Epik Destan Araştırmaları Tarihine Kısa Bir Bakış

Full text

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
1
Türk Halk Biliminin 100. Yılına
Doğru Bir Durum Tespiti
TÜRK HALK BİLİMİ
ÇALIŞMALARI KURULTAYI
BİLDİRİLERİ
Türk Halkbilimi Araştırma
Eğilimlerinde Yöntemler, Kuramlar,
Tespitler ve Öneriler
16-17 EYLÜL 2011
İSTANBUL

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
6
ISBN: 978-975-9049-25-6
Motif Vakfı Yayınları:
Türk Halk Biliminin 100. Yılına Doğru Bir
Durum Tespiti
TÜRK HALK BİLİMİ ÇALIŞMALARI
KURULTAYI BİLDİRİLERİ
Türk Halkbilimi Araştırma Eğilimlerinde
Yöntemler, Kuramlar, Tespitler ve Öneriler
16-17 EYLÜL 2011
İSTANBUL
Editör
Dr. Evrim ULUSAN ÖZTÜRKMEN
İstanbul 2017
Yayımlanan bildirilerin dil, mla ve ilmi sorumluluğu
yazarlarına aittir.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
8
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ............................................................................. 8
AÇILIŞ KONUŞMALARI ............................................................. 12
MOTİF VAKFI YÖNETİM KURULU BAŞKANI SANAYİCİ-İŞ ADAMI SAYIN
MEHMET ZEKİ BAYKAL’IN SEMPOZYUM AÇILIŞ KONUŞMASI .................. 13
T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ADINA ARAŞTIRMA VE EĞİTİM GENEL
MÜDÜRÜ SAYIN MAHMUT EVKURAN’IN AÇILIŞ KONUŞMASI ................. 15
BİLDİRİLER .............................................................................. 26
MASAL ARAŞTIRMALARI ......................................................... 27
DÜNDEN BUGÜNE TÜRK MASAL ARAŞTIRMALARI .................... 28
TÜRK MASALLARI KONUSUNDA DEĞERLENDİRME ................... 57
MASAL ARAŞTIRMALARI: MASALLARLA İLGİLİ OLARAK YAPILAN
ÇALIŞMALAR .............................................................................. 75
HALK İNANÇLARI .................................................................. 106
HALK İNANÇLARI PENCERESİNDEN TÜRK HALK BİLİMİ
ÇALIŞMALARI KURULTAYI’NA .................................................. 107
“HALK İNANÇLARI PENCERESİNDEN TÜRK HALK BİLİMİ
ÇALIŞMALARI KURULTAYI’NA” ADLI ÇALIŞMANIN MÜZAKERESİ
................................................................................................. 131
TÜRK HALK İNANÇLARI ÇALIŞMALARI ...................................... 137
“HALK İNANÇLARI PENCERESİNDEN TÜRK HALK BİLİMİ
ÇALIŞMALARI KURULTAYI’NA” METNİ HAKKINDA RAPOR ....... 145
TÜRK HALK İNANÇLARI: DÜN-BUGÜN-YARIN .......................... 161
MİTOLOJİ ÇALIŞMALARI ........................................................ 180
TÜRK HALKBİLİMİ ÇALIŞMALARININ 100. YILDÖNÜMÜNE
DOĞRU TÜRK MİTOLOJİSİYLE İLGİLİ TÜRKİYE’DE YAPILAN
ÇALIŞMALAR ÜZERİNE BİR RAPOR ........................................... 181
“TÜRK HALKBİLİMİ ÇALIŞMALARININ 100. YILDÖNÜMÜNE
DOĞRU TÜRK MİTOLOJİSİYLE İLGİLİ TÜRKİYE’DE YAPILAN

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
9
ÇALIŞMALAR ÜZERİNDE BİR RAPOR” HAKKINDA BİR
DEĞERLENDİRME..................................................................... 252
TÜRK MİTOLOJİSİ ÇALIŞMALARINA YÖNELİK ÖNERİLER .......... 257
TÜRK MİTOLOJİSİ ARAŞTIRMALARINDA KAYNAK VE METİN
SORUNLARI ÜZERİNE ............................................................... 260
GİYİM KUŞAM ...................................................................... 276
SON YÜZYILDA TÜRKİYE’DE YAPILAN GİYİM KUŞAMLA İLGİLİ
ÇALIŞMALAR VE ARAŞTIRMALAR ............................................. 277
20. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE TÜRK KÜLTÜRÜNDE
GİYİM KUŞAM .......................................................................... 302
GİYİM-KUŞAMIN ARAŞTIRMA EĞİLİMLERİ TESPİTLER
YÖNTEMLER ............................................................................ 307
SON YÜZYILLIK SÜREÇTE HALK GİYSİLERİ ................................. 324
ANADOLU GİYİM KUŞAMINDA BAŞ BAĞLAMA ........................ 334
HALK MÜZİĞİ ........................................................................ 341
TÜRKİYE’DE TÜRK HALK MÜZİĞİ ÇALIŞMALARININ 100. YILINA
DOĞRU BİR DURUM TESPİTİ .................................................... 342
“TÜRKİYE’DE TÜRK HALK MÜZİĞİ ÇALIŞMALARININ 100. YILINA
DOĞRU BİR DURUM TESPİTİ” ADLI METİN HAKKINDA RAPOR VE
ÖNERİ ...................................................................................... 415
AVRUPA’DAKİ TÜRK GENÇLİĞİ AÇISINDAN TÜRK HALK MÜZİĞİ
EĞİTİMİNİN ÖNEMİ ................................................................. 417
“TÜRKİYE’DE TÜRK HALK MÜZİĞİ ÇALIŞMALARININ 100. YILINA
DOĞRU BİR DURUM TESPİTİ” ADLI METİN HAKKINDA RAPOR 422
TÜRKİYE’DE HALK MÜZİĞİ ÇALIŞMALARI GİRİŞ ....................... 425
“TÜRKİYE’DE TÜRK HALK MÜZİĞİ ÇALIŞMALARININ 100. YILINA
DOĞRU BİR DURUM TESPİTİ” METNİ HAKKINDA RAPOR ......... 428
GEÇİŞ DÖNEMLERİ ................................................................ 447
KÜLTÜREL DOKU ANALİZİNDE GELENEK, GEÇİŞ DÖNEMLERİ VE
KÜLTÜR EKONOMİSİ ................................................................ 448
“KÜLTÜREL DOKU ANALİZİNDE GELENEK, GEÇİŞ DÖNEMLERİ VE
KÜLTÜR EKONOMİSİ” BAŞLIKLI METİN ÜZERİNE ..................... 474
GEÇİŞ DÖNEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE SOSYAL VE
KÜLTÜREL PSİKOLOJİNİN YERİ ................................................. 486

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
10
EFSANE VE MEMORAT ARAŞTIRMALARI ................................ 491
EFSANELERİN GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ ...................... 492
MADDİ KÜLTÜR .................................................................... 515
TÜRKİYE’DE KÜLTÜRÜMÜZÜN MADDİ ÜRÜNLERİNE İLİŞKİN
YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR: CUMHURİYET DÖNEMİ ..................... 516
KÜLTÜRÜMÜZÜN MADDİ ÜRÜNLERİNDE ZANAAT VE SANAT
ÜZERİNE ................................................................................... 533
TÜRK HALKBİLİMİ İÇİNDE MADDÎ KÜLTÜR ÇALIŞMALARI ........ 535
HALK HİKÂYESİ ARAŞTIRMALARI ........................................... 541
120. YILINDA HALK HİKÂYESİ ARAŞTIRMALARI TARİHİNE BİR
BAKIŞ ....................................................................................... 542
TÜRK HALK HİKÂYELERİNDE KATALOG ÇALIŞMALARINA DOĞRU
................................................................................................. 568
“120.YILINDA HALK HİKÂYESİ ARAŞTIRMALARI TARİHİNE BİR
BAKIŞ” METNİ HAKKINDA RAPOR ............................................ 572
SÖZLÜ NESİRDE YENİ İCRA ORTAMLARI: AMERİKA VE AVRUPA
ÖRNEĞİ .................................................................................... 577
EPİK DESTAN ARAŞTIRMALARI .............................................. 605
EPİK DESTAN ARAŞTIRMALARI TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ ........ 606
TÜRK DÜNYASI DESTANLARININ MOTİF İNDEKSİNE DOĞRU ... 628
MİZAH ARAŞTIRMALARI........................................................ 642
TÜRK HALKBİLİMİ MİZAH ARAŞTIRMALARINA DAİR GENEL
TESPİT, DEĞERLENDİRME VE TEKLİFLER .................................. 643
MİZAH ÇALIŞMALARINA YÖNELİK ÖNERİLER ........................... 694
SEYİRLİK TÜRLER ................................................................... 697
TÜRKİYE’DE GELENEKSEL TİYATRO ÇALIŞMALARI .................... 698
“TÜRKİYE'DE GELENEKSEL TİYATRO ÇALIŞMALARI” METNİ ..... 717
HAKKINDA RAPOR ................................................................... 717
TARİHSEL SÜREÇTE DEGİŞEN GELENEKSEL TİYATROMUZ ........ 720
ANONİM HALK EDEBİYATI ..................................................... 731
İKİNCİ YÜZYILIN BAŞLARINA DOĞRU GELENEKLİ TÜRK EDEBİYATI:
TANIM, KAPSAM VE TASNİF KONUSUNDA BAZI TEKLİFLER ..... 732

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
11
DİNÎ-TASAVVUFÎ- HALK EDEBİYATI ........................................ 736
TÜRKİYE’DE DİNİ TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI:
TESPİTLER, DEĞERLENDİRMELER, ÖNERİLER ........................... 737
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI’NIN BÜTÜNÜ İÇİNDE NİÇİN DİNÎ-
TASAVVUFÎ TÜRK EDEBİYATI ADINI VERİYORUZ? .................... 748
TASAVVUFUN MİSYONU ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ........ 787
“TÜRKİYE’DE DİNİ TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI-
TESPİTLER, DEĞERLENDİRMELER, ÖNERİLER” BAŞLIKLI YAZI
HAKKINDA RAPOR ................................................................... 793
TASAVVUF KONULU EDEBİYATIN ADLANDIRILMASI VE İNCELEME
YÖNTEMLERİ ÜZERİNE ............................................................. 795
ÂŞIK EDEBİYATI ..................................................................... 811
TÜRKİYE’DE ÂŞIK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI HAKKINDA BİR
DEĞERLENDİRME..................................................................... 812
ÂŞIK EDEBİYATI ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
ÖNERİLER, KATKILAR ............................................................... 897
ÂŞIK EDEBİYATI ÇALIŞMALARININ NERESİNDEYİZ ................... 906
TÜRKİYE’DE ÂŞIK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI .............................. 914
HALK MİMARİSİ VE HALK SANATLARI .................................... 919
TÜRK HALK MİMARİSİNİN SORUNLARI .................................... 920
HALK MİMARİSİ VE HALK SANATLARI ...................................... 940
ANADOLU HALK SANATLARI .................................................... 947
HALK OYUNLARI ................................................................... 981
TÜRK HALK DANSLARINDA TEMEL SORUNLAR ........................ 982
İLETİŞİMİN SANATSAL BOYUTTA VAROLUŞ BİÇİMİ ................ 1017
TÜRK HALK DANSLARINDA TEMEL SORUNLAR ...................... 1025
TÜRK HALK BİLİMİNİN 100. YILINA DOĞRU TÜRK HALK
OYUNLARINDA TEMEL SORUNLAR ÜZERİNE DÜŞÜNCELER ... 1060
GENEL DEĞERLENDİRME-SONUÇ ......................................... 1066

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
606
EPİK DESTAN ARAŞTIRMALARI TARİHİNE KISA BİR
BAKIŞ
Salahaddin BEKKİ*
Sayın Oturum Başkanlarım,
Değerli Dinleyiciler,
Konuşmama başlamadan önce sayın çağrılı tartışmacılara ve siz sayın
katılımcılara bir açıklamam olacak. Ben daha önce bu oturuma çağrılı
tartışmacı olarak davet edilmiştim. Çağrılı konuşmacının ani rahatsızlığı
dolayısıyla Kurultay’ın başlamasına beş gün kala Ömür Ceylan Bey’in arzusu
üzerine bu görevi kabul ettim. Haliyle hazırlamış olduğum metin çağrılı
tartışmacılara ulaşmadı. Sayın tartışmacıların bu durumu dikkate alarak daha
önceki çağrılı konuşmacının metnine istinaden hazırladıkları tartışma
konularını dile getirmekten ziyade benim biraz sonra yapacağım sunum
üzerinden eleştirilerini yapmalarını arzu ederim.
Bir açıklamam da hazırladığım metni okuyacak değerli araştırmacılara
olacak. Bu metni okurken çağrılı tartışmacıların burada yayımlanan tartışma
metinlerinin –yukarıdaki açıklamaya istinaden- benim hazırladığım
çalışmanın tenkidi olmadığını; sadece toplantıda video kamerayla tespit edilen
ve daha sonra çözümlemesi yapılan konuşmaların benim hazırladığım metinle
ilgili olduğunun bilinmesidir.
1. Giriş (Terim Sorunu)
Türklük bilimi araştırmalarında 1990’dan sonra ortaya
çıkan durum, tüm Türkoloji çalışmalarını etkilemiş; Türk
akademisyenlerinin yönünü Doğuya/Türk Dünyası’na
çevirmelerine sebep olmuştur. Oturumumuzun ana teması olan
epik destan araştırmaları da bu gelişmeden olumlu yönde
etkilenmiştir.
Epik destan araştırmalarının tarihçesine geçmeden önce
Türk araştırmacıları 1990’dan sonra meşgul etmeye başlayan
terim sorunlarına değinmek istiyorum.
* Çağrılı Konuşmacı. Yrd. Doç. Dr., Ahi Evran Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Kırşehir, sbekki@gmail.com

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
607
Öncelikle oturumumuzun başlığında geçen “epik destan”
terimi üzerinde durmak istiyorum. Görebildiğim kadarıyla bu iki
unsurdan oluşan terimi Özkul Çobanoğlu kullanmıştır. Sayın
Çobanoğlu, destan terimi ve bu terimle ifade edilen örneklerin
çeşitliliğine dikkat çeker ve destan teriminin, “Oğuz Kağan” gibi
milli destanları, “Âşık Garip” gibi halk hikâyelerini, “Dastan-ı
İmam Ali” gibi biyografik dini hikâyeleri, “Dastân-ı Tevârih-i
Mülûk-ı Âl-i Osman” gibi tarihleri, “Düsturnâme” gibi
vakayinâmeleri ve saz şairlerince vücuda getirilen konu
bütünlüğü olan hacimli şiirleri karşılamada kullanıldığını (2003:
14) dile getirir. Çobanoğlu, devamla destan terimini Türk
dünyasında kullanılan diğer terimlerden ve destan türlerinden
ayırmak için -aşağı yukarı aynı anlama gelen “epik” ve “destan”
kelimelerinden oluşan- “epik destan” terimini kullanmanın
uygun olduğunu söyler (2003: 15).77
Doğu Türklüğüne mensup araştırıcıların çok önceden
bildikleri bizim ise 1990’lardan itibaren haberdar olmaya
başladığımız Altay, Tuva, Hakas ve Şor Türklerine ait destanları
bir tür olarak isimlendirmede kullanılan terimlere de burada
dikkat çekmek gerekir. Bu konuyla ilgili az da olsa bir literatüre
sahibiz: Emine Görsoy Naskali’nin “Destanın Tarifi (1995: 1-
7)”, Mehmet Aça’nın “Köne Epos…(2000: 11-22)”, Fuzuli
Bayat’ın “Oğuz Destan Dünyası… (2006: 174)”, Sulayman
Turduyeviç Kayıpov’un “Folklor Üzerine Yazılar (2009: 97)”ı ile
bizim “Maaday-Kara Destanı (Bekki 2007: 51)”, ve “Uzak Türk
İllerinde Destanlaşan Evlilikler… (2009: 18-20)” başlıklı
çalışmalarımız.
Yukarıda sıralanan çalışmalarda, söz konusu ettiğimiz
bölge destanlarının yanında Kazaklar ve Kırgızlar arasında da
77 Çobanoğlu’nun epik destan tanımı şöyledir: “Yeryüzünün ve kâinatın
oluşumuna, kaostan kozmosa dönüşüm sürecine dair geleneksel dünya
görüşlerinin ilk verileri olarak tanımlanabilecek olan mitlerden sonra ve
çoğunlukla onların gölgesini ve çizgilerini bir çerçeve olarak taşıyan gerek
kahramanların ve gerekse olayların akışıyla birlikte tarihe ait zamanlarda
oluşmuş olayların hikâyesi inancıyla sözlü kültür ortamında ve yüz yüze bir
iletişim bağlamında teatral çizgilere sahip bir biçimde anlatılıp nakledilen en
geniş anlamıyla kahramanlık ana teması taşıyan eserdir (Çobanoğlu 2003: 16)”.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
608
insanlık tarihinin eski, mitolojik dönemini yansıtan destanların
ayrı bir grubu oluşturduğunu ve bunların “arkaik kahramanlık
destanı” terimi ile ele anılmasının gerekliliği üzerinde
durulmuştur. Bu bağlamda arkaik kahramanlık destanı terimini şu
şekilde tanımlamamız mümkündür: “Kahramanları mitik güçlere
sahip olan; olayları üç boyutlu (yeraltı, yeryüzü ve gökyüzü) bir
dünya anlayışı çerçevesinde cereyan eden; kahramanlık
karakteri ağır basan; mit ile klasik anlamda epos (kahramanlık
destanı) arasında yer alan manzum veya mensur metinlerdir
(Bekki 2009: 20).”
Destan tasniflerinde kullanılan bir terim de “tarihî
kahramanlık destanı” terimidir. Bu terimle, poetik sisteminde
arkaik unsurlara nazaran tarihî unsurların (ulus, millet, devlet,
düşman vs.) daha çok olduğu destanlar kastedilmektedir
(Kayıpov 2009: 98; Bekki 2009: 194).
Kayıpov, söz konusu eserinde ana teması aşk olan destanlar
için “lirik-romantik destanlar” terimini kullanmaktadır (2009:
99). Bu terim, günümüz Türkiyesinde “halk hikâyesi” ile
karşılanmaktadır.
Destan tasniflerinde kullanılan bir diğer terim, kahramanlık
karakteri ağır basan manzum-mensur Dede Korkut Oğuz-
nameleri için kullanılan “destanî hikâye” terimidir (Ergin 1989:
29; Aslan 2003: 293-321).
Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde halk anlatı türlerinin
(mit, masal, destan, efsane, halk hikâyesi, fıkra, memorat) art ve
eş zamanlı gelişimini göz ardı etmeden destanları kendi içerisinde
şöyle de sınıflandırabiliriz diye düşünüyorum.
1) Arkaik kahramanlık destanı: Mitik özellikleri ağır basan
ve mit ile destan arasındaki kahramanlık karakterli ürünler.
[Maaday-Kara, Alıp-Manaş, Altın-Arığ, Huban-Arığ gibi.]
2) Tarihî kahramanlık destanı: Tarihi unsurları ağır basan
kahramanlık karakterli eserler. [Manas, Köroğlu gibi.]
3) Destanî hikâye: Destandan halk hikâyesine geçişte yer
alan ve kahramanlık karakteri ağır basan eserler. [Dede Korkut
Oğuz-nameleri]
4) Dinî ve sosyal konulu destan: İslamiyet’ten sonra
Anadolu’da teşekkül eden ve gaza özellikleri ağır basan eserler.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
609
[Battal-nâme, Saltuk-nâme, Danişment-nâme, Hz. Ali Cenkleri,
Hamza-nâme gibi.]
Yukarıda sıraladığım ve kavramsal çerçeveleri tartışılarak
daha da belirginleştirilebilecek terimlerin destan tasniflerinde
daha sağlıklı sonuçlar elde etmemizde faydalı olacağını
düşünüyorum.
2. Epik Destan Araştırmalarının Tarihçesi
Destan araştırmaları tarihine bir göz atalım ve 1990’dan
önce elimizde olan destanları şöyle bir hatırlamaya çalışalım.
Fuat Köprülü’nün ilk baskısı 1926’da yapılan “Türk
Edebiyatı Tarihi”nde78 üçüncü bölüm, “Millî Türk Destanı”
başlığını taşımaktadır. Köprülü, burada şu destanlara yer verir:
1. Yaradılış Usturesi (Şâmani Kozmogoni)
2. Eski Türk veya Hiyung-nu Dairesi
a) Alp Ertunga (Efrâsyâb) Parçası
b) Oğuz menkıbesi (Oğuz Kağan’ın Uygur harfli
metni)
c) Oğuz menkıbesinin daha sonraki gelişmesi
3. Göktürk Dâiresi
a) Tu-kiie Menkıbesinin ilk şekli
b) Ergenekon
c) Göktürk dairesinin ikinci derecedeki
menkıbeleri (Köroğlu)
4. Uygur Dâiresi
a) Uygur menkıbesinin eski şekli
b) Uygur menkıbesinin Acem kaynaklarındaki
şekli
c) Maniheizmin kabulü menkıbesi
Köprülü’nün kitabında ele aldığı diğer destanlar ise,
Manas, Satuk Buğra Han, Dede Korkud, Cengiznâme, Seyyid
Battal Gazi, Timur Menkıbesi ve İdige’dir.
78 Bu çalışma birkaç defa basılmıştır. 3. baskıyı Orhan F. Köprülü ve Nermin
Pekin yayına hazırlamışlardır. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1986.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
610
Köprülü’nün çalışmasından sonra çıkan kitap ve
ansiklopedi ölçeğindeki eserlerde [N. Sami Banarlı79, Cevdet
Kudret80, Faruk Kadri Timurtaş81, Saim Sakaoğlu ve Ali
Duymaz82, Hasan Köksal83, Ali Öztürk84, Ensar Aslan85, Ahmet
B. Ercilasun86] de yukarıda isimleri geçen destanlar, birtakım
eklemelerle tekrar edilmiştir. 1990’dan sonra çıkan eserlerde ise
günümüz destan yayınlarının etkisini görmek mümkündür:
Erman Artun87, “Er-Töştük”, “Maaday-Kara”; Suat Batur88,
“Ural Batır”, “Çesteni Bey”; Bilgehan Atsız Gökdağ ve Kemal
Üçüncü89, “Ak Boz At”, “Altın Arığ”, “Kara Yorga”, “Alpamış”,
“Kocacaş”, “Er Samır” gibi destanlara çalışmalarında yer
vermişlerdir.
Köprülü’nün sıraladığı ve daha sonraki yayınlarda da
karşımıza çıkan destanlar ve bazı destan parçalarına ait bilgiler –
Oğuz Kağan destanı hariç- ağırlıklı olarak Çin yıllıkları, Moğal
ve Arap tarihleri, Şehname, Camiü’t-tevarih, Tarih-i Cihangûşâ,
79 Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Millî Eğitim Bakanlığı
Yayınları, İstanbul, 1971.
80 Cevdet Kudret, Örnekli Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara, 1995.
81 Faruk Kadri Timurtaş, Tarih İçinde Türk Edebiyatı, Boğaziçi Yayınları, 3. bs.,
İstanbul, 1993.
82 Saim Sakaoğlu ve Ali Duymaz, İslamiyet Öncesi Türk Destanları /
İncelemeler-Metinler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2003.
83 Hasan Köksal, Millî Destanlarımız ve Türk Halk Edebiyatı, Üçdal Neşriyat,
İstanbul, 1985.
84 Ali Öztürk, Çağları İçinde Türk Destanları, İstanbul, 1981. 2. bs. Alioğlu
Yayınevi, İstanbul, 2000.
85 Ensar Aslan, Halkbilimi Araştırmaları I, Dicle Üniversitesi Yayınları,
Diyarbakır, 2003, s. 229-355; Türk Halk Edebiyatı, Maya Akademi, Ankara,
2008.
86 Ahmet Bican Ercilasun, “Türk Destanı”, Büyük Türk Klasikleri, C. 1, Ötüken-
Söğüt Yayınları, İstanbul, 1985, s. 41-55.
87 Erman Artun, Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri / Edebiyat Tarihi-Metinler,
5. bs. Karahan Kitabevi, Adana, 2011.
88 Suat Batur, Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı, Altın Kitaplar Yayınevi,
İstanbul, 1998.
89 Bilgehan Atsız Gökdağ ve Kemal Üçüncü, Başlangıcından Günümüze Türk
Destanları, Akçağ Yayınları, Ankara, 2007.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
611
Divanü Lügati’t-Türk, Kutadgu Bilig, Selçukname ve Şecere-i
Terâkime gibi eserlerden taranarak derlenmiştir (Yıldız 1995: 9).
Haliyle bu şekilde elde edilen metinlerin bu gün geldiğimiz
aşamada tam olarak epik destan kabul edilip edilmeyecekleri de
tartışmaya açılmalıdır.
Bu bilinen görüşleri dillendirdikten sonra Türk
destanlarıyla ilgili ilk dönem çalışmalarına geçmek istiyorum.
Türk destanları ile ilgili ilk çalışmalar yukarıda saydığımız
kaynaklar ile 19. asırdan itibaren başlayan derlemelere
dayanmaktadır (Yıldız 1995: 9).
W. Radloff (1837-1918)’un, Güney Sibirya (Süd-
Sibirien)’da 1859’da başladığı derleme çalışmaları, 1866’dan
itibaren seri halinde yayımlanmaya başlanır. Bu seri daha sonra
“Proben” adıyla meşhur olur.90 Radloff, Manas da dâhil çok
sayıda destan metni derlemiştir. Sayın Naciye Yıldız’ın doktora
çalışması da W. Radloff derlemesi Manas destanı üzerinedir.91
Dede Korkut Kitabı’nın bulunuşu, destan araştırmaları
tarihimiz açısından önemli bir dönüm noktası oluşturur. Dresden
Kral kütüphanesinde bulunan yazma ilk defa H. O. Fleischer
tarafından kataloglanır. Fakat onu gerçek hüviyetiyle bilim
âlemine tanıtan H. F. Von Diez olmuştur. Diez, 1915 tarihini
taşıyan çalışmasında hem eser hakkında bilgi vermiş hem de
Tepegöz boyunu Almanca olarak yayımlamıştır (Gökyay 1973:
XV).
90 W. Radloff ve çalışmaları hakkında bk. Ahmet Temir, Türkoloji Tarihinde
Wilhelm Radloff, Hayatı-İlmî Hüviyeti-Eserleri, Türk Dil Kurumu Yayınları,
Ankara, 1991. W. Radloff’un eserlerinden bazıları günümüz Türkiye Türkçesine
çevrilerek yayımlanmıştır. Proben’in 1. ve 2. ciltleri “Türklerin Kökleri Dilleri
ve Halk Edebiyatı, EKAV Yayınları, Ankara, 1999.” başlığıyla Mehmet
Hengirmen başkanlığındaki bir tercüme komisyonu marifetiyle Türkçeye
çevrilmiştir. Proben’in 8. cildi Saim Sakaoğlu ve Metin Ergun tarafından orijinal
adıyla (Türk Dil Kurumu, Ankara, 1998) yayımlanmıştır. Kırım Ağızları
örneklerini barındıran Proben’in 7. cildi Tülay Çulha tarafından Latin harflerine
çevrilerek [Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 57, İstanbul, 2010] yayımlanmıştır.
91 Naciye Yıldız, Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit
ve Tahliller, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
612
Bilindiği üzere Dede Korkut’un Dresden nüshasının
Türkiye’deki ilk neşri Kilisli Muallim Rıfat [Bilge] tarafından
1916 yılında gerçekleştirilir.92 Latin harfleriyle ilk yayın ise
Orhan Ş. Gökyay tarafından yapılmıştır (1938).93 Orhan Şaik
Gökyay, söz konusu yayınla yetinmemiş uzun yıllar emek vererek
bugün de ana başvuru kaynaklarından biri olan “Dedem
Korkudun Kitabı”94 adını verdiği devasa eserini 1973’te
yayımlamıştır.
Dede Korkut’un ikinci bir nüshasının Vatikan’da
bulunduğu 1950 yılında Prof. Ettore Rossi tarafından ortaya
çıkarılır. E. Rossi, bulduğu nüshayı önce bir makale ile bilim
âlemine duyurur. 1952’de nüshanın tıpkıbasımının da yer aldığı
364 sayfalık eserini yayınlar.95
Azerbaycan Türklerinin deyimiyle önemli
Korkutşinâslardan biri de Muharrem Ergin’dir. Ergin’in Dede
Korkut üzerine ilk çalışması Reşit R. Arat danışmanlığında
1953’te hazırladığı tez çalışmasıdır (Sakaoğlu 1998: 641).
Kuşkusuz M. Ergin’in Dede Korkut hakkındaki en önemli eseri,
1958’de yayımlanan çalışmasıdır96. Ergin’in, 1963’te “İndeks” ve
“Gramer”den oluşan ve birinci cildi tamamlayan ikinci çalışması
yayımlanır.97
Dede Korkut’a girmişken iki eserden daha bahsetmek
istiyorum. İki eser de epik destan geleneği araştırmalarında göz
ardı edildiğini düşündüğüm türden. Birincisi Zeki Ömer
Defne’nin “Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Edebî Sanatlar
92 Eserin tam künyesi şöyledir: Kilisli Muallim Rıfat, Kitâb-ı Dede Korkud Alâ
Lisân-ı Tâife-i Oğuzân, Matbaa-ı Âmire, İstanbul, 1332 (1916).
93 Orhan Ş. Gökyay, Dede Korkut, Arkadaş Basımevi, İstanbul, 1938.
94Orhan Ş. Gökyay, Dedem Korkudun Kitabı, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı
Kültür Yayınları, İstanbul, 1973.
95 Ettore Rossi, İl “Kitab-ı Dede Qorqut”, Vaticano, 1952, Vatikan nüshasının
tam adı şöyledir: Hikâyet-i Oğuznâme-i Kazan Beg ve Gayri. Bu nüsha müstakil
olarak ilk defa 2001’de Semih Tezcan ve Hendrik Boeshoten tarafından
yayımlanmıştır.
96 Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin – Faksimile, Türk Dil
Kurumu Yayınları, Ankara, 1958.
97 Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı II. / İndeks – Gramer, Türk Dil Kurumu
Yayınları, Ankara, 1963.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
613
Bakımından Bir Araştırma, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara,
1988.” adlı eseridir ki destanlardaki edebi sanatları ele alan ilk
çalışmadır. Devamı geldi mi bilemiyorum. İkinci eser ise Ömer
Faruk Akün imzasını taşıyor. Yeni Türk edebiyatı Profesörü
olarak tanınan Akün, akademik hayata halkiyat ile başlamıştır.
1947’de hazırladığı “Dede Korkut Hikâyeleri’nde Kompozisyon
ve Tasvir” başlıklı tezi 72 sayfadan oluşmaktadır. Akün, bu
çalışmasında Orhan Şaik Gökyay’ın neşrini (1938) esas alarak,
Dede Korkut’u kompozisyon ve tasvir bakımlarından
incelemiştir.98
Türkiye’deki çalışmalara paralel olarak Azerbaycan ve
Kazakistan’da da Dede Korkut üzerine çok sayıda çalışmanın
yapıldığını biliyoruz.99
Dede Korkut üzerindeki çalışmalar, zaman zaman sekteye
uğrasa da günümüze kadar gelmiştir.100 Üzerinde en fazla çalışma
98 Ömer Faruk Akün, Dede Korkut Hikâyeleri’nde Kompozisyon ve Tasvir,
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Zümresi,
Bitirme Tezi Nu: 3041, İstanbul, 1947, 76 s. Bu tez, Türklük Bilimi Araştırmaları
(Prof. Dr. Ömer Faruk Akün’e Armağan), S. 19 (Bahar 2006), s. 121-191’de
yayımlanmıştır. Sayın Akün’ün doktora tezi de halk edebiyatıyla ilgilidir:
Anadolu Halk Şiirinde Tabiat Motifleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul, 1953, XVI+767 s.
99 Azerbaycan’daki çalışmalar için bk. Ali Duymaz, “Azerbaycan’da Kültürel
Kimliğin Kaynağı Olarak Dede Korkut Araştırmalarının Sorunları”, I.
Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı II (Çeşme-İzmir, 9-
15 Nisan 2006), hzl. Fikret Türkmen ve Gürer Gülsevin, Ege Üniversitesi Türk
Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2007, s. 729-738.
Kazakistan’daki çalışmalar için bk. “Kazakistan’da Korkut Ata Üzerine Yapılan
Çalışmalar”, akt. Banu Muhyayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, hzl. Abdimalik
Nısanbayev vd., Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2000, s. 333-342.
100 Son beş yılda Dede Korkut üzerine şu yayınlar çıkmıştır:
Mustafa S[inan] Kaçalin, Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi, Kitabevi
Yayınları, İstanbul, 2006.
Mustafa S[inan] Kaçalin, Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, Kitabevi
Yayınları, İstanbul, 2006.
Sadettin Gömeç, “Dede Korkut Hikâyeleri”, Türk Destanlarına Giriş, Akçağ
Yayınları, Ankara, 2009, s. 309-499.
Sadettin Özçelik, Dede Korkut Araştırmalar, Notlar / Dizin / Metin, Gazi
Kitabevi, Ankara, 2005.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
614
yapılan destanımız Dede Korkut’tur diyebiliriz. Kesin
konuşamıyorum çünkü elimizde birkaç makale hacmindeki
çalışma101 dışında bir Dede Korkut bibliyografyası yok. Ama
kendi tespitlerime göre kitap, tez, makale, bildiri, çocuk kitabı
olmak üzere çeşitli türde 1000’den fazla yayın olduğunu
söyleyebilirim. Bu sayıya yabancı diller ile diğer Türk
lehçelerinde yapılmış yayınlar dâhil değildir.
Üzerinde çok sayıda çalışma yapılan destanlarımızdan biri
de “Köroğlu”dur.102 Türkiye’deki Köroğlu çalışmalarından ilki
Pertev Naili Boratav’a aittir.103 Boratav’dan sonra Köroğlu
üzerine yapılan yayınlar çoğalmıştır. Bu bağlamda Cahit
Öztelli104, Ümit Kaftancıoğlu105 ve Nejat Birdoğan’ın
Sadettin Özçelik, Dede Korkut Üzerine Yeni Notlar, Gazi Kitabevi, Ankara,
2006.
Osman Fikri Sertkaya, Dede Korkut Kitabı, Dresden Nüshasının ‘Giriş’ Bölümü
(Metnin Transkripsiyonu ve Açıklama Notları), Ötüken Yayınları, İstanbul,
2006.
Semih Tezcan ve Hendrik Boeschoten, Dede Korkut Oğuznameleri, Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul, 2001, 315 s. [Gözden geçirilmiş 3. bs. İstanbul, 2006.]
Semih Tezcan, Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul, 2001, 424 s.
101 Süleyman Tülücü, “‘Dede Korkut Hikâyeleri’nin Kitap Hâlinde Neşirleri
Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 25 (Ağustos 1983), s. 149-
168.
Süleyman Tülücü, “‘Dede Korkut Kitabı’nın Dünya Dillerine Tercümeleri”,
Türk Kültürü, S. 252 (Nisan 1984), s. 9-22.
Saim Sakaoğlu, “Dedem Korkut Hikâyeleri’nin Avrupa Dillerine İlk Çevirileri
ve Anadolu’daki ilk Derlemeleri”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-
Derlemeler-Aktarmalar [I İncelemeler-Derlemeler], Selçuk Üniversitesi
Yayınları, Konya, 1998, s. 27-35.
102 Köroğlu hakkında yapılan çalışmalar için bk. Metin Ekici, Türk Dünyasında
Köroğlu, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
103 Pertev Naili Boratav, Köroğlu Destanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türkiyat Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1931.
104 Cahit Öztelli, Köroğlu ve Dadaloğlu / Hayatı, Sanatı, Şiirleri, Varlık
Yayınevi, İstanbul, 1953.
105 Ümit Kaftancıoğlu, Köroğlu Kol Destanları, Kültür Bakanlığı Yayınları,
İstanbul, 1979.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
615
çalışmaları106 ile son yıllarda Metin Ekici107 ve Hatice İçel108
tarafından yapılan yayınları anmak gerekir.109
Dede Korkut’un bulunuşundan yüz yıl sonra Paris Millî
Kütüphanesinde saklanan Uygur harfli “Oğuz Kağan Destanı”
Rıza Nur tarafından keşfedilir (1928). Keşfedilen metin, iki yıl
sonra kitap hacminde bir makale olarak P. Pelliot (1930), dört yıl
sonra da W. Bang ve Reşit Rahmeti Arat tarafından önce
Almanca (1932), daha sonra da Türkiye Türkçesi ile kitap olarak
yayımlanır (1936).110 Muharrem Ergin’in Oğuz Kağan destanıyla
ilgili çalışması ise 1972 tarihini taşımaktadır.111
1970’lere kadar yaklaşık 40 yıl -Dede Korkut ile ilgili
çalışmaları saymazsak- epik destan araştırmaları tabiri caizse
fetret dönemini yaşamıştır. Bu dönemde dikkate değer çalışma,
1943’te yayımlanan Hüseyin Nihal Atsız’ın “Türk Edebiyatı
Tarihi” sayılabilir.112
Böyle bir dönemin yaşanmasını, “Türk halkbilimi kolunun
üniversitelerde ciddi olarak teşekkül edemeden 1970’lere kadar
üniversite dışına itilmesi ve M. Fuat Köprülü’nün siyasete
girmesine (Çobanoğlu 2003: 25)” bağlamak doğru olur sanırım.
Prof. Dr. Mehmet Kaplan’ın Erzurum’da kurulmuş olan
Atatürk Üniversitesine görevlendirilmesinden sonra, Erzurum’da
ilk halk edebiyatı doktorları yetişirken (ilkler, masal ve halk
hikâyesi çalışmışlardır) destan araştırmalarına metin olarak çok
106 Nejat Birdoğan, Köroğlu / Bir Toplumsal Direnişin Destanı, Kaynak
Yayınları, İstanbul, 1996.
107 Metin Ekici, Türk Dünyasında Köroğlu, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
108 Hatice İçel, Köroğlu’nun Bolu Beyi Kolu Üzerine Bir İnceleme, Kömen
Yayınları, Konya, 2010.
109 Bildirilerin yayına hazırlandığı zaman diliminde Mustafa Aça tarafından
Köroğlu bibliyografyası hazırlandı. Bu bibliyografyanın da içinde bulunduğu
“Köroğlu Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2014” M. Sabri Koz tarafından
yayımlandı.
110 W. Bang ve Reşit Rahmeti Arat, Oğuz Kağan Destanı, İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Neşriyatı, İstanbul, 1936.
111Muharrem Ergin, Oğuz Kağan Destanı / Tercüme-Metin-Sözlük, Hülbe
Yayınları, Ankara, 1972.
112Nihal Atsız, Türk Edebiyatı Tarihi, Işık Basımevi, İstanbul, 19434. bs., İrfan
Yayınevi, İstanbul, 1997.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
616
önemli bir kaynak da kazandırılmış olur. Ünlü Meddah Behçet
Mahir’den derlenen Köroğlu kolları 1973’te “Köroğlu Destanı”
adıyla kitaplaştırılır.113 Erzurum’da destan konusunda ilk doktora
tezi bu yayından on yıl sonra Hasan Köksal tarafından 1983’te
tamamlanmıştır.114
Prof. Dr. Şükrü Elçin’in Hacettepe Üniversitesinde göreve
başlamasıyla halk bilimi araştırmalarında yeni bir merkez açılmış
olur. 1969 yılında Hacettepe’de göreve başlayan Prof. Dr. Dursun
Yıldırım, 1980’de “Manas Destanı ve Köketay Hannıng
Ertegüsi” adlı doçentlik çalışmasını tamamlar. Bu çalışma
bugüne kadar yayınlanmamıştır. Hacettepe’de epik destan
araştırmalarına katılan diğer bir isim ise İsa Özkan’dır. Özkan,
Prof. Dr. Dursun Yıldırım danışmanlığında “Abdurrahman Han
Destanı (1984)”nı115 yüksek lisans, “Yusuf Bey Ahmet Bey /
Bozoğlan Destanı (1987)”nı116 ise doktora tezi olarak hazırlar.
Prof. Dr. Fikret Türkmen’in Ege Üniversitesinde göreve
başlaması, “Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü”nün
kurulması İzmir’i halk bilimi araştırmalarında ayrı bir merkez
haline getirmiştir. Burada destan üzerine ilk çalışmayı Fikret
Türkmen danışmanlığında Kemal Yüce tamamlamıştır (1983).117
Epik destan çalışmaları yukarıda dökümünü yaptığımız
tezlerle sınırlı değildir. Bu dönemde, Zeki Velîdî Togan118,
Abdülkadir İnan119, Hüseyin Nihal Atsız120, Pertev Naili
113 Behçet Mahir (anlatan), Köroğlu Destanı, hzl. Mehmet Kaplan-Mehmet
Akalın-Muhan Bali, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1973.
114Hasan Köksal, Battal-nâmelerde Tip ve Motif Yapısı, Erzurum, 1983. Kitap
halinde neşri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 1984.
115 İsa Özkan, Abdurahman Han Destanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1989.
116 İsa Özkan, Yusuf Bey- Ahmet Bey / Bozoğlan Destanı, Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara, 1989.
117 Kemal Yüce, Saltuk-Nâme’de Tarihî, Dinî ve Efsanevî Unsurlar, Kültür ve
Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1987.
118 Zeki Velîdî Togan, Oğuz Destanı / Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve
Tahlili, 2. bs., Enderun Kitabevi, İstanbul, 1972.
119 Abdülkadir İnan, Manas Destanı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul,
1972.
120 Nihal Atsız, Türk Edebiyatı Tarihi, Işık Basımevi, İstanbul, 1943.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
617
Boratav121, Orhan Şaik Gökyay122, Mehmet Kaplan123, Bahaeddin
Ögel124 ve Faruk Sümer125 gibi birçok araştırıcının -ki listeyi
uzatmak mümkündür- gayretleriyle destan araştırmaları belli bir
seviyeye getirilmiştir.
Türkiye’de 1990’dan sonra destanlar üzerine yapılan
çalışmalarda gözle görülür bir artış yaşanır.126 Bu artışın en
önemli nedeni Sovyetler Birliği döneminde yayımlanmış olan
Türk destanlarına artık daha kolay ulaşılıyor olmasıdır. Bu
kolaylık, birçok üniversitede, daha önce değişik Türk lehçeleriyle
ve Rusça çevirileriyle birlikte kitaplaştırılmış destan metinleri
üzerine kurulacak çok sayıda yüksek lisans ve doktora tezine
zemin hazırlamıştır.
Burada, 1990-2008 yılları arasında üniversitelerde yapılan
epik destan araştırmalarını sayısal olarak bir değerlendirmeye tabi
tutmak istiyorum.
Çok sayıda üniversitemizde destanlar üzerine çalışmalar
yapıldığını YÖK Ulusal Tez Merkezi’nden takip edebiliyoruz.
YÖK verileri bize epik destan araştırmalarında bazı
üniversitelerin ön plana çıktığını da gösteriyor.
Sayısal olarak Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları
Enstitüsü başı çekiyor. Tez yöneticisi olarak da Fikret Türkmen
hocamızı görüyoruz.
121 Pertev Naili Boratav, Köroğlu Destanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türkiyat Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1931.
122 Orhan Şaik Gökyay, Dede Korkut, Arkadaş Matbaası, İstanbul, 1938.
123 Mehmet Kaplan’ın, Dede Korkut Kitabındaki “hayvanlar”, “kadın” ve “eşya-
aletler” üzerine değerlendirmeleri bulunmaktadır.
124 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi / Kaynaklar ve Açıklamaları ile Destanlar,
Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1971.
125 Faruk Sümer, “Oğuzlar’a Ait Destanî Mahîyetde Eserler IV: Dede Korkut
Destanları”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII/3-4 (Temmuz-
Aralık 1959), s. 395-451.
Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri – Boy Teşkilatı – Destanları, Türk
Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 5. bs. İstanbul, 1999.
126 Türkiye’deki gelişmelere paralel olarak diğer Türk cumhuriyetlerinde de epik
destan araştırmalarında gözle görülür bir artış olmuştur. Bu konuda bk. Özkul
Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara,
2003, s. 33 vd.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
618
İkinci olarak Gazi Üniversitesi geliyor. Halk Bilimi / Halk
Edebiyatı, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Türk Dili bilim dallarında
çok sayıda yüksek lisans ve doktora tezi çalışıldığını görüyoruz.
Üçüncü olarak İstanbul Üniversitesi görünüyor. Burada
yapılan tezlerin ağırlıklı olarak destan metinlerine dayalı gramer
çalışmaları olduğunu söyleyebiliriz.
Destan araştırmalarında önemli merkezlerden biri de -
benim de mensubu olmaktan övünç duyduğum- Atatürk
Üniversitesidir. Atatürk Üniversitesinde, hocam Prof. Dr. Bilge
Seyidoğlu’nun yukarıda bahsettiğim çerçevede yönettiği epik
destan çalışmalarına biraz ayrıntılı değinmek istiyorum. Çünkü
bahsedeceğim tezlerin hepsini görme ve inceleme şansına sahip
oldum. Diğer üniversitelerde yapılanlar için aynısını
söyleyemem. Bu konuyla ilgili sonuç kısmında bir önerim olacak.
Hocam Bilge Seyidoğlu danışmanlığında tamamlanan ilk
tez, Köroğlu destanının Özbek rivayeti üzerinedir127. Daha sonra
Başkurt destanlarından Ural Batır128, Akbuzat, Zayatülek ile
Hıvhılıv, Akhak Kola129, Karayurga ve Kunır Buğa130 gelir.
Bunları Özbek destanlarından Rüstem Han131 ve Kırgız
destanlarından Manas (Sagınbay Orozbakoğlu anlatması)132 takip
127 Filiz Kırbaşoğlu, Köroğlu Destanı'nın Özbek Rivayeti Üzerine
Karşılaştırmalı Bir Çalışma, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Erzurum,
1993.
128 Gülhan Atnur, Ural Batır Destanı Üzerine Bir Araştırma, (Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi), Erzurum, 1996. Bu destan, Metin Ergun ve Gaynislâm
İbrahimov tarafından, Başkurt Halk Destanı Ural Batır, Türksoy Yayınları,
Ankara, 1996, adıyla yayımlanmıştır.
129 Sedat Adıgüzel, Akbuzat, Zayatülek ile Hıvhılıv ve Akhak Kola Destanları
Üzerine Bir Araştırma, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Erzurum, 1997.
130 Ayhan Kara, Karayurga, Karayurga İkinci Varyant ve Kunır Buğa Destanları
Üzerine Bir Araştırma, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Erzurum, 1997.
131 Hüseyin Baydemir, Rüstem Han Destanı, (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi), Erzurum, 1998. Aynı destan üzerinde bir de doktora tezi hazırlanmıştır:
Selami Fedakar, Özbek Destan Geleneği ve Rüstem Han Destanı,
(Yayımlanmamış doktora tezi), İzmir, 2003. (Dan. Prof. Dr. Fikret Türkmen).
132 Mehmet Yılmaz, Manas Destanının Epik Kurallara Göre İncelenmesi,
(Yayımlanmamış doktora tezi), Erzurum, 1999.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
619
eder. Son olarak Altay destanlarından Maaday-Kara133
tamamlanır. Bunlara ek olarak Prof. Seyidoğlu’nun başlatıp
Rahmetli Muhan Bali danışmanlığında tamamlanan Köroğlu
destanının muhtelif kollarını inceleyen bir doktora tezi daha
vardır.134
Anılan destanlardan üçü Özbek, beşi Başkurt, biri Kırgız,
biri de Altaylara aittir. Üzerinde çalışılan destan metinleri, daha
önce Sovyetler Birliği döneminde ait oldukları Türk lehçesi ve
Rusça çevirileri ile neşirleri yapılmış eserlerden alınmıştır. Bu
durumun diğer üniversitelerde yapılan tez çalışmaları için de
geçerli olduğunu düşünüyorum.
Yukarıda saydığım çalışmaları hazırlayan arkadaşlar, ben
de dahil olmak üzere teze başladığımız günlerde, karşımızda
duran destan metinleri ve yayımlanmış olduğu Türk lehçeleri
(Başkurtça, Kırgızca, Altayca, Özbekçe) hakkında yeterli bilgisi
olmayan kimselerdik. Peki, o zaman bu çalışmalar nasıl ortaya
çıktı sorusu sorulabilir. Bu müşkül sorunun cevabı Doç. Dr. Rıza
Halilov isminde saklıdır.
Sayın Halilov, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümünde misafir
öğretim üyesi olarak çalışmıştır (1993- 2001). Rıza Muallim,
Arap masalları konusunda uzmanlaşmış, Rusçaya hâkim,
Azerbaycan folklor araştırmalarına vakıf bir kişiydi.
Azerbaycan’dan gelirken beraberinde Maaday-Kara ile
Başkurt ve Özbek destanlarını içeren kitaplar da getirmişti. İşte
yukarıda sıraladığım çalışmaların büyük bir kısmı, Rıza Bey’in
getirdiği kitaplar üzerinden yürütülmüştür. Teorik çerçevesi ve
inceleme yöntemi Hocam Seyidoğlu tarafından, incelemeye esas
olacak destan metinlerinin Türkiye Türkçesine çevirisi ise çok
büyük oranda Rıza Bey tarafından yapılmıştır. İncelemeye esas
133 Salahaddin Bekki, Maaday-Kara Destanı / İnceleme-Metin, Erzurum, 2001.
Kitap halinde neşri: Maaday-Kara Destanı, Manas Yayıncılık, Elazığ, 2007.
Aynı metin daha önce Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali tarafından “Altay Destanı
Maaday Kara, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.” adıyla yayımlanmıştır.
134 Filiz Kırbaşoğlu, Köroğlu Destanının Varyantları Üzerine Bir Araştırma /
Göroğlu’nun Doğuşu, Yunus Peri, Hasan-Han, Miskal Peri, Avazhan,
Göroğlu’nun Ölümü, (Yayımlanmamış doktora tezi), Erzurum, 2000.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
620
olan destan metinleri, ait oldukları Türk lehçelerinden ziyade o
lehçelerden Rusça’ya çevrilmiş olan metinlerinin tekrar Türkiye
Türkçesine çevrilmesiyle oluşturulmuştur.
O yıllarda Türkiye’ye gelen ve epik destan araştırmalarına
önemli katkılarda bulunan iki isimden daha bahsetmek istiyorum:
Prof. Dr. Sulayman Turduyeviç Kayıpov (Yüzüncü Yıl
Üniversitesi 1997-2007) ve Prof. Dr. Fuzuli Bayat (Kafkas
Üniversitesi 1997-98 ve Gaziantep Üniversitesi 1999-2008).
Sayın Kayıpov, -Eski Türkiye-Kırgızistan Manas
Üniversitesi Rektörü- Yüzüncü Yıl Üniversitesinde çalıştığı süre
boyunca, Türkiye’de düzenlenen çok sayıda ulusal ve uluslararası
sempozyuma katılmış, yüksek lisans ve doktora tezleri yöneterek
Doğu Türklerine has akademik birikimini paylaşmıştır. Son
olarak, “1997’den beri Türk halkları folklorunun çeşitli konuları
üzerine yazdığı makaleleri, ulusal ve uluslararası kongre ve
sempozyumlarda sunmuş olduğu bildirileri (Önsöz’den)”,
“Folklor Üzerine Yazılar, 2009, 332 s.” başlığıyla
kitaplaştırmıştır135.
Sayın Fuzuli Bayat da Doğu Türklerinin akademik
birikimini Türkiye’ye taşıyan önemli isimlerdendir. Onun,
Köroğlu, Oğuznameler, Korkut Ata, Türk mitolojik sistemi, Türk
şaman metinleri gibi konularda yayımlamış olduğu kitaplar, epik
destan geleneği araştırmalarında kaynak eser niteliği
taşımaktadır.136
Rıza Halilov, Sulayman T. Kayıpov ve Fuzuli Bayat
örneklerini çoğaltmak mümkündür. Benim burada vurgulamaya
çalıştığım husus, Doğu Türklüğünün bilimsel birikimlerinden
faydalanmada oralardan ülkemize gelen akademisyenlerin çok
faydalı çalışmalara imza attıklarıdır. Bu konuya konuşmamın
sonunda tekrar değineceğim.
135 Kitap hakkında bk. Abdulselam Arvas, “Folklor Üzerine Yazılar’a Dair”,
Millî Folklor, S. 85 (Bahar 2010), s. 212-215. Söz konusu kitabın pdf yayınına
şu adresten ulaşabilirsiniz: http://www.turuz.info/Folklor/0034-
Folkor%20uzre%20yazilar(sulayman%20qaibof)(2009).pdf
136 Fuzuli Bayat hakkında bk. Fuzuli Bayat Armağanı 50 Yıl, hzl. Eyyup Ay,
Çağlar Yayınları, Ankara, 2008.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
621
Epik destan araştırmalarına ulusal veya uluslararası bazda
düzenlenmiş sempozyum, seminer, kolokyum ve kongrelerin de
önemli katkıları olmuştur. Tespit edebildiğim kadarıyla
Türkiye’de destan konulu ilk seminer 5-7 Haziran 1982’de
Bolu’da “Köroğlu” adına bağlı olarak gerçekleştirilir. Seminerde
sunulan bildiriler 1983’te yayımlanır.137 Abant İzzet Baysal
Üniversitesinin kurulmasından sonra, Bolu’da Köroğlu ile ilgili
biri uluslararası düzeyde olmak üzere iki de sempozyum
gerçekleştirilir.138
1-8 Temmuz 1988’te Bakü’de yapılan “Birinci Sovyet-
Türk Kolokyumu”nun ana teması “Kültür Anıtı Olarak Dede
Korkut Kitabı”dır (Sertkaya 2006: Sunuş’tan). Toplantıda
sunulan bildiriler “Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten
1988”de yayımlanmıştır.139
On yıl sonra yine Bakü’de 21-26 Aralık 1998 tarihleri
arasında “II. Beynelhalg Dede Korkud Kollokviumu”
gerçekleştirilir (Sertkaya 2006: Sunuş’tan). Bu ikinci
kolokyumun bildirileri de Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten
1988/II”de yayımlanır.140
137 Köroğlu Semineri Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1983.
138 Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu (Bolu, 11-12
Ekim 1997), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, Bolu, 1998.
Halk Kültürü ve Köroğlu Bilgi Şöleni Bildirileri (Bolu, 2-4 Kasım 2006), Abant
İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, Bolu, 2008.
Bildirilerin yayına hazırlandığı uzun zaman zarfında Bolu’da Üniversite,
Belediye, Valilik ve değişik kurumların iş birliğiyle Köroğlu sempozyumları
yapılmaya devam edildi. “Köroğlu ve Türk Dünyası Destan Kahramanları”
temalı VI. Uluslararası Köroğlu Sempozyumu, 10-12 Ekim 2016 tarihlerinde
gerçekleştirildi.
139 Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, Türk Dil Kurumu Yayınları,
Ankara, 1994.
140 Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/II, Türk Dil Kurumu Yayınları,
Ankara, 2004.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
622
Türkiye’de Dede Korkut ana temalı ilk sempozyum, 1
Nisan 1998’de “Dede Korkut Bilgi Şöleni” adıyla Van’da
gerçekleştirilmiştir.141
Dede Korkut’la ilgili uluslararası sempozyumlardan biri de
geniş katılımla Ankara’da 19-21 Ekim 1999’da düzenlenir.142
1995 yılının UNESCO tarafından “Manas Yılı” ilan
edilmesi Manas Destanı ile bağlı birçok bilimsel toplantının
düzenlenmesine vesile olmuştur. Tespit edebildiğim toplantıların
adlarını tarih sırasına göre veriyorum.
İlk toplantı İstanbul’da 23-24 Mayıs 1995’te Emine Gürsoy
Naskali önderliğinde “Uluslararası Manas Toplantısı” adıyla
gerçekleştirilir. Toplantıda sunulan bildiriler, “Bozkırdan
Bağımsızlığa Manas” adıyla kitaplaştırılır.143
“Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni”, 21-
23 Haziran 1995’te Ankara’da, 24-26 Haziran 1995 tarihleri
arasında da Konya’da aynı adla gerçekleştirilir.144
29-30 Haziran 1995 tarihleri arasında Bolu’da “Manas
Destanı’nın 1000. Yılı Uluslararası Sempozyumu” düzenlenir.
26-31 Ağustos 1995 tarihlerinde Kırgızistan’ın başkenti
Bişkek’te düzenlenen uluslararası sempozyumun bildirileri
“Manas 1000 Bişkek Bildirileri” adıyla kitaplaştırılır.145
Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin ev sahipliğini yaptığı diğer
bir sempozyum da “Manas” üzerinedir. Bu sempozyum, “Manas
Bilgi Şöleni” adıyla 12-13 Ekim 1995’te gerçekleştirilmiştir.146
141 Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildiriler (Van, 1 Nisan 1998), hzl. Hüseyin
Karadağ, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van, 1998.
142 Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (Ankara, 19-21 Ekim 1999),
hzl. Alev Kâhya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat, Atatürk Kültür Merkezi
Yayınları, Ankara, 2000.
143 Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, hzl. Emine Gürsoy-Naskali, Türk Dil
Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
144 Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni (Ankara, 21-23 Haziran
1995; Konya 24-26 Haziran 1995) [Bildiriler], Atatürk Kültür Merkezi
Yayınları, Ankara, 1995.
145 Manas 1000 Bişkek Bildirileri (Bişkek, 26-31 Ağustos 1995), hzl. Ogün Atilla
Budak, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
146 Manas Bilgi Şöleni - Bildiriler (Van, 12-13 Ekim 1995), hzl. Paki Küçüker,
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van, 1995.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
623
Emine Gürsoy-Naskali’nin Marmara Üniversitesi Türkiyat
Araştırma ve Uygulama Merkezi marifetiyle 22-24 Kasım
2000’de İstanbul’da düzenlediği, “Geçmişten Günümüze Destan
– Uluslararası Toplantı”nın bildirileri henüz yayınlanmamıştır.
Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) ile
Yakındoğu Üniversitesi’nin iş birliğiyle düzenlenen “Dede
Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları” uluslararası
sempozyumu 25-28 Ekim 2010 tarihlerinde Lefkoşa’da
gerçekleştirilmiştir. Sempozyumda sunulan 55 bildirinin 21’i
Dede Korkut’la ilgilidir. Katılımcıların yarıya yakını Türkiye dışı
Türk âlimlerdendir. Sempozyum bildirileri kitaplaştırılmıştır147.
3. Sonuç ve Öneriler
Bugün gelinen noktada, destanlarımızla ilgili olarak çok
sayıda çalışmanın yapıldığını tespit etmiş oluyoruz. Yapılan
çalışmalara nispetle yayımlanan çalışmaların çok az olduğu da
görülmektedir. Yapılan çalışmaların niteliği konusu bu
çalışmanın dışında tutulmuştur. Burada yapılmaya çalışılan bir
durum tespitidir. Yapılan çalışmaların eleştirel okuması değildir.
Değişik Türk devletlerinde epik destan geleneği üzerinde
çalışan çok sayıda akademisyenin olduğu şüphesizdir. Bu
akademisyenlerin belirli sürelerle Türkiye üniversitelerinde
misafir edilerek birikimlerinden istifade yoluna gidilmesi –Rıza
Halilov, Suleyman T. Kayıpov, Fuzuli Bayat örneklerinde olduğu
gibi- epik destan araştırmalarına önemli katkılar sağlayacaktır.
Bu konuda Yükseköğretim Kurulu’nun “Mevlana Değişim
Programı”148 etkin olarak kullanılmalıdır.
Bu değişime ek olarak tercüme faaliyetlerine de hız
verilmelidir. Çünkü söz konusu ettiğimiz akademisyenlerin
eserlerini 1990’dan önce ağırlıklı olarak Rusça yayınladıklarını
biliyoruz. Türkiye’deki akademisyenler arasında Rusça’nın çok
147 Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları Uluslararası
Sempozyumu Bildiri Kitabı (Lefkoşa, 25-28 Ekim 2010), hzl. Yılmaz Yeşil,
TÜRKSOY Yayınları, Ankara, 2011.
148 Mevlana Değişim Programı’nın amacı, yurt içinde eğitim veren
yükseköğretim kurumları ile yurt dışında eğitim veren yükseköğretim kurumları
arasında öğrenci ve öğretim elemanı değişimini sağlamaktır.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
624
yaygın olarak kullanılan bil dil olmadığı gerçeğini de kabul
etmemiz gerekir. O halde yapılması gereken, epik destan geleneği
üzerine yapılmış Rusça yayınların tercüme yoluyla Türkçeye
kazandırılmasıdır. Bu çeviri faaliyeti diğer Türk lehçelerinde
(Kazak, Kırgız, Özbek, Altay, Tıva, Hakas gibi) yayımlanan
bilimsel eserler için de gerçekleştirilmesidir. Şakir İbrayev’in
“Epos Âlemi / Kazaktın Batırlık Jırlarının Poetikası, Almatı,
1993.” adlı eserinin Ali Abbas Çınar tarafından “Destanın Yapısı
/ Kazak Destanlarında İnsan, Zaman ve Mekân, Ankara, 1998.”
adıyla Türkçeye kazandırılması, bu konuda güzel bir örnektir.
Şakir İbrayev’in Türkçeye çevrilmesi gereken bir eseri daha var:
“Poetika Oguzskogo Geroiçeskogo Eposa, Almatı, 1997.”
V. M. Jirmunskiy’nin “Tyurkskiy Geroiçeskiy Epos,
Leningrad, 1974.” adlı eseri ile Halık Köroğlı’nın “Oğuzskiy
Geroiçeskiy Epos, Moskova, 1976.” adlı eseri de mutlaka
Türkçeye tercüme edilmelidir.149
Batıda destan incelemelerinde ortaya konan teori ve
yöntemler konusunda şanslı sayılırız. Çok sayıda
akademisyenimizin en yaygın Batı dili olan İngilizceyi ileri
derecede kullandıklarını biliyoruz. Millî Folklor dergisinde,
“Türk Halkbilimi çalışmalarını daha akademik bir düzlemde ve
uluslararası birikimden yararlanarak yürütme çabalarına katkı
sağlama düşüncesiyle (Oğuz 2006: Önsöz’den)” halkbilimini
kuramsal düzeyde ele alan çok sayıda Batılı bilim adamının
çalışması, Türkçeye tercüme edilerek yayımlanmıştır. Bilahare
dergide yayımlanan çalışmaların kitaplaştırılmış olması, Batılı
bilim adamlarının birçok tür ve konuda ortaya koydukları teori ve
yaklaşımların toplu olarak araştırmacılara sunulması açısından
son derece faydalı bir hizmet olmuştur.150 Millî Folklor
dergisindeki bu türden yayınların devam etmesi arzumuzdur.
149 Jirmunskiy’nin, söz konusu eseri, çalıştay bildirilerinin yayına hazırlandığı
süreçte Türkçeye çevrilerek yayınlanmıştır: V. M. Jirmunskiy, Türk
Kahramanlık Destanları, çev. Mehmet İsmail ve Hülya Arslan-Erol, Türk Dil
Kurumu Yayınları, Ankara, 2011, 376 s.
150 M. Öcal Oğuz vd., Dünya Halkbilimi Çalışmaları Tarihi, Millî Folklor
Yayınları, Ankara, 2003.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
625
Bu konuşma kapsamında epik destan çalışmalarıyla ilgili
birkaç öneride daha bulunmak istiyorum.
Bunlardan birincisi bir destan bibliyografyasının
hazırlanması zorunluluğudur. Tespit edebildiğim kadarıyla hala
“Dede Korkut Kitabı” üzerine Türkiye’de yayımlanmış kitap
hacminde bir bibliyografya çalışması bulunmamaktadır.151
İkinci olarak değişik Türk üniversitelerinde yapılan yüksek
lisans ve doktora tezlerine ulaşma güçlüğünden bahsetmek
istiyorum. Bazı tezlere YÖK Ulusal Tez Merkezi marifetiyle
ulaşmamız mümkün oluyor. Bu ulaştıklarımız hazırlayanlar
tarafından kullanıma izin verilen eserler. Bazı tezler ise ya süresiz
ya da belli bir süre (en az üç yıl) araştırmacıların istifadesine
kapatılıyor. Kullanıma kapalı tezlerin değil metinleri, içerikleri
hakkında bile bir bilgiye ulaşamıyoruz. Benim bu konuda bir
önerim olacak. Yapılan tezlerin tamamı olmasa bile o tezin özünü
yansıtacak, içeriği hakkında bize tam bir fikir verecek geniş
özlerinin yayınlanmasının faydalı olacağını düşünüyorum. Bu
geniş özler, tezin özelliğine göre 30 sayfadan az olmamak
koşuluyla yine YÖK Ulusal Tez Merkezi tarafından araştırıcıların
istifadesine sunulabilir.
Son olarak Prof. Dr. Fikret Türkmen’in yürütücülüğünü
yaptığı, “Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine
Aktarılması ve Yayınlanması Projesi”nin devam ettirilmesi ve
yayımlanan kitapların baskı adedinin artırılmasını (yayınlanan
kitapların üzerinde baskı adedinin 500 olduğu yazıyor) bir arzu
olarak ortaya koymak istiyorum. Hepinizi saygıyla selamlarım.
KAYNAKLAR
M. Öcal Oğuz vd., Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, Millî Folklor
Yayınları, Ankara, 2003.
M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2,
Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2005.
151 Bu konuşmadan dört yıl sonra Dede Korkut bibliyografyasını yayımlamak
bize nasip oldu: Doç. Dr. Salahaddin Bekki, Dedem Korkut Kitabı
Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme / Türkiye’deki Yayınlar 1916-2013,
Berikan Yayınevi, Ankara, 2015.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
626
AÇA, Mehmet (2000), “‘Köne Epos’ (Arkaik Destan) Kavramı
ve Türk Halk Hikâyelerindeki ‘Âşıklara Mahsus Evlilik’
Konusunun Kaynaklarından ‘Alplara Mahsus Evlilik’”,
Millî Folklor, S. 48 (Kış), s. 11-22.
ASLAN, Ensar (2003), “Dede Korkut Destanî Hikâyeleri”,
Halkbilimi Araştırmaları, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi
Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Yayınları, s. 293-321.
BAYAT, Fuzuli (2006), Oğuz Destan Dünyası / Oğuznamelerin
Tarihi, Mitolojik Kökenleri ve Teşekkülü, İstanbul: Ötüken
Neşriyat.
BEKKİ, Salahaddin (2007), Maaday-Kara Destanı, Elazığ:
Manas Yayıncılık.
BEKKİ, Salahaddin (2009), Uzak Türk İllerinde Destanlaşan
Evlilikler / Altay, Tuva, Hakas ve Şor Destanlarında
Alplara Mahsus Evlilik, Ankara: Öncü Kitap.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2003), Türk Dünyası Epik Destan
Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi:
http://turkolojı.cu.edu.tr
ERGİN, Muharrem (1989), Dede Korkut Kitabı I / Giriş-Metin-
Faksimile, 2. bs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
GÖKYAY, Orhan Şaik (1973), Dedem Korkudun Kitabı,
İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür
Yayınları.
GÜRSOY-NASKALİ, Emine (1995), “Destanın Tarifi”, Türk
Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (1992), Ankara: Türk
Dil Kurumu Yayınları, s. 1-7
KAYIPOV, Sulayman Turduyeviç (2009), Folklor Üzerine
Yazılar, 23 Aralık
2011http://www.turuz.info/Folklor/0034Folkor%20uzre%
20yazilar(sulayman%20 qaibof)
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, (1986), Türk Edebiyatı Tarihi, hzl. Orhan
F. Köprülü ve Nermin Pekin, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
SAKAOĞLU, Saim (1998), Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-
Derlemeler-Aktarmalar [I İncelemeler-Derlemeler],
Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya.

Türk Halk Bilimi Çalışmaları Kurultayı Bildirileri-2011
627
SAKAOĞLU, Saim (1998), Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-
Derlemeler-Aktarmalar [II Aktarmalar], Konya: Selçuk
Üniversitesi Yayınları.
SERTKAYA, Osman Fikri (2006), Dede Korkut Kitabı, Dresden
Nüshasının ‘Giriş’ Bölümü (Metnin Transkripsiyonu ve
Açıklama Notları), İstanbul: Ötüken Yayınları.
YILDIZ, Naciye (1995), Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız
Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller, Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
YÖK Ulusal Tez Merkezi: http://tez2.yok.gov.tr/