Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında İncelenmesi

Abstract

In today's world where tourism destinations offer similar products, it is of great importance to maintain a competitive advantage. One of the main resources and attractions that destinations must have to make this advantage sustainable is market ties. Market ties are trips based on connecting with residents, and the most common type can be said to be visiting friends and/or relatives (VFR). TSI, according to the purpose
of the trip is divided into seven categories held in Turkey. It includes statistics on people visiting relatives in one of the categories. However, there is very limited information about VFR, especially in Turkish literature. In this study, it was aimed to determine the situation of Kastamonu province regarding visiting friends and relatives within the scope of market ties. Since visiting friends and relatives is a tourism activity with high participation of university students as hosts, the research was conducted with university students. Although it is a relatively small city, due to the student density, the research has been limited to visiting friends and relatives for Kastamonu University students. Research data were collected in November and December 2019. Within the scope of the study, a total of 304 students were reached through quota sampling. As a result of the research, it was determined that the Kastamonu market ties with Karabük, Samsun and Zonguldak provinces from the Black Sea region (49%) then Istanbul (21%) and Ankara (19%) provinces were strong. VFR tourists visited Kastamonu relatively frequently (63.5%), came to visit students (88.8%), preferred to travel by bus (56.3%), stayed an average of two days in Kastamonu (47%) and spending over 100 TL (62.5%) have been reached.

Full text

Research Article / Araştırma Makalesi
Cite as/ Atıf: Akkuş, G. & Yordam, S. (2021). Ev sahipleri gözüyle arkadaş akraba ziyaretlerinin piyasa bağları
kapsamında incelenmesi. Turkish Studies - Social, 16(1), 1-17. https://dx.doi.org/10.47356/TurkishStudies.46827
Received/Geliş: 09 October/Ekim 2020
Checked by plagiarism software
Accepted/Kabul: 20 February/Şubat 2021
Published/Yayın: 25 February/Şubat 2021
Copyright © INTAC LTD, Turkey
CC BY-NC 4.0
Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında
İncelenmesi
An Examination of Friends and Relatives Visits from the Viewpoint of Hosts within the Scope of
Market Ties
Gülizar Akkuş * - Selda Yordam**
Abstract: In today's world where tourism destinations offer similar products, it is of great importance to
maintain a competitive advantage. One of the main resources and attractions that destinations must have to
make this advantage sustainable is market ties. Market ties are trips based on connecting with residents, and
the most common type can be said to be visiting friends and/or relatives (VFR). TSI, according to the purpose
of the trip is divided into seven categories held in Turkey. It includes statistics on people visiting relatives in
one of the categories. However, there is very limited information about VFR, especially in Turkish literature.
In this study, it was aimed to determine the situation of Kastamonu province regarding visiting friends and
relatives within the scope of market ties. Since visiting friends and relatives is a tourism activity with high
participation of university students as hosts, the research was conducted with university students. Although it
is a relatively small city, due to the student density, the research has been limited to visiting friends and relatives
for Kastamonu University students. Research data were collected in November and December 2019. Within
the scope of the study, a total of 304 students were reached through quota sampling. As a result of the research,
it was determined that the Kastamonu market ties with Karabük, Samsun and Zonguldak provinces from the
Black Sea region (49%) then Istanbul (21%) and Ankara (19%) provinces were strong. VFR tourists visited
Kastamonu relatively frequently (63.5%), came to visit students (88.8%), preferred to travel by bus (56.3%),
stayed an average of two days in Kastamonu (47%) and spending over 100 TL (62.5%) have been reached.
Structured Abstract: Introduction
Among destination competitiveness models, the most comprehensive and detailed model accepted by
many researchers is Ritchie and Crouch's Conceptual Competitiveness Model. In the model, the basic resources
and attractions factor express the basic elements of the destination attraction, namely the key elements that
provide motivation to visit the destination (Akkuş, 2017: 115), and the physiography and climate, culture and
history, mix of activities, special events, entertainment, tourism superstructure and market it is classified with
seven attributes, including ties (Ritchie and Crouch, 2003: 68-69). Visits of friends and relatives within the
* Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü
Assoc. Prof. Dr., Kastamonu University, Faculty of Tourism, Department of Tourism Guidance
0000-0001-9262-2680
gakkus@kastamonu.edu.tr
** Arş. Gör., Kastamonu Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü
Research Assistant, Kastamonu University, Faculty of Tourism, Department of Tourism Management
0000-0001-8126-5817
syordam@kastamonu.edu.tr

2 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
market ties are based on visiting the residents of the destination as friends and relatives and are an important
attraction factor in terms of increasing the competitiveness of the destinations. For this reason, in this study, it
was aimed to determine the visits of friends and relatives of Kastamonu University students within the scope
of market ties as hosts.
Conceptual framework
Although visiting friends and relatives constitutes an important market, it has been ignored by the
researchers and not paid enough attention (Backer, 2008: 60; Backer, 2009: 20). The three most important
reasons for this are seen as having limited influence on host communities, not requiring any special marketing
efforts, and not being encouraged by tourism planners (Seaton & Palmer, 1997; Lehto, Morrison ve O’Leary,
2001). Although the studies on visiting friends and relatives in the Turkish literature are quite limited, the
evaluation is generally made from a conceptual perspective (Arslan Ayazlar, 2016; Arslaner & Erol, 2017). In
various studies (Orel ve Yavuz, 2003; Günal, 2005; Belber, 2011; Köşker ve Kahyaoğlu, 2015; Çoban vd.,
2015; Kılıçlar vd., 2017; Kızıldemir ve Sarıışık, 2018; Atalay ve Ünüvar, 2019), it was determined that only
friends and relatives were mentioned in the content.
Methodology
In this research, it was aimed to determine the situation regarding the visits of friends and relatives
from the perspective of the hosts within the scope of the market ties in terms of destination competitiveness of
Kastamonu province. The research is limited to visiting friends and relatives for university students, as it
includes visits for educational purposes, another important variable that is considered within the context of
market ties. Students studying at Kastamonu University constitute the universe of the research. Quota sampling,
one of the non-random sampling methods, was preferred in order to reduce the errors that may arise in the
selection of units. A quantitative design has been adopted in the research and the survey technique has been
used. While creating the questionnaire form, Laskai (2013) study was used as the basis. The data were made
face-to-face by going to each faculty during the 2019-2020 academic year, on a voluntary basis.
Findings
More than half of the participants with 56% are women, and the majority (66%) stay in dormitories
and apartments. Regarding the regions where AAZ tourists visiting students come from, the Black Sea region
took the first place with 49%. It has been observed that AAZ tourists visit Kastamonu several times a year with
an average of 50.7%. When the purpose of the visit of AAZ tourists was evaluated, it was determined that the
majority (88.8%) came to Kastamonu to visit students, and the visits made solely to visit Kastamonu had a low
rate with 11.2%. This situation reveals to what extent universities affect their ties with the market and the
visibility of the destination. It has been determined that approximately half of the incoming AAZ tourists stay
at the guest house or hotel, and approximately 36% of them stay at the students' houses. It has been determined
that 55.9% of AAZ tourists who come to visit students are family or relatives and 44.1% are friends.
Approximately 30% of AAZ tourists visiting Kastamonu spend an average of 50-99 TL on a daily basis, while
27.6% of them spend 200 TL and above and 23.4% spend 100-149 TL. The students were asked what the AAZ
tourists brought for them when they came to visit. In this question where students could choose more than one
option, the most preferred option was food with 68.4%. It has been determined that 41.1% of AAZ tourists
who come to Kastamonu mostly to visit university students are satisfied with their visit and 13.2% are very
satisfied.
Conclusion and Suggestions
Friends and relatives visits are a very important market that is not seasonal and takes place without
the encouragement of destination managers or the need for a special marketing effort. We especially like the
Turkey friendly, family relations in an intensive countries in the last decade, travels are visiting relatives
showed an increase of about ten million. It can be said that the fact that there is a university in almost every
province and that students are visited by their friends or relatives has an important effect on this increase. In
this study, it was aimed to determine the role of destinations in terms of market ties and competitiveness in the
context of visiting friends and relatives of host university students. In addition, it is aimed to present an
empirical research on AAZ, which is almost non-existent in the Turkish literature.
In the research, it was determined that AAZ tourists (88.8%) came to the city to visit university
students rather than to visit Kastamonu. Turkey Statistical Institute data for the years 2009-2019 (Table 1)

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 3
www.turkishstudies.net/social
when evaluated, it was determined that the first choice of tourists in terms of the number of trips and overnight
stays according to their travel purposes is their relatives. The result obtained in the research supports this, and
it has been determined that the priority of AAZ tourists coming to Kastamonu is the desire to visit their
relatives. More than half of the students (55.9%) included in the study stated that their family and relatives
visited them the most, while their parents came from the family. In this context, it can be said that AAZ tourists
coming to Kastamonu consist of mature tourists. Therefore, Lehto et al. (2001) and Lee et al. (2005) obtained
similar results.
According to the Turkey Statistical Institute data, determined that close to eight the number of
overnight stays average of AAZ tourists, made in other studies (Backer, 2007) overnights for six nights and to
be more, the average stay During periods were expressed that nine-thirty at night. However, this study found
that approximately half of the AAZ tourists stayed in the city for a day or two. This situation can be explained
by the strong market connection of Kastamonu especially with the nearby provinces. However, it can be stated
that the fact that students mostly stay in dormitories triggers this situation.
The most important aspect of this research that differs from other studies is the average length of stay
of AAZ tourists in Kastamonu. It was found that approximately half of the tourists stayed in the city for a day
or two. Navarro and Turco (1994) found that AAZ tourists prefer attractive destinations, and Backer (2008)
found that destination attractiveness plays an important role in the length of stay. In conclusion, it can be said
that the visitors do not find Kastamonu attractive enough and therefore keep the duration of their stay short.
However, it would be wrong to say this without measuring it with scientific methods. For this reason, this
situation can be tried to be confirmed in subsequent studies.
Keywords: Tourism, Destination competitiveness, Market ties, Visiting friends and relatives, University
students.
Öz: Turizm destinasyonlarının benzer ürünler sunduğu günümüz dünyasında, rekabet avantajını korumak
büyük önem taşımaktadır. Bu avantajı sürdürülebilir kılmak için destinasyonların sahip olması gerekli temel
kaynaklar ve çekiciliklerden biri de piyasa bağlarıdır. Piyasa bağları, destinasyon sakinleri ile bağlantı kurmaya
dayalı seyahatler olup, en yaygın türünün arkadaş akraba ziyaretleri (AAZ) olduğu söylenebilir. TÜİK,
Türkiye’deki seyahatleri amaçlarına göre yedi kategoriye ayırmaktadır. Bu kategorilerden birinde yakınlarını
ziyaret eden bireylere ait istatistiklere yer vermektedir. Ancak, özellikle yerli literatürde konuyla ilgili az sayıda
çalışma bulunmaktadır. Bu araştırmada ise Kastamonu ilinin piyasa bağları kapsamında arkadaş ve akraba
ziyaretlerine ilişkin durumunu tespit etmek amaçlanmıştır. Arkadaş akraba ziyaretleri, üniversite öğrencilerinin
ev sahibi olarak yüksek katılım gösterdiği bir turizm faaliyeti olması sebebiyle araştırma, üniversite öğrencileri
ile gerçekleştirilmiştir. Nispeten küçük bir şehir olmasına rağmen, öğrenci yoğunluğu sebebiyle, araştırma
Kastamonu üniversitesi öğrencilerine yönelik arkadaş akraba ziyaretleri ile sınırlandırılmıştır. Araştırma
verileri 2019 yılı Kasım ve Aralık aylarında toplanmıştır. Çalışma kapsamında kota örneklemesi yoluyla
toplam 304 öğrenciye ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda, öğrenciler vasıtası ile Kastamonu ilinin (%49)
Karadeniz bölgesinden Karabük, Samsun ve Zonguldak, ardından İstanbul (%21) ve Ankara (%19) illeri ile
piyasa bağlarının kuvvetli olduğu tespit edilmiştir. AAZ turistlerinin Kastamonu’yu nispeten sık ziyaret ettiği
(%63,5), öğrencileri ziyaret etmek amacıyla geldiği (%88,8), otobüs ile seyahati tercih ettiği (%56,3),
Kastamonu’da ortalama bir iki gün kaldığı (%47) ve 100 TL üzeri harcama yaptığı (%62,5) gibi birçok sonuca
ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Turizm, Destinasyon rekabetçiliği, Piyasa bağları, Arkadaş akraba ziyaretleri, Üniversite
öğrencileri.
Giriş
Destinasyon rekabetçiliği, destinasyonların pazardaki konumunu ve payını koruma durumu
ile zaman içerisinde bu konumu iyileştirme yeteneği olarak tanımlanmaktadır (D’Hauteserre, 2000:
23). Farklı yazarlar tarafından çeşitli şekillerde tanımlansa da özünde kaynakların devamlığının
sağlanması için destinasyonun sahip olduğu yeteneği ifade etmektedir (Hassan, 2000: 239). Ritchie
ve Crouch (2003: 5) ise daha derine inerek rekabetçi olmak için destinasyonun turizm gelişiminin

4 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
sadece ekonomik değil aynı zamanda ekolojik, sosyal, kültürel ve politik olarak da sürdürülebilir
olması gerektiğini belirtmektedirler.
Destinasyonların rekabet durumlarını tespit etmek için araştırmacılar tarafından birçok
model (Hassan, 2000; Kim, 2000; Heath, 2002; Vengesayi, 2003; Ritchie ve Crouch, 2003; Dwyer
ve Kim, 2003; Mazanec vd., 2007; Kim ve Wicks, 2010; Goffi ve Cucculelli, 2012) geliştirilmiştir.
Bunlar içerisinde en çok üzerinde durulanların Kim’in (2000) Turizm Sektörü Rekabetçiliği
Değerlendirme Modeli, Ritchie ve Crouch’un (2003) Kavramsal Rekabetçilik Modeli, Dwyer ve
Kim’in (2003) Bütünleştirilmiş Rekabetçilik Modeli olduğu söylenebilir. Bu modeller içerisinde
Ritchie ve Crouch’un Kavramsal Rekabetçilik Modeli birçok araştırmacı tarafından en kapsamlı
model olarak kabul edilmektedir (Akkuş, 2017: 63-64). Modelde temel kaynaklar ve çekicilikler;
destekleyici faktörler ve kaynaklar; destinasyon yönetimi; destinasyon politikası, planlaması ve
gelişimi; sınırlandırıcı ve güçlendirici belirleyenler olmak üzere beş temel faktör yer almakta ve
faktörler 36 değişkenden oluşmaktadır (Ritchie ve Crouch, 2003: 63). Temel kaynaklar ve
çekicilikler faktörü, destinasyon çekiciliğinin temel unsurlarını yani destinasyona ziyaret
motivasyonu sağlayan kilit unsurları ifade etmekte (Akkuş, 2017: 115) olup, fizyografi ve iklim,
kültür ve tarih, etkinlikler karması, özel etkinlikler, eğlence, turizm üst yapısı ve piyasa bağları olmak
üzere yedi nitelik ile sınıflandırılmıştır (Ritchie ve Crouch, 2003: 68-69).
Piyasa bağları, destinasyon sakinleri ile bağlantı kurmaya dayalı seyahatleri kapsamaktadır.
Bunlar; askeri amaçlı ziyaretler, eğitim amaçlı ziyaretler, etnik köken ziyaretleri, dini ziyaretler, spor
amaçlı ziyaretler, siber arkadaş grubu ziyaretleri, kongre, konferans ve kurumsal toplantılar sebebiyle
yapılan ziyaretler, ekonomik ticaret blokları ve siyasi sendikaların ziyaretleri, dernek toplantıları
sebebiyle yapılan ziyaretler ve arkadaş akraba ziyaretleri olmak üzere on başlıkta
değerlendirilmektedir (Ritchie ve Crouch, 2003: 127). Piyasa bağları içerisinde yer alan arkadaş ve
akraba ziyaretleri, destinasyon sakinlerini arkadaş ve akraba olarak ziyaret etmeye dayalı seyahatler
olup, destinasyonların rekabet gücünü arttırma açısından önemli bir çekicilik faktörüdür.
Üniversiteler bulundukları bölgeye sosyal, kültürel ve özellikle ekonomik olarak önemli
katkılar sağlamaktadır (Büyükdoğan vd., 2015; Gümüş ve Ekiz, 2017). Bölge nüfusunu arttıran
öğrencilerin yaptığı harcamalar, yöre ekonomisine katkı sunarken, öğrencilerin öğrenimleri
süresince uzak ya da yakın farklı coğrafi bölgelerde yaşayan arkadaşları ya da aileleri tarafından
sıklıkla ziyaret edilmesi de bölgenin diğer il, ilçe vb. ile olan piyasa bağını kuvvetlendirmektedir.
Önemli bir paya sahip olan arkadaş ve akraba ziyaretleri, geçmişten günümüze devam etmekle
birlikte, üniversite öğrencilerinin ev sahibi (Hsu ve Sung, 1997; Kim ve Jogaratnam, 2003; Taylor
Shanka ve Pope, 2004) olarak yüksek katılım gösterdiği bir turizm faaliyetidir. Bu sebeple bu
araştırmada Kastamonu Üniversitesi öğrencilerinin ev sahibi olarak piyasa bağları kapsamındaki
arkadaş ve akraba ziyaretlerini tespit edebilmek amaçlanmıştır.
Arkadaş ve Akraba Ziyareti
21. yüzyılın ilk yıllarında turizm arzı ve talebinde önemli değişiklikler yaşanmış (Lopez-
Guzman ve Sanchez-Canizares, 2012: 63), insanlar deniz-kum-güneş üçlüsü yerine farklı faaliyetlere
yönelmiş, bu değişiklikler alternatif turizm olarak adlandırılan yeni turizm türlerinin ortaya çıkmasını
sağlamıştır (Jovicic, 2016: 608). Doğa ve kültür temelli alternatif turizm türlerinden bazıları toplum
temelli turizm, gönüllü turizmi, gastronomi turizmi, diaspora turizmi, çiftlik turizmi, yavaş turizm ve
arkadaş akraba ziyareti (AAZ) olarak sıralanmaktadır (Arslaner ve Erol, 2017: 424-430). Arkadaş
akraba ziyaretleri, arkadaş veya akrabalara yapılan ziyaretleri kapsayan seyahatler olarak
tanımlanmaktadır (Backer, 2009: 18). Bu tanımlamalarda sıklıkla ‘seyahat amacı’ ve ‘konaklama’
olmak üzere iki boyuta değinilmektedir. AAZ turistinin ana amacı, arkadaş ve/veya akrabayı ziyaret
etmek olup konaklama için bir tesis tercih edebileceği gibi, AAZ turisti arkadaş ya da akrabayı ziyaret
etme amacı olmadan konaklama için arkadaş ve/veya akrabanın evini de tercih edebilmektir (Backer,
2007: 369; 2008: 5; 2010: 336; 2012: 75).

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 5
www.turkishstudies.net/social
Arkadaş ve akraba ziyareti önemli bir pazar oluşturmasına rağmen araştırmacılar tarafından
göz ardı edilmiş ve yeterince önem gösterilmemiştir (Backer, 2008: 60; Backer, 2009: 20). Bunun en
önemli üç sebebi, ev sahibi topluluklar üzerinde sınırlı etkiye sahip olması, herhangi özel bir
pazarlama çabası gerektirmemesi ve turizm planlayıcıları tarafından teşvik edilmemesi olarak
görülmektedir (Seaton ve Palmer, 1997; Lehto, Morrison ve O’Leary, 2001). Ancak AAZ’nin
ekonomik pazar değeri son yirmi yılda kendini açıkça göstermiş (Shani, 2013), AAZ katılımcılarının
günlük düşük harcamalara rağmen diğer turistlerden daha uzun bir konaklama gerçekleştirdiği,
seyahate, eğlenceye, hediyelik eşyaya önemli miktarda para harcadığı ve tekrar ziyaret etme
eğilimlerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir (Hu ve Morrison, 2002; Lee vd., 2005; Ramachandran,
2006: 6).
AAZ katılımcıları, sadece arkadaş akraba ziyaretçileri değil, aynı zamanda turizm endüstrisi
tarafından sağlanan hizmeti kullanan turistlerdir (Backer, 2008: 60). Bischoff ve Koenig-Lewis
(2007: 468) ve Backer (2007: 373) çalışmalarında AAZ turistlerinin, dışarıda yemek yeme, alışveriş,
turistik yerleri gezme, eğlence, gece kulübüne gitme ve araba kiralama gibi faaliyetlerde
bulunduklarını belirtmiştir. Buradan çıkarımla ev sahiplerinin, ziyaretçilerini gezdirerek yaptıkları
harcamalarla ekonomiye katkı sağladığı ifade edilebilir. Ayrıca hem diğer turizm türlerine göre yıl
boyunca daha eşit dağılım gösterdiği hem de diğer turizm türlerindeki azalmaya karşın artış
gösterdiği için AAZ turizmi, destinasyonlara önemli avantajlar sağlamaktadır (Seaton ve Palmer,
1997: 354).
AAZ turistlerinin tipolojisinin değerlendirildiği bazı araştırmalarda, yaş ortalamalarının 41
olduğu (Lehto vd., 2001: 206), 42,6 ortalamayla olgun turistlerden (Lee vd., 2005) ya da 15 yaş
altındaki çocuklu çiftlerden oluştuğu (Seaton ve Palmer, 1997) saptanmıştır. Yapılmış farklı
çalışmalarda ise 18-30 yaş aralığındaki bireylerden (Pennington-Gray, 2003: 359) ya da 15-34 yaş
aralığındaki gençler ve bekârlardan (Seaton ve Palmer, 1997) oluştuğu ifade edilmiştir. Bu
araştırmalar doğrultusunda AAZ turistlerinin 15-34 yaş aralığındaki gençler ya da genç yetişkinler
ile 40’li yaşlardaki olgun yetişkinlerden oluştuğu söylenebilir. Farklı bir araştırma sonucu ise bu
çıkarımı kısmen doğrular nitelikte olup, AAZ turistlerinin önemli bir kısmının öğrenci grupları ve
emeklilerden oluştuğunu tespit etmiştir (Asiedu, 2008). Ayrıca AAZ turistlerinin yarısından
fazlasının kadın, mevsime göre tercih yapmayan bireyler olduğu da (Lehto vd., 2001: 206)
saptanmıştır.
Backer (2007) çalışmasında, AAZ turistlerinin neredeyse yarısının arkadaş ve/veya
akrabanın evinde altı gece ve daha fazla kaldığını, ortalama kalış süresilerinin dokuz buçuk gece
olduğunu belirtmiştir. AAZ turisti olmayanların ise ortalama altı gece konakladığını ifade etmiştir.
AAZ turistlerinin uzun süreli konaklama yapmalarının en belirgin sebebi, ücret ödemeden arkadaş-
akraba yanında kalma imkânı olarak açıklanmaktadır (Lee vd., 2005). Backer (2008) yaptığı bir diğer
araştırmada, Avustralya’da iki farklı bölgedeki AAZ turistlerini karşılaştırmıştır. Kalış süresi
uzunluğunda destinasyon çekiciliğinin önemli rol oynadığı saptanmıştır. Navarro ve Turco da (1994)
benzer şekilde AAZ turistlerinin çekici destinasyonları tercih ettiğini, yerel ekonomiye olumlu katkı
sağlayarak yerel konaklama ve restoranları kullandığı, özel etkinliklere katıldığını tespit etmiştir.
Türkçe literatürde arkadaş ve akraba ziyaretine ilişkin araştırmalar oldukça kısıtlı olmakla
birlikte, genellikle kavramsal açıdan (Arslan Ayazlar, 2016; Arslaner ve Erol, 2017) değerlendirme
yapılmıştır. Çeşitli araştırmalarda ise (Orel ve Yavuz, 2003; Günal, 2005; Belber, 2011; Köşker ve
Kahyaoğlu, 2015; Çoban vd., 2015; Kılıçlar vd., 2017; Kızıldemir ve Sarıışık, 2018; Atalay ve
Ünüvar, 2019) yalnızca içerikte arkadaş ve akrabalardan bahsedildiği tespit edilmiştir. Ancak
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından elde edilen veriler AAZ’ye ilişkin önemli ipuçları
sunmaktadır.
TÜİK, Türkiye’de gerçekleştirilen seyahatleri amaçlarına göre gezi, eğlence, tatil; kültür;
yakınları ziyaret; sağlık; toplantı, konferans, kurs, seminer; ticari ilişkiler, fuar; diğer olmak üzere

6 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
yedi kategoride sınıflandırmaktadır. 2019 yılı ikinci çeyrek verilerine göre yerli turistlerin seyahat
etme amaçlarında %64,9 ile ilk sırayı arkadaş akraba ziyareti almaktadır. Bunu %26,6 ile gezi,
eğlence, tatil, %3,4 ile sağlık kategorisi takip etmektedir. Ayrıca bir önceki yılın aynı dönem verileri
karşılaştırıldığında, AAZ’ye yönelik geceleme sayısında ve seyahat harcamalarında artış olduğu
saptanmıştır (TÜİK, 2019a).
Seyahat amacına göre, diğer tüm kategorilerin (genel toplam) seyahat sayısı, geceleme sayısı
ve ortalama gece sayısı ile AAZ’nin aynı değerler açısından son on yıl içerisindeki durumu Tablo
1’de sunulmuştur. 2009-2019 yılları arasında seyahat amacına göre seyahat sayısı ve geceleme sayısı
açısından yakınları ziyaret tüm kategoriler içerisinde birinci sırada yer almıştır. Ortalama gece sayısı
açısından ise 2009-2014 yılları arasında gezi, eğlence, tatil ilk sırada yer alırken, 2015-2019
yıllarında yakınları ziyaret ilk sıraya yükselmiştir.
Tablo 1: Seyahat Amacına Göre Geceleme Sayıları Açısından AAZ
Yakınları Ziyaret
Genel Toplam
Yıllar
Seyahat
Sayısı (Bin)
Geceleme
Sayısı (Bin)
Ortalama
Gece Sayısı
Seyahat
Sayısı (Bin)
Geceleme
Sayısı (Bin)
Ortalama
Gece Sayısı
2009
40.026
330.882
8.3
60.888
510.961
8.4
2010
46.242
368.817
8.0
68.373
555.145
8.1
2011
44.603
384.210
8.6
65.854
558.270
8.5
2012
43.039
372.703
8.7
64.922
556.803
8.6
2013
44.897
372.100
8.3
68.452
557.459
8.1
2014
46.596
382.349
8.2
70.894
575.871
8.1
2015
48.113
414.260
8.6
71.251
588.786
8.3
2016
45.121
426.894
9.5
68.450
605.608
8.8
2017
52.100
485.539
9.3
77.179
665.194
8.6
2018
50.233
439.982
8.8
78.523
633.721
8.1
2019
(6 aylık)
21.989
169.982
7.8
33.418
236.888
7.2
Kaynak: TÜİK, 2019b.
2009 yılında yakınları ziyaret amaçlı yapılan seyahat sayısı 40 milyon civarında iken, bu sayı
2018 yılında 50 milyonu bulmuştur. Geceleme sayısı ise son on yılda 330 milyondan yaklaşık 440
milyona yükselmiştir. Ortalama gece sayıları genel olarak sekizlerde seyrederken, 2016 ve 2017
yıllarında dokuz buçuklara yaklaşmıştır. Genel toplam açısından değerlendirildiğinde ortalama gece
sayısı hiç dokuzu görmemiştir.
TÜİK, seyahatlerde kalınan konaklama türünü otel, pansiyon, kendi evi, arkadaş akraba ve
diğer olmak üzere beş kategoriye ayırmaktadır. Seyahatlerde kalınan konaklama türüne göre diğer
tüm kategoriler ile birlikte AAZ’nin seyahat sayısı, geceleme sayısı ve ortalama gece sayısı
bakımından son on yıl içerisindeki durumu Tablo 2’de sunulmuştur. 2009-2019 yılları arasında
konaklama türüne göre seyahat sayısı ve geceleme sayısı açısından arkadaş-akraba evinde
konaklama, tüm kategoriler içerisinde birinci sırada yer almıştır. Ortalama gece sayısı açısından ise
2009-2019 yılları arasında kendi evi seçeneği ilk sırada; 2009, 2010 ve 2013 yıllarında diğer
kategorisinin ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Ancak 2012, 2014 ve devamındaki yıllarda
AAZ’nin ortalama gece sayısı ikinci sıraya yükselmiştir.

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 7
www.turkishstudies.net/social
Tablo 2: Seyahatlerde Kalınan Konaklama Türü Açısından AAZ
Arkadaş Akraba
Genel Toplam
Yıllar
Seyahat
Sayısı (Bin)
Geceleme
Sayısı (Bin)
Ortalama
Gece Sayısı
Seyahat
Sayısı (Bin)
Geceleme
Sayısı (Bin)
Ortalama
Gece Sayısı
2009
46.420
372.681
8.0
60.888
510.961
8.4
2010
52.240
393.760
7.5
68.373
555.145
8.1
2011
49.111
395.380
8.1
65.854
558.270
8.5
2012
48.832
399.005
8.2
64.922
556.803
8.6
2013
49.768
396.086
8.0
68.452
557.459
8.1
2014
51.623
406.227
7.9
70.894
575.871
8.1
2015
51.090
415.572
8.1
71.251
588.786
8.3
2016
49.933
413.925
8.6
68.450
605.608
8.8
2017
54.903
477.322
8.7
77.179
665.194
8.6
2018
54.024
443.637
8.2
78.523
633.721
8.1
2019
(6 aylık)
23.512
179.242
7.7
33.418
236.888
7.2
Kaynak: TÜİK, 2019b.
2009 yılında turistlerin 60 milyon seyahatte diğer tüm konaklama türlerini, 46 milyon
seyahatte ise arkadaş-akrabalarının evini tercih ettiği görülmektedir. Bu sayı 2018 yılında da arkadaş-
akrabalarında konaklayanlar için 54 milyona, diğer tüm konaklama türleri için 78 milyona
yükselmiştir. Tablo 1’de yakınlarını ziyaret için seyahat edenlerin sayısı 2018 yılında 50 milyon iken,
aynı yıl arkadaş-akrabalarının evinde konaklayanların sayısı 54 milyon olarak kaydedilmiştir. Bu
durum yakınlarını ziyaret amacı ile seyahat etmeyenlerin de arkadaş ve/veya akrabalarında
konaklamayı tercih ettiğini göstermektedir. Seyahat amacına göre yakınlarını ziyaret edenlerin
ortalama gece sayısı (Tablo 1) sekizin altına düşmezken, konaklama türü açısından arkadaş-
akrabalarını tercih edenlerin ortalama gece sayısı 2010 ve 2014 yıllarında 7.5 ve 7.9’a düşmüştür.
Buradan çıkarımla yakınlarını ziyaret amaçlı seyahat eden turistlerin, seyahat amacı bu olmadan
arkadaş-akrabalarında kalanlara oranla ortalama gece sayılarının biraz daha yüksek olduğu
söylenebilir.
TÜİK, turistleri seyahat amaçlarına göre yedi kategoride sınıflandırmaktadır. Bunlardan biri
de yakınları ziyaret olup, bu kapsamda son on yılda ziyaretçilerin yaptığı harcamalar ve toplam
harcamalara ilişkin bilgiler Tablo 3’te sunulmuştur. 2009-2019 yılları arasında seyahat harcamasına
göre seyahat sayısı ve seyahat harcaması açısından yakınları ziyaret tüm kategoriler içerisinde birinci
sırada yer almıştır. Seyahat başına ortalama harcamaya bakıldığında ise 2009-2019 yılları arasında
AAZ turistleri harcamaları son sırada yer almaktadır. Bu durum AAZ turistlerinin seyahat başına
düşen ortalama harcamalarının düşük olduğunu ancak sık seyahat etmeleri sebebiyle seyahatlerinde
diğer tüm kategorilerden daha yüksek harcama yaptıklarını göstermektedir.

8 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
Tablo 3: Seyahat Amacına Göre Seyahat Harcamaları Açısından AAZ
Yakınları Ziyaret
Toplam
Yıllar
Seyahat
Sayısı (Bin)
Seyahat
Harcaması
(Bin TL)
Seyahat
Başına Ort.
Harcama
(TL)
Seyahat
Sayısı (Bin)
Seyahat
Harcaması
(Bin TL)
Seyahat
Başına Ort.
Harcama
(TL)
2009
40.026
5.974.843
149
60.888
12.216.339
201
2010
46.242
7.060.921
153
68.373
13.843.504
202
2011
44.603
8.022.575
180
65.854
15.641.262
238
2012
43.039
8.485.254
197
64.922
16.725.035
258
2013
44.897
9.090.935
202
68.452
18.416.817
269
2014
46.596
11.187.920
240
70.894
22.601.201
319
2015
48.113
13.097.464
272
71.251
24.409.560
343
2016
45.121
13.795.316
306
68.450
28.033.083
410
2017
52.100
18.009.959
346
77.179
35.305.804
457
2018
50.233
19.043.391
379
78.523
40.266.153
513
2019
(6 aylık)
21.989
8.613.876
578
33.418
17.728.985
774
Kaynak: TÜİK, 2019b.
Son on yıl içerisinde Türkiye’deki arkadaş akraba ziyaretleri yaklaşık 10 milyon kişilik bir
artış göstermiştir. Bu seyahatlerde yapılan toplam harcamalar ise yaklaşık 13 milyar TL artmıştır.
2009 yılında arkadaş akraba ziyaretine katılanların seyahat başına yaptığı ortalama harcama 149 TL
iken bu sayı 2018 yılında 379 TL’ye çıkmıştır. Seyahat amacına göre diğer tüm kategorilerde ise
kişilerin seyahat başına ortalama harcama miktarı 2018 yılında 513 TL olarak gerçekleşmiştir. AAZ
ile diğer tüm kategoriler açısından yapılan seyahatler arasındaki harcamalar değerlendirildiğinde,
arada seyahat başına yalnızca 134 TL’lik bir fark bulunmaktadır. Diğer tüm altı kategori harcaması
ile AAZ seyahat başına ortalama harcaması arasındaki farkın nispeten oldukça düşük olduğu iddia
edilebilir.
Genel bir değerlendirme yapıldığında Türkiye’de AAZ turizmine katılanların son on yılda
yaklaşık on milyon ile %20 arttığı, ancak bu ziyaretlerde arkadaş ve akrabalarında konaklayanların
sayısının yaklaşık sekiz milyon ile daha azalan bir seviyede arttığı saptanmıştır. AAZ turistlerinin
ortalama gece sayılarının sekize yakın olduğu ve seyahat başına ortalama harcama miktarlarının son
on yılda yaklaşık iki buçuk kat arttığı söylenebilir.
Araştırmanın Amacı
Destinasyonların rekabetçiliğini etkileyen birçok değişken bulunmakla birlikte, temel
faktörler içerisinde destinasyon sakinleri ile kurulan piyasa bağlarının önemli bir etkisi olduğu
açıktır. Bu etki çeşitli şekillerde ortaya çıkmakta olup, en belirgin olanının ancak sıklıkla göz önünde
bulundurulmayanının arkadaş ve akraba ziyaretleri olduğu söylenebilir. Bu araştırmada Kastamonu
ilinin destinasyon rekabetçiliği açısından piyasa bağları kapsamında ev sahipleri gözünden arkadaş
ve akraba ziyaretlerine ilişkin durum tespitini yapmak amaçlanmıştır. Araştırma, piyasa bağları
kapsamında değerlendirilen bir diğer önemli değişken olan eğitim amaçlı ziyaretleri de içerdiği için
üniversite öğrencilerine yönelik arkadaş ve akraba ziyaretleri ile sınırlandırılmıştır. Bu doğrultuda
ortaya konan araştırma sorusu şu şekildedir:
Kastamonu ilinin piyasa bağları kapsamında arkadaş ve akraba ziyaretlerine ilişkin durumu
nedir?
Örnekleme Süreci
Araştırmanın evrenini Kastamonu Üniversitesi’nde öğrenim gören öğrenciler
oluşturmaktadır. Ancak evrenin tamamına ulaşmak zaman ve maliyet açısından imkân dahilinde

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 9
www.turkishstudies.net/social
olmadığı için örnekleme yoluna gidilmiştir. Birimlerin seçiminde ortaya çıkabilecek hataları
azaltmak amacıyla tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerinden kota örneklemesi tercih edilmiştir.
Kastamonu il merkezindeki fakülte ve yüksekokulların öğrenci sayıları belirlenerek evren tabakalara
ayrılmıştır. Tabaka hacminin evren hacmi oranına göre birimler seçilmiştir (Tablo 4).
Merkez kampüste on fakülte ve iki yüksekokul bulunmakta olup, toplam 16.996 öğrenci
öğrenim görmektedir. Bu öğrencilerin büyük çoğunluğu Eğitim Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi ile Fen Edebiyat fakültelerinde öğrenim görmekte iken, en düşük öğrenci sayısına sahip
birimler Sivil Havacılık Yüksekokulu, Orman Fakültesi ve Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi’dir.
Yukarıdaki formüle göre %95 güven aralığında, örneklem sayısı 376 öğrenci olarak
hesaplanmıştır (Ural ve Kılıç, 2018: 42). Tespit edilen örneklem sayısına göre yapılan kota
hesaplaması aşağıda sunulmuştur.
Tablo 4: 376 Öğrencinin Kota Örneklemesine Göre Seçimi
Fakülteler
Öğrenci
Sayıları
Kota Yüzdesi
(%)
Belirlenen
Kota
Orman Fakültesi
230
1,4
5
Eğitim Fakültesi
3004
17,7
66
Fen Edebiyat Fakültesi
2488
14,6
55
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
1991
11,7
44
İletişim Fakültesi
1798
10,6
40
İlahiyat Fakültesi
1300
7,6
29
Sağlık Bilimleri Fakültesi
1000
5,9
22
Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi
325
1,9
7
Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
1339
7,9
30
Turizm Fakültesi
702
4,1
16
İktisadi ve İdari Birimler Fakültesi
2632
15,5
58
Sivil Havacılık Yüksekokulu
187
1,1
4
Toplam
16.996
376
Çalışma kapsamında toplam 376 öğrenciye ulaşılmıştır. Ancak 55 öğrenci, ilk soru olan
“Aileniz ya da arkadaşınız Kastamonu’ya geliyor mu?” sorusuna olumsuz yanıt verdiği için ankete
devam edilmemiştir. Toplam 321 öğrenci anket formunu doldurmuştur. Ancak 17 formda eksik ve
hatalı işaretlemeler olduğu tespit edildiği için çalışmaya dâhil edilmemiştir. Toplam 304 anket formu
değerlendirmeye alınmıştır.
Veri Toplama Yöntemi
Araştırmada nicel bir tasarım benimsenmiş ve anket tekniğinden faydalanılmıştır. Anket
formu oluşturulurken temel olarak Laskai (2013) çalışmasından yararlanılmıştır. Laskai’nin (2013)
çalışmasından toplamda 12 soru alınmıştır. Bunlardan dokuzu direkt olarak alınıp diğer üçü revize
edilerek çalışmaya dahil edilmiştir. Ayrıca yazarlar tarafından sekiz yeni soru ve diğer
akademisyenlerin görüşü alınarak yeni bir soru eklenmiştir. 21 sorudan ve iki kısımdan oluşan bir
anket formu tasarlanmıştır. Birinci kısımda öğrencilerin demografik özelliklerine yönelik üç soru,
ikinci kısımda öğrencilerin arkadaş akraba ziyaretlerini tespit edebilmek için 18 soru sorulmuştur.
Anket formu düzenlendikten sonra, yapının güvenirliğini test etmek için 20 öğrenci ile pilot çalışma
yapılmıştır. Verilen cevaplar doğrultusunda anket formunda anlaşılmayan ifadeler olduğu tespit
edilmiştir. Bu sebeple formda yer alan bir soru değiştirilmiş ve demografik özelliklere ilişkin
kısımdaki bir soruya yeni bir seçenek eklenerek anket formuna son hali verilmiştir. Toplam 17 kapalı
uçlu, iki açık uçlu soru, iki derecelendirmeye dayalı soru sorulmuştur. Veriler 2019-2020 eğitim

10 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
öğretim güz dönemi içerisinde her fakülteye gidilerek, öğrencilere gönüllülük esasına dayalı olarak
yüz yüze doldurtulmuştur.
Bulgular
Araştırmaya katılan toplam 304 öğrencinin %96 ile büyük çoğunluğu Türk vatandaşıdır.
Kalan %4 ise Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan ve Filistin vatandaşıdır. Katılımcıların %56 ile
yarısından fazlasını kadınlar oluşturmakta olup, çoğunluğu (%66) yurt ve apartlarda kalmaktadır.
Öğrencileri ziyaret eden AAZ turistlerinin geldiği bölgelere bakıldığında, ilk sırayı %49 ile
Karadeniz bölgesi almıştır. Bölge içerisinde en çok ziyaretçinin Batı Karadeniz’den Karabük, Orta
Karadeniz’den Samsun, Doğu Karadeniz’den Giresun illerinden geldiği saptanmıştır. Kastamonu
batı Karadeniz bölgesinde yer aldığı için konum olarak yakınlığı ve ulaşımın kolaylığı bu durumu
açıklamaktadır. Bunun yanı sıra katılımcı öğrencilere Marmara (%30) ve İç Anadolu bölgesinden de
(%27) AAZ ziyaretçilerinin geldiği saptanmıştır. Marmara bölgesinden %21 ile İstanbul ve İç
Anadolu bölgesinden %19 Ankara, bölgelerin payını arttıran illerdir.
Kastamonu Üniversitesi öğrencilerini ziyaret eden AAZ turistlerinin yaptığı ziyaretlerin
sıklığı, amacı, konaklama türü, ortalama gece sayısına ilişkin bilgiler Tablo 5’te sunulmuştur. AAZ
turistlerinin Kastamonu’yu %50,7 ortalama ile yılda birkaç kez ziyaret ettiği, bunu %21,4 ortalama
ile 2-3 yılda bir ziyaret edenlerin takip ettiği gözlenmiştir. Ancak %12,8 ile ayda bir ziyaretlerin de
gerçekleştiği belirlenmiştir. Buradan çıkarımla, %50,7 oranla AAZ turistlerinin Kastamonu’yu
nispeten sık, %21,7 oranla ise yoğun olarak ziyaret ettiği tespit edilmiştir. En düşük ziyaret oranı ise
%6,3 ile 4-5 yılda bir gerçekleşen ziyaretlerdir. Bu durum Kastamonu’nun üniversite öğrencilerine
yönelik AAZ turizmi potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir.
Tablo 5: AAZ Turistleri Ziyaretlerine İlişkin Bilgiler
Ziyaret
Sıklığı
f
%
f
%
Ayda bir
39
12,8
Ziyarete
Gelenler
Arkadaşım/arkadaşlarım
134
44,1
Ayda birkaç kez
27
8,9
Ailem/akrabalarım
170
55,9
Yılda birkaç kez
154
50,7
Aileden en
çok gelen
birey
Anne
86
28,3
2-3 yılda bir
65
21,4
Baba
83
27,3
4-5 yılda bir
19
6,2
Kardeş
71
23,4
Ziyaret
Amacı
Beni ziyaret
etmek için
270
88,8
Ortalama
Kalınan
Süre
Bir iki gün
143
47,0
Kastamonu’yu
gezmek için
34
11,2
Birkaç gün
64
21,1
Konaklana
n
Yer
Benim evimde
109
35,9
Bir hafta
74
24,3
Ailemle
yaşadığım evde
15
4,9
İki hafta
16
5,3
Konukevi ya da
otelde
151
49,7
İki hafta üzeri
7
2,3
Diğer
29
9,5
AAZ turistlerinin ziyaret amacı değerlendirildiğinde büyük çoğunluğunun (%88,8)
öğrencileri ziyaret etmek amacıyla Kastamonu’ya geldiği, salt Kastamonu’yu gezmek amaçlı yapılan
ziyaretlerin %11,2 ile düşük bir orana sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu durum üniversitelerin, piyasa
ile olan bağları ve destinasyonun ziyaret edilebilirliğini ne derece etkilediğini gözler önüne
sermektedir. Gelen AAZ turistlerinin yaklaşık olarak yarısının konukevi ya da otelde kaldığı,
yaklaşık %36’sının da öğrencilerin evinde konakladığı tespit edilmiştir. Yurtlarda kalan öğrencileri
ziyaret etmek amaçlı Kastamonu’ya gelen AAZ turistlerinin konaklama tesislerini, ancak evde
ikamet eden öğrencilere yapılan ziyaretlerde turistlerin evlerde konakladığı söylenebilir. Bu soruda
en düşük oran yaklaşık %5 ile öğrencilerin ailesi ile yaşadığı evde gerçekleşen konaklamalardan

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 11
www.turkishstudies.net/social
oluşmaktadır. Kastamonu Üniversitesi’nde öğrenim gören ve ailesi ile birlikte Kastamonu’da
yaşayan öğrencilere gelen misafirlerin öğrencinin ailesi ile yaşadığı evde konakladığı ancak bunun
oldukça düşük bir orana sahip olduğu tespit edilmiştir.
Öğrencileri ziyarete gelen AAZ turistlerinin %55,9 ile aile ya da akrabalardan, %44,1 ile
arkadaşlardan oluştuğu tespit edilmiştir. Aile ya da akrabaları tarafından daha çok ziyaret
edilebileceği tahmin edilen öğrencilere, ardından ailelerinden en çok hangi bireyin geldiği
sorulmuştur. Bu soruya arkadaşım/arkadaşlarım cevabı veren katılımcılardan, ailesinden gelen
bireyler de olduğu için cevap vermiştir. Bu sebeple soruyu 240 öğrenci yani yaklaşık %79’u
yanıtlamıştır. Yanıtlar incelendiğinde birbirlerine oldukça yakın oranlar ortaya çıkmıştır. Aileden en
çok annenin ziyaret ettiği öğrencilerin oranı %28,3 iken, en çok babası tarafından ziyaret edilenler
%27,3’dür. En çok kardeşi tarafından ziyaret edildiğini ifade edenlerin oranı ise diğerlerine kıyasla
biraz daha düşük olup, %23,4 olarak gerçekleşmiştir. Bunun sebebi kardeşinde eğitim ya da öğrenim
hayatının devam ediyor olması olabilir. AAZ turistlerinin Kastamonu’da kaldıkları ortalama süre
içerisinde en yüksek oranı %47 ile bir iki gün seçeneği almıştır. Burada Kastamonu birçok ile konum
olarak yakın olduğu için hafta sonunu değerlendirmek isteyenlerin ziyaretleri söz konusu olabilir.
Bunun dışında bir hafta (%24,3) ya da birkaç gün (%21,1) seçenekleri de yakın oranlara sahiptir. En
düşük seçenek ise %2,3 ile iki hafta üzeri olmuştur.
Piyasa bağları açısından AAZ turistlerinin hangi ulaşım aracı ve kanalını daha çok tercih
ettiği büyük önem taşımaktadır. Kastamonu’yu ziyaret eden AAZ turistlerinin %56,3 ile otobüs ile
seyahati tercih ettiği, bunu %36,2 ile özel aracın takip ettiği tespit edilmiştir. Uçakla Kastamonu’ya
ulaşanların oranı ise %6,3 ile oldukça düşüktür. Kastamonu’nun birçok şehre hatta Marmara, İç
Anadolu ve Orta Karadeniz gibi birçok coğrafi bölgeye yakınlığı sebebiyle otobüs ya da özel araç ile
seyahatin kullanışlı olduğu ifade edilebilir. AAZ turistlerinin %63,8’i özel araç dışında bir ulaşım
aracı kullanmıştır. Herhangi bir ulaşım aracını tercih edenlerin ise %41,2’si internet üzerinden bilet
satın alırken, %22,6’sı bilet satış noktalarını tercih etmiştir.
Tablo 6: AAZ Turistleri Ulaşım Kanalları
AAZ turistlerinin Kastamonu’ya seyahat etme kararını etkileyen faktörler ve seyahatleri
sırasında katıldıkları faaliyetlere ilişkin bilgiler Tablo 7’de sunulmuştur. Turistlerin seyahat etme
kararı üzerinde en yüksek ortalamaya (3,59) öğrencinin davetinin sahip olduğu, en düşük ortalamaya
(3,04) ise ulaşım maliyetinin sahip olduğu saptanmıştır. Katılımcıların seyahat etme kararı üzerinde
ulaşım maliyeti algılarının olumlu olduğu söylenebilir (t= 0,509, p=0,611). AAZ turistlerinin yaptığı
aktivitelere bakıldığında, en yüksek ortalamanın 4,60 ile öğrenci ile vakit geçirme amacı taşıdığı, en
düşük ortalamanın ise 1,65 ile ‘kazanç sağlayacak işler yapma’ olduğu belirlenmiştir.
f
%
f
%
Kullanılan
Ulaşım
Aracı
Özel araç
11
0
36,2
Biletin
Alındığı
Kanal
İnternet
12
5
41,2
Otobüs
17
1
56,3
Bilet Satış Noktaları
69
22,6
Uçak
19
6,3
Diğer
4
1,2

12 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
Tablo 7: AAZ Turistinin Seyahat Kararını Etkileyen Faktörler ve Yaptıkları Aktiviteler
Ort.
Std. Sp.
Seyahat etme kararı
Ulaşım maliyeti
3,04
1,57
Mevsim
3,17
1,51
Davet etmem
3,59
1,48
Hava koşulları
3,20
1,47
Yapılan aktiviteler
Gezip görme
3,78
1,27
Benimle vakit geçirme
4,60
0,78
Bana işlerimde yardımcı olma
3,10
1,52
Kazanç sağlayacak işler yapma
1,65
1,11
Yöresel etkinliklere katılım
2,07
1,24
Yöresel lezzetleri tatma
3,04
1,40
Kastamonu’yu ziyaret eden AAZ turistlerinin yaklaşık %30’u günlük olarak ortalama 50-99
TL harcarken, %27,6’sının 200 TL ve üzeri, %23,4’ünün 100-149 TL harcama yaptığı öğrenci
beyanları doğrultusunda tespit edilmiştir. %0,3 ile en düşük oran hiç harcama yapmayan AAZ
turistlerine aittir. Buradan çıkarımla, AAZ turistlerinin %62,5’inin Kastamonu’da 100 TL üzeri
harcama yaptığı söylenebilir. AAZ turistlerinin öğrenciler ile birlikte dışarıda yemek yeme tutumları
değerlendirildiğinde, öğrenciler %36,2 ile bazen dışarıda yemek yediklerini ifade etmiştir. Ancak
bunu takip eden iki seçenekte %28,9 ile sıklıkla, %21,7 ile her zaman dışarıda yemek yedikleri
sonucuna ulaşılmıştır. %36,2 ile en yüksek oran bazen seçeneğine aitken, %50,6 ile AAZ turistlerinin
yarısının sık sık dışarıda yemek yemeyi tercih ettiği tespit edilmiştir. En düşük oran ise dışarıda hiç
yemek yemeyenlere aittir.
Tablo 8: AAZ Turisti Günlük Harcamalarına İlişkin Bilgiler
f
%
f
%
Misafirin
ortalama günlük
harcaması (TL)
0
1
0,3
Arkadaş/akraba
ile dışarıda
yemek yeme
Hiç
3
1,0
1-49
22
7,2
Nadiren
37
12,2
50-99
91
29,9
Bazen
110
36,2
100-149
71
23,4
Sıklıkla
88
28,9
150-199
35
11,5
Her
zaman
66
21,7
200 ve
üzeri
84
27,6
Öğrencilere AAZ turistlerinin ziyarete gelirken kendileri için neler getirdiği sorulmuştur.
Öğrencilerin birden fazla seçeneği seçebildiği bu soruda, en çok tercih edilen seçenek %68,4 ile
yiyecek olmuştur. Bunu %46,3 ile para, %30,2 ile içecek, %25 ile kıyafet, %13,1 ile ev eşyası takip
etmiştir. AAZ turistlerinin öğrencileri ziyaret ettiği göz önüne alındığında getirdikleri ürünler
öğrencilerin sıklıkla ihtiyaç duyduğu ürünlerden oluşmaktadır. Hiçbir şey getirmeyen AAZ
turistlerinin oranı ise yalnızca %3,28 olarak gerçekleşmiştir.

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 13
www.turkishstudies.net/social
Tablo 9: AAZ Turistlerinin Ziyarete Gelirken Getirdiği Ürünlere İlişkin Bilgiler
Kastamonu’ya büyük bir oranla üniversite öğrencilerini ziyaret etmek amacıyla gelen AAZ
turistlerinin %41,1’lik bir oranla ziyaretlerinden memnun kaldıkları, %13,2 ile çok memnun
kaldıkları tespit edilmiştir. Ancak %36,8 ile önemli bir oranın memnuniyet konusunda kararsızlık
yaşadığı ifade edilmiştir. Ziyaretçilerin şehirle bir bağ kurup kurmadıkları ve kültürel açıdan yakınlık
hissedip hissetmedikleri de öğrencilere yöneltilmiştir. Öğrencilerin AAZ turistlerinin %62,8 ile
şehirle bir bağ kurmadığı, %60,5 ile kültürel açıdan bir yakınlık hissetmediğini düşündükleri
sonucuna ulaşılmıştır.
Tablo 10: AAZ Turistlerinin Ziyaret Memnuniyeti ve Destinasyon İletişimi
Ziyaret
memnuniyeti
f
%
f
%
Hiç memnun kalmadı
14
4,6
Şehirle bağ
Evet
113
37,2
Memnun kalmadı
13
4,3
Hayır
191
62,8
Ne memnun ne değil
112
36,8
f
%
Memnun kaldı
125
41,1
Kültürel
yakınlık
Evet
120
39,5
Çok memnun kaldı
40
13,2
Hayır
184
60,5
Sonuç
Arkadaş akraba ziyaretleri, destinasyon yöneticilerinin teşviki olmadan ya da özel bir
pazarlama çabasına ihtiyaç duyulmadan gerçekleşen ve mevsimsellik taşımayan oldukça önemli bir
pazardır. Özellikle Türkiye gibi dost, aile ilişkileri yoğun bir ülkede ise son on yılda, yakınlarını
ziyaret edenlerin seyahatleri yaklaşık on milyonluk bir artış göstermiştir. Bu artışta neredeyse her
ilde bir üniversite olmasının ve öğrencilerin arkadaşları ya da akrabaları tarafından ziyaret
edilmesinin önemli bir etkisi olduğu söylenebilir. Ayrıca üniversite öğrencileri ev sahibi olarak
yakınlarını ağırlamakla birlikte, kendilerinin de AAZ turisti olarak sıklıkla seyahat ettiği bir
gerçektir. AAZ açısından hem ev sahibi hem turist olarak etkin rol oynayan üniversite öğrencilerinin,
destinasyonların piyasa bağlarını güçlendirerek rekabetçiliğine katkıda bulunduğu yadsınamaz. Bu
sebeple bu araştırmada ev sahibi üniversite öğrencilerinin arkadaş akraba ziyaretleri bağlamında
destinasyonların piyasa bağı ve rekabetçiliği açısından oynadığı rolü tespit edebilmek amaçlanmıştır.
Ayrıca Türkçe literatürde az sayıda olan AAZ’ye ilişkin ampirik bir araştırma ortaya koymak
hedeflenmiştir.
Araştırmada, üniversite öğrencileri aracılığıyla Kastamonu ilinin özellikle Karadeniz bölgesi
ile piyasa bağlarının kuvvetli olduğu tespit edilmiştir. Karadeniz bölgesi içerisinde ise Karabük,
Samsun ve Zonguldak illeri ile güçlü ilişkiler kurulduğu, öğrencilerin en sık bu illerden arkadaş ve
akrabalarını ağırladığı tespit edilmiştir. Karabük ve Zonguldak, Kastamonu’nun da içinde bulunduğu
batı Karadeniz bölümünde yer alırken, Samsun orta Karadeniz kısmındadır. Bu üç ilde de üniversite
bulunuyor olması, öğrencilerin bu illerde öğrenim gören arkadaşları tarafından ziyaret edildiği, aynı
zamanda aile ya da akrabalarının yaşadığı şehirlere yakın illerde öğrenim görmeyi tercih ettiği
sonucunu ortaya çıkarabilir.
Misafirlerin getirdikleri
F
%
Hiçbir şey
10
3,28
Yiyecek
208
68,4
İçecek
92
30,2
Para
141
46,3
Kıyafet
76
25,0
Ev eşyası
40
13,1
Teknolojik ürün
23
7,56
Mücevher
4
1,31
Diğer
2
0,65

14 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
Araştırmada, AAZ turistlerinin Kastamonu’yu gezmekten ziyade, üniversite öğrencilerini
ziyaret etmek amacıyla (%88,8) şehre geldiği tespit edilmiştir. 2009-2019 yılları TÜİK verileri
(Tablo 1) değerlendirildiğinde, turistlerin seyahat amaçlarına göre seyahat sayısı ve geceleme sayısı
açısından ilk tercihlerinin yakınları ziyaret olduğu saptanmıştır. Araştırmada elde edilen sonuç bunu
destekler nitelikte olup, Kastamonu’ya gelen AAZ turistlerinin de önceliğinin yakınlarını ziyaret
etme isteği olduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya dâhil olan öğrencilerin yarısından fazlası (%55,9),
kendisini en çok aile ve akrabalarının ziyaret ettiğini, aileden ise anne babalarının geldiğini
belirtmiştir. Bu bağlamda Kastamonu’ya gelen AAZ turistlerinin olgun turistlerden oluştuğu
söylenebilir. Dolayısıyla Lehto vd. (2001) ve Lee vd. (2005) çalışmalarıyla benzer sonuçlar elde
edilmiştir.
TÜİK verilerine göre, AAZ turistlerinin ortalama geceleme sayısının sekize yakın olduğu
belirlenmiş, yapılmış diğer araştırmalarda da (Backer, 2007) geceleme sayılarının altı gece ve daha
fazla olduğu, ortalama kalış süresilerinin dokuz buçuk gece olduğu ifade edilmiştir. Ancak bu
çalışmada AAZ turistlerinin yaklaşık yarısının şehirde bir iki gün kaldığı saptanmıştır. Bu durum
Kastamonu’nun özellikle yakın iller ile piyasa bağının kuvvetli olması ile açıklanabilir. Bununla
birlikte öğrencilerin çoğunlukla yurtlarda kalıyor olmasının da bu durumu tetiklediği ifade edilebilir.
Çünkü aynı zamanda araştırmada AAZ turistlerinin neredeyse yarısının konukevi ya da otel gibi bir
konaklama birimini tercih ettiği görülmüştür. Son on yılın TÜİK verileri (Tablo 1, Tablo 2) dikkate
alındığında, konaklama türüne göre seyahat sayısı ve geceleme sayısı açısından arkadaş-akraba
evinde konaklama, tüm konaklama türü kategorileri içerisinde birinci sırada yer almıştır. Bununla
birlikte araştırma sonuçlarını destekleyecek nitelikte, AAZ turizmine katılanların arttığı ancak bu
ziyaretlerde arkadaş ve akrabalarında konaklayanların sayısının daha azalan bir seviyede arttığı
belirlenmiştir.
TÜİK verilerine (Tablo 3) göre, AAZ turistlerinin seyahat başına düşen ortalama
harcamalarının düşük olduğu ancak sık seyahat etmeleri sebebiyle seyahatlerinde diğer tüm
kategorilerden daha yüksek harcama yaptıkları görülmektedir. Bu araştırmada ise, AAZ turistlerinin
%62,5’inin günlük ortalama 100 TL üzeri harcama yaptığı sonuca ulaşılmıştır. Ancak ziyaretçilerin
Kastamonu’ya sık geldiği ve bu sebeple harcama oranlarının toplamda daha yüksek olduğu
söylenebilir. Benzer şekilde diğer uluslararası araştırmalarda da AAZ katılımcılarının günlük düşük
harcamaları olduğu ancak seyahate, eğlenceye, hediyelik eşyaya önemli miktarda para harcadıkları
(Hu ve Morrison, 2002; Lee vd., 2005; Ramachandran, 2006: 6) tespit edilmiştir. Bu araştırmada ise
AAZ turistlerinin ziyaret amacını ilk sırada öğrenci ile vakit geçirme seçeneği oluştururken, gezip
görme ikinci sırada yer almıştır. AAZ turistlerinin (%36,2’sinin) öğrenciler ile birlikte bazen dışarıda
yemek yediği, ancak öğrencilere getirilen hediyeler içerisinde özellikle yiyecek (68,4) ve para (46,3)
olduğu gözlenmiştir. Farklı araştırmalarda (Bischoff ve Koenig-Lewis, 2007; Backer, 2007), AAZ
turistlerinin dışarıda yemek yeme, alışveriş, turistik yerleri gezme, eğlence, gece kulübüne gitme ve
araç kiralama gibi faaliyetlerde bulundukları belirlenmiştir. Hatta ev sahiplerinin ziyaretçileri
gezdirerek yaptığı harcamalarla ekonomiye katkı sağladığı ifade edilmiştir. Ancak burada ziyaret
edilen ve ev sahibi kişiler, genellikle öğrenci olması sebebiyle sonuç farklı çıkmıştır.
Bu araştırmanın, diğer araştırmalardan farklılaşan en önemli yönü, AAZ turistlerinin
Kastamonu’daki ortalama kalış süresi olmuştur. Turistlerin yaklaşık yarısının şehirde bir iki gün
kaldığı saptanmıştır. Navarro ve Turco (1994) AAZ turistlerinin çekici destinasyonları tercih ettiğini,
Backer (2008) ise kalış süresi uzunluğunda destinasyon çekiciliğinin önemli rol oynadığını tespit
etmiştir. Buradan çıkarımla ziyaretçilerin Kastamonu’yu yeterince çekici bulmadığı, bu sebeple kalış
süresini kısa tuttuğu söylenebilir. Ancak bunu bilimsel yöntemler ile ölçmeden söylemek yanlış
olacaktır. Bu sebeple sonraki araştırmalarda bu durum doğrulanmaya çalışılabilir.
Araştırmada öğrencilere yakınlarının Kastamonu ziyaretinden memnun kalıp kalmadığı
sorulduğunda ise %41,1 ile memnun kaldıkları öğrenilmiştir. Ayrıca AAZ turistlerinin

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 15
www.turkishstudies.net/social
Kastamonu’yu nispeten sık ziyaret ettiği (%63,5) sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum AAZ turistlerinin
tekrar ziyaret etme eğilimlerinin yüksek olduğuna yönelik tespitlerle de (Hu ve Morrison, 2002; Lee
vd., 2005; Ramachandran, 2006: 6) örtüşmektedir. Ancak sonraki araştırmalarda ev sahibi
bireylerden ziyade doğrudan AAZ turistlerine yönelik bir araştırma gerçekleştirilirse daha objektif
sonuçlara ulaşılacağı söylenebilir.
Kaynakça
Akkuş, G. (2017). Destinasyon rekabetçiliği analiz teknikleri. Sage Yayıncılık.
Arslaner, E. & Erol, G. (2017). Alternatif turizmin bazı türleri üzerine bir değerlendirme. Journal of
Tourism and Gastronomy Studies, 5(4), 422-438. https://doi.org/10.21325/jotags.2017.158
Arslan Ayazlar, R. (2016). Arkadaş ve akraba ziyareti (AAZ) turizmi üzerine kavramsal bir inceleme.
Turizm ve Araştırma Dergisi, 5(1), 53-70.
Asiedu, A.B. (2008). Participants’ characteristics and economic benefits of visiting friends and
relatives (vfr) tourism- an ınternational survey of the literature with ımplications for Ghana.
International Journal of Tourism Research, 10, 609-621. https://doi.org/10.1002/jtr.698
Atalay, R. & Ünüvar, Ş. (2019). Yerli ziyaretçilerin ve halkın alternatif turizmin bölgesel kalkınmaya
etkisine yönelik algısı: Beyşehir örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek
Yüksekokulu Dergisi, 22(2), 469-480. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.546808
Backer, E. (2007). VFR travel: an examination of the expenditures of vfr travellers and their hosts.
Current Issues in Tourism, 10(4), 366-377. https://doi.org/10.2167/cit277.0
Backer, E. (2008). VFR travellers- visiting the destination or visiting the hosts? Asian Journal of
Tourism and Hospitality Research, 2(1), 60-70.
Backer, E. R. (2009). VFR travel: An assessment of vfr versus non-vfr travellers. [Doctoral Thesis].
Southern Cross University.
Backer, E. R. (2010). Opportunities for commercial accommodation in vfr travel. International
Journal of Tourism Research, 12, 334-354. https://doi.org/10.1002/jtr.754
Backer, E. (2012). VFR travel: ıt is underestimated. Tourism Management, 33, 74-79.
https://doi.org/10.1002/jtr.2145
Belber, B. G. (2011). Nevşehir’e gelen “İspanyolca Konuşan” turistlerin profilini belirlemeye
yönelik bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 31-
60.
Bischoff, E. E. & Koenig-Lewis, N. (2007). VFR tourism: the importance of university students as
hosts. International Journal of Tourism Research, 9, 465-484. https://doi.org/10.1002/jtr.618
Büyükdoğan, B., Afşar, B. & Gedik, H. (2015). Üniversite öğrencilerinin öğrenim gördükleri şehire
ekonomik katkıları: KTO Karatay Üniversitesi örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar
Dergisi, 3(15), 161-174. https://doi.org/10.16992/ASOS.752
Çoban, G., Avcıkurt, C. & Özbek, V. (2015). Midilli’den Ayvalık’a gelen turistlerin alışveriş
tercihlerinin ve alışverişten memnuniyet düzeylerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma.
International Journal of Economic and Administrative Studies, 8(15), 247-268.
D’Hauteserre, A.M. (2000). Lessons in managed destination competitiveness: The case of foxwoods
casino resort. Tourism Management, 21, 23-32. https://doi.org/10.1016/S0261-
5177(99)00097-7

16 Gülizar Akkuş - Selda Yordam
Turkish Studies - Social, 16(1)
Dwyer, L. & Kim C. (2003). Destination competitiveness: determinants and indicators. Current
Issues in Tourism, 6(5), 369-414. https://doi.org/10.1080/13683500308667962
Goffi, G. & Cucculelli, M. (2012). Attributes of destination competitiveness: the case of the ıtalian
destinations of excellence. Procceedings of the International Conference on Tourism (Icot
2012), Setting the Agenda for Special Interest Tourism: Past, Present and Future, 178-189,
Archanes-Girit.
Gümüş, N. & Ekiz, N. (2017). Üniversite öğrencilerinin tüketim harcamalarının şehir ekonomisine
katkısının belirlenmesi: Kastamonu ilinde bir araştırma. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve
İdari Birimler Fakültesi Dergisi, 17(3), 99-116.
Günal, V. (2005). Mardin iline gelen yerli turistlerin profil ve turistik davranışlarını belirlemeye
yönelik bir araştırma. Coğrafi Bilimler Dergisi, 3(2), 55-67.
https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000057
Hassan, S.S. (2000). Determinants of market comptetitiveness in an environmentally sustainable
tourism industry. Journal of Travel Research, 38, 239-245.
https://doi.org/10.1177/004728750003800305
Heath, E. (2002). Towards a model to enhance Africa’s sustainable tourism competitiveness. Journal
of Public Administration, 37(3.1), 327-353.
Hsu, C.H.C. & Sung, S. (1997). Travel behavior of ınternational students at a Midwestern University.
Journal of Travel Research, 36(1), 59–65.
Hu, B. & Morrison, A. M. (2002). Tripography: Can destination use patterns enhance understanding
of the vfr market? Journal of Vacation Marketing, 8(3), 201-220.
https://doi.org/10.1177/135676670200800301
Jovicic, D. (2016). Cultural tourism in the context of relations between mass and alternative tourism.
Current Issues in Tourism, 19(6), 605-612. https://doi.org/10.1080/13683500.2014.932759
Kılıçlar, A., Aysen, E. & Küçükergin, F. (2017). Demografik değişimlerin turizm türleri üzerindeki
belirleyici etkisi: üçüncü yaş turizmi. Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 2, 80-100.
Kızıldemir, Ö. & Sarıışık, M. (2018). Turist harcamalarının bölgesel kalkınmaya ekonomik etkileri:
Adana örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(2), 128-142.
https://doi.org/10.21325/jotags.2018.205
Kim, C. (2000). A model development for measuring global competitiveness of the tourism ındustry
in the Asia-Pacific region. Korea Institute for International Economic Policy, Korea National
Committee for Pasific Economic Cooperation, APEC Study Series 00-03.
Kim, K. & Jogaratnam, G. (2003). Activity preference of Asian ınternational and domestic American
University students: An alternate basis for segmentation. Journal of Vacation Marketing,
9(3), 260-265. https://doi.org/10.1177/135676670300900305
Kim, N. & Wicks, B.E. (2010). Rethinking tourism cluster development models for global
competitiveness. International CHRIE Conference- Refereed Track, Paper 28, 1-9, San
Juan-Porto Riko, ABD.
Köşker, H. & Kahyaoğlu, M. (2015). Süphan Dağı’nı ziyaret eden yerli turist profili. Bitlis Eren
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 75-92.
Laskai, I. (2013). Exploring the role and nature of visiting friends and relatives tourism in Niue.
master of international tourism management, school of hospitality and tourism. Auckland
University of Tecnology.

Ev Sahipleri Gözüyle Arkadaş Akraba Ziyaretlerinin Piyasa Bağları Kapsamında… 17
www.turkishstudies.net/social
Lee, G., Morrison, A.A., Lheto, X.Y., Webb, J., & Reid, J. (2005). VFR: is it really marginal? A
financial consideration of french overseas travelers, Journal of Vacation Marketing, 11(4),
340–356. https://doi.org/10.1177/1356766705056630
Lehto, X. Y., Morrison, A. M. & O’Leary, J. T. (2001). Does the visiting friends and relatives’
typology make a difference? a study of the ınternational VFR Market to the United States.
Journal of Travel Research, 40, 201-212. https://doi.org/10.1177/004728750104000211
Lopez-Guzman, T. & Sanchez-Canizares, S. (2012). Gastronomy, tourism and destination
differentiation: a case study in Spain. Review of Economics & Finance, 2, 63-72.
Mazanec, J. A., Wöber, K. & Zins, A. H. (2007). Tourism destination competitiveness: from
definition to explanation? Journal of Travel Research, 46, 86-95.
https://doi.org/10.1177/0047287507302389
Navarro, R.L. & Turco, D. (1994). Segmenting of the VFR travel market. Visions in Leisure and
Business, 13(1), 4–16.
Orel, F. D. & Yavuz, C. (2003). Rekreasyonel turizmde müşteri potansiyelinin belirlenmesine
yönelik bir pilot çalışma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(11),
61-76.
Pennington-Gray, L. (2003). Understanding the domestic VFR drive market in Florida. Journal of
Vacation Marketing, 9(4), 354–367. https://doi.org/10.1177/135676670300900405
Ramachandran, S. (2006). Visiting friends and relatives (VFR) market: a conceptual framework.
TEAM Journal of Hospitality & Tourism, 3(1), 1-10.
Ritchie, J.R.B. & Crouch, G.I. (2003). The competitive destination a sustainable tourism perspective.
CABI Publishing.
Seaton, A. V. ve Palmer, C. (1997). Understanding VFR tourism behaviour. the first five years of
the United Kingdom tourism survey. Tourism Management, 18(6), 345-355.
https://doi.org/10.1016/S0261-5177(97)00033-2
Shani, A. (2013). The VFR experience: ‘home’ away from home? Current Issues in Tourism, 16(1),
1-15. https://doi.org/10.1080/13683500.2011.643859
Taylor, R., Shanka. T. & Pope, J. (2004). Investigating the significance of VFR visits to ınternational
students. Journal of Marketing for Higher Education, 14(1), 61–77.
https://doi.org/10.1300/J050v14n01_04
Ural, A. & Kılıç, İ. (2018). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi. Detay Yayıncılık.
TÜİK (2019a). Erişim adresi http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30606
TÜİK (2019b). Erişim adresi http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072
Vengesayi, S. (2003). A conceptual model of tourism destination competitiveness and attractivenes.
Anzmac 2003 Conference Proceedings, 637-647.