Content uploaded by Gülizar Cengiz
Author content
All content in this area was uploaded by Gülizar Cengiz on Nov 19, 2019
Content may be subject to copyright.
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
717
Kastamonu’nun Önemli İnanç Turizmi Merkezlerinin İç Turizm Pazarındaki Durumu
Dr. Öğr. Üyesi Çetin AKKUŞ
Kastamonu Üniversitesi
Turizm Fakültesi
cakkus@kastamonu.edu.tr
Dr. Öğr. Üyesi Gülizar AKKUŞ
Kastamonu Üniversitesi
Turizm Fakültesi
gakkus@kastamonu.edu.tr
Özet
Türkiye toprakları, üç semavi din (Müslümanlık-Hıristiyanlık-Musevilik) açısından önemli eserleri
bünyesinde barındırmaktadır. Ancak nüfusun büyük bölümünün Müslüman olması hasebiyle, sahip
olduğu İslami eserlerin özellikle iç turizmi canlandırdığı söylenebilir. İnanç turizmi amacıyla seyahat
eden yerli turistler hem bölge hem de ülke ekonomisine büyük bir katkı sağlamaktadır.
Kastamonu’da Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından şehrin en önemli inanç turizmi merkezleri olarak
kabul edilen ve özellikle İslami açıdan inanç turistlerini çeken iki önemli değere sahiptir. Bunlar,
Nasrullah Kadı Külliyesi ve Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi’dir. Şehrin tüm ziyaretçilerinin neredeyse ilk
durağı haline gelen bu önemli eserler sayesinde, ilin ziyaretçi sayısı her geçen gün artmaktadır. Özellikle
bu eserlerde ve çevrelerinde yapılan iyileştirmeler, bu artışın önemli kanıtları olarak kabul edilebilir. Bu
araştırmada, bu iki önemli inanç turizmi merkezi, geçirdikleri değişim ve yenilenme süreçleri
incelenmiş, bu eserleri ziyaret eden yerli turist sayılarındaki değişim değerlendirilmiş ve iç turizm
pazarındaki durumu tartışılmıştır.
Anahtar kelimeler: İnanç turizmi, iç turizm pazarı, yerli turistler, Kastamonu.
THE SITUATION OF KASTAMONU'S IMPORTANT RELIGIOUS TOURISM CENTERS IN
DOMESTIC TOURISM MARKET
Abstract
Turkey is hosting the important works within the terms of the three monotheistic religions (Islam-
Christianity-Judaism). However, it can be said that because of the fact that most of the population is
Muslim, the Islamic works that it possesses revive especially domestic tourism. Domestic tourists
traveling for religious tourism make a great contribution to both the region and the country's economy.
Kastamonu has two important values which are considered as the most important religious tourism
centers of the city by the Ministry of Culture and Tourism. These are the Nasrullah Kadı Complex and
the Sheikh Şaban-ı Veli Complex. Thanks to these important works, which have become almost the first
stop of all visitors of the city, the number of visitors of the province is increasing day by day.
Improvements to these works and their surroundings can be considered as important evidence of this
increase. In this research, these two important centers of religious tourism, their change and renewal
processes were examined, the changes in the number of local tourists visiting these works were evaluated
and the situation in the domestic tourism market was discussed.
Keywords: Religious tourism, Domestic tourism market, Domestic tourists, Kastamonu.
GİRİŞ
Dünya Turizm Örgütü’ne göre yatırım yapılabilecek 300 turizm türü bulunmakta olup, bunların
tamamının bir ülkede gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Bu sebeple ülkeler arz potansiyellerine en
uygun turistik ürün çeşitlerinde uzmanlaşmaya gitmektedir. Türkiye ise 85 ayrı turizm türünün
gerçekleştirilebileceği özel bir destinasyon olarak nitelendirilmektedir (Erol, 2003, s. 86-87). Üç tarafı
denizlerle çevrili olmasının da etkisiyle daha çok yaz turizmi ile anılan Türkiye’de özellikle turizmi tüm
yıla ve yörelere yayabilmek adına inanç turizminin önemli bir potansiyel teşkil ettiği söylenebilir.
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
718
İslamiyet’e dair önemli eserlerini bünyesinde barındıran Anadolu toprakları, diğer semavi dinler
açısından da zengin bir mirasa sahiptir. Bu sebeple Kültür ve Turizm Bakanlığı 1993 yılında inanç
turizminin geliştirilmesi amacıyla çeşitli çalışmalar başlatmıştır. Yapılan envanter çalışmalarında dini
açıdan, sanat tarihi ve mimari özellikleri açısından önemi bulunan ve yüksek ziyaret alan, ulaşımı kolay
olup tur programlarına dahil edilen önemli inanç turizmi merkezleri tespit edilmiştir. Proje kapsamında
Hıristiyanlık açısından önemli dokuz merkez belirlenmiştir. Bununla birlikte 44 ilde yer alan inanç
turizmi kapsamında değerlendirilebilecek önemli eserler paylaşılmıştır. Kastamonu da sahip olduğu
önemli iki değer ile envanterde yerini almıştır. Günümüzde şehri ziyaret eden tüm turistlerin uğrak
mekânları olarak kabul edilebilecek bu önemli eserler, bunlara zaman içerisinde yapılan yatırımlar ve
yenilemeler ile ziyaretçi sayıları göz önüne alınarak, iç pazar açısından durumunu tespit edebilmek
amaçlanmıştır.
İNANÇ TURİZMİ
Dünya üzerindeki seyahatlerin, insanlık tarihi ile başladığı kabul edilmektedir (Sarı Çallı, 2015, s. 7).
Tarihsel açıdan ilk defa, ilk çağda Akdeniz bölgesinde yerleşmiş medeniyetler, birçok farklı amaçlı
seyahat ile büyük dönüşümler yaşanmasına sebep olmuştur (Goeldner ve Ritchie, 2006, s. 45). Bu
amaçlar içinde en önemli seyahat motivasyonlarından biri kabul edilen dini gerekçeler de yer almaktadır.
Orta çağın ilerleyen dönemlerinde ise Hıristiyanlığın yükselişi ile birlikte Avrupa başta olmak üzere tüm
dünyada din temalı seyahatlerde önemli bir artış yaşanmıştır (Page, 2007, s. 31). Yakın çağ ile birlikte
asıl mesleği din adamlığı olan Thomas Cook, ilk paket turu düzenlemiştir (Thomas Cook, 2019).
İnsanlar, ilk çağdan itibaren dini amaçlar ile seyahat etmiş ve bu seyahatler zaman içerisinde katlanarak
artmıştır. İnsanların ikamet ettikleri adresten ayrılarak, salt dini inanışlarını gerçekleştirmek amaçlı
inanç merkezlerini ziyaret etmesi “inanç turizmi” olarak adlandırılmaktadır (Mersin İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, 09.02.2019). İnanç turizmi, dünyanın en eski turizm türlerinden biri olmakla birlikte,
merkezini hac ve misyonerlik faaliyetleri oluşturmaktadır. Ancak sadece bir inanç merkezine seyahat
kadar dar kapsamlı da değildir. İnsanları inanç turizmine yönelten sebepler farklı yazarlar tarafından
farklı başlıklarda ele alınmıştır. Wright (2007, s. 14), inanç turizmi faaliyetlerini 12 alt başlıkta
toplanmaktadır. Bunların ilki, dini bir ibadetin gerçekleştirilmesi amacıyla kutsal topraklara yapılan
ziyaretler yani hac yolculuğudur. Hac ibadetini yerine getirebilmek için seyahat eden Müslüman ve
Hristiyan sayısının oldukça yüksek olması, bu alt başlığı inanç turizminin en önemli aktörü konumuna
getirmiştir. Bununla birlikte misyonerlik seyahatleri de inanç turizminin diğer popüler şekli olarak kabul
edilmektedir. Misyonerlik, İncil’de bir nasihat olarak yer aldığı için Hristiyanlık için kullanılan bir terim
olmakla birlikte başka dinlere de atfedilebilir. Ancak son yıllarda inanç turizminin sadece hac yolculuğu
ve misyonerlik seyahatlerinden ibaret olmadığı kabul edilmektedir. İnanç turizminin gemi yolculukları,
boş zaman/kaçamak, konferanslar/kongreler, destinasyonlar/çekicilikler, inzivaya çekilme/misafir
evleri, dini kamplar, macera/aktivite, gönüllü seyahatler, öğrenciler/gençler, aileler olmak üzere farklı
10 türü daha olduğu belirtilmektedir.
Gemi yolculukları, gemi ile inanç turizmine katılan bireyleri kapsamaktadır. Özellikle Karayipler, dini
grupların önde gelen tercihlerindendir. Boş zaman/kaçamak, inanç seyahati gruplarının birlikte
gezmekten zevk almasına dayalı, duygu paylaşımı seyahatleridir. Konferanslar/kongreler, dini
toplantılara katılıma dayalı inanç turizmi faaliyetleri olup, çok büyük bir pazarı ifade etmektedir.
Destinasyonlar/çekicilikler, dini oyunlar, ayinler ya da festivaller gibi inanç aktivitelerine bağlı olarak
inanç turizmine katılma durumudur. İnzivaya çekilme/misafir evleri, Yaratıcı ile zaman geçirme amacına
dayalı olarak yapılan inanç seyahatleridir. Bazı işletmelerin inanç turistlerinin inzivaya çekilebilmesi
amacıyla sunduğu inziva evleri de bulunmaktadır. Dini kamplar, orijinal olarak Hristiyan kampları
olarak adlandırılmakla birlikte, özellikle kiliseler tarafından düzenlenen kampları ifade etmektedir.
Macera/aktivite, dini grupların kayak, yürüyüş ve diğer macera turlarına katılmak amaçlı yaptığı
seyahatlerdir. Gönüllü seyahatler, dini grupların ihtiyaç duyanlara yardım etmek amaçlı yaptığı
seyahatlerdir. Öğrenciler/gençler, din okullarında eğitim alan gençlere yönelik gerçekleştirilen deniz
aşırı seyahatleri kapsamaktadır. Aileler, sıralanan diğer 11 pazar bölümüne aile olarak katılma durumunu
ifade etmektedir (Wright, 2007, s. 15-16).
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
719
On yıl aradan sonra Griffin ve Raj (2017) da inanç turizmi ürünleri olarak adlandırdığı 12 türden
bahsetmiştir. Bu türler geleneksel hac, inanç turizmi, kilise turizmi, dini olaylar, misyonerlik &
gönüllülük, inzivaya çekilme, öğrenci/gençlik etkinliği, inanç tabanlı gemi yolculukları, dini rotalar, boş
zaman/kardeşlik tatilleri/kaçamaklar, manevi hac, dünyevi hac olarak sıralanmıştır. Bunlar içerisinde
Wright’ın (2007) savunduğu 12 türden farklı olanlar inanç turizmi, kilise turizmi, dini rotalar, manevi
hav ve dünyevi hacdır. Bununla birlikte, Wright’ın (2007) ayrı ayrı değerlendirdiği
konfreanslar/kongreler, destinasyonlar/çekicilikler ve dini kamplar alt başlıkları dini olaylar başlığı
altında toplanmıştır. Misyonerlik ve gönüllülük faaliyetleri aynı kategoride değerlendirilmiştir.
Wright’ın (2007) değindiği macera/aktivite kategorisi, öğrenci/gençlik etkinliği içerisinde yer almıştır.
Griffin ve Raj (2017) insanlar için kutsal olan, dini açıdan turistik yerlerin ziyaret edilmesine inanç
turizmi; herhangi bir dini motivasyon için değil, kültürel, tarihi ve mimari nedenlerle
evlerin/ibadethanelerin/tapınakların ziyaret edilmesini kilise turizmi olarak adlandırmıştır. Kilise
turizmi türü, İslami açıdan, farklı amaçlar ile ibadethanelerin ya da camilerin de ziyaret ediliyor olması
sebebiyle kilise/cami turizmi olarak adlandırılabilir. Dini rotalar, iyilik için, yanlış davranışın
affedilmesi için yalvarmak ya da diğer bazı dini sebeplere dayanarak dini yolların/rotaların ziyaret
edilmesini kapsamaktadır. Manevi hac, manevi gelişim amacıyla kişinin bulunduğu ortamdan ayrılarak
yaptığı seyahatleri içermektedir. Bu seyahatler dini olabileceği gibi, dini olmayan, kutsal veya
deneyimsel niyetleri de içerebilir. Son olarak dünyevi hac ise, kahraman olarak görülen birinin mezarına
(Jim Morrisson’un Paris’teki mezarı), çevresel ya da insan trajedisi bir bölgeye (Pompei, Hint
Okyanusundaki Tsunami bölgeleri), savaş alanı ya da atalarının bulunduğu bir eve (etnik kökenlerine
geri dönen diaspora) yapılan ziyaretler olup, hac olarak nitelendirilmektedir. Bununla birlikte, giderek
artan bir şekilde, kasten ya da istemeyerek yapılan bir seyahatin, bireyin inanç sistemini etkileyen
dönüştürücü bir deneyim içerdiği seyahatler de dünyevi yani seküler hac olarak kabul edilmektedir.
İnanç turizmi, sıralanan tüm bu alt kategoriler ile dünya seyahatinin önemli bir kısmını oluşturmaktadır.
Ancak bir sektör olarak büyüklüğü ve değeri ile ilgili çok az sayıda güvenilir istatistik bulunmakta,
yalnızca birkaç ülke turist varışlarını din ya da hac olarak sınıflandırmaktadır. Genellikle ülkeler,
turistleri eğlence/tatil, diğer eğlence ve iş/konferans amacıyla ziyarete göre değerlendirmektedir. İnanç
turistleri de çoğunlukla diğer eğlence turistleri içerisinde yer almaktadır. Ancak Suudi Arabistan ve İsrail
gibi inanç turizminin oldukça popüler olduğu destinasyonlar, uygun şekilde sınıflandırarak
değerlendirmektedir. İnanç turizminin ölçülmesinde sık karşılaşılan bir diğer sorun ise birçok istatistikte
inanç turistlerinin yerli ya da uluslararası turist sayılarını içerip içermediğinin açıkça belirtilmemesidir.
Bu sebeple Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), dünyada yaklaşık altı yüz milyon ulusal ve uluslararası
dini yolculukla, her yıl yaklaşık 300 ila 330 milyon turistin dünyanın önemli dini alanlarını ziyaret
ettiğini tahmin etmektedir (Griffin ve Raj, 2017, s. viii).
TÜRSAB İnanç Turizmi 2014 Raporu’na göre, Türkiye’den 61 bin kişi hac, 400 bin kişi umre ibadetini
yerine getirmek için kutsal topraklara gitmiştir. Aynı yıl, hac ve umre için gidenler toplam 845 milyon
Euro harcamışlardır. Türkiye’ye 2013 yılında dini amaçlarla seyahat edenlerin sayısı ise 59 bin kişi
olarak gerçekleşmiştir.
Ülke genelinde giden ve gelen ziyaretçi sayıları bulunmakla birlikte, inanç turizmine katılan yerli turist
sayılarına dair herhangi bir veri bulunmamaktadır. Bu sebeple her ilin iç turizm pazarındaki durumunu
tespit edebilmesi önem taşımaktadır. Kastamonu ilinde inanç turizmine katılan yerli turist sayısını tespit
edebilmek amacıyla şehrin önemli iki inanç merkezinin ziyaretçi sayılarına ulaşılmaya çalışılmıştır.
KASTAMONU İLİNİN İNANÇ TURİZMİ ARZ KAYNAKLARI
Kastamonu ili farklı medeniyetlere ev sahipliği yapması dolayısıyla çeşitli dönem eserlerini bünyesinde
barındırmaktadır. Selçuklu, Candaroğulları ve özellikle Osmanlı dönemlerine ilişkin önemli eserler ile
dikkat çekmektedir. Kastamonu ilinde bulunan inanç turizmi arz kaynakları cami, mescit, külliye ve
türbelerden oluşmaktadır. Tüm bu kaynaklar, dönemleri ile birlikte tabloda detaylı bir şekilde
sunulmuştur.
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
720
Tablo 1. Kastamonu İlinde Yer Alan Cami, Mescit, Külliye ve Türbeler
Cami
Selçuklu ve
Candaroğulları Dönemi
Akçasu Cami, Atabey Gazi Cami, Şeyh Ahmet Cami, Yılanlı
Cami
Candaroğulları Dönemi
Adil Bey Cami, Deveci Sultan Cami, Hamza Ağa Cami, Halil
Bey Cami, Honsalar Cami, İbn-i Neccar Cami, İbrahim Bey
Cami, İsfendiyar Cami, İsmail Bey Cami, Mahmut Bey Cami,
Musa Fakih Cami, Saray Cami
Osmanlı Dönemi
Abdülcebbar Cami, Abdürrezzak Cami, Ahmet Dede Cami,
Alacamescid Cami, Alpaslan Cami, Aycılar Cami, Baba Efendi
Cami,Cebrail Cami, Çay Cami, Çevkani Cami, Ferhat Paşa
Cami, Hacı Dede Cami, Halife Sultan Cami, Hasan Çelebi Cami,
Hasan Efendi Cami, Hepkebirler Cami, Kazancılar Cami,
Küpçiğez Cami, Molla Said Cami, Nasrullah Cami, Rüstem Paşa
Cami, Safalan Cami, Saraçlar Cami, Saray Cami, Server Cami,
Sinan Bey Cami, Şeyh Şaban-ı Veli Cami, Tabaklar Cami,
Topçuoğlu Cami, Yakupağa Cami
Mescit
Osmanlı Dönemi
Kubbeli Mescidi, Korkoroğlu Mescidi
Külliye
Selçuklu ve
Candaroğulları Dönemi
Yılanlı Külliyesi, İsmail Bey Külliyesi
Osmanlı Dönemi
Nasrullah Kadı Külliyesi, Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi, Yakup
Ağa Külliyesi
Türbe
Selçuklu ve
Candaroğulları Dönemi
Abdülfettah-ı Veli Türbesi, Aşıklı Sultan Türbesi, Atabey Gazi
Türbesi, Deveci Sultan Türbesi, Hepkebirler Türbesi, Karanlık
Evliya Türbesi, Maden Dede Türbesi, Muzaffereddin Gazi
Türbesi, Müfessir Alaeddin Türbesi, Şeyh Ahmet Türbesi, Vehbi
Gazi Türbesi
Candaroğulları Dönemi
Adil Bey Türbesi, Ahi Ali Baba Türbesi, Ahi Şorve Türbesi,
Cemaledin Efendi ve Kargaş Sultan Türbesi, Harmankaşı
Türbesi, Hatun Sultan Türbesi, İbn-i Neccar Türbesi, İsmail Bey
Türbesi, Mehmet Bey Türbesi, Musa Fakih Türbesi, Selçuk
Hanım Türbesi, Süleyman Bey Türbesi, Süleyman Paşa ve
İbrahim Paşa Türbesi, Şeyh Karaca Ahmet Türbesi
Osmanlı Dönemi
Abdülcebbar Türbesi, Abdürrezzak Türbesi, Açıkbaş Sultan
Türbesi, Ahmet Dede Türbesi, Ali Asgar Türbesi, Bayraklı Dede
Türbesi, Benli Sultan Türbesi, Cebrail Efendi Türbesi, Çevkani
Türbesi, Dai Sultan Türbesi, Dede Sultan Türbesi, Ferraş Sultan
Türbesi, Geyikli Sultan Türbesi, Göbelekzadeler Türbesi,
Gümüşlüce Türbesi, Hacı Dede Türbesi, Hacı Hamza Türbesi,
Halife Sultan Türbesi, Hayran Efendi Türbesi, Hepkebirler
Türbesi (Doğu), Kalender Dede Türbesi, Karabaş-ı Veli Türbesi,
Kara Mustafa Paşa Türbesi, Kesikbaş Türbesi, Molla Said
Türbesi, Nasrullah Kadı Türbesi, Nevruz Sultan (Horoz) Türbesi,
Hasan Efendi (Saçayaklı Sultan) Türbesi, Seyfi Dede Türbesi,
Seyyid Sünneti Efendi Türbesi, Şeyh Mehmet Efendi Türbesi,
Şeyh Mustafa Efendi Türbesi, Şeyh Mustafa Efendi (Kara Şeyh)
Türbesi, Şeyh Mustafa Efendi (Pişküri Zade) Türbesi, Şeyh
Mustafa Efendi (Resul Zade) Türbesi, Taraklı Sultan Türbesi,
Topçuoğlu Türbesi, İmidci Sultan Türbesi, Saçıla Sultan Türbesi,
Toygar Murat Türbesi, Hacı Murat Veli Türbesi, Şeyh Mesut
Türbesi, Şeyh Muhlisiddin Türbesi
Cumhuriyet Dönemi
Ahmet Mahir Efendi Türbesi, Mehmet Feyzi Efendi Türbesi,
Muhammed İhsan Efendi Türbesi
Kaynak: İbret, Ü., Aydınözü, D., Uğurlu, M. (2015). Kastamonu Şehrinde Kültür ve İnanç Turizmi, Marmara
Coğrafya Dergisi, 32, 239-269.
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
721
Kastamonu ilinde eski dönemlere ait toplam 124 dini eser bulunmaktadır. Bu eserlerin 71’i türbe
olmakla birlikte, türbe sayısının önemli bir miktarı (43) Osmanlı döneminden kalmadır. Türbe sayısını
takiben geçmiş dönem cami sayısı da 46 adettir. Bu camilerin 30 tanesi yine Osmanlı döneminde inşa
edilmiştir. Bununla birlikte ilde bulunan iki mescitte Osmanlı dönemine aittir. İlde bulunan toplam beş
adet külliyenin üçü Osmanlı döneminde inşa edilmiş olup, ikisi ilin en önemli inanç turizmi merkezleri
olarak kabul edilmektedir. Bunlar Nasrullah Kadı Külliyesi ve Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi’dir.
Nasrullah Kadı Külliyesi, 1506 yılında Nasrullah kadı tarafından yaptırılmış ve zaman içerisinde çeşitli
ilavelerle genişletilmiştir. Külliye cami, şadırvan, köprü ve medresesiyle şehrin merkezinde yer
almaktadır. Kesme taştan 6 kubbeli camisi, şadırvanı ve köprüsü Nasrullah kadı tarafından yaptırılmış,
daha sonra cami genişletilerek 9 kubbeye çıkarılmıştır. Cami içindeki hatlar ve süslemeler, Kastamonulu
ünlü hattat Ahmet Şevket Efendi tarafından yazılmıştır (Kastamonu İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Cami
ve Külliyeler, 2019). 1746 yılında Reis-ül Küttap Hacı Mustafa Efendi tarafından caminin kıble tarafına
Münire Medresesi ve kütüphane binası ilave edilmiştir. Medrese, 23 odalı olup, her odada 10-12 öğrenci
kalacak şekilde inşa edilmiştir. Günümüzde ise el sanatları çarşısı olarak kullanılmaktadır. Bu medrese
dışında külliye içerisinde Numaniye ve Tevfikiye medreseleri de yer almaktadır. Nasrullah cami, milli
mücadele sırasında Mehmet Akif Ersoy’un kurtuluş savaşına destek için vaazlar verdiği ve İstiklal
marşının ilk defa okunduğu yer olması sebebiyle Cumhuriyet tarihindeki yeri de oldukça önemlidir.
Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi, Seyyid Sünneti Efendi tarafından oluşturulmaya başlanmış, cami, türbe,
şadırvan, asa suyu, kütüphane ve dergâh evlerinden oluşmaktadır. Külliye içerisindeki cami ilk olarak
Seyyid Sünneti Efendi (ö.1469) tarafından yaptırılmış, bugünkü durumuna 1580 yılında getirilmiştir.
Yapımında kesme ve moloz taş, taban ve tavanında ahşap kullanılmıştır. Caminin en dikkat çeken
özelliği külliyenin halveti dergâhı olmasından dolayı arka kısımda yer alan halvet odalarıdır. Türbe,
Şeyh Şaban-ı Veli’nin vefatından 7 yıl sonra başlanmasına rağmen, çeşitli nedenlerle yapımı 1615
tarihinde tamamlanabilmiştir. Kesme taştan, kare planlı ve tek kubbeli olarak inşa edilmiştir. İçinde 16
ahşap sanduka bulunmakta olup ortada yer alan büyük, Şeyh Şaban-ı Veli’ye aittir. Türbenin yanında
bulunan asa suyu, tat ve kokusu “zemzem” suyuna benzediği için, halk tarafından şifalı kabul
edilmektedir. Külliye içerisindeki yapılar 1450-1650 yılları arasında yapılmıştır. Külliyenin kuzeyinde
bulunan iki konaktan biri 2007 yılından itibaren Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bağlı müze olarak
kullanılmaktadır (Çifci 2006’dan aktaran İbret, Aydınözü ve Uğurlu, 2015, s. 252-254).
KAYNAKLARA İLİŞKİN YENİLEME ÇALIŞMALARI
Kastamonu Belediyesi günümüze değin tarihi yapı ve çevre düzenlemeleri adı altında birçok projeye
imza atmıştır. Bu projeler içerisinde Nasrullah Cami Meydanı ve Çevresi Kentsel Tasarım Projesi
önemli bir yer tutmaktadır. Meydan, ziyaretçilerin şehre gelir gelmez uğradığı ilk mekân olması
dolayısıyla tanıtım açısından büyük öneme sahiptir. Bu proje ile birlikte meydan ve çevresindeki
niteliksiz, alanın siluetini bozan yapılar ortadan kaldırılarak, bozulan yerler günümüz modern yaşam
gereksinimleri de göz önüne alınarak eskiye uygun şekilde yenilenmiştir. Proje, Tarihi Kentler Birliği
tarafından ödül almıştır (Kastamonu Belediyesi, 2014-19 Projeler).
İki etapta tamamlanan projede meydan kaplamaları, peyzaj, alt yapı ve aydınlatma çalışmaları hayata
geçirilmiştir. Uygulama sürecinde meydanın tarihi dokusunu bozmamaya özen gösterilmiş ve
malzemeler buna uygun seçilmiştir. Alan zemininde hasır donatılı beton üzerine özel bir kaplama olan
traverten kaplama uygulanmıştır. Meydanda yer alan tuvaletler yıkılıp, iç ve dış mimari açısından
meydanın havasına uygun malzemeler ile desteklenerek yeniden yapılmıştır. Dış kaplamada meydan
zemininde kullanılan traverten, iç kaplamada ise mermer ve granit kullanılmıştır. Bununla birlikte
meydan yayalaştırılarak rekreatif bir alan niteliğine kavuşturulmuştur (Kastamonu Belediyesi, 2017 Yılı
Faaliyet Raporu, s. 78).
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
722
Kaynak: Kastamonu Belediyesi, Nasrullah Meydanı ve Çevresi Kentsel Tasarım Projesi, 2019.
Fotoğraf 1. Proje Sonucu Meydanın Son Hali
Kastamonu Belediyesi, bir diğer önemli inanç turizmi merkezi olan Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi’ne
yönelik Şeyh Şaban-ı Veli Caddesi Sokak Sağlıklaştırma ve Cephe İyileştirme Projesini yürütmüştür.
Proje ile Cumhuriyet caddesi üzerinden Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi’ne uzanan 1100 m. uzunluğundaki
Şeyh Şaban-ı Veli caddesinin yaklaşık 450 m. uzunluğundaki 1. etap çalışmaları tamamlanmıştır. Bu
etapta, 32 adet tescilli ve tescilsiz yapının dış cephe onarımı ile sokak sağlamlaştırma çalışmaları
yürütülmüştür. Sokak, şimdiki hali ile gelen ziyaretçiler tarafından büyük ilgi görmektedir (Kastamonu
Belediyesi, 2014-19 Projeler).
Kaynak: Kastamonu Belediyesi, Şeyh Şaban-ı Veli Caddesi Sokak Sağlıklaştırma ve Cephe İyileştirme Projesi,
2019. Fotoğraf 2-3. 1. Etap Çalışmaları Sonrası Şeyh Şaban-ı Veli Caddesi
İkinci etapta ise Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi’nin bulunduğu Hisarardı mahallesine bağlanan eski
Kastamonu olarak tanımlanabilecek Akmescit, Honsalar, Atabey, Hepkebirler, Yavuzselim
mahallelerinin sokak sağlıklaştırma ve cephe iyileştirme projeleri yürütülmesi planlanmaktadır. Bu
alanda 5 adet anıtsal yapı, 18 adet tescilli ve 50 adet tescilsiz yapı ile 550 m. yolda tarihi ve kültürel
müdahalelerde bulunulacaktır (Kastamonu Belediyesi, 2. Etap Sokak Sağlıklaştırma ve Cephe
İyileştirme Projesi, 2019).
İNANÇ TURİZMİ MERKEZLERİ ZİYARETÇİ SAYILARI
Kastamonu’nun önemli inanç turizmi merkezleri olarak kabul edilen Nasrullah Kadı Külliyesi ile Şeyh
Şaban-ı Veli Külliyesi’nin iç turizm pazarındaki durumunu tespit edebilmek amacıyla turizm
merkezlerinin yerli ziyaretçi sayılarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla TÜİK (Türkiye İstatistik
Kurumu) Kastamonu Bölge Müdürlüğü ile iletişim kurularak bilgi talebinde bulunulmuştur. Kurum
yetkilisi, Kastamonu’ya gelen ziyaretçi sayılarının tesise geliş sayısı (tesislerde konaklama yapan kişi
sayısı) ile saptandığını belirtmiştir. Ancak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün müzelere dair ayrı bir
istatistik tutuyor olması dolayısıyla ilgili verilere sahip olabileceği ifade edilmiştir. Bu sebeple İl Kültür
ve Turizm Müdürlüğü ile irtibata geçilmiş ve bilgi talebinde bulunulmuştur. İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü yetkili personeli de ilgili bilgilere dair aynı verilere sahip olduklarını, ancak Kastamonu’ya
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
723
gelen ve tesislerde konaklayan tüm ziyaretçilerin muhakkak şehrin tam merkezinde bulunan Nasrullah
Kadı Külliyesini ziyaret ettiğini ifade etmiştir. Bu bilgilerden hareketle, Nasrullah Kadı Külliyesi yerli
ziyaretçi sayıları, Kastamonu merkezde bulunan tesislere geliş sayıları göz önüne alınarak
değerlendirilmiştir. İlde bulunan tesislere geliş sayıları, Bakanlık belgeli ve Belediye belgeli tesisler
olmak üzere ikiye ayrılarak Tablo 2’de sunulmuştur.
Tablo 2. Nasrullah Kadı Külliyesi Yerli Ziyaretçi Sayıları
Yıllar
Bakanlık Belgeli
Tesis Ziyaretçi
Sayıları
Belediye Belgeli
Tesis Ziyaretçi
Sayıları
Toplam Yerli
Ziyaretçi Sayısı
Bir Önceki
Yıla Göre %
Değişim
2007
43.783
12.260*
56.043
-
2008
48.827
11.264
60.091
-
2009
40.390
41.439
81.829
+36,1
2010
38.008
56.956
94.964
+16,1
2011
32.501
66.984
99.485
+4,7
2012
48.933
71.713
120.646
+21,3
2013
42.821
63.507
148.149
+22,7
2014
36.898
56.132
93.030
-37,3
2015
37.627
63.822
101.449
+9,0
2016
38.647
57.545
96.192
-5,2
2017
36.948
117.423
154.371
+60,5
2018
57.931
105.694
163.625
+6,0
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Yıllık İl-İlçe Konaklama Tabloları
ve Yıllık İl-İlçe Konaklama İstatistikleri, 2019.
*2007 yılına dair Belediye Belgeli Konaklama İstatistiği bulunmadığı için 2006 yılı verileri paylaşılmıştır.
İki inanç turizmi merkezi verileri uyumluluğu açısından, araştırma 2007 yılı ve sonrası verileri ile
kısıtlanmıştır. Bakanlık belgeli tesisler açısından 2007-2009 yılları arasında yalnızca Kastamonu
Merkez ilçe verileri bulunmakta olup, 2010 yılında Merkez ilçe ile birlikte ilk defa Daday verileri
derlenmiştir. 2011 yılında bu ilçelere İnebolu ilçesi verileri eklenmiştir. Günümüz verileri ise Merkez,
Daday, Pınarbaşı ve Tosya olmak üzere toplam dört ilçede toplanmaktadır.
Belediye belgeli tesis istatistikleri incelendiğinde 2007 verilerinin bulunmadığı tespit edilmiştir. 2006
verileri ise sadece Merkez ilçe ve diğer ilçeler olarak ayrılmıştır. 2008 yılından 2017 yılına kadar
genellikle 14 ilçe verileri paylaşılmıştır. Yalnızca 2010 yılında 12 ilçe verileri derlenmiştir. 2017 yılında
ise 11 ilçe, 2018 yılında 12 ilçe verileri paylaşılmıştır.
Tablo 2 incelendiğinde 2007 ve 2008 yıllarında Bakanlık belgeli tesislerde konaklayanların sayısının
daha yüksek olduğu ama 2009 yılı itibariyle Belediye belgeli tesislerde konaklayanların sayısının
Bakanlık belgelilere oranla daha fazla olduğu, hatta son yıllarda neredeyse iki katına ulaştığı
gözlenmektedir. Toplam yerli ziyaretçi sayısı ise yıllar içerisinde artmış ancak 2014-2016 yılları arası,
bir düşüş yaşanmıştır. Özellikle 2014 yılında bir önceki yıla göre %37,3’lük bir düşüş yaşanmış, 2015
yılında 2014 yılına göre artış görülse de, 2013 yılı dikkate alındığında azalan oranlı bir artış yaşanmıştır.
2016 yılında ise tekrar düşüş gözlenmiştir. 2017 yılı ile birlikte, Kastamonu’nun ve Nasrullah Kadı
Külliyesi’nin ziyaretçi sayısının tekrar yükseldiği söylenebilir.
Şey Şaban-ı Veli Külliyesi ziyaretçi sayıları, Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi ziyaretçi sayıları
aracılığıyla değerlendirilmiştir. Müze, 2006 yılında Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi’nde kullanılan eşyaların
korunması ve sergilenmesi amacıyla kurulmuştur. Külliye içerisindeki konaklardan birinde hizmet veren
müzenin eserlerinin büyük bölümü Kastamonu’dan, bir kısmı da Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün
sorumlu olduğu illerden toplanmıştır. Müzedeki ana eser grupları, kandiller, el yazmaları, Şeyh Şaban-
ı Veli’nin kişisel eşyaları, halılar ve hatlardır. Şeyh Şaban-ı Veli’nin kişisel eserleri, 1600’lü yıllardan
kalma ve çok önemli bir geleneği gösteren Sadaka Taşı, 1182 yılından kalma el yazması Kuran-ı Kerim
ve Kastamonu’ya özgü kandiller en çok ilgi gören eserlerdir (Kastamonu İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi, 2019).
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
724
Müze, 5 Mayıs 2007 tarihinde ziyaret açılmış, 20 Haziran 2007 tarihinden itibaren ziyaretçi istatistiği
tutulmaya başlanmıştır. Bu sebeple 2007 yılı verileri Haziran-Aralık ayları ile sınırlıdır. Bununla
birlikte, ziyaretçi istatistikleri, yerli ve yabancı ziyaretçiler olarak ayrıştırılmamıştır. Ancak müdürlük,
ziyaretlerin çoğunun yerli turistler tarafından gerçekleştirildiğini ifade etmektedir. 2007 yılından
günümüze müzenin ziyaretçi sayıları aylar itibariyle Tablo 3’de sunulmuştur.
Müze ilk defa 2007 yılının son altı ayında toplam ziyaretçi sayısını tespit edebilmiştir. 2007 yılı Haziran
ayı sadece 10 günlük verilerden oluşmaktadır. Bu sebeple 2007 yılının yarısında 35.248 ziyaretçi
ağırlamıştır. Bu rakam 2008 yılında tüm yıl verilerini içerdiği için yaklaşık iki kat artarak 78.425 olarak
gerçekleşmiştir. Yıllar içerisinde ziyaretçi sayıları devamlı artma eğilimi gösterirken, 2012 yılında bir
önceki yıla göre %7,2 düşmüştür. Özellikle 2016 yılından itibaren ise ziyaretçi sayısı azalmaya
başlamıştır.
Aylar bazında değerlendirildiğinde, Mayıs-Ağustos ayları ziyaretçi sayılarının en yüksek olduğu
aylardır. Bununla birlikte Nisan ve Eylül aylarında da, özellikle 2013 yılından sonra ziyaretçi sayısı
yükselmeye başlamıştır. Bu zamana kadar en fazla ziyaretin gerçekleştiği ay, 172.378 kişi ile Temmuz
ayı olmuştur. Yoğun ziyaretçi alan ayların bazı yıllarda ziyaretçi sayılarında düşüş gözlenmiştir. Yıllara
göre aylar dikkate alındığında, o yılın Ramazan ayına denk gelen aylarda ziyaretçi sayılarının düştüğü
gözlenmektedir. 2010-2011 yıllarında Ağustos ayı ziyaretçi sayıları düşerken, 2012-2014 yılları arası
Temmuz ayı rakamları düşmüştür. 2015-2016 yılları arası Haziran ayı ziyaretçi sayılarında, 2018 yılında
ise Mayıs ayı ziyaretçi sayılarında azalma yaşanmıştır. Kuvvetle muhtemel 2019 yılı Ramazan ayına
denk gelen Mayıs ayı içerisinde de ziyaretçi sayıları diğer yoğun aylara nazaran daha düşük olacaktır.
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
725
Tablo 3. Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi Aylara Göre Ziyaretçi Sayıları
Kaynak: Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi Müdürlüğü, 2019
*2007 ve 2019 yılı verileri dikkate alınmamıştır.
**10.000 ziyaretçinin aşıldığı aylara ilişkin ziyaretçi sayıları kalın gösterilmiştir.
Yıl
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Toplam
Önceki Yıla
Göre %
Değişim
2007
-
-
-
-
-
2.391
6.196
11.356
4.768
4.575
2.875
3.087
35.248
-
2008
1.738
1.850
5.591
2.853
11.555
12.019
15.581
15.795
2.801
4.406
2.919
1.317
78.425
+88,3(son 7 ay)
2009
2.090
2.998
3.416
6.059
12.702
12.364
15.846
12.145
6.486
4.849
1.683
2.220
82.858
+5,6
2010
2.421
4.034
5.031
7.673
11.803
9.462
18.460
7.985
8.191
5.692
3.862
4.794
89.408
+7,9
2011
4.118
4.536
6.253
8.361
12.233
9.734
21.948
5.601
6.153
3.762
3.073
4.797
90.569
+1,3
2012
1.618
1.344
4.359
7.248
11.243
11.704
10.359
10.736
8.922
7.495
4.485
4.614
84.127
-7,2
2013
3.796
5.946
8.576
11.186
19.137
20.298
10.829
16.882
13.034
9.284
9.080
5.679
133.727
+58,9
2014
5.177
8.149
10.340
14.777
22.026
17.757
7.831
24.228
9.595
9.594
6.393
5.460
141.327
+5,6
2015
4.773
5.753
7.717
11.298
23.583
11.218
16.475
25.541
17.373
14.847
10.329
7.137
156.044
+10,4
2016
7.093
10.442
12.101
12.930
22.891
8.550
19.267
15.496
14.587
9.885
6.659
3.892
143.793
-7,9
2017
4.625
6.715
8.101
11.873
20.895
11.739
17.943
18.136
13.597
8.624
7.531
6.188
135.967
-5,5
2018
7.266
7.139
8.269
10.936
8.814
10.026
17.839
18.582
13.184
10.424
7.831
5.701
126.011
-7,4
2019
6.802
5.873
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Toplam*
44.715
58.906
79.754
105.194
168.682
134.871
172.378
171.127
113.923
88.502
63.845
51799
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
726
SONUÇ VE TARTIŞMA
Kastamonu ili, Selçuklu ve Candaroğulları dönemi eserleri ile birlikte, yalnızca Osmanlı dönemi eseri
olan 46 cami, iki mescit, 43 türbe ve üç külliyeye sahiptir. Külliyelerin özellikle ikisi, Kültür ve Turizm
Bakanlığı tarafından, Türkiye’de bulunan önemli inanç turizmi merkezleri içerisinde
değerlendirilmektedir. Nasrullah Kadı Külliyesi ve Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi, zaman içerisinde
Kastamonu’yu ziyaret eden tüm turistlerin ilk ziyaret noktaları haline gelmiş olup, özellikle yerli
turistlerden büyük ilgi görmektedir. Külliyelerin gerek turlar gerekse münferit ziyaretler ile her geçen
gün ziyaretçi sayıları artmaktadır.
Bu araştırmada, Kastamonu açısından oldukça önemli bir turistik arz kaynağı olan külliyelerin yapısı,
yenilenme süreçleri ve yerli ziyaretçi sayıları ele alınmıştır. Nasrullah Kadı Külliyesi, şehrin göbeğinde
ve açık alanlı bir yapıya sahip olması sebebiyle, şehre gelen her ziyaretçinin gördüğü ve rahatlıkla
ziyaret edebildiği bir alan olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple Kastamonu il merkezindeki tesislerde
konaklama yapmış tüm yerli ziyaretçi sayıları değerlendirmeye alınmıştır. Elde edilen veriler sonucu
2014-2016 yılları arası ziyaretçi sayılarında bir azalma olduğu ancak genel anlamda artma eğilimi
gösterdiği tespit edilmiştir. Bir önceki yıla göre en büyük artış 2017 yılında gerçekleşmiştir (%60). Bu
rakamda 2016 yılındaki düşüşün önemli bir payı olsa da, artış oranı düşüşten çok daha yüksek bir orana
ulaşmıştır.
Şey Şaban-ı Veli Külliyesi ziyaretçi sayıları için vakıf müzesi ziyaretçi sayılarına ulaşılmıştır. Müze
ziyaretçi sayıları yıllar içerisinde devamlı artma eğilimi göstermiştir. Ancak 2016 yılından itibaren
ziyaretçi sayısında bir azalma yaşanmıştır. Müze en çok Mayıs-Ağustos aylarında ziyaretçi çekmektedir.
Ancak bu aylar içerisinde bazı yıllarda düşüş yaşanmıştır. Bu düşüşün Ramazan aylarına denk geldiği
gözlenmiştir. Düşüşün iç turizm pazarına hitap edilmesi ya da inanç turizmi merkezinin daha çok yerli
turistleri çekmesi sebebiyle ortaya çıktığı söylenebilir.
KAYNAKÇA
Erol, M. (2003). Turizm pazarlaması, İstanbul: Ekin Kitapevi.
Goeldner, C. R. & Ritchie, J. R. B. (2006). Tourism: principles, practices, philosophies. New Jersey:
John Wiley & Sons.
Griffin, K. & Raj, R. (2017). The importance of religious tourism and pilgrimage: Reflecting on
definitions, motives and data, International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage, 5(3),
i-ix.
Sarı Çallı, D. (2015). Uluslararası seyahatlerin tarihi gelişimi ve son seyahat trendleri doğrultusunda
Türkiye’nin konumu, Turizm ve Araştırma Dergisi, 4(1), 4-28.
İbret, Ü., Aydınözü, D., Uğurlu, M. (2015). Kastamonu şehrinde kültür ve inanç turizmi, Marmara
Coğrafya Dergisi, 32, 239-269.
Kastamonu Belediyesi, 2014-19 Projeler, https://www.kastamonu.bel.tr/2014-2019/#p=10 Erişim
Tarihi: 23.02.2019
Kastamonu Belediyesi, 2017 Yılı Faaliyet Raporu,
http://kastamonu.bel.tr/Faaliyet%20Raporu/2017.pdf Erişim Tarihi: 24.02.2019
Kastamonu Belediyesi, Nasrullah Meydanı ve Çevresi Kentsel Tasarım Projesi
https://www.kastamonu.bel.tr/v2/portfolio/nasrullah-meydani/ Erişim Tarihi: 22.02.2019
Kastamonu Belediyesi, Şeyh Şaban-ı Veli Caddesi Sokak Sağlıklaştırma ve Cephe İyileştirme Projesi,
https://www.kastamonu.bel.tr/v2/portfolio/seyh-saban-i-veli-caddesi/ Erişim Tarihi: 26.02.2019
Kastamonu Belediyesi, 2. Etap Sokak Sağlıklaştırma ve Cephe İyileştirme Projesi,
https://www.kastamonu.bel.tr/v2/portfolio/2-etap-sokak-sagliklastirma-ve-cephe-iyilestirme-
projesi/ Erişim Tarihi: 28.02.2019
Kastamonu İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Cami ve Külliyeler, http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR-
93960/nasrullah-kadi-kulliyesi.html Erişim Tarihi: 22.02.2019
Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi,
http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR-93951/seyh-saban-i-veli-vakif-muzesi.html Erişim
Tarihi: 05.03.2019
Mersin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İnanç Turizmi, http://www.mersinkulturturizm.gov.tr/TR-
73394/inanc-turizmi.html, 21.01.2019
2nd INTERNATIONAL HALAL TOURISM CONGRESS / 04-06 APRIL 2019 / ANTALYA / TURKEY
727
Page, S. J. (2007). Tourism management: Managing for change. Oxford: Elsevier Butterworth-
Heinemann.
Thomas Cook, Thomas Cook History, https://www.thomascook.com/thomas-cook-history/ Erişim
Tarihi: 15.01.2019
TÜRSAB İnanç Turizmi Raporu, (2014). https://www.tursab.org.tr/haberler/tursab-inanc-turizmi-
raporu_11333 Erişim Tarihi: 07.02.2019
Wright, K. (2007). Religious Tourism, A new era, a dynamic industry, Leisure group travel, Special
edition, November, 8-16.
