TÜRK DİLİNDE OLUMSUZLUK

Abstract

ÖN SÖZ
Günümüzde yayıldığı alan, ana dili olarak kullanan insanların sayısı, yaygınlığı gibi bazı yönleriyle dünya dilleri arasında ilk beş dil arasında yer alan Türkçe, yirmiden fazla yazı diliyle eserler vermektedir. Köklü tarihî derinliği ve geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Türkçe, lehçeleşmeye bağlı olarak sözdiziminde, kelime hazinesinde, kelime ve eklerinin yapısında değişimler, farklılaşmalar ortaya çıkarmıştır. Bu farklılıklar dilin bütününe yansıdığı gibi olumsuzluğun ifade şekillerine de yansımıştır.
İnsan hayatında karşılığı olan her şeyin iletişim sisteminde de karşılığı bulunmaktadır. Olumsuzluk kavramı insan hayatında, doğada daima var olan bir olgu olduğu için her dilde de mutlaka olumsuzluk kategorisi bulunmaktadır; ancak dillerin yapılarının farklılığına bağlı olarak dillere göre farklılıklar gösterebilmektedir. Milli kültürlere, inanç değerlerine bağlı, toplumsal farklılıkların gereği olarak bir toplumda iyi-güzel görülen bir durumun, bir varlığın başka bir toplumda hoş karşılanmadığı, kötü sayıldığı buna bağlı olarak da olumsuz çağrışım değerlerine sahip olduğu bilinmektedir. Hatta bir dilin lehçeleri arasında bile bir kısım etkileşmelere bağlı olarak aynı kavramlar, varlıklar veya durumların da değişkenlik gösterdiği görülmektedir.
Türkçede olumsuzluk ifade edilirken bu yapı eklerle, kelimelerle, kelime gruplarıyla ortaya konulmaktadır. Temelde aynı eklerin kullanıldığı ancak lehçeleşmeye bağlı olarak bazı fonetik farklılıkların da ortaya çıktığı görülmektedir. Ancak yapı her zaman olumsuzluk ifade eden ekler veya kelimelerle oluşturulmamakta, bazen olumlu anlam taşıyan kelimeler, kelime grupları kazandıkları anlamlarla olumsuzluğu ifade etmektedir.
Dilde sözlüksel olarak olumsuz anlam taşıyan sözcüklerin varlığı gibi temel anlamlarında olumsuz herhangi bir anlam olmamasına rağmen dil kullanıcıları tarafından olumsuz duygularla özdeşleştirilen çağrışımsal olumsuz anlam kazanan kelimeler de vardır.
Çalışma Giriş, Olumsuzluk Kavramı, buna bağlı olarak Anlamsal Olumsuzluk ve Yapısal Olumsuzluk olmak üzere dört ana bölümden oluşturulmuştur. Bu bölümler içerisinde de konularla ilgili alt başlıklar düzenlenerek örnekleriyle işlenmiştir. Örnek kelimeler ve cümleler yanında parantez içerisinde yer alan rakamlar alıntının yapıldığı kaynaktaki sayfa, satır/beyit numaralarıdır.
Eserde, Türk dilinin tarihî ve yaşayan lehçelerine yer verilmiş, eserleri incelenerek konu işlenmeye çalışılmıştır. Ulaşılabilen kaynaklardan, çalışmanın amacı doğrultusunda yararlanılmış; konu, tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinin eserlerindeki örneklerle işlenmeye çalışılmıştır. Ancak çalışmanın bu hâliyle bir kısım eksikliklerinin olması mümkün olmakla birlikte Türk dil araştırmalarına ve bu alanda çalışacaklara faydalı olacağını da umuyoruz.
Çalışmanın serüveni bir makaleyle başladı, bir seminerle gelişti ve bu hâliyle de Türk dili araştırıcılarının istifadesine sunuldu. Çalışmayı şekil ve imla açısından inceleyerek katkıda bulunan Rekin ERTEM’e ve Osman KABADAYI’ya da teşekkür ediyoruz. Çalışmayı hazırlayıp ortaya koymak önemli önemli bir aşamaydı ancak eserin okuyucu ve araştırıcılara ulaştırılması da çok önemli bir aşamadır. Eserin basımını üstlenerek bilim âlemiyle buluşturan kitap dostu, değerli Sadettin BAYRAK’a da teşekkür ediyor, ilgililerine faydalı olmasını umuyoruz.
Prof. Dr. Nadir İLHAN
Okt. Ceren KABADAYI