Content uploaded by Erkam Temir
Author content
All content in this area was uploaded by Erkam Temir on Nov 26, 2020
Content may be subject to copyright.
AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi
Cilt : 8 Sayı : 24 Sayfa: 167 - 177 Aralık 2020 Türkiye
Araştırma Makalesi
Makalenin Dergiye Ulaşma Tarihi:21.05.2020 Yayın Kabul Tarihi: 11.08.2020
ORTA ASYA’DA RUSYA’NIN KÜLTÜREL İLETİŞİM VE KÜLTÜREL DİPLOMASİ
FAALİYETLERİ: ROSSOTRUDNİÇESTVO
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
ÖZ
Kültür, iletişimin ve uluslararası ilişkilerin önemli bileşenlerindendir. Kültürel iletişim ve
kültürel diplomasi ise ülkelerarası iş birliği ve ilişkilerin oluşturulmasında ve sürdürülmesinde
etkin bir rol üstlenmektedir. Kültürel iletişim ve kültürel diplomasinin üstelendiği rolün giderek
önemini arttırdığını da söylemek mümkündür. Dünyada kimlik politikalarının yoğun bir şekilde
uygulamaya konulduğu bir zeminde kültürel diplomasi müzakere için önemli bir platform ve
ortak çözümler üretebilmek için müessir bir alan olarak ortaya çıkmaktadır. Kültürel iletişim
resmi olmayan siyasi ilişkiler kurabilmek için imkân sağlar. Bilhassa resmi siyasi bağlantıların
tehlikede olduğu durumlarda ülkeler arasındaki iletişim kanallarını açık tutar. Siyasi ilişkilerin
yeniden müzakere edilmesine yardımcı olabilir. Fakat kültürel iletişim ve kültürel diplomasi
faaliyetleri, arkasında onlara eşgüdüm sağlayan güçlü ve tutarlı bir yapı olmadan tam manasıyla
kendini gerçekleştiremez. Böylelikle bu çalışmada Rusya’nın Orta Asya’da yürüttüğü kültür,
kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetlerine nesnel bir bakış açısı sunulmaya çalışılmıştır.
Bu amaçla Rossotrudniçestvo kurumu tarafından yürütülen faaliyetler incelenmiştir. Çalışmada
tanımlayıcı bir yöntem kullanılmıştır. Rossotrudniçestvo’nun (Bağımsız Devletler Topluluğu,
Yurtdışında Yaşayan Yurttaşlar ve Uluslararası İnsani İş Birliği Federal Ajansı) Orta Asya’da
Kazakistan, Özbekistan, Pakistan, Moğolistan ve Afganistan’da temsil edildiği ve temelde
bölgede nüfuzunu korumak ve arttırmak amacıyla yumuşak güç kapsamında
değerlendirilebilecek yoğun kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetleri yürüttüğü tespit
edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Rusya, Orta Asya, kültürel iletişim, kültürel diplomasi,
Rossotrudniçestvo.
CULTURAL COMMUNICATION AND CULTURAL DIPLOMACY ACTIVITIES OF
RUSSIA IN CENTRAL ASIA: ROSSOTRUDNICHESTVO
ABSTRACT
Culture is an important component of communication and international relations.
Cultural communication and cultural diplomacy, on the other hand, plays an important role in
establishing and maintaining cooperation and relations between countries. It is possible to say
that the role of cultural communication and cultural diplomacy in international relations is
becoming increasingly important. Cultural diplomacy emerges as an important platform for
negotiation and an effective area for producing common solutions on a ground while identity
policies are increasingly implemented in the world. Cultural communication provides the
opportunity to establish informal political relations. When official political ties are in danger it
keeps communication, channels open between the countries. It can help renegotiate political
relations. But cultural communication and diplomacy cannot fully realize itself without a strong
and coherent structure behind that coordinates its activities. In this study, it is aimed to present
an objective perspective on the cultural, cultural communication and cultural diplomacy activities
of Russia in Central Asia. For this purpose, the studies carried out by the Rossotrudnichestvo
Dr. Öğr. Üyesi, Kastamonu Üniversitesi İletişim Fakültesi, erkamtemir@gmail.com, ORCID ID:
0000-0002-4387-2728
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
168
(The Federal Agency for the Commonwealth of Independent States, Compatriots Living Abroad
and International Humanitarian Cooperation) institution were examined. A descriptive method
was used in the study. It has been determined that Rossotrudnichestvo is represented in
Central Asia in Kazakhstan, Uzbekistan, Pakistan, Mongolia and Afghanistan and basically
carries out many cultural communication and cultural diplomacy activities that can be evaluated
within the scope of soft power in order to protect and increase its influence in the region.
Keywords: Russia, Central Asia, cultural communication, cultural diplomacy,
Rossotrudnichestvo.
Giriş
Orta Asya ülkeleri, Çin, ABD, Avrupa ve birçok İslam ülkesiyle kültürel,
ekonomik, politik ve askeri zeminde ilişkilerin geliştirilmesine yönelik stratejiler
izlemektedir. Avrasya’da hakim güç olmak isteyen Rusya’nın ise çıkarlarını koruması
Orta Asya politikasından geçmektedir. Bu nedenle Rusya Orta Asya'daki konumunu
güçlendirmek için çok yönlü çabalarla bölgesel entegrasyona odaklanmaktadır
(Malashenko 2013). Özellikle Çin’in Orta Asya ülkeleri ile önemli ticari ortaklıklar
geliştirmesi ve bölgede milyarlarca dolar yatırım yapması nedeniyle bölgede en etkin
varlığın artık Çin olduğu iddia edilmektedir. Öte yandan ABD’nin de bölge üzerinde
etkisi azımsanamaz. Ancak Rusya’nın oldukça derinlere uzanan enerji politikaları,
politik, askeri ve kültürel hamleleri nedeniyle bölgenin gerçek baskın aktörü olduğunu
söylemek mümkündür (Zhang 2015: 7).
Esasında 1990’larda Yeltsin Rusya’sı Orta Asya ile neredeyse hiç
ilgilenmemekteydi. Bu nedenle dönemin Rusya’sında “Orta Asya Rus dış politikasının
durgun suları olmuştur” (Lo 2015: 3). 2000’li yıllara gelindiğinde ise Putin
başkanlığındaki Rusya yeniden süper güç olmayı arzu eder hale gelmiştir. Bunun için
ise eski Sovyet coğrafyasında Rusya’nın varlığının yeniden doğrulanması
gerekmekteydi. Bu nedenle Orta Asya artık süper güç olmaya açılan bir kapı olarak
değerlendirilmiştir. Ukrayna’nın, Moldova’nın veya Güney Kafkasya’nın sahip olduğu
hareket alanına sahip olmayan Orta Asya devletleri kendilerini bir anda Rusya’nın bu
planlarının ortasında buldular. Böylelikle Rusya Orta Asya’da ekonomik, siyasi ve
jeopolitik düzeyde söz sahibi durumuna gelmiştir. “Rusya’nın Orta Asya’ya geri
dönmesi, Moskova'nın eski Sovyet sonrası cumhuriyetler üzerindeki kontrolünü
korumak ve yumuşak güç ilkelerine göre Orta Asya'daki istikrarsız durum üzerinde etkili
olmaya devam etmek istediğini doğruladı” (Laruelle 2008: 8). Nitekim Rusya aksini
iddia etse de bölgede bir “kontrollü istikrarsızlık” arzu etmektedir (Górecki 2014, 9).
Ancak Rusya’nın bu hırslarının önünde birçok engel de bulunmaktadır. Orta
Asya’daki çoğu ülkenin artık “büyük güç diplomasisi”nin etkisiz elemanları olmaması ve
giderek daha iddialı aktörler olarak ortaya çıkmaları Rusya’nın elini zayıflatmaktadır. Bu
nedenle Kremlin Orta Asya’daki nüfuzunun azalmasını önlemek için zorlu bir mücadele
ile karşı karşıyadır (Lo 2015: 3).
Rusya’nın Orta Asya’da temel hedefi nüfuzunu korumak, mümkün olduğu
takdirde genişletmek ve bölgedeki diğer aktörlerin etkisini azaltmaktır. Böylelikle
bölgede söz sahibi bir ülke konumda bulunabilecek ve varlığı sorgulanmayacaktır. Bu
nedenle siyaset, güvenlik, ekonomi ve yumuşak güç kapsamında faaliyetler
yürütmektedir. Çalışmanın kapsamında olan yumuşak güç faaliyetleri açısından
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
169
Kremlin’in hedefleri Rusça’nın tüm bölgede bilinmesi ve konuşulması, Rus medyasının
ve Rusça yayın yapan medya kuruluşlarının özellikle elektronik ortamlar başta olmak
üzere iletişim alanında baskın ve hakim olması, siyasi ve kültürel elitlerin Rusya’ya
oryantasyonu olarak sıralanabilir (Górecki 2014: 17-18).
Böylelikle Rusya diğer faaliyetlerinin yanı sıra Orta Asya’da yoğun bir şekilde
kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetleri de yürütmektedir. Bu çalışmada söz
konusu faaliyetlere nesnel bir bakış açısı sunmak için bu faaliyetlerin lokomotifi
niteliğinde olan Rossotrudniçestvo (Rusça: Россотрудничество, Bağımsız Devletler
Topluluğu, Yurt Dışında Yaşayan Vatandaşlar ve Uluslararası İnsani İş
Birliği İçin Federal Ajans) tarafından yürütülen çalışmalar incelenmiştir.
Kültürel İletişim, Kültürel Diplomasi ve Rusya
Uluslararası ilişkilerde kültürel iletişim ve kültürel diplomasinin üstelendiği rolün
giderek önemini arttırdığını söylemek mümkündür. Nitekim kültür geniş bir insani
değerler yelpazesi içerisinde “başkalarını anlamanın yolu”dur. Kültürel etkileşim ortak
noktaların farkına varma ve farklılıkların altında yatan sebepleri anlama imkânı
sunmaktadır. Kültür “keşfedilmemiş sularda” yeni bağlantılar kurarak ve çözüm yolları
bularak kritik bir rol oynama potansiyeline sahiptir. Fakat kültürel iletişim ve diplomasi
arkasında faaliyetlerini koordine eden güçlü ve tutarlı bir yapı olmadan tam manasıyla
kendini gerçekleştiremez (Holden, Brıggs, Jones ve Bound 2007: 10-62).
Kültürü iletişim açısından “sivil toplumları birleştiren bir yapıştırıcı” olarak
adlandırmak mümkündür. Bu nedenle kültürün ve kültürel faaliyetlerin yapılandırılması
ve üretimi meşru bir kamu politikası endişesidir. Ayrıca, diğer halkların ve ulusların
kültürünü anlamak, günümüzün giderek artan küresel pazarlarında uluslararası iş birliği
için oldukça önemlidir. Kültürün halklar arasında anlayışı geliştirme kapasitesi, özellikle
eğitim değişimi ve kültürel diplomasi alanında geçerlidir (İssuelab 2020). Bu nedenle
Cummings kültürel diplomasiyi “karşılıklı anlayışı geliştirmek amacıyla fikir alışverişi,
bilgi, değer, sistem, gelenek, inanç ve kültürün diğer tanıtım yönleri” olarak
tanımlamıştır (Cummings, 2003’den aktaran Luke ve Kersel 2013: 3). Kültürel iletişim
ve diplomasi faaliyetleri genel olarak yumuşak güç olarak değerlendirilmektedir.
Yumuşak güç, zorlama olmadan cazibe yoluyla istediği sonuçları elde etmek için
başkalarını etkileme yeteneğidir. Başkalarına istediğini yaptırmak için emretmenin veya
zorla yaptırmanın yerine “istediğini istettirme”dir (Nye Jr 2008).
Öte yandan kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetleri çoğu zaman kültürel
alanın yanı sıra bir istihbarat, güvenlik ve/veya uluslararası ilişkiler faaliyeti olarak ele
alınmaktadır. Nitekim Soğuk Savaş'ın başlarında, Amerikan kültürel diplomasisindeki
çabalar Dışişleri Bakanlığı Kültürel İlişkiler Bölümü’nün yanı sıra CIA (Central
Intelligence Agency- ABD Merkezî İstihbarat Teşkilatı) tarafından finanse edilmiştir.
Kültürel iletişim ve diplomasiye verilen önemini anlamak için CIA’nın “sponsorluğu”
yararlı bir hatırlatmadır. Politika yapıcılar yabancılarla kültürel iletişim kurmanın
“ideolojik düşman”lara karşı zafer elde etmede önemini anlamış ve kültürel iletişim ve
kültürel diplomasi faaliyetlerinin ulusal güvenlik açısından hayati önem taşındığına
karar vermişlerdir. Toplumlardaki açık ve ılımlı unsurların “kalplerini kazanmak” her
açıdan önemli görülmektedir (Finn 2003).
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
170
Bu tanımlar ışığında Rusya’nın kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetlerini
inceleyebilmek için Rus kültürünün karakteristik özelliklerinden kısaca bahsetmek
gerekir. Bin yıllık tarihi ile Rus kültürü yaşadığı farklı deneyimler ve dönemler
neticesinde belirli periyodlarda birbirinden farklı bir görünüm çizse de bu farklılık
paradoksal bir şekilde ortak bir kültür çizgisi oluşturmuştur. Rus tarihi sosyal baskı
dönemleri, merkezileşme (devlet despotizmi), gevşeme ve merkezden kopuş eğilimleri
ve devlet bütünlüğünün ve sosyo-kültürel birliğin çöküşü gibi süregelen çalkantılı bir
maziye sahiptir. Bu tarihsel sıçramalar Rus kültürüne özel bir karakter kazandırmıştır.
Söz konusu tarihsel sıçramalar bir orta temeli olmayan uç noktalar arasında gidip gelen
sarkaç etkisine1 sahip bir kültür oluşturmuştur. Bu nedenle Rus kültürü “karşıtların
birliği” veya karşıt değerlerin birliğini ifade eden bir kültür haline gelmiştir. Nitekim
Samayloviç Rus kültürünün ve kimliğinin en temel sorunlarından birinin ineversiyon
(ters çevirme) mantığının egemenliği olduğunu belirtmektedir. Rus kültürü ve kimliği
tarihsel seyir içerisinde inversiyon mantığının egemenliğindedir (Ahiezer 1998). Buna
göre ters çevirme çift kutuplu karşıtlıklar arasında bir uçtan diğerine anlık geçişlerdir
(gündüz-gece, doğru-yanlış, iyi kötü). Söz konusu mantık adeta bir “kurt adam”
fenomeni gibi zıt kutbu döndürülebilir kılmaktadır (iyiden kötüye, insandan canavara
vb.). Dahası bir kutbun reddedilmesi bir zafer olarak algılanır çünkü buna göre “yıkım
bir yaratmadır”. Bu nedenle Rus kültürü önceden kurulmuş ve yerleşik bir tarihsel
deneyim kullanımına ve zaten orada olanı tek bir bütün halinde sentezlemeye
odaklanmaktadır (Bmstu 2020).
Daha somut bir ifadeyle bugün Rus kültürü her ne kadar teoride çelişir gibi
görünse de hem Çarlık Rusya’sının hem de SSCB’nin mirasına sahip çıkan diğer
taraftan federasyon yapısının mevcut değerlerini üstlenmeye çalışan ve elbette modern
ve post-modern dünyanın izlerini taşıyan bir görünüm sergilemektedir. Yani hem
Ortodoksluk ve monarşiden hem komünizmden hem kozmopolitizmden hem de
modernizm ve post modernizmden izler taşır.
Buraya kadar anlatılan bu karmaşık kültürel miraslar silsilesi bu ülkenin kültürel
iletişim ve diplomasi faaliyetlerine etki etmektedir. Orta Asya Rusya açısından önemli
bir alandır. Zira günümüzde genel hatlarıyla Rusya Orta Asya’yı SSCB ve Çarlık
döneminin mirası olarak görmektedir. Bu nedenle Rusya’nın emperyal hedeflerinin bir
kısmını ve elde etmek istediği kazanımları kültürel iletişim ve diplomasi faaliyetlerinde
gözlemlemek mümkündür.
Orta Asya’da Rusya’nın Kültürel İletişim ve Kültürel Diplomasi Faaliyetleri
Kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetlerinin resmi lokomotifi olarak
nitelendirilebilecek olan Rossotrudniçestvo 6 Eylül 2008 tarih ve 1315 sayılı
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi uyarınca kurulmuştur.2 Başkanlığını halihazırda
1 Sarkaç yasası olarak da adlandırılan fizik yasası. 1602 yılında Galileo tarafından
keşfedilmiştir. Bir sarkaçın yerçekimi ve kazanılmış momentum hareketi ile sallanma hareketini
tanımlayan bir yasadır. Kültür, politika, vb. eğilimleri uyan bir teori olarak kullanılmaktadır. Karşıt
aşırı uçlar arasında ileri geri sallanmayı ifade eder (Dictionary 2020).
2 Bir kıyaslama yapılacak olursa Rossotrudniçestvo TİKA (Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı
Başkanlığı) veya YTB (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı) ile benzer bir yapıya
ve faaliyet alanına sahiptir. Ayrıca organik ve inorganik bağlantıları açısından da bu kurumlar
arasında benzerlikler olduğu söylenebilir.
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
171
Mitrofanova Eleonora Valentinovna yürütmektedir. Rossotrudniçestvo ve ona bağlı
kuruluşlarının temel faaliyet alanları uluslararası insani iş birliği politikasının
uygulamaya konulması ve modern Rusya'nın nesnel bir bakış açısıyla yurtdışında
temsilini sağlamak olarak tanımlanmaktadır. Halen, Rossotrudniçestvo 81 ülkede 98
temsilcilik tarafından temsil edilmektedir. 62 ülkede 74 Rusya Bilim ve Kültür Merkezi,
22 ülkede elçilik bünyesinde 24 Ajans temsilciliği faaliyet yürütmektedir. Resmi olarak
Abhazya, Azerbaycan, Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova,
Tacikistan, Özbekistan, Ukrayna, Güney Osetya, Afganistan, Bangladeş, Vietnam,
İsrail, Hindistan, Endonezya, Ürdün, İran, Kamboçya, Çin, Laos, Lübnan, Malezya,
Moğolistan, Nepal, Birleşik Arap Emirlikleri, Pakistan, Filistin, Kore Cumhuriyeti, Suriye,
Türkiye, Sri Lanka, Japonya, Avusturya, Arnavutluk, Belçika, Bulgaristan, Büyük
Britanya, Macaristan, Almanya, Yunanistan, Danimarka, İspanya, İtalya, Güney Kıbrıs
Rum Yönetimi, Litvanya, Lüksemburg, Makedonya, Malta, Polonya, Portekiz,
Romanya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Karadağ,
Çek Cumhuriyeti, İsviçre, Arjantin, Brezilya, Venezuela, Kanada, Küba, Meksika,
Nikaragua, Peru, Amerika Birleşik Devletleri, Şili, Mısır, Zambiya, Fas, Kongo
Cumhuriyeti, Tanzanya, Tunus, Etiyopya ve Güney Afrika'da faaliyet yürütmektedir.
Öncelikli alanı Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi devletler olan Rossotrudniçestvo
milli hedefleri doğrultusunda aktif olarak bölgesel ve uluslararası kuruluşlarla etkileşime
girmekte, farklı ülkelere yönelik çalışmalar yapmak için ortak programlar geliştirmekte
ve uygulamaktadır. Rossotrudniçestvo gençlerle özel önem vermektedir. Her yıl
yaklaşık 2000 kişiyi çeşitli turlar kapsamında Rusya’ya götürmektedir. Ajans “çokuluslu
Rus kültürünün” dünyaya başarılı bir şekilde sunulmasının Rusya’nın dünyadaki imajı
açısından önemli olduğunu düşündüğünü belirtmektedir. Özellikle Rusçanın
öğretilmesine önem veren ajans çok sayıda ülkede kendi temsilciklerinde Rusça dil
kursları vermektedir. Rusya’da üniversite eğitimi görecek yabancı öğrencilerin
seçilmesinde aktif rol oynayan Rossotrudniçestvo ilgili ülkelerin eğitim kurumlarıyla iş
birlikleri kurmak ve bu iş birliklerini genişletmek için aktif çalışmalar sürdürmektedir.
Kurumun önemli faaliyetlerinden biri de yurtdışındaki Rus vatandaşlarıyla kurduğu
irtibatlardır. Bu noktada Rossotrudniçestvo devlet programının çalışmalarına doğrudan
katılmaktadır (Rs 2020).
“Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi”ne tabi olan
Rossotrudniçestvo diğer uluslararası hukuki düzenlemelerin yanı sıra, Rus yasalarına
uygun olarak kalkınma yardımı alan devletlerin teknik, finansal, insani ve diğer
alanlardaki yardımlarla sürdürülebilir sosyo-ekonomik gelişimini hedeflediği
belirtilmektedir. Rossotrudniçestvo, Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanlığının 8 Mayıs
2013 tarihli ve 476 sayılı ve “"Federal Bağımsız Devletler Topluluğu Ajansı'nın,
yurtdışında yaşayan vatandaşların ve uluslararası insani iş birliğinin sorunları" başlıklı
kararnamesine göre uluslararası kalkınma yardımı alanında faaliyet yürütür.
Bu kapsamda Orta Asya’da Kazakistan’ın Nur-Sultan (Astana) şehrinde (Kaz
2020), Özbekistan’ın Taşkent şehrinde (Uzb 2020), Kırgizistan’da Oş (Osh 2020) ve
Bişkek’de (Kgz 2020), Tacikistan’da Hucend (Sugd 2020) ve Duşanbe’de (Tjk 2020),
Pakistan’da Karaçi’de (Pak 2020) ve Moğolistan’da Ulan Batur’da (Mng 2020) Rusya
Bilim ve Kültür Merkezleri adı altında faaliyet yürütmektedir. Afganistan’ın Kabil (Afg
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
172
2020) şehrinde ise Rusya Bilim ve Kültür Merkezi büyükelçilik bünyesinde temsil
edilmektedir.3
Nur-Sultan Rusya Bilim ve Kültür Merkezi 12 Ekim 1998 tarihli Rusya
Federasyonu Hükümeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti arasındaki anlaşmaya
uygun olarak çalışmaktadır. Ana görevleri şu şekilde belirtilmiştir (Kaz 2020):
Rusya ile Kazakistan arasındaki stratejik ortaklığın ve iş birliğinin gelişmesini
teşvik etmek amacıyla kültürel, insani, bilimsel, teknik, eğitimsel ve
bilgilendirme bağları alanında projeler ve ikili iş birliği programlarının
uygulanması,
Kazakistan Cumhuriyeti halkının tarih ve kültürle, Rusya Federasyonu'nun iç
ve dış politikalarıyla, kültür, bilim, eğitim ve ekonomi alanındaki başarıları ile
tanışması,
Rusya ve Kazakistan'ın kültür, eğitim, bilim, spor vb. organizasyonları
arasında iletişim kurulması ve iş birliğinin geliştirilmesine yardımcı olunması,
Rusça eğitimi ve Rus dilinde eğitimin desteklenmesi,
Uluslararası, bölgesel ve ulusal hükümet kuruluşları ile sivil toplum
kuruluşları arasında temasların kolaylaştırılması,
Rusya ve Kazakistan’ın şehirleri arasında ortaklıklar kurulması ve
geliştirilmesine yardım.
Taşkent Rusya Bilim ve Kültür Merkezi 1 Şubat 2001 tarihinde, 6 Mayıs 1998
tarihli Hükümetler arası Anlaşma çerçevesinde Roszarubejtsentr (Rusça:
Росзарубежцентр, Rusya Hükümeti Uluslararası Bilimsel ve Kültürel İş birliği Merkezi)
kapsamında faaliyet yürütmeye başlamıştır. 2008 yılında Roszarubejtsentr’ın halefi
olarak kurulan Rossotrudniçestvo’ya bağlı olarak çalışmaya başlamıştır. Başlıca
görevleri Özbekistan Cumhuriyeti’nde yaşayan Rus vatandaşlarını desteklemek,
yurtdışında Rusça eğitimini teşvik etmek ve kamu diplomasisi mekanizmalarıyla insani
ilişkiler geliştirmek olarak belirtilmektedir. Kültürel faaliyetlere ayrı bir önem verildiği
ifade edilmekte ve Rus edebiyatçılarının ve sanatçılarının katılımlarıyla toplantılar
sergiler, konserler ve festivaller organize edilmektedir. Eğitimsel, metodolojik, görsel
vb. yardımlar Rusya'dan Özbek eğitim kurumlarına ve kütüphanelerine hediye olarak
aktarılmaktadır. Rusça kursları, Rus üniversitelerine girmek için hazırlık kursları,
gazeteciler okulu, Rus-Özbek Tarihçileri Derneği, kütüphane vb. bölümleri bünyesinde
barındırmaktadır. Bilimsel, kültürel, ekonomik, bilgi ve insani alanlarda yerel
kuruluşlarla ilişkileri olduğu belirtilen Taşkent Rusya Bilim ve Kültür Merkezi’nin iş birliği
yürüttüğü kuruluşlar arasında Özbekistan Rus Ortodoks Kilisesi'nin Piskoposluğu da
bulunmaktadır.
Bişkek Rusya Bilim ve Kültür Merkezi ve Oş Rusya Bilim ve Kültür Merkezi’nin
ana çalışma alanları, Kırgızistan'daki insani projelerin tanıtılması ve desteklenmesi,
Kırgız halkına Rusya Federasyonu halklarının tarihçesi ve kültürü, iç ve dış politikaları,
bilimsel, kültürel ve ekonomik potansiyeli, yurttaşlık örgütleri ile bağlarını genişletme ve
güçlendirmesi, Kırgız ortaklarıyla - müzeler, tiyatrolar, sinemalar, konser ve sergi
3 Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın eski SSCB ülkeleri oldukları, Moğolistan’ın
ise o dönemde Sovyet politikalarını izlediği ve Rusya’nın bu coğrafyada hala “baskın kültür”
olarak adlandırılabilecek konumda bulunduğunu söylemek mümkündür.
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
173
salonları, tartışma kulüpleri ve diğer kültürel organizasyonlarla, “çokuluslu”
Kırgızistan'da Rusçanın tanıtımı olarak ifade edilmektedir. Verilen bilgilerde Rus dilinin
geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin proje, yarışma, seminer ve konferansların
uygulanmasına özel ilgi gösterildiğine değinilmektedir (Kgz 2020).
Duşanbe Rusya Bilim ve Kültür Merkezi, 2 Eylül 2011 tarihinde, Tacikistan
Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti arasında kültürel bilgi
merkezlerinin kurulması ve koşulları konusunda imzalanan anlaşmada belirtilen
hükümlere uygun olarak 2 Eylül 2011 tarihinde açılmıştır. Tacikistan’da yaşayan Rus
vatandaşlarının ulusal kültürünün ana dilini ve değerlerini korumak ve kültürel, bilimsel,
eğitimsel ve bilgi ihtiyaçlarını karşılamak için faaliyetler yürüttüğü söylenen Duşanbe
Bilim ve Kültür Merkezi eğitim faaliyetlerine önem verdiğini belirmekte, Tacikistan
Cumhuriyeti Hükümeti'nin eğitimi temel ulusal önceliklerden biri olarak gördüğü,
hükümetin ulusal eğitim sistemini yakın gelecekte “modern uluslararası gereklilikleri”
karşılaması gerektiğini düşündüğünü ifade ettiği ve bunun Rusya için memnuniyet
verici olduğu söylenmektedir. Rus üniversitelerinin Tacikistan Cumhuriyeti'nin sosyo-
ekonomik potansiyelinin güçlendirilmesine yıllar boyunca katkıda bulunduğu ifade
edilmektedir. Rus tarihçilerinin, arkeologların, dilbilimcilerin, coğrafyacıların, jeologların,
botanikçilerin, zoologların, ekonomistlerin, diğer uzmanlıklardan bilim adamlarının
katıldığı keşifler, cumhuriyetin ilk bilimsel kurumlarında sistematik ve odaklanmış bir
bilimsel sürecin temelini oluşturan malzemeler topladıkları söylenmektedir. Merkezin
faaliyetleri “Rusya'nın kalkınmaya ve ülkeler arasında daha başarılı bir iş birliği ve
etkileşimin sağlanmasına verdiği önemin kanıtı” olarak ifade edilmektedir (Tjk 2020).
Hucend Rusya Bilim ve Kültür Merkezi, Duşanbe Bilim ve Kültür Merkezi ile
benzer faaliyet alanlarına sahip olmakla birlikte 30 Kasım 2017'de açılmış ve birkaç ay
içinde Sogd bölgesinde bir dizi eğitim, kültür ve insani proje gerçekleştirmeyi
başlamıştır. Merkezin temel görevi Rus kültürünü tanıtmak ve Rus dilinin konumunu
güçlendirmek olarak ifade edilmektedir. Hucend temsilcisi İvan Sergeyeviç merkezin
giderek kendini geliştirmeye çalışan yetenekli yaratıcı gençlerin çekim merkezi haline
geldiğini söylemekte ve “Kapılarımız Rusya, Rus dili, kültürü, değerleri ile ilgilenen
herkese açık. Faaliyetlerimizin ilginç tarihi, kültürel ve insani projeler için temel
oluşturacağına inanıyoruz” ifadelerini kullanmaktadır (Sugd 2020).
Karaçi Rusya Bilim ve Kültür Merkezi hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır.
Merkezin 1960’ların ortalarında açıldığı, bölgede film ve belgesellerin gösterildiği,
konserler, tiyatro ve sergilerin organize edildiği belirtilmektedir. Ayrıca bünyesinde Rus
dili kadın kulübünün bulunduğu ifade edilmektedir (Pak 2020).
Kabil Rusya Bilim ve Kültür Merkezi büyükelçilik bünyesinde temsil edilmektedir.
Yakın gelecekte, Kabil'deki Rusya Bilim ve Kültür Merkezi'nin resmi olarak açılmasının
planlandığı belirtilmekte ve merkezin Afganistan'ın başkentinde yıkılan eski Sovyet
Bilim ve Kültür Evi'nin yerine inşa edilecek modern ve çok işlevli bir kompleks olacağı
ifade edilmektedir (Afg 2020).
Genel bir çerçeveyle Rusya Orta Asya’da konserler, film ve belgesel
gösterimleri, konferanslar, sergiler, edebiyat etkinlikleri, yarışma ve festivaller, eğitim
faaliyetleri, sanat atölyeleri, teatral etkinlikler vb. düzenlemektedir. Rusça eğitimleri
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
174
verilmektedir. Rusya’ya kültürel gezi organizasyonları yapılmakta, çeşitli çevrelere
yardım sağlamakta, Rusya’da eğitim almaya teşvik eden faaliyetler yürütmektedir.
Ayrıca kamu diplomasisi Rusya Bilim ve Kültür Merkezlerince açık bir şekilde
tanımlanmaktadır. Buna göre:
Kamu diplomasisi, devletin uluslararası halkla ilişkilerini
genişletmeyi amaçlayan devlet ve devlet dışı kuruluşların ortak bir
faaliyettir. Rossotrudniçestvo'nun görevi, çeşitli sivil toplum kuruluşları,
dernekler, sendikalar ve Rusya'nın diğer kuruluşları arasında üretken
etkileşimin uygulanmasını içerir. Modern Rusya, kamu diplomasisinin
gelişimi için büyük bir potansiyele sahiptir. Bu gelişim potansiyelinin en
önemli ayağı, Rus dünyası- Rusya, Rus dili ve kültürü ile bağlantıda
kalması gerektiğini düşünen milyonlarca insandır. “Yumuşak gücün”
yetenekleri, olumlu bir ortam sağlamak, modern ittifaklar oluşturmak,
Avrasya entegrasyonunu güçlendirmek için Rusya Federasyonu'nun bugün
karşı karşıya olduğu zorluklara en uygun çözümdür: Kamu diplomasisi
sadece ülkemize duyulan sempatiyi güçlendirmeye yardımcı olmakla
kalmaz, aynı zamanda devletin belirli dış politika çıkarlarının
desteklenmesini sağlayan sosyal ve kişilerarası ilişkileri teşvik eder.
Kamu diplomasisi başlığı altında ise dinamikleri göz önünde bulundurularak
Rusya’nın milli çıkarları ve emperyal hedeflerine uygun olarak “Aşırılıkçılık ve
uluslararası terörizm tehditleri” “Avrasya Entegrasyonunu Güçlendirme” “ekonomik
forumlar gibi konularda çalışmalar yapmaktadır.
Sonuç
Ülkeler için kültürel iletişim ve diplomasi meşru bir kamu politikası olarak
görülmektedir. Ancak ‘meşruluğun sınırları’nın neler olduğu tartışılmalıdır. Kültürel
iletişim veya diplomasi adı altında yürütülebilecek kültür emperyalizmi, asimilasyon,
casus yetiştirme vb. faaliyetler bu meşruluk sınırlarını suiistimal edilebilir kılmaktadır.
Optimist bir yaklaşımla, kültürel iletişim ve diplomasi kendi kültürünü anlatmak ve diğer
ulusların kültürünü anlamaya çalışmaktır. Böylelikle karşılıklı anlayış gelişmesi
umulmaktadır.
Öte yandan kültürel iletişim ve kültürel diplomasi faaliyetleri çoğu zaman kültürel
alanın yanı sıra çoğu zaman bir istihbarat ve güvenlik faaliyeti olarak ele alınmaktadır.
Yumuşak güç çerçevesi içerisinde muğlak yönler kazanmaktadır. Düşmanlara karşı
zafer elde etme yöntemi olarak tanımlanması ve toplumlardaki açık ve ılımlı unsurların
kalplerini kazanma çabaları gibi tanımlamalar buna işaret etmektedir.
Tüm bu tanımlamalar çerçevesinde ülkeler kabiliyet güçlerine göre kültürel
iletişim ve diplomasi faaliyetleri yürütmektedir. Rusya bu faaliyetlerini resmi olarak
Rossotrudniçestvo ana çatası altında sahada Rusya Bilim ve Kültür Merkezler ile
yürütmektedir. Rossotrudniçestvo 81 ülkede 98 temsilcilik tarafından temsil edilmekte
ve 62 ülkede 74 Rusya Bilim ve Kültür Merkezi bulunmaktadır.
Bu kapsamda Orta Asya’da Kazakistan’ın Nur-Sultan (Astana) şehrinde,
Özbekistan’ın Taşkent şehrinde Kırgizistan’da Oş ve Bişkek’de, Tacikistan’da Hucend
ve Duşanbe’de Pakistan’da Karaçi’de ve Moğolistan’da Ulan Batur’da Rusya Bilim ve
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
175
Kültür Merkezleri adı altında faaliyet yürütmektedir. Afganistan’ın Kabil şehrinde ise
Rusya Bilim ve Kültür Merkezi büyükelçilik bünyesinde temsil edilmektedir. Kendi
tanımlamaları çerçevesinde Rusya Orta Asya’da kültürel iletişim ve kültürel
diplomasinin doğasına uygun olarak, iletişimsel, ekonomik, istihbari vb. yönleri de
bulunan, yumuşak güç kapsamında değerlendirilebilecek çalışmalar yapmaktadır.
KAYNAKLAR
AHİEZER, Aleksandr Samojlovič, (1998), Rossija: Kritika İstoričeskogo Opyta.
Sociokulʹturnaja Dinamika Rossii, T. II. Teorija i Metodologija. Slovar.
DICTIONARY, https://www.dictionary.com/browse/pendulum-effect, Erişim Tarihi:
16.05.2020.
FEIGENBAUM, Harvey B., (2002), Globalization and Cultural Diplomacy, Center For
Arts And Culture.
FINN, Helena K., (2003), “The Case for Cultural Diplomacy: Engaging Foreign
Audiences”, Foreign Affairs, V. LXXXII (6): 15-20.
GÓRECKİ, Wojciech, (2014), Ever further from Moscow. Russia's stance on
Central Asia, Warsaw: Centre for Eastern Studies, No.48.
HOLDEN, J., BRIGGS, R., JONES, S., BOUND, K., (2007)., Cultural Diplomacy.
London: Demos.
LARUELLE, Marlène, (2008), Russia's Central Asia Policy and the Role of Russian
Nationalism, Silk Road Studies Program.
LO, Bobo, (2015), Frontiers New and Old: Russia's Policy in Central Asia, IFRI,
No.82.
LUKE, Christina and KERSEL, Morag, (2013), US Cultural Diplomacy and
Archaeology: Soft Power, Hard Heritage, Londra: Routledge.
MALASHENKO, Alexey, (2013), The Fight for İnfluence: Russia in Central Asia,
Washington, Dc: Brookings Institution Press.
Moskovskij Gosudarstvennyj Tehničeskij Universitet imeni N.È.Baumana, “I.V.
Kondakov. Vzgljad na İstoriju Russkoj Kulʹtury v Celom”,
http://www.bmstu.ru/ps/~nemtsov/fileman/download/%D0%98.%D0%92.%D0%9A%D0
%BE%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%20%D0%92%D0%B
7%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D0%B4%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%B8%D1%8
1%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E%20%D1%80%D1%83%D1%81%D1
%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82
%D1%83%D1%80%D1%8B..docx, Erişim Tarihi 22.04.2020.
NYE JR, Joseph S., (2008), “Public Diplomacy and Soft Power”, The Annals of the
American Academy of Political and Social Science, V. DCXVI (1): 94-109.
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
176
Predstavitelʹ (v sostave Posolʹstva) v Kabule, Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva. “O
predstavitelʹstve”, http://afg.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi: 11.05.2020.
Predstavitelʹ (v sostave Posolʹstva) v Kabule. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva”,
http://afg.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 01.05.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Biškeke. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestvo v
Kirgizskoj Respublike”, http://kgz.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 11.05.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Dušanbe, Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Tadžikistane. “O predstavitelʹstve”, http://tjk.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi:
03.05.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Dušanbe. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Tadžikistane”, http://tjk.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 16.04.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Hodžente. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva”,
http://sugd.rs.gov.ru/%20, Erişim Tarihi: 09.05.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Hodžente. Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva. “O
predstavitelʹstve”, http://sugd.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi: 23.03.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Karači, Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva. “O
predstavitelʹstve.” http://pak.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi: 17.04.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Karači. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva”,
http://pak.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 11.03.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Nur-Sultane, “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Respublike Kazahstan”, http://kaz.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 17.04.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Nur-Sultane, Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Respublike Kazahstan. “O predstavitelʹstve”, http://kaz.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi:
16.02.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Nur-Sultane, Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Respublike Kazahstan. “O predstavitelʹstve”, http://kgz.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi:
25.04.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Oše, Predstavitelʹstvo Rossotrudničestvo v Kirgizskoj
Respublike. “O predstavitelʹstve”, http://osh.rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi:
21.04.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Oše. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestvo v
Kirgizskoj Respublike”, http://osh.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 15.02.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Taškente. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Respublike Uzbekistan”, http://uzb.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 16.03.2020.
Rossijskij Centr Nauki i Kulʹtury v Ulan-Batore. “Predstavitelʹstvo Rossotrudničestva v
Mongolii”, http://mng.rs.gov.ru/ru, Erişim Tarihi: 15.05.2020.
Rossotrudničestvo. “Federalʹnoe Agentstvo po Delam Sodružestva Nezavisimyh
Gosudarstv, Sootečestvennikov, Proživajuŝih za Rubežom, i po Meždunarodnomu
Gumanitarnomu Sotrudničestvu”, http://rs.gov.ru/ru/about, Erişim Tarihi: 16.05.2020.
Dr. Öğr. Üye. Erkam TEMİR
177
ZHANG, Hongzhou, (2015), “Building the Silk Road Economic Belt: Challenges in
Central Asia”, Cambridge Journal of China Studies, V.X(3): 17-35.
