział wPrzemyślu, ul. Wysockiego 46a,
37-700 Przemyśl, Poland, e-mail: amelia.piegdon@onet.pl
M. Romański, Wigierski Park Narodowy, Krzywe 82, 16-402 Suwałki, Poland,
e-mail: maciej.romanski@wigry.org.pl
M. Staniaszek-Kik, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska,
Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, 90-237 Łódź, Poland, e-mail: kik@biol.uni.lodz.pl
aBStract. In the years 2017–2019 bryological investigations were carried out in the Wigierski National
Park. As aresult, ve moss species new to this area have been found – Dicranoweisia cirrata, Homomallium
incurvatum, Orthotrichum pulchellum, Serpoleskea subtilis and Zygodon rupestris. The paper provides information
about their localities and habitats.
key WordS: mszaki, epity, korony drzew, Quercus robur, Populus tremula, Acer pseudoplatanus, Picea abies
WSTĘP
Wigierski Park Narodowy jest położony wpółnocno -
-wschodniej części Polski, na skraju Puszczy Augu-
stowskiej – jednego z największych, zwartych kom-
pleksów leśnych na niżu Europy (krzySztoFiak 2010).
Park został utworzony wcelu ochrony zespołu jezior,
rzek izwiązanych znimi siedlisk wod no-błotnych
wraz zotaczającymi je kompleksami leśnymi (Roz-
Porządzenie… 1988). Jego powierzchnia wynosi po-
nad 15 tysięcy hektarów, zczego niemal 63% stano-
wią ekosystemy leśne. Przeważają tu bory sosnowe
imieszane, rzadziej występują grądy, awzdłuż cie-
ków ijezior tworzą się wąskie pasy lasów łęgowych
2020, Vol. 24(3): 17–20
doi:10.12657/steciana.024.003

18 Monika Staniaszek-Kik et al.
iolsowych (krzySztoFiak 2010). Lasy wigierskie, po-
mimo kilkusetletniej eksploatacji, wwielu miejscach
zachowały puszczański charakter. Znaczne zróżnico-
wanie siedliskowe Wigierskiego PN sprawia, że jest
to obszar cechujący się dużym bogactwem gatun-
kowym zwierząt, grzybów iroślin, w tym również
mszaków (FałtynoWicz 1994, krzySztoFiak 2010,
WierzcHolSka iin. 2010).
Brioora Wigierskiego PN należy do dość dobrze
poznanych, a doniesienia o mchach i wątrobow-
cach ztego obszaru pochodzą zlicznych prac zlat
60.–80. XX wieku (rejMent-GrocHoWSka & Mickie-
Wicz 1962, MickieWicz i in. 1963, GocłaWSka 1966,
BlocH i in. 1979, karczMarz & SokołoWSki 1981).
Ważnym opracowaniem była również dokumentacja
briologiczna wykonana przed utworzeniem parku
narodowego wokół jeziora Wigry (karczMarz & So-
kołoWSki 1985). Podsumowaniem wszystkich danych
historycznych połączonych znajnowszą inwentary-
zacją mszaków były badania prowadzone w latach
2008–2009. Stwierdzono wówczas, że ora mchów
Wigierskiego PN liczy 229 taksonów (226 gatunków
i3 odmiany; WierzcHolSka iin. 2010).
W latach 2017–2019 w ramach projektu „Drze-
wa centrami różnorodności biologicznej organizmów
zarodnikowych w lasach” przeprowadzono bada-
nia brioory epitycznej czterech gatunków drzew:
dębu szypułkowego, topoli osiki, klonu zwyczajnego
iświerka pospolitego (FałtynoWicz iin. 2017, 2018a,
b, 2019). Pionowe rozmieszczenie epitów badano
od podstawy drzew aż po ich korony. Wwyniku wy-
konanych eksploracji terenowych, zwykorzystaniem
sprzętu alpinistycznego, udało się stwierdzić pięć ga-
tunków mchów nowych dla Wigierskiego PN.Wni-
niejszej pracy zaprezentowano ich wykaz wraz zcha-
rakterystyką siedliskową.
MATERIAŁ IMETODY
Badaniami objęto 175 drzew (60 dębów szypułko-
wych Quercus robur, 60 topoli osik Populus tremula, 40
klonów zwyczajnych Acer platanoides i 15 świerków
Picea abies) rosnących wgrądzie subkontynentalnym
Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962 oraz wsub-
kontynentalnym borze mieszanym Serratulo-Pinetum
J. Mat. 1981. Materiał zbierano, z wykorzystaniem
metod wspinaczkowych, zpni, konarów (o średnicy
większej od 4 cm) oraz zgałęzi. Na każdym zdrzew
badania prowadzono w obrębie następujących stref
wysokościowych: I– 0–2 m, II – 2–6 m, III – 6–10 m,
IV – 10–14 m, V – 14–18 m, VI – 18–22 m, VII – 22–
26 m (FałtynoWicz iin. 2017, 2018a, b, 2019). Ga-
tunki wwykazie zestawiono wporządku alfabetycz-
nym. Nazewnictwo przyjęto za ocHyrą iin. (2003).
Kategorie zagrożenia wyróżniono na podstawie obo-
wiązującej czerwonej listy (ŻarnoWiec iin. 2004).
WYKAZ GATUNKÓW
Dla każdego taksonu podano nazwę łacińską, pol-
ską, stanowisko (kwadrat ATMOS, lokalizacja, od-
dział, współrzędne GPS) oraz krótką charakterystykę
siedliska.
Skróty: S-P – Serratulo-Pinetum, T-C – Tilio corda-
tae-Carpinetum betuli; gem. – z rozmnóżkami; spor.
– ze sporotami; WPN – Wigierski Park Narodowy;
wydz.. – wydzielenie, !! – gatunek ściśle chroniony;
kategoria zagrożenia gatunku wPolsce: E – wymie-
rający, R – rzadki.
Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb. – kędzierza-
wiec wąsaty – Bg10: płd.-wsch. część WPN, wpo-
bliżu miejscowości Studziany Las, wydz. 355f,
54.02234°N, 23.21809°E, w borze mieszanym
S-P, na gałązkach świerka pospolitego wVI stre-
e; gem.
Homomallium incurvatum (Schrad. ex Brid.) Loeske–
nibyrokiet skalny – Bf19: płn.-zach. część WPN,
na południe od wsi Zamościska, wydz. 107t,
54.06223°N, 23.0514°E, wgrądzie T-C, na pniu
ikonarze osiki wIII stree; spor.
Orthotrichum pulchellum Brunt. – szurpek ślicz-
ny – Bg10: zachodnia część WPN, w pobliżu
półwyspu Łapa na jeziorze Wigry, wydz. 211b,
54.0340167°N, 23.1416667°E, w borze S-P, na
dębie szypułkowym na gałązkach w II stree;
spor.; Bf19: wzachodniej części WPN wpobliżu
Sobolewa, wydz. 100d, 54.05101°N, 23.02127°E;
wgrądzie T-C, na klonie zwyczajnym na gałązkach
wIII stree; spor.
Serpoleskea subtilis (Hedw.) Loeske – nitecznik de-
likatny – Bf19: na zachód od miejscowości Za-
mościska, wydz. 94b, 54.06755°N, 23.03553°E,
wgrądzie T-C, na topoli osice na pniu wIII stre-
e; w pobliżu miejscowości Zamościska, wydz.
107t, 54.06223°N, 23.05145°E, wgrądzie T-C, na
topoli osice na pniu ikonarze wIII stree; Bf09:
na wschód od miejscowości Huta, wydz. 38i,
54.104106°N, 23.027992°E, w grądzie T-C, na
klonie zwyczajnym na pniu wII stree; wpobliżu
leśniczówki Gawarzec, wydz. 127c, 54.031297°N,
23.024532°E, wgrądzie T-C, na klonie zwyczajnym
na pniu wIstree; na płn.-zach. od miejscowości
Bryzgiel, wydz. 382b, 54.008092°N, 23.037946°E,
wgrądzie T-C, na klonie zwyczajnym na pniu wIII
iIV stree, R.
!! Zygodon rupestris Schimp. ex Lorentz – zrostniczek
skalny – Bf 19: wcentralnej części WPN, wpobli-
żu Małego Sucharka Dembowskich, wydz. 145c,
54.03597°N, 23.06055°E, w borze S-P, na pniu
dębu szypułkowego wIstree, gem., E.

Nowe gatunki we orze mchów WigierskiegoParkuNarodowego 19
UWAGI KOŃCOWE
Przeprowadzone badania rozszerzyły listę mchów
znanych zWigierskiego PN opięć nowych gatunków.
Większość znich to taksony rzadkie wskali naszego
kraju. Szczególnie cenne było stwierdzenie obecności
Zygodon rupestris oraz Serpoleskea subtilis, które znaj-
dują się na czerwonej liście (ŻarnoWiec iin. 2004).
Mchy te są uważane za relikty puszczańskie, aich
występowanie jest ograniczone wyłącznie do kom-
pleksów leśnych cechujących się wysokim stopniem
naturalności (cieślińSki iin. 1996, SteBel & Żarno-
Wiec 2014, 2017). Interesujące jest również odnoto-
wanie Dicranoweisia cirrata oraz Orthotrichum pulchel-
lum. Wprzypadku obu tych taksonów wostatnim
czasie obserwuje się wzrost liczby stanowisk wcałej
Polsce (m.in. SteBel & Plášek 2001, SteBel & SMoczyk
2017, ruSińSka iin. 2018, Fudali & Żołnierz 2019).
W trakcie badań stwierdzono również występowa-
nie Neckera pennata, która jest nowym gatunkiem dla
Wigierskiego PN, ale stanowiska tego taksonu zosta-
ły zestawione woddzielnej publikacji (GóRSki i in.
2020). Obecnie liczba taksonów mchów występują-
cych na obszarze Wigierskiego PN wynosi 235.
Większość gatunków przedstawionych wpowyż-
szym wykazie została odnotowana wwysokich par-
tiach pni ikoron – siedliskach zreguły niedostępnych
wtrakcie tradycyjnych badań ory. Pozwala to sądzić,
że liczba stanowisk tych taksonów może być więk-
sza oraz że siedliska te mogą kryć kolejne gatunki
mchów, nieznane jeszcze ztego terenu.
PODZIĘKOWANIA
Badania donansowano ze środków funduszu
leśnego, przekazanych przez Lasy Państwowe wra-
mach Umowy zawartej pomiędzy Państwowym Go-
spodarstwem Leśnym Lasy Państwowe aWigierskim
Parkiem Narodowym Nr EZ.0290.1.20.2019 (działa-
nie nr 36).
LITERATURA
BlocH M., karczMarz k., SokołoWSki a.W. (1979):
Nowe dane do ory mszaków północno-wschod-
niej Polski. II. Annales Universitatis Mariae Cu-
rie-Skłodowska, Lublin-Polonia, Sectio C, Vol.
34(5): 47–53.
cieślińSki S., czyŻeWSka k., FalińSki j.B., klaMa H.,
Mułenko W., ŻarnoWiec j. (1996): Relicts of the
primeval (virgin) forest. Relict phenomena. W: J.B.
Faliński, W. Mułenko (red). Cryptogamous plants
in the forest communities of Białowieża National
Park. Functional groups analysis and general syn-
thesis (Project Crypto 3). Phytocoenosis 8 (N. S.),
Archivum Geobotanicum 6: 197–216.
FałtynoWicz W. (red.) (1994): Porosty Wigierskiego
Parku Narodowego. Parki Narodowe iRezerwaty
Przyrody 13(3): 9–28.
FałtynoWicz W., GórSki P., HalaMa M., koWaleWSka
a., StaniaSzek-kik M., FałtynoWicz H., Patejuk k.,
PieGdoń a. (2017): Raport z realizacji projektu
pt. Drzewa centrami różnorodności biologicznej
organizmów zarodnikowych wlasach – studium
porównawcze na przykładzie Wigierskiego Parku
Narodowego. Etap I: organizmy zarodnikowe na
dębach szypułkowych Quercus robur. Maszynopis.
Wigierski Park Narodowy, Krzywe.
FałtynoWicz W., GórSki P., HalaMa M., koWaleWSka
a., StaniaSzek-kik M., FałtynoWicz H., Patejuk k.,
PieGdoń a. (2018a): Raport zrealizacji projektu
pt. Drzewa centrami różnorodności biologicznej
organizmów zarodnikowych wlasach – studium
porównawcze na przykładzie Wigierskiego Parku
Narodowego. Etap II: organizmy zarodnikowe na
topolach osikach Populus tremula. Maszynopis. Wi-
gierski Park Narodowy, Krzywe.
FałtynoWicz W., koWaleWSka a., FałtynoWicz H.,
PieGdoń a., Patejuk k., GórSki P., HalaMa M., Stani-
aSzek-kik M. (2018b): Epiphytic lichens of Quercus
robur in Wigry National Park (NE Poland). Stecia-
na 22(1): 19–27. doi:10.12657/steciana.022.002.
FałtynoWicz W., StaniaSzek-kik M., HalaMa M., Gór-
Ski P., koWaleWSka a., FałtynoWicz H., Patejuk k.,
PieGdoń a., PencakoWSki B., lenarczyk j., Panek
e. (2019): Raport zrealizacji projektu pt. Drzewa
centrami różnorodności biologicznej organizmów
zarodnikowych w lasach – organizmy zarodni-
kowe na klonie pospolitym Acer platanoides oraz
świerku pospolitym Picea abies. Maszynopis. Wi-
gierski Park Narodowy, Krzywe.
Fudali e., Żołnierz l. (2019): Epiphytic bryophytes
in urban forests of Wrocław (SW Poland). Biodi-
versity Research and Conservation 53: 73–83.
GocłaWSka d. (1966): Materiały do ory mszaków
Puszczy Augustowskiej. Część 1. Mszaki nadleś-
nictwa: Balinka iSuwałki. Fragmenta Floristica et
Geobotanica 12(4): 451–466.
GórSki P., roMańSki M., StaniaSzek-kik M., Wierz-
cHolSka S., SMoczyk M., koczur a., ociePa a.M.
(2020): Rejestr nowych stanowisk mszaków wy-
stępujących wPolsce, 1. Wiadomości Botaniczne
(wdruku).
karczMarz k., SokołoWSki a.W. (1981): Nowe dane
do ory mszaków północno-wschodniej Polski.
III. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodow-
ska, Sectio C, Biologia Vol. 36(11): 125–133.
karczMarz k., SokołoWSki a.W. (1985): Brioora
projektowanego Wigierskiego Parku Narodowego
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska.
Sectio C, Biologia Vol. 40(18): 193–213.
krzySztoFiak l. (red.) (2010): Śluzowce Myxomyce-
tes, grzyby Fungi imszaki Bryophyta Wigierskiego
Parku Narodowego. Przyroda Wigierskiego Parku

20 Monika Staniaszek-Kik et al.
Narodowego. Stowarzyszenie „Człowiek iPrzyro-
da”, Suwałki.
MickieWicz j., rejMent-GrocHoWSka i., SoBotka d.
(1963): Materiały do ory mszaków Suwalszczy-
zny. Część 2. Fragmenta Floristica et Geobotanica
9(2): 257–274.
ocHyra r., ŻarnoWiec j., Bednarek-ocHyra H.
(2003): Census catalogue of Polish mosses. Bio-
diversity of Poland. Vol. 3. W. Szafer Institute of
Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
rejMent-GrocHoWSka i., MickieWicz j. (1962): Mate-
riały do ory mszaków Suwalszczyzny. Fragmenta
Floristica et Geobotanica 8(1): 3–22.
rozPorządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca
1988 r. wsprawie utworzenia Wigierskiego Parku
Narodowego. (1988). Dz.U. 1988 nr 25, poz. 173.
ruSińSka a., karPińSki t.M., adaMczak A. (2018): 1.
Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Milde. W: P. Górski,
A. Rusińska (red). New distributional data on
bryophytes of Poland and Slovakia, 14. Steciana
22(2): 51–52. doi:10.12657/steciana.022.007.
SteBel a., Plášek V. (2001): Dicranoweisia cirrata and
Orthodicranum tauricum (Musci) in the Polish and
Czech part of Upper Silesia – Distribution and
ecology. Natura Silesiae Superioris 5: 21–31.
SteBel a., SMoczyk M. (2017): Further spreading of
the moss Orthotrichum pulchellum in Poland. Her-
zogia 30: 296–299.
SteBel a., ŻarnoWiec j. (2014): Gatunki puszczańskie
we orze mchów Bieszczadzkiego Parku Narodo-
wego (Karpaty Wschodnie). Roczniki Bieszczadz-
kie 22: 259–277.
SteBel a., ŻarnoWiec j. (2017): The Moss Genus Zy-
godon (Orthotrichaceae) in Poland – Distribution,
Ecological Preferences and Threats. Cryptogamie,
Bryologie 38(3): 231–251.
WierzcHolSka S., Plášek V., krzySztoFiak a. (2010):
Mszaki (Bryophyta). W: L. Krzysztoak (red.).
Śluzowce Myxomycetes, grzyby Fungi imszaki Bryo-
phyta Wigierskiego Parku Narodowego. Przyroda
Wigierskiego Parku Narodowego. Stowarzyszenie
„Człowiek iPrzyroda”, Suwałki: 229–298.
ŻarnoWiec j., SteBel a., ocHyra r. (2004): Threat-
ened moss species in the Polish Carpathians in
the light of anew Red list of mosses in Poland.
W: A. Stebel, R. Ochyra (red.). Bryological studies
in the Western Carpathians. Sorus, Poznań: 9–28.