Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi) / State Organization of the Ancient Turks (The Türk Qaġanate Period)

Abstract

Bu tezde, Gök Türk devlet teşkilâtının incelenmesi amaçlanmıştır. Söz konusu devlette kullanılan idarî unvanların ele alınması yoluyla Gök Türk devlet teşkilâtının yapısı ve özellikleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Eski Türk yazıtları, Çinliler, Araplar, İranlılar ve Bizanslılar gibi Gök Türklerin komşuları tarafından yazılan kaynakların çevirileri ile günümüzde yapılmış araştırmalar kullanılmıştır.

Gök Türklerdeki devlet teşkilâtının yapısı ve özelliği, ağırlıklı olarak askerî nitelikteydi. Bu teşkilâtın başında, gücünü ve yetkisini Tanrı’dan aldığına, dolayısıyla Tanrısal olduğuna inanılan Kagan unvanlı bir büyük hükümdar bulunmaktaydı. Kağan olmak için soy, yaş ve bazı kişilik özellikleri belirleyiciydi. Kaynaklarda veliahtlığın varlığı görülmekle birlikte bu durum sistematik değildi. Devletini ve halkını korumak, bu uğurda seferlere çıkıp ordu komutanlığı yapıp savaşmak, halkını beslemek, ülkesinde refah düzeyini artırmak, bazı dinî ayinleri yönetmek gibi görevleri olan kağanın ayrıca dünya hâkimiyeti fikri de bulunurdu. Başa geçtiğinde dinî kökenleri olduğu sanılan bir tören yapılan kağanın unvan, yönetim merkezi, çadır, muhafız birliği, kurt-başlı tuğ, davul, taht, giysi ve silâh gibi maddî ve manevî birtakım sembolleri vardı. Gök Türklerde yönetene ak, yönetilene kara denilirdi. Bu dönemde Kagan ve Kan unvanları aynı telâkki edilirdi; devletin başındaki büyük hükümdar Ulug Kagan unvanını kullanırken onun altında Kiçik Kaganlar da yer alabilirlerdi.

Yabgu, Şad ve Tigin unvanları yalnızca kağanın erkek akrabaları tarafından kullanılırdı. Kağanın en büyük eşine Katun, öbür eşlerine İşi, kızlarına Kunçuy denilirdi. Katun, pek çok yetkiye sahipti. Devlet kademesindeki tüm unvan sahiplerine Beg, yüksek devlet memurlarına Buyruk denilirdi. Büyük rütbeler arasında Ayguçı, Bilge, Çor, Çabış, Sü Başı, Su-ni 蘇尼, İlteber, Yen-hung-ta 閻洪達, İrkin, Je-han 熱汗, Kurkapın, Sengün, Şadapıt, Tarkan, Apa Tarkan, Tudun, Tutuk, Yargan ve Yalabaç bulunurdu. Bunların bir kısmının sabit görevleri varken bir kısmı birden fazla görevle memur edilmişti. Ayrıca hükümdarın Toygun, Tamgaçı, Tamgan ve Chü-ni 具泥 unvanlarını taşıyan görevlilerden oluşan özel maiyeti de vardı.

----

In this thesis, the topic of research is the state organization of the Türk Qaġanate. By analyzing administrative titles used in this empire, the structure and main characteristics of the Türk state organization have been tried to be brought to light. The research is based on Old Turkic inscriptions, translations of sources written by their neighbors (such as the Chinese, Arabs, Iranians and Byzantines) and recent studies.

The structure and nature of the state organization among the Türks had a predominantly military character. At the top of this organization was a great ruler with the title of Qaġan, who was believed to receive his power and authority from God, and was thus considered to be divine. In order to become a Qaġan, one had to meet strict qualifications such as lineage, age and several personal attributes. Although crown princes have been encountered in the sources, their presence did not appear to be systematic and consistent. The Qaġan, who was committed to the ideal of world domination, had duties such as the protection of his state and his people, waging wars in for exactly this purpose, raising the level of prosperity in his realm and conducting some religious services. When he was enthroned, a ceremony with religious origins was made; the Qaġan also had material and moral symbols such as title, administrative center, imperial tent, guard unit, wolf-headed standard, drum, throne, costume and weaponry. Among the Türks, the ruler was designated as white while a subject was called black. The titles Qaġan and Qan (Khan) were regarded as the same; the great ruler at the top of the state used the title Uluġ Qaġan (Grand Ruler) while there could be Kičik Qaġans (Minor Rulers) below him.

The titles Yabġu, Šad and Tigin could only be used by the male relatives of the Qaġan. The Qaġan’s primary wife was called Qatun, his other wives Iši and his daughters Qunčuy. The Qatun has a wide extent of power. Bäg was a general term for all of those who worked in the Qagan’s administration, while Buyruq was used for high state officials. The high ranks in the administration included Ayġučï, Bilgä, Čor, Čabïš, Sü Bašï, Su-ni 蘇尼, Iltäbär, Yen-hung-ta 閻洪達, Irkin, Je-han 熱汗, Qurqapïn, Sängün, Šadapït, Tarqan, Apa Tarqan, Tudun, Tutuq, Yarġan and Yalabač. Some of these functions had defined tasks while others were given various duties. Besides this, the ruler also had a private retinue made up of officials with the titles Toyġun, Tamġačï, Tamġan and Chü-ni 具泥.