BookPDF Available

Kapitał ludzki i innowacyjność jako czynniki długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu międzynarodowym. Wnioski dla Polski

January 2013

January 2013

Edition: 1
Publisher: OFICYNA WYDAWNICZA SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE
Editor: Marzenna Anna Weresa
ISBN: 978-83-7378-881-7

Authors:

Marzenna Anna Weresa

SGH Warsaw School of Economics

Arkadiusz Kowalski

SGH Warsaw School of Economics

Show all 16 authorsHide

Niniejsza monografia koncentruje się na ocenie znaczenia dla międzynarodowej konkurencyjności gospodarek dwóch zyskujących obecnie na znaczeniu czynników, a mianowicie kapitału ludzkiego oraz innowacji. Międzynarodowa konkurencyjność gospodarek rozumiana jest tutaj w wąskim znaczeniu jako utrzymywanie długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu międzynarodowym. Przewagi te analizowane są w niniejszej książce z wykorzystaniem wskaźników konkurencyjności eksportu (struktura handlu, ujawniona przewaga względna, rozmiary handlu wewnątrzgałęziowego, itp.). Kształtowanie się konkurencyjności krajów na rynkach zagranicznych oceniono w trzech przekrojach, wykorzystując jakościowe klasyfikacje przemysłów, odwołujące się do takich kryteriów, jak: • poziom technologiczny przemysłów przetwórczych – klasyfikacja opracowana na potrzeby OECD (Hatzichronoglou, 1997), pozwalająca ocenić innowacyjność technologiczną; • stopień wykorzystania materialnych i niematerialnych nakładów w procesie wytwórczym – klasyfikacja stosowana do analiz konkurencyjności Unii Europejskiej (Peneder, 1999) umożliwiająca uchwycenie nie tylko innowacji technologicznych, ale też organizacyjnych i marketingowych; • poziom kwalifikacji siły roboczej, będący podstawą danego przemysłu – klasyfikacja pozwalająca ocenić znaczenie kapitału ludzkiego dla konkurencyjności w handlu zagranicznym (Peneder, 1999). W kolejnych rozdziałach monografii pokazano zarówno od strony teorii, jak i praktyki, w jaki sposób akumulacja kapitału ludzkiego i zmiany innowacyjności wpływają na kształtowanie się przewag konkurencyjnych w handlu międzynarodowym. Do analiz zależności między innowacjami i kapitałem ludzkim wykorzystana została koncepcja narodowego systemu innowacji. Dzięki takim wspólnym ramom ujmującym jednocześnie problematykę innowacyjności z charakterystyką kapitału ludzkiego możliwe było określenie, czy i w jakim stopniu sposób funkcjonowanie narodowego systemu innowacji determinuje przewagi konkurencyjne krajów w wymianie handlowej.

Content uploaded by Marzenna Anna Weresa

Content may be subject to copyright.

Kapitał ludzki i innowacyjność

jako czynniki długookresowych

przewag konkurencyjnych

w handlu międzynarodowym

Wnioski dla Polski

OFICYNA WYDAWNICZA

SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE

WARSZAWA 2013

redakcja naukowa Marzenna Anna Weresa

Kapitał ludzki i innowacyjność

jako czynniki długookresowych

przewag konkurencyjnych

w handlu międzynarodowym

Wnioski dla Polski

Monografia jest rezultatem projektu badawczego finansowanego przez Narodowe

Centrum Nauki i zrealizowanego przez zespół naukowy Instytutu Gospodarki Światowej

w Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie,

grant 3926/B/H03/2011/40

Recenzent

Wojciech Bieńkowski

Redaktor

Andrzej Kochański

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości

lub fragmentów niniejszej publikacji bez zgody wydawcy zabronione.

Wydanie I

ISBN 978-83-7378-881-7

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Oficyna Wydawnicza

02-554 Warszawa, al. Niepodległości 162

tel. 22 564 94 77, 22 564 94 86, fax 22 564 86 86

www.wydawnictwo.sgh.waw.pl

e-mail: wydawnictwo@sgh.waw.pl

Projekt i wykonanie okładki

Studio Graficzne AGAT Jerzy Burski

Skład i łamanie

DM Quadro

Druk i oprawa

QUICK-DRUK s.c.

tel. 42 639 52 92

e-mail: quick@druk.pdi.pl

Zamówienie 219/XII/13

Spis treści

Wprowadzenie (Marzenna Anna Weresa) ................................ 9

Część I

KAPITAŁ LUDZKI IINNOWACJE APRZEWAGI KONKURENCYJNE

WHANDLU ZAGRANICZNYM UJĘCIE TEORETYCZNE

IMODELOWE ....................................................... 13

Rozdział1

Teoretyczne podstawy rozwoju długookresowych przewag konkurencyjnych

whandlu międzynarodowym (Józef Misala) .............................. 15

1.1. Istota teorii międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej ... 16

1.2. Przewagi komparatywne iprzewagi konkurencyjne wujęciach

teoretycznych ..................................................... 22

1.3. Teoretyczne koncepcje kształtowania międzynarodowej konkurencyjności

gospodarki narodowej .............................................. 41

1.4. Metody analizy imierniki kształtowania się przewag komparatywnych .... 53

1.5. Podstawowe formuły analizy intensywności istruktury handlu

wewnątrzgałęziowego .............................................. 61

1.6. Podsumowanie iwnioski ........................................... 68

Rozdział2

Kapitał ludzki iinnowacje –podstawowe pojęcia, miary iwzajemne

zależności (Ziemowit Czajkowski, Arkadiusz Michał Kowalski,

BeataMichorowska, Marzenna Anna Weresa) .............................. 73

2.1. Pojęcie kapitału ludzkiego (Ziemowit Czajkowski) ...................... 74

2.2. Metody oceny zasobów kapitału ludzkiego (Ziemowit Czajkowski) ........ 75

2.3. Innowacyjność –podstawowe definicje iekonomiczna interpretacja

(Arkadiusz Michał Kowalski, Beata Michorowska) ...................... 98

2.4. Metody pomiaru innowacji iinnowacyjności gospodarek

(Arkadiusz Michał Kowalski, Beata Michorowska) ...................... 99

2.5. Podsumowanie iwnioski: kapitał ludzki iwiedza jako elementy

narodowych systemów innowacji (Marzenna Anna Weresa) ............. 104

Spis treści

Rozdział3

Koncepcja narodowego systemu innowacji akonkurencyjność

międzynarodowa –ujęcie teoretyczne (Marzenna Anna Weresa) ............ 107

3.1. Innowacje –główna determinanta konkurencyjnych przewagi narodów ... 108

3.2. Działalność innowacyjna korporacji transnarodowych jako czynnik

konkurencyjności krajów, regionów ibranż ............................ 115

3.3. Handel zagraniczny ainnowacyjność firm, branż ikrajów ............... 122

3.4. Wpływ innowacji naprzewagi konkurencyjne przedsiębiorstw ........... 123

3.5. Innowacje apoziom dobrobytu ...................................... 126

3.6. Etapy konkurencyjnego rozwoju itypologia narodowych systemów

innowacji ......................................................... 127

3.6. Podsumowanie .................................................... 132

Rozdział4

Kapitał ludzki iinnowacje jako determinanty konkurencyjności whandlu

międzynarodowym –ujęcie modelowe (Ziemowit Czajkowski) ............. 133

4.1. Założenia modelu .................................................. 133

4.2. Schemat koncepcyjny modelu ipomiar zmiennych ..................... 134

4.3. Ostateczna postać modelu .......................................... 147

4.4. Metoda ikryterium wyodrębnienia grup państw ....................... 148

4.5. Wstępna weryfikacja empiryczna modelu ............................. 149

4.6. Model –weryfikacja statystyczna .................................... 162

4.7. Podsumowanie iwnioski ........................................... 180

Część II

ZMIANY PRZEWAG KONKURENCYJNYCH WHANDLU

ZAGRANICZNYM AROZWÓJ NARODOWEGO SYSTEMU INNOWACJI

DOŚWIADCZENIA WYBRANYCH KRAJÓW ........................ 193

Rozdział5

Międzynarodowa konkurencyjność państw odynamicznych systemach

innowacji ............................................................ 195

5.1. Studium przypadku: Finlandia (Krzysztof Falkowski) .................... 196

5.2. Studium przypadku: Szwajcaria (Ireneusz Bil) .......................... 224

5.3. Studium przypadku: Irlandia (Arkadiusz Michał Kowalski) .............. 244

Rozdział6

Międzynarodowa konkurencyjność państw ostabilnie funkcjonujących

systemach innowacji .................................................. 271

6.1. Studium przypadku: Niemcy (Andreas Bielig, Józef Olszyński) ............ 271

6.2. Studium przypadku: Austria (Grażyna Wojtkowska-Łodej) ............... 299

Spis treści

6.3. Studium przypadku: Hiszpania (Oskar Kowalewski) .................... 324

6.4. Studium przypadku: Stany Zjednoczone (Tomasz Napiórkowski) ......... 348

Rozdział7

Międzynarodowa konkurencyjność państw odoganiających systemach

innowacji ............................................................ 365

7.1. Studium przypadku: Polska (Mariusz-Jan Radło) ....................... 365

7.2. Studium przypadku: Węgry (Marcin Gomułka) ........................ 392

Rozdział8

Międzynarodowa konkurencyjność państw oniezbilansowanych systemach

innowacji ............................................................ 413

8.1. Studium przypadku: Rosja (Krzysztof Falkowski) ....................... 413

8.2. Studium przypadku: Chiny (Günter Heiduk, Agnieszka McCaleb) ......... 441

8.3. Studium przypadku: Meksyk (Beata Michorowska) ..................... 458

Podsumowanie iwnioski dla polityki gospodarczej wspierającej

wzmacnianie pozycji konkurencyjnej krajowych dóbr narynkach

zagranicznych wperspektywie średnio idługookresowej

(Marzenna Anna Weresa) ............................................... 489

Bibliografia .......................................................... 495

Aneks (Mariusz-Jan Radło) ............................................. 533

Wprowadzenie

Procesy przechodzenia od gospodarki przemysłowej do gospodarki opartej

nawiedzy sąobecnie przedmiotem zainteresowania zarówno naukowców, polityków

gospodarczych, jak iprzedsiębiorców. Wwielu krajach wyczerpują się dotychcza-

sowe źródła rozwoju społeczno-ekonomicznego, takie jak: niskie koszty pracy,

dostępność tanich surowców czy korzystne położenie geograficzne. Gospodarki

teposzukują nowych źródeł przewagi konkurencyjnej, które pozwolą nautrzy-

manie wzrostu m.in. poprzez zwiększenie udziału whandlu międzynarodowym.

Jak pokazują prace teoretyczne, czynniki konkurencyjności zmieniają siłę swego

oddziaływania nagospodarkę danego kraju wraz ze zmieniającym się poziomem

jego rozwoju gospodarczego ize zmianą warunków otoczenia instytucjonalnego,

wjakich działają jego podmioty gospodarcze (por.: np.Porter, 1990; Bieńkowski,

Weresa, Radło, 2010; Misala, 2011). Teoria potwierdza także, że nastąpiła zmiana

znaczenia wielu czynników konkurencyjności ze względu napostęp technologiczny

oraz globalizację iintegrację gospodarczą. Szereg procesów wgospodarce światowej

iposzczególnych krajach zwiększyło wagę nietradycyjnych czynników konkuren-

cyjności, niegdyś omniejszym znaczeniu, takich jak np.kapitał ludzki, poziom

innowacyjności, zdolność do kreacji iwykorzystania najnowszych technologii,

stan rozwoju ijakość infrastruktury, klastry przemysłowe. Ponadto, zmieniająca się

struktura popytu światowego wzmacnia znaczenie whandlu międzynarodowym

dóbr owyższej jakości inowoczesności technologicznej. Popyt ten mogą zaspokajać

tylko tekraje, które mają zdolność do szybkiego akumulowania iwykorzystywania

zasobów wiedzy. To zkolei, ponownie wzmacnia rolę nietradycyjnych czynników

konkurencyjności związanych zwiedzą, innowacjami, jakością procesów produk-

cyjnych izarządczych oraz instytucji.

Niniejsza monografia koncentruje się naocenie znaczenia dla międzynaro-

dowej konkurencyjności gospodarek dwóch zyskujących obecnie naznaczeniu

czynników, amianowicie kapitału ludzkiego oraz innowacji. Międzynarodowa

konkurencyjność gospodarek rozumiana jest tutaj wwąskim znaczeniu jako utrzy-

mywanie długookresowych przewag konkurencyjnych whandlu międzynarodowym.

Przewagi teanalizowane sąwniniejszej książce zwykorzystaniem wskaźników

konkurencyjności eksportu (struktura handlu, ujawniona przewaga względna,

Wprowadzenie

rozmiary handlu wewnątrzgałęziowego, itp.). Kształtowanie się konkurencyjności

krajów narynkach zagranicznych oceniono wtrzech przekrojach, wykorzystując

jakościowe klasyfikacje przemysłów, odwołujące się do takich kryteriów, jak:

•

poziom technologiczny przemysłów przetwórczych –klasyfikacja opracowana

napotrzeby OECD (Hatzichronoglou, 1997), pozwalająca ocenić innowacyjność

technologiczną;

•

stopień wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wproce-

sie wytwórczym –klasyfikacja stosowana do analiz konkurencyjności Unii

Europejskiej (Peneder, 1999) umożliwiająca uchwycenie nie tylko innowacji

technologicznych, ale też organizacyjnych imarketingowych;

•

poziom kwalifikacji siły roboczej, będący podstawą danego przemysłu –klasy-

fikacja pozwalająca ocenić znaczenie kapitału ludzkiego dla konkurencyjności

whandlu zagranicznym (Peneder, 1999)

Wkolejnych rozdziałach monografii pokazano zarówno od strony teorii, jak

ipraktyki, wjaki sposób akumulacja kapitału ludzkiego izmiany innowacyjności

wpływają nakształtowanie się przewag konkurencyjnych whandlu międzynarodo-

wym. Do analiz zależności między innowacjami ikapitałem ludzkim wykorzystana

została koncepcja narodowego systemu innowacji. Dzięki takim wspólnym ramom

ujmującym jednocześnie problematykę innowacyjności zcharakterystyką kapitału

ludzkiego możliwe było określenie, czy iwjakim stopniu sposób funkcjonowanie

narodowego systemu innowacji determinuje przewagi konkurencyjne krajów

wwymianie handlowej.

Książka podzielona jest nadwie części. Pierwsza znich (rozdziały 1−4) sku

pia się nazagadnieniach teoretycznych imetodyce badania międzynarodowej

konkurencyjności, kapitału ludzkiego iinnowacyjności oraz pokazuje wzajemne

zależności między tymi zjawiskami. Wrozdziale 1 przedstawiono kontrowersje

wokół koncepcji konkurencyjności ijej mierzenia, odwołując się do dotychczaso

wego dorobku odpowiedniej teorii ortodoksyjnej iheterodoksyjnej ocharakterze

normatywnym. Szczególną uwagę zwraca się naproblemy kształtowania się

przewag komparatywnych ipolitykę kształtowania owych przewag (tzw.przewag

konkurencyjnych) whandlu zagranicznym poszczególnych krajów iich grup we

współczesnej gospodarce światowej. Rozdział2 poświęcony jest teoretycznym

ujęciom kapitału ludzkiego iinnowacyjności oraz sposobom pomiaru tych zjawisk.

Efektem jest wyznaczenie wspólnych ram analizy obu zagadnień wodniesieniu do

Szerzej naten temat wAneksie.

Wprowadzenie

poszczególnych krajów –jest tokoncepcja narodowego systemu innowacji. Jej szerszą

charakterystykę izwiązek zkonkurencyjnością zawarto wrozdziale 3 monografii.

Relacje między narodowym systemem innowacji akonkurencyjnością gospodarek

sąanalizowane przy wykorzystaniu koncepcji konkurencyjnej przewagi narodów

M.Portera, rozszerzonej oaspekty powiązań międzynarodowych wskazywanych

nagruncie teorii przez J.Dunninga iP.Krugmana. Novum tego ujęcia stanowi

systemowe podejście do innowacyjności ipróba uchwycenia dwukierunkowej

relacji sprzężeniowej między systemem innowacji akonkurencyjnością whan-

dlu zagranicznym. Na tej podstawie wskazuje się natrzy wymiary wzajemnych

związków systemów innowacyjnych ikonkurencyjności: wymiar technologiczny,

instytucjonalny oraz międzynarodowy. Rozdział zamyka typologia narodowych

systemów innowacji wgospodarce światowej, oparta nakryteriach opisujących

innowacyjność istopień rozwoju kapitału ludzkiego wposzczególnych krajach.

Wyróżniono sześć głównych typów narodowych systemów innowacji. Uwzględ-

niając ich cechy charakterystyczne, wkolejnym, 4 rozdziale poddano weryfikacji

hipotezę dotyczącą zróżnicowanego wpływu wposzczególnych grupach państw

determinant konkurencyjności (wtym wszczególności kapitału ludzkiego iinno

wacji) naprzewagi konkurencyjne whandlu międzynarodowym.

Druga cześć monografii (rozdziały 5−8) ma charakter empiryczny. Są tostudia

przypadków wybranych krajów, charakteryzujących się odmiennymi modelami

narodowego systemu innowacji. Celem tej części monografii jest ilustracja teoretycz-

nych ustaleń, które można ująć wstwierdzeniu, iż akumulacja iabsorpcja wiedzy

oraz innowacyjne zastosowanie technologii mogą być czynnikiem umożliwiają

cym skuteczne konkurowanie zpaństwami iregionami oniskich jednostkowych

kosztach pracy. Wczęści empirycznej monografii przeanalizowano 12 państw

oodmiennych typach narodowych systemów innowacji (NSI). Zgrupy rozwinię-

tych systemów innowacyjnych wybrano dwa typy NSI: dynamiczne oraz stabilnie

funkcjonujące. Dynamiczny typ narodowego systemu innowacji isposób, wjaki

jego funkcjonowanie przekłada się naprzewagi konkurencyjne wwymianie mię

dzynarodowej ilustrują studia przypadków trzech państw: Finlandii, Irlandii oraz

Szwajcarii zawarte wrozdziale 5. Międzynarodową konkurencyjność ijej zmiany

wpaństwach ostabilnie funkcjonujących narodowych systemach innowacji oce-

niono wrozdziale 6 prezentując doświadczenia Niemiec, Austrii, Hiszpanii iUSA.

Kolejna grupa państw, charakteryzująca się tzw.„doganiającym” typem systemu

innowacji jest reprezentowana przez Polskę iWęgry, których przewagi konkuren

cyjne wkontekście rozwoju zasobów ludzkich iinnowacyjności przeanalizowano

wrozdziale 7. Najbardziej różnorodną grupę krajów omawia rozdział 8. Ich wspólną

cechą jest to, że analizowane trzy państwa charakteryzują się niezbilansowanym

Wprowadzenie

typem narodowego systemu innowacji. Wstudiach przypadków, opracowanych dla

tych trzech państw, tj.Rosji, Chin iMeksyku poszukuje się odpowiedzi napyta-

nie, jaki jest związek kapitału ludzkiego, innowacyjności oraz konkurencyjności

whandlu zagranicznym wtych krajach, które jak dotychczas konkurują głównie

niskimi kosztami pracy.

Podsumowaniem obu części monografii –teoretyczno-modelowej iempirycznej

–sąwnioski końcowe irekomendacje dla polityki gospodarczej, zuwzględnieniem

narzędzi polityki gospodarczej, wspierającej wzmacnianie pozycji konkurencyjnej

gospodarek wperspektywie średnio idługoterminowej. Konkluzje teodnoszą się

do krajów oróżnych typach systemów innowacji, ale zwłaszcza mają kluczowe

znaczenie dla państw takich jak Polska. WPolsce (podobnie jak iwinnych krajach

rozwiniętych) wyczerpały się już możliwości konkurowania bazujące naczynnikach

tradycyjnych, takich jak niski koszt siły roboczej. Ztego względu rekomendacje

zawarte wczęści wnioskowej dotyczące narzędzi polityki gospodarczej, pobudza

jących akumulację kapitału ludzkiego iinnowacyjność mogą być pomocne przy

realizacji strategii rozwoju umożliwiającej trwałą poprawę międzynarodowej

konkurencyjności wdługim okresie.

Zaprezentowane wniniejszej monografii badania zostały zrealizowane

wlatach2011−12 wInstytucie Gospodarki Światowej przy Kolegium Gospodarki

Światowej wSzkole Głównej Handlowej wWarszawie wramach projektu badaw

czego nr3926/B/H03/2011/40 pt. „Kapitał ludzki iinnowacyjność jako czynniki

długookresowych przewag konkurencyjnych whandlu międzynarodowym. Wnioski

dla Polski” finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki. Zespół auto-

rów składa podziękowania władzom ipracownikom Szkoły Głównej Handlowej

wWarszawie, aszczególnie współpracownikom zKolegium Gospodarki Światowej

za wsparcie organizacyjne, atakże za twórcze, stymulujące dyskusje naróżnych

etapach realizacji zadań badawczych. Autorzy monografii kierują także podzięko-

wania do kolegów zzagranicznych ośrodków akademickich zajmujących się bada-

niem konkurencyjności, awszczególności do naukowców działających wramach

wsieci Microeconomics of Competitiveness przy Harvard Business School za debaty

wczasie konferencji iseminariów, które wniosły znaczący wkład do interpretacji

wyników analiz prowadzonych wramach tego projektu.

Marzenna Anna Weresa



KAPITAŁ LUDZKI I INNOWACJE

A PRZEWAGI KONKURENCYJNE

W HANDLU ZAGRANICZNYM

– UJĘCIE TEORETYCZNE I MODELOWE



Teoretyczne podstawy rozwoju

długookresowych przewag konkurencyjnych

w handlu międzynarodowym

Józef Misala

Współcześnie jesteśmy świadkami coraz szybszego procesu internacjonalizacji

życia gospodarczego. Wiele jest przyczyn tego stanu rzeczy, ale za dominującą

można uznać dążenie do podwyższania poziomu dobrobytu ludności poszcze-

gólnych krajów iregionów. Powoduje tocoraz intensywniejsze konkurowanie

między sobą różnorodnych podmiotów ekonomicznych (gospodarstw domowych,

przedsiębiorstw, ich zrzeszeń itd.) zarówno narynkach krajowych, jak inarynku

międzynarodowym. Wtej walce uczestniczą też różnorodne władze poszcze-

gólnych krajów iich grup, które określają ramy instytucjonalno-instrumentalne

(systemowe) konkurowania owych podmiotów. Towarzyszy temu prowadzenie

badań teoretycznych, które sąukierunkowane narozwój swoistej subdyscypliny

nauk ekonomicznych, określanej ogólnie mianem teorii ipolityki międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki narodowej.

Głównym celem niniejszego rozdziału jest omówienie teoretycznych podstaw

rozwoju międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej określonego

kraju, aściślej rozwoju jego długookresowych przewag konkurencyjnych whandlu

międzynarodowym ze szczególnym uwzględnieniem ich istoty, czynników deter-

minujących imetod analizy. Celem jest też sformułowanie wniosków dla analityków

międzynarodowej konkurencyjności ipolityków gospodarczych szczebla central-

nego. Chodzi przede wszystkim oprzedstawienie zarysu dotychczasowego dorobku

odpowiedniej teorii ortodoksyjnej iheterodoksyjnej ocharakterze normatywnym

(normative orthodox and heterodox theory) przy zwracaniu szczególnej uwagi napro-

blemy naturalnego (obiektywnego) kształtowania się przewag komparatywnych

ipolitykę kształtowania owych przewag (tzw.przewag konkurencyjnych) whandlu

zagranicznym poszczególnych krajów iich grup, azatem wsumie whandlu mię-

dzynarodowym wramach współczesnej gospodarki światowej.





Wrozważaniach zawartych wkolejnych podrozdziałach koncentruje się uwagę

nateoretycznych zagadnieniach konkurowania wskali makro, azatem naszczeblu

krajów. Nie oznacza to, że pomija się całkowicie problemy międzynarodowego

konkurowania innego typu podmiotów gospodarczych, zwłaszcza gospodarstw

domowych iróżnego typu przedsiębiorstw. Te problemy traktuje się zzałożenia

jako drugoplanowe, co nie jest równoznaczne zniedostrzeganiem ich znaczenia,

które jest wsumie duże irosnące.

1.1. Istota teorii międzynarodowej konkurencyjności

gospodarki narodowej

1.1.1. Koncepcja międzynarodowej konkurencyjności

Wdość powszechnym przekonaniu każda teoria ekonomiczna, powinna pełnić

trzy podstawowe funkcje, amianowicie funkcję wyjaśniającą, funkcję decyzyjną

itzw.funkcję optymalizacji uwarunkowań. Wprzypadku teorii międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki narodowej funkcja wyjaśniająca polega naułatwieniu

zrozumienia procesu kształtowania się tejże konkurencyjności poszczególnych gospo

darek narodowych wprzeszłości, funkcja decyzyjna –nadostarczaniu wskazówek

dotyczących kształtowania intensywności istruktury konkurowania poszczególnych

krajów i/lub ich grup wprzyszłości, natomiast funkcja optymalizacji uwarunkowań

–nadostarczaniu wskazówek przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozwiązań

typu systemowego (np.kształtowania się praw własności iich egzekucji, kształtowania

się polityki pieniężnej, fiskalnej, strukturalnej itd. wdanym kraju czy też wgrupie

krajów), które mogą imają sprzyjać podwyższaniu międzynarodowej zdolności kon-

kurencyjnej ibieżącej międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej

danego kraju, zwanej też jego międzynarodową konkurencyjnością sensu stricto i/lub

jego międzynarodową bieżącą przewagą konkurencyjną (Bossak, 1984, 2000, 2006;

Bossak, Bieńkowski, 2001, 2004; Dołęgowski, 2002; Wysokińska, 2004; Misala, 2007,

2009, 2011a; Borowski, 2008; Bieńkowski, Weresa, Radło, red., 2010).

Współcześnie nadal daleko nam jeszcze do dysponowania pełną izwartą teorią

międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju pełniącej

trzy ww.funkcje irozumianej jako zbiór odpowiednich założeń, jednoznaczną

ipowszechnie akceptowaną definicję tejże konkurencyjności ijej elementów skła-

dowych, specyfikację czynników determinujących, metod imierników analizy oraz

niepodważalnych wniosków dla polityki gospodarczej. Dysponujemy jednakże

znacznym dorobkiem umożliwiającym izarazem ułatwiającym proces tworzenia





tej teorii, wtym m.in. jej istoty ipodstawowych zasad. Zarys tego dorobku przed-

stawia się narysunku 1.1.

Rysunek 1.1. Schemat związków między teorią międzynarodowego podziału pracy,

teoriami wzrostu gospodarczego i docelową teorią konkurencyjności

międzynarodowej

Międzynarodowy podział pracy

Teorie wymiany

międzynarodowej

Teorie zagranicznej

i międzynarodowej polityki

ekonomicznej

Teorie i hipotezy handlu

międzynarodowego

Przedklasyczne hipotezy

Teorie klasyczne

-teoria kosztów absolutnych

-teoria kosztów względnych

Teorie neoklasyczne

-teoria kosztów realnych

-teoria kosztów alternatywnych

-teoria obﬁtości zasobów

Teorie współczesne

-teorie neoczynnikowe

-teorie neotechnologiczne

-teorie popytowo-podażowe

Teorie migracji czynników

wytwórczych

Teorie ortodoksyjne

-teoria migracji siły roboczej

-teoria migracji kapitału

Teorie współczesne

-teorie i hipotezy funkcjonowania

wielkich korporacji transnarodowych

-inne

Teoria międzynarodowej

wymiany usług

Teoria lokalizacji

-tradycyjna

-współczesna

-„nowa geograﬁa”

-inne

Teorie wzrostu gospodarczego

Docelowa teoria konkurencyjności międzynarodowej, w tym:

-założenia

-deﬁnicja konkurencyjności międzynarodowej

-czynniki determinujące

-metody i mierniki analizy

-wnioski dla polityki gospodarczej

Źródło: Opracowanie własne.



Stopniowo tworzoną teorię międzynarodowej konkurencyjności gospodarki

narodowej danego kraju można podzielić nadwie zasadnicze części, amianowicie

nateorię normatywną (opisową) tejże konkurencyjności oraz teorię polityki sku-

tecznego konkurowania krajów i/lub ich grup wskali międzynarodowej. Jeśli przy

tym chodzi onormatywną (opisową) teorię międzynarodowej konkurencyjności

gospodarki narodowej towpiśmiennictwie ekonomicznym odróżnia się dość

wyraźnie dwie kategorie, amianowicie międzynarodową zdolność konkurencyjną

(international competitive ability) oraz międzynarodową konkurencyjność sensu

stricto (international competitiveness sensu stricto) gospodarki narodowej.

Istnieje wiele ogólnych definicji międzynarodowej zdolności konkurencyjnej

poszczególnych gospodarek narodowych. Zczysto teoretycznego punktu widzenia

bardzo przekonywująca wydaje się definicja J. W.Bossaka (1984, s.37), który pisze

„(…) Międzynarodową zdolność konkurencyjną można (…) określić poprostu

jako zdolność do walki, rywalizacji okorzyści związane zudziałem kraju wmię-

dzynarodowym podziale pracy. Zdolność tama charakter względny wdwojakim

sensie: popierwsze wstosunku do innych krajów, podrugie, wstosunku do cha

rakterystycznych dla danego etapu rozwoju cech konkurencji międzynarodowej”.

Międzynarodowa zdolność konkurencyjna definiowana jest najczęściej jako

zdolność danego kraju do walki, rywalizacji okorzyści płynące zrozwoju społecznego

podziału pracy imiędzynarodowej wymiany gospodarczej (Bossak, 1984, s.37). Na

gruncie ściśle teoretycznym można dalej wyróżnić dwa zasadnicze, zmieniające się

komponenty międzynarodowej zdolności konkurencyjnej gospodarki narodowej

danego kraju. Chodzi zjednej strony otzw.komponent realny, rozumiany jako

rzeczywista (uprzedmiotowiona) sfera gospodarowania, zdrugiej zaś otzw.kom

ponent instytucjonalno-instrumentalny, rozumiany jako sfera regulacji tj.ustrój

gospodarczy, określany też mianem systemu funkcjonowania gospodarki.

Jest sprawą oczywistą, że zpunktu widzenia kształtowania się międzynarodowej

zdolności konkurencyjnej danego kraju istotne znaczenie ma każdy zww.kom-

ponentów oraz jego części składowych włącznie ztakimi często niedocenianymi,

jak chociażby klimat, infrastruktura twarda (np.drogi, mosty, porty) oraz miękka

(np.połączenia telekomunikacyjne), normy etyczne imoralne czy religia. Co więcej,

owe komponenty iich części składowe sąwkażdym momencie wzajemnie zależne

iwspółzależne (Sulmicki, 1977; Misala, 2004; 2007; 2011a).

Zekonomicznego punktu widzenia ważne sąm.in. zdolności iskłonności do

oszczędzania. Są one ważne, dlatego że zoszczędności rodzi się szeroko rozumiany

kapitał, czyli nadzwyczaj istotny czynnik wytwórczy.

Ważne sątakże zdolności iskłonności do inwencji iinnowacji. Na ich podsta

wie rodzi się bowiem kolejny, bardzo istotny czynnik wytwórczy. Chodzi owiedzę



techniczną (technologię), która jest dodatkowo czynnikiem relatywnie rzadkim,

azatem drogim. Ułatwia on racjonalne gospodarowanie nie tylko kapitałem, ale

także środowiskiem naturalnym.

Trzecim ważnym czynnikiem sązdolności iskłonności ludzi do samoorgani

zowania się. Wpływają one nakształtowanie się systemu politycznego igospodar-

czego. To właśnie społeczeństwa inarody zdolne oraz skłonne się samoorganizować

sąwstanie wprowadzić oraz odpowiednio rozwijać takie systemy polityczne

igospodarcze, które sprzyjają wzmacnianiu zdolności iskłonności do oszczędzania,

atakże do inwencji oraz innowacji.

Od pojęcia międzynarodowa zdolność konkurencyjna (international competitive

ability) należy zdecydowanie odróżniać pojęcie międzynarodowa konkurencyjność

sensu stricto (international competitiveness sensu stricto). Stanowi ona jedynie część

składową omówionej wcześniej szeroko rozumianej konkurencyjności międzynaro-

dowej, azatem –jak wiadomo –niezdefiniowanej jeszcze wpełni międzynarodowej

konkurencyjności sensu largo. Pod pojęciem międzynarodowej konkurencyjności

sensu stricto rozumie się przy tym aktualny stan ikierunki zmian realnego iinstytu-

cjonalnego komponentu międzynarodowej zdolności konkurencyjnej danego kraju

wwalce okorzyści zuczestnictwa wmiędzynarodowym podziale pracy (Bossak,

1984 i2002; Bossak, Bieńkowski, 2004; Misala, 2007, 2009, 2011a).

Na gruncie ściśle teoretycznym można mówić owystępowaniu określonych

związków między kształtowaniem się międzynarodowej zdolności konkurencyjnej

imiędzynarodowej konkurencyjności sensu stricto gospodarki narodowej okre-

ślonego kraju. Chodzi osprzężenia zwrotne, naktórych rozwój wywiera również

wpływ odpowiednia polityka gospodarcza.

1.1.2. Przejawy międzynarodowej konkurencyjności sensu stricto

Naukowe rozważania natemat przejawów międzynarodowej konkurencyjności

sensu stricto naszczeblu makroekonomicznym zapoczątkowali przedstawiciele

tzw.merkantylizmu, aprzede wszystkim klasycy ekonomii politycznej, zwłaszcza

A.Smith oraz D.Ricardo

. Właśnie do ich dorobku nawiązał bezpośrednio jeden

ze współczesnych prekursorów tworzonej nadal teorii międzynarodowej konkuren-

cyjności naszczeblu narodowym, amianowicie B.Balassa (1962), który za główny

przejaw tejże konkurencyjności uznał szeroko rozumianą zdolność danego, anali-

zowanego kraju do sprzedaży (ability tosell). Później inni ekonomiści, azwłaszcza

H.Trabold (1995), J.Reiljan, M.Hinrikus iA.Ivanov (2000), U.Verblane (2006)

Szerzej natetematy zob.m.in.: Reinert (1994); Kibritcioglu (2002); Misala (2009).

20

iJ.Misala (2007, 2011) dołączyli do tych przejawów cztery inne zdolności, amia-

nowicie zdolność kraju do zwiększania atrakcyjności dla mobilnych czynników

wytwórczych (ability toattract), zdolność do inwencji iinnowacyjności (ability

toinvent and toinnovate), zdolność do dostosowywania się do różnego rodzaju

tzw.szoków wewnętrznych izewnętrznych (ability toadjust) oraz zdolność do

powiększania dochodów (ability toearn). Wostatecznym efekcie powstała swego

rodzaju piramida koncepcji rozwoju iprzejawów kształtowania się międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki narodowej sensu stricto danego kraju (rysunek 1.2).

Rysunek 1.2. Kształtowanie się wzajemnych współzależności pomiędzy

międzynarodową zdolnością konkurencyjną i międzynarodową

konkurencyjnością w miarę upływu czasu

Czynniki determinujące

Zdolność do

powiększania

dochodów

i konsekwencje

(ability to earn)

Szeroko rozumiana wiedza

(knowledge )

Zdolność do

sprzedaży

(ability to sell)

Zdolność do

zwiększania

atrakcyjności kraju

(ability to aract)

Zdolność do

inwencji

i innowacyjności

(ability to invent and

innovate)

Zdolność do

dostosowania się

(ability to adjust)

Źródło: Opracowanie własne napodstawie Trabold (1995), Reiljan, Hinrikus, Ivanov (2000), Verblane (2006).

Należy jednak zauważyć, że relacje między zdolnościami wskazanymi narys. 1.2

–pomijając nawet problem zdolności społeczeństwa danego kraju do tzw.samoor-

ganizowania się, czyli problem tzw.konkurencyjności systemowej –mogą izazwy-

czaj kształtują się wsposób zróżnicowany, jeśli uwzględniać ich rozwój wujęciu

czasowym, aściślej –wróżnych przekrojach czasowych (tabela 1.1).



Tabela 1.1. Kształtowanie się różnorodnych przejawów międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju w krótkim, średnim

i długim okresie według rozwiązań modelowych

Okresy czasu Zdolność do

podwyższania

poziomu dochodu

(ability to earn)

Zdolność do

sprzedaży

(ability to sell)

Zdolność do

zwiększania

atrakcyjności kraju

(ability to aract)

Zdolność do

innowacyjności

(ability to innovate)

Zdolność do

dostosowania się

(ability to adjust)

Krótki

Średni

Długi

Poziom zamożności

per capita

uzależniony od

kształtowania się

popytu

zagranicznego

Udział inwestycji

w kształtowaniu się

globalnego popytu

decyduje

o kształtowaniu się

zmian zasobów

krajowego kapitału

Pozyskiwanie

zagranicznego

popytu

sprzyja

rozwojowi

produkcji

krajowej

Wpływa na

ksztaltowanie się

konkurencyjności

typu pozacenowego

(jakościowego)

Wpływa na

kształtowanie się

oczekiwań

inwestorów

i konsumentów

Poziom zamożności

per capita

równoznaczny

z tzw. poziomem

naturalnym

Zakłócenia na rynku

pracy wywierają

wpływ na

kształtowanie się

rozmiarów produkcji

Wzrost rozmiarów

potencjału

produkcyjnego per

capita wskutek

zmian

intensywności

wykorzystywania

kapitału I poziomu

rozwoju

technologicznego

Efekty

międzynarodowego

konkurowania

o mobilne czynniki

wytwórcze wpływają

na kształtowanie się

zasobów kapitału

rzeczowego

i ludzkiego

Wpływa na

kształtowanie się

możliwości

wykorzystania

różnic w poziomie

produkcyjności

czynników

wytwórczych

(poprzez postęp

techniczny)

Wpływa na

kształtowanie się

procesu przemian

strukturalnych

i jakościowe aspekty

procesu

konkurowania

w skali

międzynarodowej

Źródło: Heileman, Lehmann, Ragnitz (2006, s.20).

Ztreści tabeli 1.1 wynika jednoznacznie, że popierwsze, znaczenie czynników

determinujących kształtowanie się międzynarodowej konkurencyjności sensu stricto

gospodarki narodowej ulega zmianom wczasie. Po drugie, nawet wstosunkowo

krótkim okresie intensywność siły oddziaływania poszczególnych czynników iich

grup (np.zdolności do sprzedaży izdolności do dostosowywania się) jest odmienna

wkrajach ozróżnicowanych poziomach rozwoju gospodarczego. Zauważają to m.in.

X.Sala-I–Martin oraz E. V.Artadi (2004), którzy sugerują wyraźnie konieczność

odróżniania siły oddziaływania determinant wróżnych grupach krajów

Szerzej naten temat wrozdziale 3.

22

Chodzi orelatywne znaczenie różnorodnych czynników determinujących

kształtowanie się międzynarodowej konkurencyjności sensu stricto (także mię-

dzynarodowej zdolności konkurencyjnej) wkrajach najwyżej rozwiniętych (fore-

runner countries, leaders) oraz wkrajach doganiających (catching-up countries).

Na gruncie ściśle teoretycznym istota problemu sprowadza się m.in. (azatem nie

tylko) do tego, że wkażdym momencie „t”wkażdym zkrajów inaczej kształtuje

się funkcja produkcji, atakże wyposażenia wpodstawowe zasoby. Zobserwacji

tej wynika konkluzja, iż siła wpływu kapitału ludzkiego iinnowacji nakonku-

rencyjność whandlu zagranicznym jest ściśle związana zosiągniętym poziomem

rozwoju kraju.

1.2. Przewagi komparatywne i przewagi konkurencyjne

w ujęciach teoretycznych

Do dzisiejszego dnia obserwuje się trudności ze zrozumieniem istoty przewag

komparatywnych, czy też porównawczych (comparative advantages) oraz istoty

przewag konkurencyjnych (competitive advantages). Warto zatem odpowiednie

zagadnienia nieco uporządkować.

1.2.1. Przewagi komparatywne w ujęciu statycznym i główne

przesłanki ich występowania

Wujęciu statycznym podstawowym iniepodważalnym prawem racjonalnego

gospodarowania wskali międzynarodowej jest sformułowana w1817 r. przez

D.Ricardo zasada kosztów względnych (komparatywnych), która stanowi zasad-

niczą część jego szerszej teorii powszechnie eksponowanej wwielu różnorodnych

podręcznikach zzakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych

. Można

ją uznać za taką m.in. dlatego, że stanowi ona rozszerzenie izarazem specyficzne

uogólnienie sformułowanej w1776 r. przez A.Smitha zasady przewag absolutnych

wwymianie międzynarodowej. Co więcej, tazasada –nadzwyczaj istotne prawo

ekonomii politycznej –stanowi do dzisiejszego dnia punkt wyjścia swoistych rein-

terpretacji, które sąwgruncie rzeczy niczym innym jak próbami nieco odmiennego

ujęcia podstawowych przesłanek rozwoju handlu iszerzej rozumianej międzyna-

rodowej wymiany gospodarczej, azatem źródeł jej występowania.

Wiele wskazuje nato, że prekursorem wtym zakresie był faktycznie inny angielski ekonomista

–R.Torrens, który opublikował ciekawy artykuł kilka latwcześniej niż D.Ricardo, ale który nie spo-

tkał się ztakim uznaniem, jak właśnie przełomowa praca D.Ricardo.

Wujęciu statycznym naszczeblu makroekonomicznym za najważniejsze

przesłanki rozwoju międzynarodowej wymiany produktów (towarów iusług) oraz

mobilnych czynników wytwórczych uznaje się zróżnicowanie krajów pod względem:

a) stopnia zaawansowania techniczno-technologicznego;

b) wyposażenia wpodstawowe czynniki wytwórcze (pracę ikapitał);

c) rozmiarów istruktury popytu, wtym pod względem różnego typu preferencji

inwestycyjno-konsumpcyjnych iupodobań rezydentów;

wielkości ekonomicznej ichłonności rynków wewnętrznych izwiązanych ztym

możliwości osiągania odmiennych korzyści skali wsferze produkcji izbytu;

kształtowania się tzw.struktury rynków (market structures), tj.liczby podmiotów

gospodarczych iintensywności wewnątrzkrajowego konkurowania między nimi;

f) geograficznego położenia wramach gospodarki światowej, kształtowania się

kosztów transportu ikosztów komunikowania się partnerów (tzw.przewag

lokalizacyjnych i/lub aglomeracyjnych);

prowadzenie przez odpowiednie władze krajowe określonej polityki ekono-

micznej, wtym zagranicznej imiędzynarodowej (Deardorff, 1980, 1982, 2003,

2005; Gupta, 2007; Misala, 2011a).

Zróżnicowanie krajów pod względem stopnia zaawansowania techniczno-

-technologicznego, aściślej –pod względem poziomu produkcyjności stosowanych

czynników wytwórczych wwarunkach wolnego rynku ihandlu tonajczęściej

wymieniana przesłanka rozwoju wymiany międzynarodowej towarami iusłu-

gami. Tym samym jest toźródło występowania statycznie ujmowanych przewag

komparatywnych (względnych) lub też ich braku. Występowanie tej przesłanki

wynika zresztą bezpośrednio zrozważań D.Ricardo (także R.Torrensa), jeśli

uogólnić tradycyjnie ujmowaną (tj.zgodnie zujęciem klasyków) zasadę kosztów

komparatywnych oraz sformułować ją wsposób odmienny, tzn. uwzględniając

zamiast mierzonych nakładami pracy, różnic wkosztach produkcji warunkujące

je różnice wwydajności pracy. Przy uwzględnianiu różnic wwydajności pracy

zasadę tęmożna sformułować następująco: dla każdego kraju zawsze opłacalna

jest specjalizacja wprodukcji ieksporcie tych produktów, wprzypadku których

dysponuje on stosunkową przewagą wwydajności pracy (pod względem stopnia

zaawansowania techniczno-technologicznego) nad zagranicą, natomiast nieko-

rzystna jest specjalizacja wprodukcji ieksporcie tych produktów, wprzypadku

których kraj ten nie ma wstosunku do zagranicy (otoczenia gospodarczego) tak

rozumianej przewagi względnej.

Zasada kosztów względnych (komparatywnych), azatem także względnych

przewag pod względem zaawansowania techniczno-technologicznego iwydajności

czynników wytwórczych (ich produktywności) jest wujęciu statycznym istotnym

24

techniczno-bilansowym prawem ekonomicznym, które trudno kwestionować.

Zasada ta–autentyczny ibezcenny dorobek klasyków –wskazuje, jak uzyskać

ilość określonego produktu (wyrobu) przy minimalizacji nakładów lub –co jest

równoznaczne –jak uzyskać większy produkt przy danych nakładach.

Wświetle dotychczasowego dorobku teoretycznego wwarunkach wolnego

rynku ihandlu, inną inadzwyczaj istotną przesłanką występowania handlu

międzynarodowego jest występowanie między krajami różnic pod względem

względnego wyposażenia wpodstawowe czynniki wytwórcze, tj.pracę oraz kapi-

tał itozwłaszcza przy dodatkowych założeniach ekonomii neoklasycznej obraku

mobilności tych czynników wskali międzynarodowej ijednolitej funkcji pro-

dukcji tj.niezmiennej produkcyjności tychże czynników. Chodzi wtedy orozwój

handlu międzynarodowego zgodnie zzasadą obfitości zasobów, która stanowi oś

odpowiedniej teorii sformułowanej wostatecznym kształcie przez E.Heckschera,

B.Ohlina iP. A.Samuelsona (H-O-S). Zgodnie zzasadą H-O-S każdy kraj (lub

inny podmiot gospodarczy) powinien specjalizować się wprodukcji ieksportować

produkty (dobra iusługi), których wewnętrzna produkcja (świadczenie) wymaga

bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego iprzez totańszego

czynnika produkcji (np.pracy wPolsce), ajednocześnie importować produkty

wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego

iwzwiązku ztym relatywnie droższego czynnika (np.kapitału). Treść tej zasady

jest –jak łatwo zauważyć –niczym innym jak tylko reinterpretacją statycznie ujmo-

wanej zasady przewag komparatywnych (względnych) przy wielu rygorystycznych,

wspomnianych wcześniej uwarunkowaniach, azwłaszcza wolnego rynku ihandlu

oraz identyczności funkcji produkcji we współpracujących krajach. Inna sprawa,

że E.Heckscher, B.Ohlin iP. A.Samuelson wyjaśniają dodatkowo wich teorii,

skąd wywodzą się statycznie ujmowane różnice wkosztach icenach. Po prostu

zodmiennego wyposażenia wpodstawowe czynniki wytwórcze tj.pracę ikapitał.

Statycznie ujmowana zasada obfitości zasobów stanowi również podstawową

cześć składową tzw.teorii neoczynnikowych, tj.teorii wktórych uwzględnia się

większą ilość czynników wytwórczych, azarazem niejednorodność (heterogenicz-

ność) pracy ludzkiej ikapitału.

Trzecią przesłanką występowania wwarunkach wolnego rynku ihandlu

statycznych przewag komparatywnych danego jest zróżnicowanie krajów pod

względem rozmiarów istruktury popytu, aściślej –odmiennych preferencji oraz

upodobań konsumentów iinwestorów. Ma torównież miejsce wtedy, gdy mamy

dodatkowo do czynienia zidentycznym poziomem techniczno-technologicznego

zaawansowania partnerów (zidentycznymi funkcjami ich produkcji) iidentycznym

relatywnym wyposażeniem wczynniki produkcji. Kraj Amoże wtedy dysponować

absolutną przewagą względną (komparatywną) wzakresie produktu i/lub produk-

tów, naktóre występuje wnim relatywnie niższy popyt niż wkrajach otoczenia. We

wspomnianych uwarunkowaniach ceny tych produktów sąpoprostu wtymże kraju

absolutnie irelatywnie niższe przed podjęciem handlu tj.wwarunkach autarkii.

Istotną, czwartą przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego zgodnie ze

statycznie ujmowaną zasadą przewag komparatywnych jest zróżnicowanie krajów

pod względem wielkości ekonomicznej ichłonności rynków wewnętrznych. Na

gruncie ściśle teoretycznym, wwarunkach wolnego rynku ihandlu, występowania

identycznych funkcji produkcji iidentycznego wyposażenia wzasoby, identycznych

funkcji preferencji tzw.kraj duży, wyróżniający się chłonnym rynkiem wewnętrznym

dysponuje przewagą komparatywną nad innym krajem (otoczeniem) wzakresie

produktu i/lub większej ich ilości, wprzypadku których można uzyskać rosnące

korzyści skali wsferze produkcji izbytu. Po prostu, cena tych dóbr wdużym kraju

przed podjęciem handlu jest niższa niż winnym kraju (otoczeniu), wprzypadku

którego korzyści skali nie występują.

Za piątą przesłankę rozwoju handlu międzynarodowego zgodnie ze statycznie

ujmowaną zasadą przewag komparatywnych uznaje się zreguły zróżnicowanie krajów

zpunktu widzenia tzw.struktury ich rynków wewnętrznych tj.liczby działających

nanich przedsiębiorstw oraz intensywności współpracy izarazem wzajemnego

konkurowania między nimi. Przyjmuje się bowiem, że teczynniki wywierają istotny,

choć zróżnicowany wpływ nakształtowanie się wtych krajach kosztów produkcji

ihandlu, atakże nakształtowanie się tzw.korzyści skali. Chodzi przy tym nie tylko

orosnące korzyści skali wsferze produkcji izbytu. Chodzi dodatkowo okształto-

wanie się tzw.wewnętrznych izewnętrznych korzyści skali przedsiębiorstw, które

topojęcia wprowadził do literatury fachowej T.Scitovsky (1958). Według niego istota

wewnętrznych korzyści skali sprowadza się do tego, że wmiarę wzrostu rozmia-

rów produkcji przedsiębiorstw określonego kraju zmniejszają się koszty przeciętne

tych przedsiębiorstw iuzyskują one tym samym przewagę kosztowo-cenową nad

innymi przedsiębiorstwami ztego kraju i/lub przedsiębiorstwami zinnych krajów,

zwłaszcza wwarunkach konkurencji niedoskonałej. Zkolei zewnętrzne korzyści

skali rozumiane sąwspółcześnie jako pojawiające się wskutek tego, że wdanym

przedsiębiorstwie czy przedsiębiorstwach określonego regionu i/lub kraju odpo-

wiednie obniżki przeciętnych kosztów icen powodują zwiększenie poziomu ich

konkurencyjności natle pozostałych przedsiębiorstw działających wokreślonej

branży wtymże regionie, kraju i/lub grupie krajów, wtym wświecie jako całości.

Za ważną szóstą już zkolei przesłankę rozwoju handlu zagranicznego imię

dzynarodowego zgodnie ze statycznie ujmowaną zasadą przewag komparatywnych

uznaje się wreszcie zróżnicowanie krajów pod względem geograficznego położenia,



kształtowania się kosztów transportu produktów izabezpieczenia dostaw części

składowych przed podjęciem wymiany. Te aspekty omawiają szeroko wswoich

pracach przedstawiciele tzw.tradycyjnej teorii lokalizacji działalności gospodarczej

(location theory) oraz jej rozwinięć wpostaci tzw.nowej geografii ekonomicznej

(new economic geography).

Nawet przed podjęciem wymiany międzynarodowej wkażdym zkrajów decy-

dując się najej podjęcie można wręcz radykalnie zmienić układ statycznie ujmowa-

nych przewag komparatywnych, względnie też ich braku poprzez wykorzystanie

polityki ekonomicznej. Dla przykładu, jednorazowa dewaluacja waluty narodowej

powoduje niemal automatycznie obniżenie cen krajowych, niemobilnych czynników

wytwórczych (np.ziemi itkwiących wniej zasobów naturalnych) ieksportowanych

towarów, zaś rewaluacja (rewaloryzacja) wywołuje quasi automatycznie (wpraktyce

zpewnym opóźnieniem) skutki odwrotne. Wtym momencie, nagruncie ściśle

teoretycznym znajdujemy się już jednak naetapie tworzenia (kreacji) dynamicznie

ujmowanych przewag komparatywnych lub inaczej –naetapie przekształcania

przewag statycznych wdynamiczne tzn. wkomparatywne przewagi konkurencyjne,

amożliwe do kreowania.

1.2.2. Przekształcanie statycznych przewag komparatywnych

w dynamiczne przewagi konkurencyjne

Wdotychczasowym dorobku teoretycznym można znaleźć wiele cennych wska

zówek dotyczących utrwalania statycznie ujmowanych przewag komparatywnych

ikreacji nowych przewag tego typu, co wymaga oczywiście odpowiedniej polityki

gospodarczej. Wświetle tego dorobku mogą się bowiem zmieniać ifaktycznie

zmieniają się mniej lub bardziej wszystkie wymienione wcześniej przesłanki sta-

tycznie ujmowanej przewagi komparatywnej danego kraju i/lub ich grupy. Oczy-

wiście, bez ingerencji polityków gospodarczych pewne przesłanki ewoluują wolniej

(np.skłonność społeczeństwa do oszczędzania, do inwencji iinnowacyjności, czy

też do tzw.samoorganizowania się również wwymiarze etniczno-kulturowym),

inne zaś szybciej (np.chęć podejmowania ryzyka czy też podporządkowania

się różnego rodzaju normom istandardom ocharakterze ponadregionalnym,

ponadnarodowym czy nawet ogólnoświatowym). Wodniesieniu do tych zagadnień

trudno się doszukać jednolitej formuły interpretacji owych zdolności iskłonności.

A. V.Deardorff (2003) proponuje nawet, aby wujęciu krótko- iśredniookresowym

traktować je jako wielkości względnie stałe.

Możliwości przekształcania statycznych przewag komparatywnych wdynamiczne

przewagi konkurencyjne istnieją m.in. poprzez aktywne uczestnictwo danego kraju



wszeroko rozumianej wymianie gospodarczej tj.wzagranicznej wymianie produk-

tów (towarów iusług) oraz różnorodnych czynników wytwórczych. Wdanym kraju

Amożna podnosić stopień zaawansowania techniczno-technologicznego (zmieniać

nakorzyść funkcję produkcji izwiększać poziom szeroko rozumianej wydajności

pracy) poprzez umiejętną specjalizację, aściślej koncentrację naimporcie dóbr

technologicznie intensywnych ipróbach zwiększenia ich znaczenia weksporcie.

Na tozwracają również uwagę m.in. autorzy teorii neotechnologicznych tj.teorii

luki technologicznej, teorii cyklu życia produktu oraz teorii korzyści skali wsferze

produkcji izbytu (rysunek 1.3).

Rysunek 1.3. Handel międzynarodowy w warunkach występowania między krajami

luki technologicznej

Kraj A

Pełne dysponowanie

nowym produktem

w kraju

Innowacja

Handel międzynarodowy

spowodowany występowaniem

luki technologicznej (t

-t

)

Międzynarodowa

luka popytu

-t

)

Międzynarodowa

luka imitacyjna

-t

)

Pełne

dysponowanie

nowym produktem

zagranicą (w krajac

otoczenia)

Zagranica

Wewnątrzkrajowa

luka imitacyjna (t

-t

)

Źródło: Johns (1985), s.112.

Wświetle autorów teorii luki technologicznej, międzynarodową absolutną

przewagę konkurencyjną może uzyskać kraj (ściślej –przedsiębiorstwa działające

najego terenie), który wyróżnia się wysokim stopniem inwencyjności iinnowa

cyjności, co jest możliwe tylko wokreślonych uwarunkowaniach, azwłaszcza

przy dysponowaniu odpowiednimi zasobami kapitału. Inne kraje mogą go tylko

naśladować mniej lub bardziej udolnie.



Zdolność iskłonność do wprowadzania narynek nowych wyrobów jest także

akcentowana winnej teorii neotechnologicznej, amianowicie wteorii cyklu życia

produktu. Autorem tej teorii jest R.Vernon (1966), ale wsposób przekonywujący

jej główne idee przedstawił nieco wcześniej M. V.Posner (1961).

Rozszerzoną wersję teorii cyklu życia produktu zaprezentował S.Hirsch

(1977), który przedstawiając trzy stadia rozwoju produktu podkreślił nie tyle

absolutne iwzględne różnice wpoziomie rozwoju wiedzy technicznej oraz wtem-

pie postępu technicznego, ile zróżnicowanie krajów iregionów pod względem

wyposażenia wróżnorodne czynniki wytwórcze, azatem również iwkapitał.

Opierając się naidei R.Vernona, autor ten wysunął koncepcję cyklu życia całych

gałęzi gospodarki. Jego zdaniem, gałęzie tepodlegają typowym przeobrażeniom,

którym towarzyszą zmiany wmetodach produkcji oraz wkształtowaniu się

popytu, wolumenu istruktury sprzedaży. Oczywiście, nakażdym etapie rozwoju

regionu, czy też kraju, odmiennie kształtują się możliwości osiągania korzyści

ze skali produkcji izbytu.

Na możliwości przekształcania statycznych przewag komparatywnych wdyna-

miczne przewagi konkurencyjne poprzez rozwój handlu zagranicznego imiędzy-

narodowego wskazują również autorzy tzw.teorii neoczynnikowych. Zgodnie

zautorami izwolennikami tych teorii każdy kraj świata dysponuje wdanym

momencie t określonymi zasobami różnorodnych czynników wytwórczych, którymi

trzeba imożna racjonalnie gospodarować m.in. poprzez odpowiednie ukierunko-

wanie struktury specjalizacji eksportowej (także importowej). Według nich chodzi

oto, aby wykorzystując dynamicznie ujmowaną zasadę obfitości zasobów niejako

„powiększać” ilościowo ijakościowo własne zasoby, zwłaszcza niektóre znich

iwten sposób kreować przewagi konkurencyjne naprzyszłość. Wten sposób można

m.in. powiększać zasoby pracy, szeroko rozumianego kapitału, wiedzy technicznej

ispecyficznego czynnika wytwórczego wpostaci środowiska naturalnego.

Wwarunkach wolnego rynku ihandlu, bardziej skutecznym sposobem utrwa-

lania statycznych przewag komparatywnych itworzenia dynamicznych przewag

konkurencyjnych poprzez wymianę międzynarodową sąbezpośrednie między-

narodowe przepływy mobilnych czynników wytwórczych, które nagruncie teorii

mogą mieć charakter komplementarny bądź też substytucyjny wstosunku do

międzynarodowych przepływów towarów iusług. Na gruncie odpowiedniej teorii

ortodoksyjnej występowanie komplementarności można wyjaśnić iudowodnić

wodniesieniu do relatywnie niewielkiej ilości przypadków. Wsumie zatem znacz-

nie więcej jest przypadków odpowiedniej konkurencyjności (substytucyjności),

co można wyjaśnić bazując nawspółczesnych teoriach heterodoksyjnych (Purvis,

1972; Svensson, 1984; Neary, 1995; Springer, 2000; Misala, 2011b).



Na gruncie teoretycznym pierwszym inajbardziej wymownym dowodem moż-

liwości utrwalania przewag komparatywnych i/lub kreacji dynamicznych przewag

konkurencyjnych jest bazujące nateorii H-O-S tzw.twierdzenie T. M.Rybczyń-

skiego (1955) zgodnie zktórym wzrost zasobu określonego czynnika wytwórczego

powoduje wwarunkach stałych cen relatywnych czynników absolutny izarazem

zwielokrotniony przyrost rozmiarów produkcji dobra (sektora) wymagającego

bardziej intensywnego wykorzystania tego właśnie czynnika ajednocześnie abso-

lutny izwielokrotniony spadek produkcji dobra (sektora) wymagającego bardziej

intensywnego użycia czynnika, którego zasoby się nie zmieniają.

Ważnym zagadnieniem jest możliwość pojawienia się tzw.efektu zwielokrotnie-

nia (magnification effect) ze wszystkimi tego implikacjami. Istota problemu polega

natym, że wdanym kraju relacja cen dobra (sektora) kapitałochłonnego idobra

(sektora) pracochłonnego nie może się zmienić tylko wtedy, gdy przy wytwarzaniu

obu dóbr (także wramach odpowiednich sektorów) nie zmienia się relacja między

rozmiarami pracy ikapitału (czyli relacja L/K), azarazem nie zmienia się poziom

wydajności tych czynników wytwórczych. Jeśli jednakże wzrastają dla przykładu

zasoby kapitału, towtedy rosną itowsposób zwielokrotniony (wskutek pojawia

jącej się niejako nadmiernej atrakcyjności kapitału) absolutne iwzględne rozmiary

produkcji dobra (dóbr) wymagających względnie bardziej intensywnego nakładu

tego czynnika wytwórczego. Znatury rzeczy odwrotnie kształtuje się sytuacja

wprzypadku rozwoju produkcji dobra (sektora) relatywnie bardziej pracochłonnego.

Wpływem popytu nakształtowanie się przewag komparatywnych ihandlu

międzynarodowego zajmowali się już klasycy ekonomii politycznej (zwłaszcza

J. St.Mill –autor słynnego prawa wzajemnego popytu), ale za swoisty punkt zwrotny

można uznać uchylenie przez B.Ohlina (1933) założenia, że preferencje nabywców

(konsumentów iinwestorów) kształtują się wszędzie izawsze jednakowo oraz, że

tepreferencje nie mają żadnego wpływu narozwój tego handlu ipłynące stąd korzy-

ści. Coraz częściej zauważano też, że między popytem ipodażą (wkonsekwencji

także między importem ieksportem każdego zkrajów) występuje wiele istotnych

związków, które mogą być wykorzystywane przy kształtowaniu dynamicznych

przewag konkurencyjnych (rysunek 1.4).

Wświetle odpowiedniego dorobku teoretycznego relatywnie duży popyt

wewnętrzny jakby uzupełniony odywersyfikujący się popyt zagraniczny toistotne

przesłanki wykorzystywanie istniejących przewag komparatywnych danego kraju

Ai/lub występowania możliwości tworzenia nowych przewag konkurencyjnych.

Co więcej, temożliwości ulegają zazwyczaj zwiększeniu wmiarę wzrostu dochodu

narodowego idochodów indywidualnych wewnątrz tego kraju iwkrajach-partne-

rach wymiany tym bardziej, że popyt natowary iusługi może ulegać dywersyfikacji

30

naróżne sposoby, do czego producentom ieksporterom warto się dostosowywać ico

zazwyczaj czynią, zwłaszcza wwarunkach konkurencji monopolistycznej. Ważne

jest to, że już zsamej istoty każdego wyrobu (jego podstawowych cech ifunkcji)

wynikają możliwości dywersyfikacji popytu nań, azatem możliwości odpowied

niego dostosowywania się od strony producentów ieksporterów zagranicznych. Co

więcej, wpraktyce popyt ipodaż wyrobów można zdywersyfikować przy pomocy

różnego rodzaju technik marketingowych.

Rysunek 1.4. Podstawowe związki między popytem i podażą

Potencjalna nie

uświadomiona

potrzeba

Proces

uświadamiania

potrzeby

Informacja

Faktyczne

występowanie

określonej potrzeby

Występowanie określonego

zapotrzebowania, czyli popyt, w tym

popyt importowy

Popyt

gwarantujący

zyski

Powstanie siły

nabywczej

ludności

Podjęcie

produkcji

Zaniechanie

produkcji

Podaż, w tym podaż

eksportowa

TAK

NIE

Źródło: Tesch (1980), s.193 oraz własne uzupełnienia.

Dywersyfikacja popytu naróżnego rodzaju dobra (także odpowiednich reakcji

postronie podaży iwhandlu międzynarodowym) stanowi od wielu latpodstawę

intensywnych badań, których efektem sątzw.teorie (raczej hipotezy) nazywane

czasami mianem popytowo-podażowych, które omówione sąrównież szeroko

wpolskiej literaturze fachowej (Misala, 2001, 2005, 2009; Czarny, 2002; Ryna-



rzewski, Zielińska-Głębocka, 2006; Budnikowski, 2006; Krugman, Obstfeld, 2007;

Bożyk, 2008; Świerkocki, 2011). Wkażdym razie wtych badaniach wskazuje się

wyraźnie nazróżnicowanie produktów jako nową (wstosunku do klasycznych

ineoklasycznych) podstawę rozwoju współczesnego handlu międzynarodowego. To

zróżnicowanie dzieli się przy tym napoziome ipionowe. Zróżnicowanie poziome

(horyzontalne) wyjaśnia się przy tym dwoma rodzajami modeli, amianowicie

wmodelach nawiązujących do koncepcji konkurencji monopolistycznej E.Cham-

berlina oraz wmodelach nawiązujących do koncepcji asymetryczności funkcji

użyteczności nabywców H.Hotellinga. Modele handlu typu neochamberlinskiego

itypu neohotellingowskiego mają wiele cech wspólnych. Istotne jest zwłaszcza to,

że odległość między „idealną” dla nabywcy odmianą określonego dobra ajego

dostępną wersją wyraźnie się zmniejsza wskutek rozwoju handlu międzynaro-

dowego, zwłaszcza whandlu między krajami ozbliżonych poziomach rozwoju

gospodarczego iwzwiązku ztym także między krajami ozbliżonych strukturach

produkcji ikonsumpcji.

Wświetle dotychczasowych badań pionowe (jakościowe) zróżnicowanie pro

duktów (także ich zespołów, podzespołów iczęści składowych) oraz równoległy

handel nimi między różnymi krajami (tzw.równoległy handel towarami iusługami)

można przede wszystkim tłumaczyć zasadą obfitości zasobów, zwłaszcza dyna-

miczną jej interpretacją. Otóż, faktycznie można mówić opionowym zróżnicowaniu

(jakościowym) wymienianych produktów izarazem odmienności poziomu ich cen

poprzez stosowanie wposzczególnych krajach odmiennej kombinacji różnorod-

nych czynników wytwórczych, których zasoby –co warto dodać –zmieniają się

stosunkowo szybko zarówno wczasie, jak iprzestrzeni.

Zróżnicowanie pionowe (jakościowe) produktów oraz równoległą ich wymianę

można także wyjaśnić przy pomocy tzw.modelu A. F.Falvey’aiH.Kierzkowskiego

(1987), zgodnie zktórym wmiarę wzrostu dochodów społeczeństw określonych

krajów zwiększa się tzw.reprezentatywny popyt (krajowy izagraniczny) nadobra

owyższej jakości, których ceny sąjednakże wyższe. Wrezultacie rośnie intensywność

handlu wewnątrzgałęziowego ocharakterze pionowym, azatem ihandlu globalnego.

Na możliwości utrwalania przewag komparatywnych whandlu, atakże namoż-

liwość kreacji nowych przewag komparatywnych izarazem konkurencyjnych

poprzez jego rozwój (głównie poprzez rozwój eksportu) wskazywał już B.Ohlin

(1933). Wswej niesformalizowanej wersji teorii obfitości zasobów twierdził on

bowiem, ze nawet przy identycznym wyposażeniu dwóch lub większej ilości krajów

oraz przy identycznych preferencjach nabywców wtych krajach, rozwój handlu

międzynarodowego jest uzasadniony imoże przynosić korzyści. Owych korzyści

dopatrywał się właśnie wrosnących korzyściach skali wsferze produkcji izbytu

32

możliwych do osiągnięcia popodjęciu wymiany zagranicznej. Te spostrzeżenia

nazywane sąkoncepcją chłonności rynków zewnętrznych, zgodnie zktórą więk-

sze imożliwie najbardziej instytucjonalnie zintegrowane rynki ponadnarodowe

zapewniają firmom krajowym osiągnięcie wspomnianych korzyści, azarazem

umożliwiają zapewnienie różnorodnym nabywcom większej różnorodności pro-

duktów poniższych cenach.

Wśród rosnących korzyści skali (increasing returns) wyróżnia się współcześnie

statyczne (krótkookresowe) idynamiczne (średnio- idługookresowe). Ze statycznymi

korzyściami skali mamy do czynienia wtedy, gdy wskutek specjalizacji irozwoju

handlu zwiększają się serie produkcyjne iserie sprzedaży, co prowadzi do obni

żenia jednostkowych kosztów wytwarzania, dzięki zmniejszeniu częstotliwości

przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych,

rozłożeniu tzw.stałych kosztów (np.kosztów projektowania) nawiększą liczbę jed-

nostek, atakże dzięki dokonywaniu drobnych, stopniowych usprawnień stosowanej

techniki produkcji (ulepszenia sposobu wytwarzania wzwiązku zkumulowaniem

doświadczeń produkcyjnych). Natomiast dynamiczne korzyści ze skali produkcji

izbytu mają miejsce wtedy, gdy występują bardziej radykalne zmiany techniki

produkcji, co powoduje m.in. poprawę technologii wytwarzania, zwiększanie

zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych, wzrost ich sprawności itd.

Dynamiczne korzyści skali towarzyszą najczęściej działalności inwencyjnej,

innowacyjnej, technologicznej imarketingowej różnorodnych firm. Wtej dzia-

łalności istotną rolę odgrywa uczenie się przez działanie (learning by doing),

rozumiane jako proces polegający nazwiększaniu się doświadczenia wmiarę

powtarzania procesów produkcyjnych, co odpowiednio wpływa nakształtowanie

tzw.krzywej uczenia się, azatem nakoszty produkcji oraz koszty obrotów, wtym

koszty obrotów zagranicznych. Istotne jest dalej uczenie się tego, jak nabywać nową,

szeroko rozumianą wiedzę (learning todo), co wymaga, oczywiście, intensyw-

nego inwestowania wczłowieka (czyli innymi słowy rozwoju kapitału ludzkiego),

ale daje zazwyczaj znaczne efekty, wtym interesujące nas możliwości osiągania

tzw.zewnętrznych korzyści skali, tzn. takie, które pojawiają się wskutek tego, że

wdanym przedsiębiorstwie czy przedsiębiorstwach określonego regionu i/lub kraju

odpowiednie obniżki przeciętnych kosztów icen powodują zwiększenie poziomu

ich konkurencyjności natle pozostałych przedsiębiorstw działających wokreślonej

branży wtymże regionie, kraju i/lub wgrupie krajów, wtym wświecie jako cało-

ści. Spostrzeżenia tewskazują naistniejące związki między kapitałem ludzkim,

innowacyjnością idynamicznymi przewagami komparatywnymi.

Zgodnie zT.Scitovskym (1958), zewnętrzne korzyści skali można podzielić

nakorzyści sensu stricto (woryginale –pure) oraz korzyści typu pieniężno-docho-

dowego (woryginale –pecuniary). Otóż, pozostając napoziomie przedsiębiorstw,

zwiększenie skali produkcji ieksportu przyczynia się zazwyczaj do pojawiania się

usprawnień typu technologicznego, co zkolei powoduje zmiany relacji między

nakładami iwynikami. Co więcej, można mówić oefektach rozprzestrzeniania się

określonej wiedzy między firmami określonego kraju czy też regionu, co sprzyja

podwyższeniu poziomu ich konkurencyjności. Tego typu korzyści skali sązatem

równoznaczne ztymi, które określono wcześniej mianem dynamicznych, aktórych

źródła tkwią wuczeniu się przez działanie (learning by doing) iuczeniu się wcelu

nabywania nowej wiedzy idziałania (learning todo).

Zgodnie zdotychczasowym dorobkiem teoretycznym zwystępowaniem

korzyści skali typu pieniężno-dochodowego mamy do czynienia właściwie tylko

wwarunkach konkurencji niedoskonałej. Istota tych korzyści sprowadza się do tego,

że przedsiębiorstwa dokonują zmian struktury produkcji biorąc dla przykładu pod

uwagę funkcjonowanie wdanym regionie, kraju czy też grupie krajów chłonnego

rynku zbytu naokreślone produkty czy też ich części składowe iwyróżniającego

się zarazem odpowiednio wysoką siłą nabywczą ludności, ściślej –efektem siły

nabywczej osób zgromadzonych wregionach czy krajach wyróżniających się

koncentracją natzw.dynamicznych dziedzinach produkcji, wktórych zatrudnie-

nie przynosi odpowiednio wysokie dochody. Ogólnie biorąc, chodzi ookreślone

działania dostosowawcze do szeroko rozumianych warunków rozwoju działalności

gospodarczej zarówno postronie popytu, jak ipodaży.

Zkształtowaniem się tzw.zewnętrznych korzyści skali związana jest nieroze

rwalnie kolejna możliwość utrwalania istniejących przewag komparatywnych i/lub

kreowania nowych, amianowicie szeroko rozumiana organizacja istruktura rynków

krajowych oraz sprawność ich funkcjonowania, naco jako pierwszy zwrócił uwagę

A.Marshall (1919). Doceniając tezagadnienia nazwał je „czwartą siłą produkcyjną”

(woryginale fourth agent of production) –„siłą” niemniej ważną niż zasoby ziemi

wraz ztkwiącymi wniej surowcami, zasoby pracy izasoby szeroko rozumianego

kapitału. Wkażdym razie, jak zauważają P. R.Krugman iM.Obstfeld (2002, s.198),

„(…) Marshall twierdził że sątrzy powody, dla których grupa firm (dodajmy, że

działających często nie tylko naterenie pojedynczego kraju A–przyp. J.M.) może

być bardziej efektywna niż pojedyncza firma działająca wizolacji dzięki możliwo-

ści utrzymywania wyspecjalizowanych dostawców przez grupę firm, powstaniu

dzięki koncentracji geograficznej mobilizacji rynku pracy; nasileniu się dyfuzji

wiedzy, również dzięki koncentracji geograficznej. Te same czynniki sprzyjające

występowaniu zewnętrznych korzyści skali sąaktualne do dziś”.

Wświetle dotychczasowego dorobku teoretycznego, wtym m.in. dorobku auto-

rów tzw.nowej geografii ekonomicznej, kolejnym sposobem utrwalania istniejących

34

przewag komparatywnych i/lub tworzenia nowych jest aktywne wykorzystywanie

międzynarodowych przepływów mobilnych czynników wytwórczych, wtym także

własnych tzn. kreowanych naterenie danego kraju inazywanych przez M. E.Por-

tera (1990) iJ.Hämäläinena (2003) zaawansowanymi (np.wykwalifikowana siła

robocza, kapitał pożyczkowy iprodukcyjny, nowoczesne technologie, wtym tech

nologie porozumiewania się ludzi, marki iznaki handlowe. Chodzi oto, żeby –jak

sugerują m.in. M.Fujita, P.Krugman iA. J.Venables (1999) –wsposób pośredni

(poprzez handel) oraz wsposób bezpośredni (poprzez międzynarodową wymianę

czynników wytwórczych) zwiększać stopień bliskości wprzestrzeni między danym

krajem ajego otoczeniem gospodarczym.

Współcześnie nie dysponujemy jeszcze pełną izwartą teorią międzynarodo

wych przepływów czynników wytwórczych. Dzieje się tak m.in. dlatego, że nadal

naetapie rozwoju znajdują się poszczególne elementy docelowej ipożądanej teorii,

tj.teorii międzynarodowych przepływów siły roboczej, kapitału iwiedzy tech-

nicznej, oteorii racjonalnego gospodarowania środowiskiem naturalnym już nie

wspominając. Wiemy jednak, że poszczególne części owej całościowej teorii mają

charakter heterodoksyjny, sąmniej lub bardziej komplementarne wstosunku do

siebie oraz –co ważne –zawierają wiele ciekawych elementów, istotnych znaszego

punktu widzenia.

Wspólnym, ważnym elementem współczesnych koncepcji teoretycznych doty-

czących międzynarodowych przepływów siły roboczej jest przyjęcie założenia, że

czynnik pracy nie jest homogeniczny iże de facto chodzi owyjaśnienie problemów

dotyczących migracji ludności wokreślonym wieku, ookreślonych kwalifikacjach,

umiejętnościach, skłonnościach itp. Konsekwentnie zatem autorzy tych koncepcji

zakładają, ze narodowe oraz –przede wszystkim –międzynarodowe rynki pracy

sąmniej lub bardziej posegmentowane oraz ujawniają się regionalne imiędzyre

gionalne (wtym międzynarodowe) różnice poziomów stawek płac. Jak przy tym

zauważa m.in. H.Siebert (1999, s.51) wskali międzynarodowej „(…) oprócz różnic

wkwalifikacjach iwzasobach kapitału ludzkiego pracownicy wdanym kraju mogą

mniej lub bardziej korzystać zokreślonego wyposażenia wkapitał lub zlokalnej

niemobilnej siły roboczej, co pozwala im być mniej lub bardziej wydajnymi. Różnice

pod względem tak rozumianego wyposażenia należy zdecydowanie odróżnić od

segmentacji rynków spowodowanej określoną polityką, np.określonymi decyzjami

dotyczącymi imigracji. Preferencje dla określonej lokalizacji mogą być wreszcie

natyle istotne, że ludzie sąskłonni akceptować niższe stawki płac”. Ważne jest

zatem umiejętne gospodarowanie wdanym kraju własną izagraniczną siłą roboczą.

Punktem wyjścia makroekonomicznych ujęć międzynarodowych przepływów

siły roboczej sąrozważania opierające się nateorii mikroekonomicznej migracji

ludności, wktórej przyjmuje się, że decyzje dotyczące migracji sąefektem pewnego

procesu optymalizacji odpowiednich korzyści (zysków) iniekorzyści (strat). Chodzi

oteorię zapoczątkowaną przez J. R.Hicksa (1932), rozwiniętą wopracowaniach

M. P.Todaro (1969) oraz J.Harrisa iM. P.Todaro (1970) określaną wliteraturze

fachowej modelem migracji Harrisa-Todaro. Wtym modelu przyjmuje się, że istot-

nym czynnikiem decydującym ozmianie miejsca zamieszkania ipracy nie jest sam

fakt uzyskania zatrudnienia, lecz realna perspektywa otrzymania pracy zwyższym

wynagrodzeniem. Innymi słowy, chodzi oswoistą kalkulację zysków istrat zmigracji

wujęciu dynamicznym, azatem –co warto podkreślić –oswego rodzaju sekwen-

cyjność odpowiedniego procesu poszukiwania ze wszystkimi tego implikacjami

Współcześni teoretycy międzynarodowych migracji siły roboczej wyraźnie nawią-

zują do ww.rozważań typu mikroekonomicznego. Twierdzą oni m.in., że międzyna

rodowe różnice poziomów rozwoju gospodarczego istawek płac (awzwiązku ztym

także międzynarodowe zróżnicowanie relatywnych cen czynników wytwórczych)

nie sąjedynymi przyczynami emigracji iimigracji siły roboczej między różnymi

krajami iich grupami. Według nich, międzynarodowa migracja siły roboczej jest

związana zwystępowaniem szeroko rozumianych kosztów ikorzyści. Do kosztów

zaliczają przede wszystkim wydatki naprzemieszczanie się, związaną zrealokacją

utratę dotychczasowych dochodów, wydatki związane zposzukiwaniem nowych

miejsc pracy iszkoleniem, koszty ryzyka podejmowanych decyzji oraz koszty

rozłąki zrodziną idotychczasowym otoczeniem, natomiast do korzyści –wyższe

stawki płac idochody nominalne osiągane wkraju emigracji, lepsze możliwości

kształcenia oraz poprawy sytuacji materialnej dzieci itd.

Zgodnie zinteresującymi nas rozważaniami dotyczącymi teoretycznego ujęcia

wpływu aktywnego uczestnictwa gospodarki narodowej danego kraju wmiędzy-

narodowych przepływach siły roboczej nakształtowanie się jej międzynarodowej

konkurencyjności (wtym długookresowych przewag konkurencyjnych) nauwagę

zasługują, co najmniej dwa aspekty. Po pierwsze, jeśli rzeczywiście ma miejsce

swoisty proces oceny przez obywateli dynamicznie ujmowanych zysków istrat

związanych zmiędzynarodową migracją oraz zpewną sekwencyjnością owych kal-

kulacji towtedy można mówić oswoistej kumulacji wczasie efektów pozytywnych

inegatywnych tego zjawiska. Zakładając, że nadłuższą metę chodzi opozytywne

efekty odpowiednich kalkulacji można dojść do wniosku, że emigracja zdanego kraju

(włącznie ztzw.drenażem mózgów) niekoniecznie musi prowadzić do pogorszenia

międzynarodowej zdolności konkurencyjnej imiędzynarodowej konkurencyjności

Szerzej zob.m.in.: Straubhaar (2000); Rusangirsi (2003); Rynarzewski, Zielińska-Głębocka (2006);

Siek (2009).



gospodarki narodowej danego kraju. Po prostu, wrachubę mogą wchodzić swego

rodzaju kumulatywne powroty lepiej wykształconych ibogatszych wcześniejszych

emigrantów, co określa się czasami mianem „kuli śnieżnej” emigracji ipóźniejszej

imigracji (Either, 1982; Ruffin, 1984; Straubhaar, 2000; Foders, Langhammer, red.,

2006). Ale sytuacja może się też kształtować odwrotnie; napływ zagranicznej siły

roboczej może sprzyjać zwiększaniu się międzynarodowej zdolności konkurencyj-

nej imiędzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju, zaś

wdługim okresie powodować ich erozję.

Wtym miejscu warto zwrócić uwagę nadrugi, istotny aspekt wspomnianego

procesu dynamicznego kalkulowania przez migrantów odpowiednich zysków

istrat. Otóż wtedy, co podkreśla się wwielu odpowiednich analizach, ma miejsce

zjawisko nakładania się nasiebie różnokierunkowych ruchów migracyjnych.

Zczysto teoretycznego punktu widzenia zjawisko nakładania się nasiebie

niejako równoległych ruchów migracyjnych między poszczególnymi krajami

może występować znajwiększą intensywnością wwarunkach pełnej swobody

międzynarodowej migracji siły roboczej. Wtedy tobowiem wsposób idealny mogą

się krzyżować wskali międzynarodowej indywidualne kalkulacje osób wróżnym

wieku, oróżnych kwalifikacjach oraz oróżnych zdolnościach iumiejętnościach.

Wpewnym przynajmniej sensie przypomina todo złudzenia specjalizację oraz

handel towarami iusługami typu międzygałęziowego (gdy zasadniczą przesłanką

migracji sąróżnice stawek płac) oraz specjalizację ihandel typu wewnątrzga

łęziowego (tzn. gdy wrachubę wchodzą iinne przesłanki, jak np.chęć, czy też

konieczność podnoszenia kwalifikacji). Na gruncie teorii można udowodnić, że

wszystkie tezjawiska iprocesy wzajemnie się uzupełniają iże sąone tym bardziej

intensywne, im wyższy jest poziom rozwoju gospodarczego współpracujących

krajów. Ponadto, wświetle współczesnych analiz teoretycznych –także wyników

odpowiednich analiz empirycznych –nie ulega raczej wątpliwości, że:

a) bezpośrednie ipośrednie międzynarodowe przepływy siły roboczej mogą być

wstosunku do siebie substytucyjne względnie komplementarne;

bezpośrednie międzynarodowe przepływy siły roboczej sąniejako wnaturalny

sposób związane zbezpośrednimi ipośrednimi międzynarodowymi przepły-

wami kapitału iwiedzy technicznej;

c) bezpośrednie międzynarodowe przepływy siły roboczej oróżnych kwalifika

cjach, różnych zdolnościach iumiejętnościach itd. mogą się odbywać nawzór

między- iwewnątrzgałęziowych przepływów towarów iusług, co nazywa się

dalej przepływami poziomymi ipionowymi wskali międzynarodowej;

d) można mówić owystępowaniu ścisłych współzależności między poziomymi

ipionowymi (równoległymi iniejako przecinającymi się) międzynarodowymi



przepływami siły roboczej zmiędzynarodowymi przepływami innych, mobil-

nych czynników wytwórczych.

Do tej porynie udało się także sformułować pełnej izwartej teorii międzyna

rodowych przepływów kapitału pożyczkowego iprodukcyjnego. Mieliśmy imamy

nadal do czynienia zistnieniem wielu teorii ihipotez dotyczących tych zagadnień.

Wodniesieniu do przepływów kapitału pożyczkowego sformułowano dotychczas

dwie teorie (tzw.teoria inwestycji portfolio oraz teoria dywersyfikacji portfela

inwestycyjnego), zktórych każda wyróżnia się pewnymi zaletami, ale zarazem

iwadami

Analizując skutki przepływów kapitału pożyczkowego iprodukcyjnego dla

kształtowania przewag komparatywnych należy zwrócić uwagę przede wszystkim

nateorie ihipotezy rozwoju bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Syntezy

najważniejszych determinant rozwoju BIZ dokonał J.Dunning (1981) wtzw.eklek-

tycznej teorii produkcji międzynarodowej, wktórej przedstawił większość korzyści

odnoszonych przez przedsiębiorstwa dążące do umiędzynarodowienia swej pro-

dukcji ihandlu przez wywóz kapitału. Rozwinięciem tego wątku jest koncepcja

ścieżki rozwoju zagranicznych inwestycji bezpośrednich (Investment Development

Path –IDP) (Dunning, Narula, 1996). Według tej koncepcji wraz zpoziomem roz-

woju gospodarczego danego kraju względnie regionu goszczącego BIZ zmienia się

konfiguracja specyficznych przewag własnościowych, lokalizacji iinternalizacji,

co powoduje zmianę pozycji inwestycyjnej netto kraju iewolucję jego przewag

komparatywnych whandlu zagranicznym.

Wielu innych współczesnych ekonomistów podjęło próby sformułowania zwar-

tego iwewnętrznie spójnego modelu ww.rodzajów BIZ (włącznie zprzepływami

wiedzy technicznej, częściowo także siły roboczej) ze współczesnymi modelami

rozwoju handlu międzynarodowego. Te dążenia znalazły swoje odzwierciedlenie m.in.

wmodelu autorstwa J. R.Markusena, A. J.Venablesa, D. E.Konana iK. H.Zhanga

(1996), wktórym odróżniają oni wyraźnie:

a) zagraniczne inwestycje bezpośrednie typu poziomego (horyzontalnego);

b) zagraniczne inwestycje bezpośrednie typu pionowego (wertykalnego).

Wedłu g J. R . Ma rkusena, A. J.Venablesa, D. E .Kona na i K . H. Z hanga zag ra

niczne inwestycje bezpośrednie typu poziomego (ściślej odpowiednie inwestycje

realizowane przez tzw.wielkie korporacje transnarodowe –KTN) mogą się rozwijać

ifaktycznie się rozwijają głównie między krajami iregionami ozbliżonej wielkości

izbliżonym wyposażeniu wszeroko rozumiane zasoby naturalne, zaś ich ostateczny

efekt sprowadza się do wytwarzania danego produktu i/lub ich grupy wkraju iza

Szerzej zob.: Misala (1990, 2003, 2007); Södersten, Reed (1994).



granicą itzw.równoległego handlu ocharakterze poziomym. Zgodnie zrozwa-

żaniami tych ekonomistów zagraniczne inwestycje bezpośrednie typu pionowego

(wertykalnego) iodpowiednie przepływy wiedzy technicznej (także migracje

siły roboczej) rozwijają się natomiast głównie wtedy, gdy określony kraj-inwestor

(ściślej funkcjonujące najego terenie przedsiębiorstwa) dominuje wyraźnie pod

względem wyposażenia wnajbardziej istotne współcześnie czynniki wytwórcze

tj.kapitał ludzki iwiedzę techniczną. Wtedy transfer kapitału produkcyjnego

(często ztransferem ludzi izodpowiednimi zasobami wiedzy) ma głównie nacelu

–pomijając wszechpotężny nadal motyw zysku –przeniesienie jednej lub kilku faz

produkcji dobra finalnego, względnie też większej ich grupy (włącznie zprodukcją

określonych zespołów, podzespołów iczęści składowych), czego efektem jest m.in.

rozwój handlu wewnątrzgałęziowego (typu pionowego ipoziomego) ze wszystkimi

tego skutkami dla kształtowania się międzynarodowej zdolności konkurencyj-

nej, międzynarodowej konkurencyjności, oraz wzrostu irozwoju gospodarczego

poszczególnych regionów, krajów świata iich grup, oczym będzie jeszcze mowa.

Do tej porynie udało się również sformułować pełnej izwartej teorii międzyna-

rodowych przepływów wiedzy technicznej zarówno wformie ucieleśnionej wtowa-

rach iusługach (embodied technology), jak iwformie nieucieleśnionej (disembodied

technology), tj.wformie patentów, licencji czy też know-how. Wiadomo jednak m.in.

że kreowanie odpowiedniej wiedzy oraz umiejętne gospodarowanie nią poprzez

wymianę międzynarodową mają istotne znaczenie zpunktu widzenia kształtowania

się przewag konkurencyjnych i/lub ich braku whandlu międzynarodowym m.in.

ztego względu, że liderzy postępu techniczno-technologicznego dysponują zawsze

mniej lub bardziej absolutną iwzględną przewagą nad innymi (first-mover advan-

tages versus respective disadvantages). Wynika tom.in. wyraźnie ztreści modelu

tzw.doganiania cyklu życia produktu autorstwa K.Akamatsu, zgodnie zktórym

mamy do czynienia zkrajami dominującymi wmiędzynarodowej rywalizacji kon-

kurencyjnej głównie ze względu nadysponowanie przez nie najnowocześniejszą

wiedzą techniczną, którą mogą mniej lub bardziej intensywnie rozprzestrzeniać

wskali międzynarodowej poprzez jej pośredni i/lub bezpośredni eksport. Wmyśl

modelu K.Akamatsu (który ze względu nakształt podstawowych krzywych nazywa

się też modelem szyku lotu dzikich gęsi), kraje pozostając wtyle za czołówką świa-

tową pod względem stopnia zaawansowania techniczno-technologicznego, kultury

technicznej, umiejętności menedżerskich itd. zaspokajają początkowo swoje potrzeby

wtych zakresach poprzez odpowiedni import. Następnie jednak –pospełnieniu

wielu warunków –mogą stać się mniej lub bardziej skutecznymi konkurentami

dla krajów czołowych itowłaściwie we wszystkich ww.zakresach. Ztego punktu

widzenia istotny jest m.in. stopień zbieżności poziomów rozwoju gospodarczego,



techniczno-technologicznego isystemowego partnerów; im jest on wyższy, tym

sytuacja jest zreguły korzystniejsza dla krajów –imitatorów

Wsposób syntetyczny można również ująć związki występujące wprocesie

międzynarodowej konkurencyjności danej gospodarki narodowej poprzez aktywne

uczestnictwo wmiędzynarodowych pośrednich (tj.poprzez handel) obrotach

czynnikiem określanym mianem środowiska naturalnego. Chodzi oto, że wuję-

ciu dynamicznym (przy kształtowaniu dynamicznych przewag konkurencyjnych)

można mówić owystępowaniu swego rodzaju fundamentalnej rozbieżności (trade

–off) między kształtowaniem się poziomu międzynarodowej konkurencyjności

danej gospodarki ikształtowaniem się jakości szeroko rozumianego środowiska

naturalnego wdanym kraju. Widać towyraźnie, jeśli stopnień skuteczności

wykorzystywania podstawowych czynników wytwórczych mierzyć poziomem

kształtowania się ich produkcyjności (total factor productivity), zaś poziom jakości

środowiska –takim chociażby miernikiem jak lokalna emisja dwutlenku siarki czy

też dwutlenku węgla. Występowanie tej fundamentalnej rozbieżności ikoniecz-

ność jej rozwiązywania (ściślej –odpowiednie tego koszty będące odwrotną stroną

kształtowania się zarówno ogólnej produkcyjności czynników, jak ipoziomu jakości

środowiska) decydują okształtowaniu się poziomu konkurencyjności międzyna-

rodowej danej gospodarki.

Wreszcie ostatni sposób utrwalania istniejących przewag komparatywnych

i/lub kreowania nowych. Chodzi ostosowanie różnorodnych, szeroko rozumianych

instrumentów polityki ekonomicznej, wtym instrumentów odpowiedniej polityki

zagranicznej imiędzynarodowej (tabela1.2).

Tabela 1.2. Pożądane skutki pośrednie oraz wybrane instrumenty osiągania zmian

intensywności i struktury przewag komparatywnych

 



























Temat szerzej poruszają m.in.: Klodt (1989); Keller (2003); Deason (2009).

40

 

 















 























Źródło: Deardor (2003) oraz własne uzupełnienia.

Zwyjątkiem stosowania pewnych instrumentów ocharakterze dyskrymina-

cyjnym (np.subsydiów bezpośrednich) oczym będzie jeszcze mowa

, wszystkie

omówione dotychczas sposoby imetody utrwalania przewag komparatywnych

i/lub kreacji przewag konkurencyjnych sązteoretycznego punktu widzenia uza-

sadnione. Co więcej, nagruncie ściśle teoretycznym, liberalizacja życia gospodar-

czego, wtym szeroko rozumianej wymiany zagranicznej danego kraju Amoże

prowadzić do wzrostu poziomu jego międzynarodowej zdolności konkurencyjnej

imiędzynarodowej konkurencyjności sensu stricto wrozumieniu przedstawionym

wcześniej

(rysunek 1.5).

Rysunek 1.5. Oddziaływanie zewnętrznej wymiany międzynarodowej

na kształtowanie się międzynarodowej zdolności konkurencyjnej

i konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju

Stopień otwarcia

gospodarki

narodowej i czynniki

determinujące

Międzynarodowe

pośrednie

i bezpośrednie

przepływy czynników

wytwórczych

Intensywność

i struktura oddziaływania

zewnętrznych powiązań

gospodarczych

Kształtowanie się

międzynarodowej

zdolności konkurencyjnej

i konkurencyjności

międzynarodowej

Źródło: Opracowanie własne napodstawie Ozawa (1992, s.43).

Zob.dalej, zwłaszcza pkt1.3 niniejszego rozdziału.

Por.rozważania zawarte wpkt1.1.2.



1.3. Teoretyczne koncepcje kształtowania międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki narodowej

Współcześnie mamy do czynienia zwieloma koncepcjami kształtowania mię-

dzynarodowej zdolności konkurencyjnej imiędzynarodowej konkurencyjności

gospodarek narodowych poszczególnych krajów świata iich grup, rozumianymi

często jako swego rodzaju strategie ich wzrostu irozwoju gospodarczego. Istotną

część tych koncepcji stanowią zazwyczaj rozważania dotyczące wykorzystywania

iutrwalania bieżących przewag komparatywnych oraz kreacji nowych, nazywa

nych często dynamicznymi przewagami konkurencyjnymi, co –dla uproszczenia

–określa się dalej wskrócie mianem kształtowania przewag komparatywnych

(względnych), które tokształtowanie jest oczywiście znatury rzeczy odpowiednim

procesem. Towarzyszą temu bardzo często, choć nie zawsze, rozważania dotyczące

możliwości oraz sposobów swoistego, odgórnego sterowania tym procesem, wtym

możliwości wykorzystywania różnorodnych instrumentów szeroko rozumianej

polityki ekonomicznej, anawet polityki sensu stricto.

Różnorodne koncepcje kształtowania międzynarodowej zdolności konku-

rencyjnej imiędzynarodowej konkurencyjności gospodarek narodowych (wtym

oczywiście koncepcje kształtowania przewag komparatywnych) dzieli się naróżne

sposoby iwedług różnych kryteriów (Reinert, 1994; Köppen, 1998; Reichel, 2002;

Plate, 2004; Misala, 2007, 2011; Lodha, Bhatnagar, Sharma, red., 2007; Nijkomp,

Siedschlag, red., 2011). Wkażdym razie, przy odrzuceniu koncepcji polityki roz

woju antyimportowego iantyeksportowego (autarky policy) oraz różnego rodzaju

koncepcji mieszanych (mixed concepts) jak chociażby tzw.„japanese practice –based

one” zaliczaną niesłusznie przez Ch. N.Pitelisa (2011) do teoretycznych, nauwagę

zasługują właściwie tylko cztery, które zresztą ewoluują wczasie. Chodzi kolejno

okoncepcję zlokalizowanego konkurowania ikonkurencyjności międzynarodowej

(niem. Standortwettbewerb, ang. locational competition), koncepcję tzw.strate-

gicznej polityki handlowej (strategic trade policy), koncepcję konkurencyjności

międzynarodowej M. E.Portera uzupełnioną wmiędzyczasie przez J. H.Dunninga

(tzw.koncepcja diamentu –diamond concept) oraz okoncepcję S. D.Gupty, którą

on sam określa mianem łączącej przewagi komparatywne zkonkurencyjnymi

(concept linking comparative tocompetitive advantages).

42

1.3.1. Koncepcja zlokalizowanego konkurowania i konkurencyjności

międzynarodowej

Wśród różnorodnych koncepcji kształtowania międzynarodowej konkurencyj-

ności gospodarki narodowej (jej zdolności do konkurowania ikonkurencyjności

sensu stricto) naszczególną uwagę zasługuje koncepcja zlokalizowanego konku

rowania ikonkurencyjności międzynarodowej. Podkreśla tom.in. L.Csaba (2005,

s.2), który uznaje paradygmat zlokalizowanego konkurowania za decydujący dla

objaśnienia zmian struktury światowej produkcji ihandlu. Koncepcja zlokali-

zowanego konkurowania odnosi się nie tylko do kształtowania się kosztów oraz

zysków zmodyfikowanych i/lub zniekształconych przez narodowe polityki rządów.

Istota tej koncepcji sprowadza się do trzech głównych elementów. Pierwszy znich

totzw.konkurowanie instytucjonalne. Drugi totworzenie sprzyjających warun

ków do napływu do danego kraju (regionu) mobilnych wskali międzynarodowej

czynników wytwórczych, zwłaszcza kapitału iwiedzy technicznej. Wreszcie trzeci

element odnosi się do intensyfikacji mechanizmu konkurencji między przedsię-

biorstwami (rys. 1.6.).

Rysunek 1.6. Główne elementy globalnej rywalizacji według koncepcji

zlokalizowanego konkurowania

Konkurowanie instytucjonalne

(instuonal compeon)

Rząd i inne

naczelne instytucje

(np. bank centralny)

Przedsiębiorstwa

i inne podmioty

Praca Kapitał

Rząd i inne

naczelne instytucje

(np. bank centralny)

Przedsiębiorstwa

i inne podmioty

Praca Kapitał

KRAJ

Konkurowanie

w sferze

produktów

Konkurowanie w sferze

czynników wytwórczych

Źródło: Siebert, Klodt (1999) oraz własne uzupełnienia.

Koncepcja zlokalizowanego konkurowania imiędzynarodowej konkurencyjności

zawiera wsobie elementy konkurowania wujęciu przestrzennym (międzynarodowo,

międzyregionalnie, anawet między poszczególnymi miastami). WedługH.Sieberta

(2000) można wyróżnić trzy poziomy owego konkurowania:

a) konkurowanie między sobą firm narynkach towarów iusług;

konkurowanie między sobą krajów iregionów omobilne czynniki wytwórcze,

tj.głównie kapitał, wykwalifikowaną siłę roboczą iwiedzę techniczną;

c) konkurowanie między sobą niemobilnych i/lub mało mobilnych czynników

wytwórczych (np.ziemia, surowce iszerzej rozumiane środowisko naturalne,

czy też niewykwalifikowana siła robocza) poprzez pośrednie uczestnictwo

wwymianie międzynarodowej, ściślej –poprzez handel międzynarodowy.

Na rynkach produktów (towarów iusług) konkurują ze sobą poszczególne

przedsiębiorstwa, które mogą zwiększyć swoje zyski, jeśli sąkonkurencyjne cenowo

ipozacenowo (jakością) wskali międzynarodowej. Ale konkurują także między

sobą rządy iinne naczelne instytucje poszczególnych krajów chociażby wtym

sensie, że prowadzona przez nie polityka sprzyja mniej lub bardziej zwiększeniu

atrakcyjności danego kraju (regionu) dla zagranicznych mobilnych czynników

wytwórczych (oraz, oczywiście, dla własnych), co zkolei sprzyja mniej lub bar

dziej zwiększeniu stopnia wykorzystania niemobilnej siły roboczej, własnej ziemi

czy też surowców naturalnych. Wtedy tozwiększają się również szanse wyborcze

odpowiednich polityków tym bardziej, że wyborcy też próbują maksymalizować

swoją funkcję użyteczności wtym znaczeniu, że uwzględniają sytuację narynku

pracy, poziom uzyskiwanych dochodów itd. Jest sprawą oczywistą, że wyodręb

nione trzy poziomy konkurowania wskali międzynarodowej sąze sobą wyraźnie

powiązane.

Zpunktu widzenia tworzonej teorii międzynarodowej konkurencyjności

gospodarki narodowej istotną zaletą koncepcji zlokalizowanego konkurowania

ikonkurencyjności międzynarodowej jest możliwość jej swoistego rozszerzania

wsensie wykorzystywania różnorodnych teorii wymiany międzynarodowej (teorii

wymiany produktów iczynników wytwórczych), których podstawowe twierdzenia

można –jak wiadomo –weryfikować empirycznie iporównywać wskali między-

narodowej. Pośrednio wskazuje natoH.Siebert (2006), który wyodrębnia sześć

możliwych do zbadania kanałów międzynarodowej konkurencyjności sensu stricto

gospodarki narodowej. Do tych kanałów zalicza on następujące:

a) przepływy kapitału produkcyjnego, włącznie zreinwestycjami;

przepływy wiedzy technicznej (włącznie zmenadżerską), która raz nabyta i/lub

przekazana przynosi zazwyczaj efekty długookresowe odpowiednio jednakże

rozłożone wczasie;

c) przepływy wykwalifikowanej siły roboczej;

d) krótkookresowe migracje rezydentów;

44

rozprzestrzenianie się tzw.efektu demonstracji poprzez handel iszeroko rozu-

miane międzynarodowe powiązania telekomunikacyjne;

przepływy kapitału portfelowego wpływające m.in. nakształtowanie się

zasobów kapitału produkcyjnego iwiedzy technicznej, ale oddziaływującego

napoziom kursu odpowiednich walut narodowych izasobów finansowych

poszczególnych krajów.

ZdaniemH.Sieberta (2000 i2006) konkurując wskali międzynarodowej wsfe-

rze instytucjonalnej oróżnorodne czynniki wytwórcze szeroko rozumiany rząd

danego kraju może wykorzystywać cały zestaw instrumentów (narzędzi) wcelu

zwiększania atrakcyjności dla mobilnych czynników wytwórczych i/lub zachęce

nia ich do pozostawania naobszarze tego kraju. Chodzi tylko oto, aby umiejętnie

wykorzystywać odpowiednie instrumenty. WedługH.Sieberta chodzi zwłaszcza

oumiejętne wykorzystywanie instrumentów polityki ekonomicznej, takich jak:

instrumenty sprzyjające zwiększaniu ilości ipoprawie jakości tzw.dóbr publicz-

nych (government –G);

b) odpowiednio dobrane stawki podatkowe (taxes –t);

c) odpowiednie rozwiązania instytucjonalne (institutional arrangements –In).

Zpunktu widzenia kształtowania się międzynarodowej konkurencyjności

gospodarki narodowej istotne znaczenie ma przede wszystkim odpowiedni dobór

iwłaściwe stosowanie przez szeroko rozumiany rząd instrumentów sprzyjających

zwiększeniu ilości ipoprawie jakości różnego typu dóbr publicznych (G), zwłasz

cza infrastruktury transportowej itelekomunikacyjnej oraz szeroko rozumianego

systemu edukacji. Ważny jest dalej odpowiedni dobór stawek podatkowych (t), co

wpływa m.in. nakształtowanie się tzw.bazy podatkowej iskłonności do uiszczania

podatków. Ważna jest wreszcie konkurencyjność instytucjonalna (In) rozumiana

jako różnorodne zapisy konstytucyjne, zasady negocjacji społecznych, normy

iprocedury dotyczące sposobów produkcji ihandlu, patentowania, licencjonowania

itd., atakże wiele nieformalnych norm izasad dotyczących zachowań obywateli.

Wszystkie ww.elementy określają wistotnym stopniu szeroko rozumiane decyzje

lokalizacyjne podejmowane przez rezydentów oraz przez właścicieli różnego rodzaju

przedsiębiorstw iinstytucji prywatnych.

Wobec powyższych uwarunkowań iwzajemnych współzależności między nimi

ważnym zadaniem naczelnych władz gospodarczych każdego zkrajów utożsamia-

nych przez H.Sieberta zszeroko rozumianym rządem jest dobór swego rodzaju

optymalnego zestawu ww.instrumentów irozwiązań (optimal instrument mix).

Chodzi oodpowiedni zestaw, który zjednej strony ma sprzyjać zwiększaniu kon

kurencji wewnętrznej ikonkurencyjności międzynarodowej, zdrugiej zaś stanowić

swego rodzaju wypadkową innych bieżących preferencji owych władz.

Zgodnie zmodelowymi rozważaniami H.Sieberta (2006), rządy stosują zestawy

instrumentów polityki ekonomicznej (G, t,In), aby optymalizować swoje funkcje

(np.dążą do wzrostu dochodu narodowego Y przy konieczności utrzymywania

jednakże równowagi budżetu państwa). Wtym samym czasie gospodarstwa

domowe starają się maksymalizować swoją funkcję użyteczności. Jednocześnie

przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysków wykorzystując funkcję pro-

dukcji, zgodnie zktórą wielkość globalnej produkcji Y zależy od nakładów pracy

L ikapitału K, przy czym zasoby kapitału sądeterminowane przez zasoby dóbr

publicznych G, stawkę podatkową t oraz odpowiednie rozwiązania instytucjonalne

In. Wzwiązku ztym funkcja produkcji przyjmuje postać Y=f (L,K (G,t,In)), przy

czym Y można interpretować jako wektor podaży. Ów wektor trzeba uzupełnić

korzyściami zhandlu iszerzej rozumianej wymiany międzynarodowej, oczym była

już mowa

. Wkażdym razie widać wyraźnie, że poprzez otwieranie gospodarki

narodowej można ów wektor zwiększać, ale przy owym otwieraniu (ściślej − jego

formach, skali izakresie) trzeba koniecznie uwzględniać konieczność ustawicznego

irozsądnego gospodarowania własnymi izagranicznymi czynnikami wytwórczymi

przy występowaniu zjawiska międzynarodowego konkurowania oteczynniki

imożliwości szybkich przepływów mobilnych czynników wskali międzynarodowej.

1.3.2. Koncepcja strategicznej polityki handlowej

Istota strategicznej polityki handlowej polega nawykorzystywaniu różno-

rodnych instrumentów polityki gospodarczej (głównie polityki handlowej, ale

także przemysłowej czy technologicznej) do korygowania różnorodnych zakłóceń

rynkowych. Wsumie zatem chodzi przede wszystkim owykorzystywanie we

własnym interesie występowania odstępstw od optimum V.Pareto (tzw.pierw-

szego najlepszego rozwiązania –first best solution) i/lub, wdalszej kolejności, tzn.

kiedy odpowiednie środki interwencjonizmu nie przynoszą pożądanych skutków,

odalsze wykorzystywanie instrumentów korygujących, które określa się mianem

suboptymalnych iktóre stosuje się zdefinicji jako tzw.drugie najlepsze rozwiązanie

(second best solution).

Na różnorodne modele składające się nakoncepcję tzw.strategicznej polityki

handlowej można także spojrzeć nieco inaczej. Można je mianowicie podzielić

namodele realizacji tej polityki:

a) wwarunkach konkurencji monopolistycznej;

b) wwarunkach konkurencji oligopolistycznej;

Por.rozważania zawarte wpkt1.2.3 niniejszego rozdziału.



c) wcelu osiągania większych rozmiarów produkcji ikorzyści skali;

d) wcelu osiągania korzystniejszych cen niż partnerzy.

Odpowiednie rozważania modelowe łatwo ująć wsposób bardziej ogólny. Otóż,

chodzi wnich zawsze mniej lub bardziej wyraźnie otworzenie wewnątrzkrajowych

uwarunkowań, aby wmożliwie maksymalnym stopniu przechwytywać dla siebie

korzyści zwymiany międzynarodowej. WedługP. R.Krugmana iA. J.Venablesa

(1987) tak rozumiane korzyści mogą być osiągnięte przez odpowiednie działania

rządu mające nacelu zabezpieczenie dla danego kraju wyższych dochodów („rent

ekonomicznych”) czynnikom produkcji wykorzystywanym wokreślonych niż

winnych, możliwych (alternatywnych), ale mniej opłacalnych zastosowaniach, co

może przynieść pozytywne efekty dla społeczeństwa danego kraju. Autorom izwo-

lennikom tzw.strategicznej polityki handlu zagranicznego imiędzynarodowego

chodzi oto, aby poprzez zastosowanie różnorodnych instrumentów zagranicznej

polityki ekonomicznej (także instrumentów polityki wewnętrznej) doprowadzić do

osiągnięcia wyższej stopy zysku wdanej gałęzi przemysłu wporównaniu zinnymi

gałęziami opodobnym stopniu ryzyka. Celem alternatywnym może być osiągnięcie

wyższych płac wdanej gałęzi niż winnych, wktórych sązatrudnieni pracownicy

ozbliżonym poziomie kwalifikacji. Zatem, jeśli wdanej gałęzi czy branży, lub też

wdanym sektorze, istnieją pewne renty do przejęcia, topoprzez strategiczną politykę

handlową (np.poprzez odpowiednie konstruowanie taryf celnych, czy umiejętne

stosowanie subsydiów) można zapewniać danemu krajowi większy udział wrentach

(zyskach) wydajniejszych gałęzi czy branż iwostatecznym efekcie zwiększyć rozmiary

oraz podnieść poziom dochodu narodowego. Pojawiają się jednak przy tym liczne

problemy. Po pierwsze, koszty protekcjonizmu. Po drugie, problem identyfikacji

iswoistego wyboru (picking-up) priorytetowych gałęzi, branż czy też sektorów. Po

trzecie, problem odgórnego sterowania rozwojem tych gałęzi nadłuższą metę oraz

konsekwencje tego stanu rzeczy dla międzynarodowej konkurencyjności. Po czwarte,

prawdopodobieństwo wystąpienia korupcji ispołeczne koszty tego zjawiska.

1.3.3. Koncepcja M. E. Portera i uzupełnienia J. H. Dunninga

Rdzeń przedstawiony w1990 r. koncepcji międzynarodowej konkurencyjności

autorstwa M. E.Portera (1990) stanowią cztery determinujące ją grupy czynników

ocharakterze endogenicznym, które nazywa się czasami mianem diamentu lub

rombu tego autora. Chodzi onastępujące, syntetyczne czynniki ujęte plastycznie

wpostaci wierzchołków rombu, amianowicie:

– warunki rozwoju podstawowych mobilnych iniemobilnych czynników pro

dukcji (tzw.warunki zasobowe oraz infrastruktura gospodarcza);



– warunki rozwoju popytu krajowego;

– warunki izasady funkcjonowania sektorów pokrewnych iwspierających;

– strategia oraz struktura rynku irywalizacja firm.

Do tego M. E.Porter dodaje jednak dwa czynniki niejako zewnętrzne, które

określa odpowiednio mianami: szansa (sprzyjające okoliczności) oraz rząd (dzia

łalność odpowiednich instytucji państwowych), wpływających nakształtowanie się

wspomnianych wcześniej czynników endogenicznych sensu stricto. Wostatecznym

efekcie tzw.„diament Portera” przyjmuje postać, jak narysunku 1.7.

ZdaniemM. E.Portera nakształtowanie się przewag komparatywnych istotny

wpływ wywiera wspomagające się pozytywne oddziaływanie nasiebie wszystkich

czterech podstawowych elementów „diamentu”, co mogą dodatkowo wzmocnić

różnego rodzaju szanse, rozumiane jako wykorzystane, sprzyjające okoliczności

ocharakterze wewnętrznym izewnętrznym. Ale odpowiednie procesy dostosowaw-

cze może też wspomagać odpowiednia działalność państwa (szeroko rozumianego

rządu), która powinna być jednakże zgodna zodpowiednimi normami izasadami

międzynarodowymi. Ta działalność może przyjmować postać aktywnej polityki

strukturalnej iregionalnej (naróżnych szczeblach) oraz zagranicznej imiędzyna

rodowej polityki ekonomicznej.

Rysunek 1.7. Diament M. E. Portera

Szansa

Strategia ﬁrm

Warunki

zasobowe

Warunki

popytowe

Przemysły pokrewne

i wspierające

Państwo

Źródło: Porter, 2001, s.207.

Wzwiązku zrelatywnie niską „zdolnością wyjaśniającą diamentu Portera”

oraz –choć nie tylko –ograniczonymi możliwościami tzw.operacjonalizacji tej

koncepcji, spotkała się ona zdość powszechną krytyką. Dlatego uzupełnił ją m.in.

J. H.Dunning (1992) wprowadzając do odpowiedniej koncepcji działalność wielkich



korporacji transnarodowych, której znaczenie jest jak wiadomo (m.in. poprzez

wpływ narozmiary oraz strukturę międzynarodowych przepływów produktów

iczynników wytwórczych) nadal duże iwykazuje naogół tendencję rosnącą.

Wefekcie tzw.diament Portera przyjął postać, jak narysunku 1.8.

WedługM. E.Portera iJ. H.Dunninga wprocesie kształtowania dynamicznych

przewag komparatywnych każdego zkrajów istotna jest wypadkowa oddziaływa-

nia wszystkich czynników wyszczególnionych narysunku 1.8, ztym że siła tego

oddziaływania może być mniejsza (linie przerywane) lub większa (linie ciągłe).

Czynniki te(wtym działalność państwa) mogą się wzajemnie wspomagać lub też

osłabiać. Ich zdaniem, zoptymalną sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy zdol

ność konkurencyjna ikonkurencyjność międzynarodowa sąpozytywnie współde-

terminowane przez wszystkie czynniki łącznie. Trudności wutrzymaniu (erozja)

przewagi konkurencyjnej (zdolności do konkurowania iprzewag komparatywnych)

pojawiają się, gdy wynika ona zoddziaływania mniejszej liczby czynników lub

występowania napięć isprzeczności wich oddziaływaniu

Rysunek 1.8. Determinanty międzynarodowej zdolności konkurencyjnej

i konkurencyjności krajów (narodów) według M. E. Portera

z uwzględnieniem uwag J. H. Dunninga

Szansa

Strategia ﬁrm

Transnarodowa

działalność

WKT

Warunki

zasobowe

Warunki

popytowe

Przemysły

pokrewne

i wspierające

Państwo

Źródło: Dunning (1992), s.40.

Zob.także: Moon, Rugman, Verbeke (1998).



1.3.4. Koncepcja łączenia przewag komparatywnych

z konkurencyjnymi S. D. Gupty

Interesującą, zwartą koncepcją kształtowania międzynarodowej konkurencyj-

ności gospodarki narodowej zgodnie zdynamicznie ujmowaną zasadą przewag

komparatywnych przedstawił stosunkowo niedawno S. D.Gupta (2007). Wyszedł

on przy tym zzałożenia, że wujęciu dynamicznym istotne jest swoiste zgranie

przedsięwzięć naszczeblu mikroekonomicznym (naszczeblu podstawowych pod-

miotów gospodarczych tj.przedsiębiorstw) oraz naszczeblu makroekonomicznym,

który zawęził jednak tylko do szeroko rozumianego przemysłu

(rysunek 1.9).

Rysunek 1.9. Związki między koncepcją kształtowania konkurencyjności

międzynarodowej zgodnie z zasadą przewag komparatywnych i zasadą

przewag konkurencyjnych według S. D. Gupty

Handel międzynarodowy

rozwijany z uwzględnieniem

zasad polityki narodowej

i międzynarodowej (WTO,

MFW, Banku Światowego)

Ilość i jakość zasobów

kapitału rzeczowego oraz

ludzkiego

PRZEMYSŁ

Technologia / korzyści skali /

przemysły wspierające

Popyt / rozmiary rynku

Kompetencje i zasoby

umozliwiające wykorzystwyanie

przewag komparatywnych i ich

przekształcanie w przewagi

konkurencyjne

PRZEDSIĘBIORSTWA

Otoczenie biznesu / polityka

rządu / przemysły

wspierające

Strategie innowacyjne

odnoszące się do czynników

po stronie podaży

i przemysłów wspierających

Strategie innowacyjne

odnoszące się do czynników

po stronie popytu

i dywersyﬁkacji produktów

Źródło: Gupta (2007), s.34.

Podobny sposób myślenia prezentuje wkilku swoich pracach K.Aiginger, który jednakże nie przed-

stawił dotychczas odpowiedniego sformalizowanego modelu. Por.Aiginger (1998, 2006, 2008, 2009).

50

ModelS. D.Gupta (2007) zawiera specyfikację głównych determinant kształ-

towania się równolegle przewag komparatywnych iprzewag konkurencyjnych

wdanym kraju wpostaci dwóch „diamentów” (rombów), które sąwyraźnie

połączone ze sobą. Oznacza tom.in., że czynniki determinujące kształtowanie się

przewag komparatywnych wjednym „diamencie” oddziałują nakształtowanie się

przewag wdrugim znich (tzw.przewag konkurencyjnych) iodwrotnie. Tak może

się oczywiście dziać wokreślonych tylko uwarunkowaniach systemowych. Wtedy

to, jak pisze S. D.Gupta (2007, s.26) „(…) wzmacnianie sił dotyczących przewagi

konkurencyjnej wodniesieniu do tych towarów iusług wzakresie których dany

kraj dysponuje pewną przewagą komparatywną jest równoznaczne zperspektywą

osiągnięcia sukcesu, jeśli chodzi okształtowanie się narodowej przewagi kon-

kurencyjnej. Wramach tego „podwójnego diamentu” jest zarazem możliwe, by

wzmocnienie siły oddziaływania naokreśloną przewagę konkurencyjną przyczy-

niły się do wzmocnienia działania sił wpływających nakształtowanie się przewag

komparatywnych, anawet umożliwiły ich utworzenie wzakresie dóbr iusług,

które wświetle klasycznych teorii kształtowania się przewag komparatywnych

wcześniej nie miały miejsca”. Ztych twierdzeń wynikają oczywiście pewne wnioski

dla krajowej (narodowej) polityki gospodarczej. S. D.Gupta nie formułuje wprost

odpowiednich rekomendacji. Wskazuje jednak, że narodowe polityki rozwoju

infrastruktury, promocji eksportu, edukacji, czy polityka badawczo-rozwojowa

eksportujących przemysłów mogą sprzyjać kreacji iutrwalaniu przewagi kompa-

ratywnej. Instrumenty polityki przemysłowej, takie jak subsydiowanie produkcji,

ulgi podatkowe, zakupy rządowe stosuje się często kształtowania przewag kra-

jowego przemysłu. Ponadto, polityki realizowane wramach takich światowych

organizacji jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa

Organizacja Handlu mogą także być źródłami przewag komparatywnych lub ich

braku wprzypadku pewnych przemysłów wkrajach, których tepolityki dotyczą

(Gupta, 2007, s.26–27).

1.3.5. Główne wnioski z teorii

Przedstawione powyżej teoretyczne koncepcje kształtowania międzynarodo-

wej zdolności konkurencyjnej imiędzynarodowej konkurencyjności gospodarki

narodowej zawierają pewne elementy wspólne, spośród których najważniejsze jest

dążenie do utrwalania dotychczasowych dynamicznych przewag komparatywnych

(przewag konkurencyjnych) ido kreacji nowych, określanych czasami mianem

dynamicznych (dynamic competitive advantages). Wspólnym elementem jest też to,

że ich autorzy sąraczej przekonani, że proces kształtowania się tych przewag powi-



nien się rozwijać przy możliwie największym stopniu swobodnego konkurowania ze

sobą naodpowiednich rynkach podstawowych podmiotów gospodarczych. Polityka

gospodarcza może być wykorzystywana przy kształtowaniu tych przewag raczej

wsferze wytwarzania towarów iusług, niż wsferze bezpośredniej ich wymiany.

Różnorodne instrumenty polityki ekonomicznej należy wykorzystywać wtedy,

gdy występują wewnętrzne (wewnątrzkrajowe) zakłócenia rozmiarów istruktury

wymiany zagranicznej i/lub gdy pojawiają się one wskutek wyraźnie protekcjoni

stycznego działania partnera względnie partnerów zagranicznych.

Omówione koncepcje zawierają zarazem wiele elementów odróżniających

je od siebie. Pomijając obszerność oraz wewnętrzną zawartość tychże koncepcji,

różnią się one między sobą pod względem zakresu zagadnień ujmowanych przez

ich autorów. Ztego punktu widzenia przedstawione koncepcje można podzielić

umownie nadwie grupy. Do pierwszej należy relatywnie wąsko zakrojona koncepcja

strategicznej polityki handlowej, zaś do drugiej relatywnie bardziej uniwersalne

koncepcje M. E.Portera (zuzupełnieniami J. H.Dunninga) iS. D.Gupty, azwłaszcza

koncepcję zlokalizowanego konkurowania ikonkurencyjności międzynarodowej,

która mieści się zresztą wramach szerszego modelu tzw.socjalnej gospodarki

rynkowej A.Müllera-Armacka.

Istotną cechą odróżniającą koncepcję strategicznej polityki handlowej jest przede

wszystkim skoncentrowanie uwagi jej autorów wpierwszej kolejności nazadaniach

szeroko rozumianego rządu ijego działalności wzakresie zagranicznej wymiany

towarów iusług. Wkonsekwencji zatem –kontynuując wdużej mierze przestarzałe

rozważania merkantylistów izwolenników tzw.polityki zubożenia sąsiadów (beggar

the neighbourhood policy) –autorzy tej koncepcji sugerują celowość stosowania

wokreślonych uwarunkowaniach różnorodnych, protekcjonistycznych instru-

mentów ograniczania importu ipromowania eksportu. Jedni, np.P. R.Krugman

(1984) sugerują, że ochrona celna rynku krajowego może być czynnikiem sprzyja

jącym wzrostowi eksportu krajowego monopolisty, inni natomiast, np.J.Brander

iB.Spencer (1985), czy też J.Eaton iG.Grossman (1986) twierdzą, że wwarunkach

oligopolu skuteczne może być stosowanie ceł isubwencji, rozumianych dosłownie

lub też jako podatki idotacje produkcyjne, co jest notabene równoznaczne zutożsa-

mianiem zagranicznej polityki handlowej zpolityką przemysłową. Tak czy inaczej,

propagując szkodliwy wsumie protekcjonizm (czasami nawet celowość stosowania

ilościowych ograniczeń importu), nie wychodzą oni wzasadzie szerzej pozarozwa-

żania dotyczące międzynarodowej zdolności konkurencyjnej imiędzynarodowej

konkurencyjności, których efekty znajdują swój wyraz wkształtowaniu się bilansu

obrotów bieżących danego kraju, aściślej przede wszystkim wkształtowaniu się

jego bilansu handlowego ibilansu obrotów usługami. Na pewno nie uwzględniają

52

jednocześnie różnorodnych faktów zzakresu teorii regionalnej integracji gospo-

darczej iszerzej rozumianej teorii lokalizacji działalności gospodarczej wświecie.

Zpunktu widzenia problematyki międzynarodowej zdolności konkurencyj

nej imiędzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju

znacznie szersze sąrozważania M. E.Portera, S. D.Gupty, azwłaszcza autorów

koncepcji zlokalizowanego konkurowania ikonkurencyjności międzynarodowej.

Według nich współcześnie nie można postrzegać tej problematyki wyłącznie lub

prawie wyłącznie poprzez pryzmat zagranicznych obrotów towarami iusługami.

We współczesnych uwarunkowaniach chodzi otworzenie przez władze poszcze

gólnych krajów warunków prowadzenia biznesu. Składa się natodbałość rozwój

infrastruktury gospodarczej, deregulację rynków produktów iczynników wytwór-

czych, poziom kwalifikacji obywateli, finansową stabilność ispokój społeczny, aby

„zatrzymać” wkraju własne czynniki wytwórcze i„przyciągnąć” zinnych krajów

czynniki mobilne wskali międzynarodowej, wtym zwłaszcza kapitał iwiedzę

techniczną. Wmodelu socjalnej gospodarki rynkowej iwjego immanentnej części

składowej wpostaci omówionej koncepcji zlokalizowanego konkurowania, chodzi

m.in. –przy zapewnieniu niezależności banku centralnego –ologicznie spójny

iwzajemnie komplementarny zespół ramowych norm ireguł, tak aby zagwaranto-

wać prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie zmechanizmem rynkowym

(prawem popytu ipodaży).

Inną, istotną różnicą między koncepcją strategicznej polityki handlowej

apozostałymi ujęciami teoretycznymi jest uwzględnianie przez ich autorów realiów

współczesnej gospodarki światowej zodmiennych jakby punktów widzenia. Auto-

rzy strategicznej polityki handlowej formułują swoją koncepcję mając nauwadze

sytuację tzw.krajów dużych. Takie kraje mogą wywierać wpływ nakształtowanie

się sytuacji namiędzynarodowych rynkach produktów iczynników wytwórczych,

atakże narozwój infrastruktury instytucjonalno-instrumentalnej współczesnej

gospodarki światowej, wtym m.in. nazasady funkcjonowania Międzynarodowego

Funduszu Walutowego, Banku Światowego czy też Światowej Organizacji Handlu.

Wyraźnie odmienny jest punkt wyjścia autorów pozostałych, omówionych kon-

cepcji, którzy wyróżniają się większym stopniem uniwersalności swoich poglądów.

Wkażdym razie ich koncepcje wydają się być bardziej dostosowanymi do realiów

funkcjonowania wramach współczesnej gospodarki światowej tzw.krajów małych

iśrednich, wtym m.in. Polski.

Ztym wiąże się kolejna różnica między omówionymi koncepcjami, amianowicie

zasadniczo wzasadzie odmienne podejście ich autorów do kwestii szybkości oraz

tzw.skali pojawiania się pożądanych skutków zastosowania odpowiednich instru

mentów polityki ekonomicznej. Otóż, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że autorzy

tzw.strategicznej polityki handlowej (azatem polityki ograniczonej ex definitione

do sfery handlu) spodziewają się zamierzonych efektów niejako od zaraz. Autorzy

pozostałych koncepcji, zwłaszcza S. D.Gupta iautorzy zlokalizowanego konkuro

wania ikonkurencyjności międzynarodowej, zdają się wyraźnie hołdować tezie, że

kształtowanie przewag konkurencyjnych toraczej długofalowe iwcale nie automa

tyczne procesy. Ich zdaniem dotyczy tozwłaszcza procesu rozwoju długookreso-

wych przewag konkurencyjnych bazujących nakapitale ludzkim iinnowacyjności.

Towarzyszy temu przekonanie, że chodzi oumiejętne łączenie oddziaływania sił

rynkowych zoddziaływaniem szeroko rozumianych rządów oraz wyspecjalizowanych

organizacji iinstytucji ocharakterze krajowym imiędzynarodowym, do których

można również zaliczyć tzw.wielkie korporacje transnarodowe.

Zczysto teoretycznego punktu widzenia autorzy omawianych koncepcji kształ-

towania międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej różnią się też

między sobą, jeśli chodzi ometody imierniki oceny skuteczności wykorzystywa-

nia ich dorobku, wtym ometody imierniki oceny skuteczności kształtowania

przewag konkurencyjnych. Wmniejszym lub większym stopniu (wzależności od

koncepcji) wskazuje się napotrzebę dokonywania takich ocen wcelu dokonania

diagnozy sytuacji wposzczególnych krajach. Może toułatwić określenie miejsca

krajów wmiędzynarodowej walce konkurencyjnej oraz umożliwić sformułowanie

odpowiedniej strategii naprzyszłość.

1.4. Metody analizy i mierniki kształtowania się przewag

komparatywnych

Współcześnie dysponujemy już wieloma metodami analizy kształtowania się

przewag komparatywnych danego kraju. Na ich podstawie konstruuje się różno

rodne mierniki intensywności istruktury tych przewag. Są tozzałożenia metody

imierniki typu ex postwtym sensie, że poprzez ich wykorzystywanie ocenia się

rozwój sytuacji iwydarzeń wprzeszłości zmożliwością prognozowania jednakże

odpowiednich wskaźników naprzyszłość.

1.4.1. Metody i mierniki bazujące bezpośrednio na klasycznie

ujmowanej zasadzie przewag komparatywnych i jej

rozwinięciach

Wiele metod analizy imierników kształtowania się przewag komparatywnych

danego kraju nawiązuje bezpośrednio do dorobku D.Ricardo, tj.do klasycznie

54

ujmowanej zasady przewag komparatywnych (względnych), atakże do różnorod-

nych jej interpretacji wpostaci zasady kosztów realnych, zasady kosztów alterna-

tywnych izasady obfitości zasobów

. Chodzi wszczególności ometody analizy

tych przewag przedstawione wnastępujących modelach:

a) model przewag komparatywnych typu ricardiańskiego M.Guzka;

b) model przewag komparatywnych T.Griesa iC.Hentschela;

c) model przewag komparatywnych F.Ezeala-Harrisona;

d) model przewag komparatywnych E.Siggela.

Omówione modele analizy kształtowania się wprzyszłości przewag kompara-

tywnych ikonkurencyjnych zawierają wsobie wiele elementów zzakresu szeroko

rozumianej teorii konkurowania krajów wskali międzynarodowej. Nawiązują

zatem wyraźnie do zasady kosztów względnych D.Ricardo oraz jej rozwinięć,

zwłaszcza do rozwinięć typu dynamicznego. Starają się zarazem uwzględniać

tzw.optimum sformułowane przez V.Pareto, którego przestrzeganie umożli-

wia sformułowanie wielu istotnych wniosków pod adresem krajowej polityki

gospodarczej.

Zpunktu widzenia potrzeb polityki gospodarczej ważną izarazem wspólną

cechą omówionych modeli jest dodatkowo to, iż –wodróżnieniu chociażby od

metody B.Balassy czy metod analizy handlu wewnątrzgałęziowego –stanowią

one wdużej mierze rozwiązania typu ex ante. Wkażdym razie wyniki badań przy

wykorzystaniu omówionych metod mogą mieć praktyczne znaczenie również, jeśli

chodzi omożliwości korekt błędów popełnionych wdanym kraju przez polityków

gospodarczych wprzeszłości. Trudno jednakże zarazem nie zauważyć, że autorzy

omówionych modeli koncentrują swoją uwagę przede wszystkim nakształtowaniu

się wprzeszłości imożliwościach kształtowania wprzyszłości zagranicznej wymiany

handlowej poszczególnych krajów, która skądinąd odzwierciedla zawsze mniej lub

bardziej kondycję ich gospodarki narodowej. Wiele prawdy jest bowiem wstwier-

dzeniu, że handel zagraniczny danego kraju (jego intensywność istruktura oraz

stan bilansu obrotów zagranicznych) stanowi lustrzane odbicie ogólnej sytuacji

gospodarczej istosowanych rozwiązań systemowych. Tym niemniej znaczenie

tzw.konkurencyjności systemowej jest traktowane przez autorów omówionych

modeli niejako drugorzędnie.

Do dorobku autorów statycznie ujmowanej zasady kosztów komparatywnych ijej

reinterpretacji nawiązują też zwolennicy nieco prostszych mierników cząstkowych

międzynarodowej konkurencyjności cenowej, wtym oczywiście kosztowej

. Za

Szerzej w:Misala (2011a) oraz cytowanej tam literaturze.

Szerzej m.in. w:Wziątek-Kubiak (2003, 2006); Gorynia, Łażniewska, red., (2009); Misala (2011a).

istotny miernik tego typu konkurencyjności uważają oni m.in. poziom jednostko-

wych kosztów pracy (unit labour costs), oczywiście natle innych porównywanych

krajów. Istotę tego miernika można przedstawić wpostaci następującego równania:

ULC

(1)

gdzie: ULC –jednostkowe koszty pracy (unit labour costs –ULC)

W–koszty pracy

L –nakłady pracy

Q –wielkość produkcji

w–koszty pracy przypadające najednego zatrudnionego

a–wielkość produkcji przypadająca najednego zatrudnionego

Kształtowanie się jednostkowych kosztów pracy wbadanym kraju wskazuje

nakoszty pracy poniesione wdanym okresie wcelu wytworzenia jednostki pro

dukcji. Jest tozatem miernik zdecydowanie bardziej uzasadniony ekonomicznie

niż poziom absolutnych kosztów pracy, który zwielu różnorodnych względów

(np.zuwagi naodmienne zasady regulacji rynków pracy wposzczególnych krajach,

odmienny poziom ich rozwoju gospodarczego iodmienny poziom wydajności

pracy) nie ma głębszego uzasadnienia ekonomicznego. Znacznie większe uzasad-

nienie ma kolejny miernik określany wliteraturze fachowej mianem relatywnych

jednostkowych kosztów pracy (relative unit labour costs − RULC), którego istotę

można wyrazić następująco:

=⋅

RULC

ULC

(2)

gdzie: ULC

–jednostkowy koszt pracy wanalizowanym kraju „X”

ULC

–jednostkowy koszt pracy wkrajach otoczenia gospodarczego

e –poziom nominalnego kursu walutowego

Formuła (2) ma charakter deterministyczny wtym sensie, że pewna przyczyna

rodzi określone skutki iodwrotnie. Wynika zniej, że wdanym kraju rosną, względ-

nie maleją, jednostkowe koszty pracy –istotna determinanta konkurencyjności

wskali międzynarodowej –zkilku powodów. Jednym znich jest szybszy wzrost

(lub obniżenie się) poziomu płac wporównaniu zzagranicą. Inny powód towol

niejszy wzrost (lub obniżenie się) krajowej produktywności pracy wporównaniu



z partnerami zagranicznymi. Trzecia przyczyna toaprecjacja (lub deprecjacja) waluty

narodowej analizowanego kraju. Wskaźniki relatywnych jednostkowych kosztów

pracy (RULC) interpretuje się często wten sposób, że jego obniżenie się oznacza

wzrost międzynarodowej konkurencyjności analizowanego kraju, zaś jego wzrost

jest równoznaczny ze spadkiem poziomu tejże konkurencyjności (Wziątek-Kubiak,

2003, 2006; Olczyk, 2008). Takie ujęcie nie docenia jednak zmian poziomu kursu

walutowego, nawet tylko nominalnego.

Już wlatach 60. XX w. M.Bruno (1965), nawiązując notabene do rozważań

D.Ricardo iG.Haberlera przedstawił inny sposób podejścia do analizy kształ-

towania się przewag komparatywnych whandlu międzynarodowym. M.Bruno

zarysował istotę wskaźnika cenowej konkurencyjności międzynarodowej okre-

ślanego współcześnie mianem wskaźnika kosztów wykorzystywania zasobów −

DRC (domestic resource costs). Rozważania nad tym wskaźnikiem kontynuowało

wielu wybitnych ekonomistów (m.in. B.Balassa, D. M.Schydlowsky, A.Krueger,

J.Bhagwati, T. N.Srinirasan, J.Kotyński), ale jego istota wsumie się nie zmieniła.

A. V.Deardorff (2006) określił ten wskaźnik mianem miernika ex ante przewag

komparatywnych (ex ante measure of comparative advantages), które tookreślenie

nie jest do końca słuszne. Wgruncie rzeczy chodzi owykorzystanie wróżnych

ujęciach (ogólnokrajowym, branżowym itd.) następującej ogólnej formuły:

=DRC

(3)

gdzie: DRC –wskaźnik kosztów zasobów krajowych (domestic resource costs)

WD –wartość dodana (added value)

K –koszty wykorzystywania różnorodnych czynników wytwórczych (costs

of production factors)

i–gałąź, branża

Współcześnie mamy do czynienia zwykorzystywaniem wielu odmian formuły(3)

itonie tylko wodniesieniu do całych gospodarek narodowych, ile wodniesieniu

do określonych branż czy też sektorów

Najważniejsze ztych mutacji to:

tzw.value added ratio (VA), której istota sprowadza się do obliczania relacji mię-

dzy wartością dodaną iwartością produkcji globalnej dla „i” wkolejnych latach;

Por.m.in.: Kotyński, red., (1988); Holmes, Michałek, Smith (1993); Lubiński, Michalski, Misala

(1995); Wyżnikiewicz (1998); Wziątek-Kubiak (2003); Zielińska-Głębocka, red., (2003); Frejtag-Mika,

red., (2006).



b) tzw.social profit ratio (SPR), której istota sprowadza się do obliczania relacji

między wartością globalnej produkcji iwartością nakładów dla poszczególnych

gałęzi, branż itd. wkolejnych latach.

Dla każdego „i” wdanym okresie „t”między DRC, VA oraz SPR występują

ścisłe, następujące zależności:

()

=− ⋅−

SPR

VA DRC

(4)

Wnawiązaniu do dynamicznie ujmowanej zasady obfitości zasobów D. M.Schy-

dlowsky (1984) przedstawił nieco inne ujęcie wskaźników kosztów zasobów kra-

jowych. Określił je mianem „wewnętrznego nakładu czynników uzyskania walut

zagranicznych” (domestic resource costs of foreign exchange –DRCFE). Jego zdaniem

wprzypadku danego kraju (ale też gałęzi, branży czy produktu i=1… n)wodnie-

sieniu do okresu wyjściowego „t”należy zastosować następującą formułę:

CFE

LH cena pracyKHcenakapitau

pWp

rs rs

CIFCIF

⋅+⋅

−⋅

(5)

gdzie: LH

–nakłady pracy najednostkę produkcji

–nakłady kapitału najednostkę produkcji

CIF

–przeciętne koszty importu jednostek produktu

W–koszty wsadu materiałowego liczone przy uwzględnieniu przeciętnych

cen wykorzystywanych czynników wytwórczych

D. M.Schydlowsky zdawał sobie sprawę ztego, że również wgospodarce ryn

kowej nie powinno się tolerować istotnego mankamentu zasady obfitości zasobów,

jakim jest jej statyczność. Ta statyczność polega nanieuwzględnianiu wpływu

zmian kosztów wytwarzania wzwiązku zrozwojem produkcji nadużą skalę,

zoddziaływaniem postępu technicznego, czy ze zmianami preferencji konsumen-

tów. Zaproponował on zatem obliczanie odpowiednich wskaźników dla danego

okresu przy wykorzystywaniu następującej formuły:

nDRCFE

LH cena pracyKHcenakapitału

wpływy dewizowe

rs rs

⋅+⋅

netto

∑

(6)



Wwielu krajach przy analizowaniu konkurencyjności typu kosztowo-ceno-

wego stosuje się metodę tzw.relatywnych wartości jednostkowych

. Spośród wielu

formuł najczęściej stosuje się przy tym następującą:

∑

=÷C

ex im

ex i

imi

(7)

gdzie: V

ex i

–wartość eksportu danego kraju (np.Polski) nawybrany rynek np.kra-

jów UE czy światowy)

ex i

–wolumen eksportu danego kraju nawybrany rynek

im i

–wartość importu danego kraju zwybranego rynku

im i

–wolumen importu danego kraju zwybranego rynku

i–towary, grupy towarowe

Innym sposobem analizy międzynarodowej konkurencyjności kosztowo-cenowej

danego kraju jest metoda, której istota sprowadza się do obliczania iinterpretacji

tzw.relatywnych cen eksportowych (relative export prices –REP). Te ceny oblicza

się przy wykorzystywaniu następującej formuły:

∑

()

⋅

REP

PE W

ii i

(8)

gdzie: P

, P

–indeks cen eksportowych kraju X oraz krajów –konkurentów

, E

–poziom nominalnego kursu walutowego kraju X oraz krajów –kon-

kurentów

–waga przypisywana poszczególnym krajom –konkurentom

Wśród cenowych (wtym kosztowych) mierników międzynarodowej konku

rencyjności najbardziej popularne sąterms of trade, aściślej ich zmiany. Jak wia-

domo, mamy do czynienia zróżnymi rodzajami terms of trade (nominalne, realne,

dochodowe, czynnikowe). Przy mierzeniu międzynarodowej konkurencyjności

stosuje się najczęściej tzw.nominalne (cenowe) terms of trade, czyli relacje cen

uzyskiwanych weksporcie danego kraju wbadanym okresie do cen dóbr impor-

towanych wtymże okresie. Ewolucja wczasie cenowych terms of trade (podobnie

Szerzej wpracach m.in. Burzyńskiego, Marczewskiego, Wojnara (1997); Marczewskiego (2002);

Misztala (2010).



jak iinnych ich rodzajów) daje pewną wskazówkę, co do wzajemnej przewagi, czy

też zmiany korzyści handlujących ze sobą stron.

1.4.2. Metoda i mierniki ujawnionych przewag komparatywnych

Autorem metody ujawnionych przewag komparatywnych (względnych) jest

B.Balassa (1965), który zaproponował obliczanie odpowiednich wskaźników

(tzw.wskaźników ujawnionej przewagi względnej RCA

) według następującej formuły:

=÷

RCA

, (9)

gdzie: X

–wartość eksportu grupy towarowej „i” danego kraju „j” (np.Polski)

–wartość globalnego eksportu danego kraju „j” (np.Polski)

–wartość światowego eksportu grupy towarowej „i” (np.paliw)

X –wartość globalnego eksportu światowego

Współcześnie stosuje się najczęściej pewne reinterpretacje oryginalnej formuły

autorstwa B.Balassa

. Tych reinterpretacji jest wiele, ale najczęściej stosuje się

następującą:

=÷













RCA

, (10)

gdzie:

–eksport grupy towarowej „i” zkraju „K” do kraju lub grupy krajów„j”

–import grupy towarowej „i” do kraju „K” zkraju lub grupy krajów„j”

–globalny eksport kraju „K” do kraju lub grupy krajów „j”

–globalny import kraju „K” zkraju lub grupy krajów „j”

i–dział według sekcji SITC

K –analizowany kraj (np.Polska)

j –pozostałe kraje świata, czy kraje członkowskie rozszerzonej Unii Euro

pejskiej

Wartość wskaźnika RCA

większa od zera świadczy owystępowaniu ujawnio-

nej przewagi względnej iwskazuje naintensywność tej przewagi. Wprzypadku

Szerzej m.in. w:Vollrath (1991); Hatzichronoglou (1996); Reichel (2002); Moenius (2006); Hoen,

Oosterhaven (2006); Guordon (2006).



wskaźników RCA

mniejszych od zera mamy do czynienia zbrakiem tego typu

przewagi omniejszej lub większej intensywności. Użycie postaci logarytmicznej

formuły pozwala nazachowanie symetryczności dodatnich iujemnych wskaźników

RCA

wprzedziale wahającym się wokół zera.

Ważną zaletą metody, aprzede wszystkim wskaźników ujawnionej przewagi

komparatywnej jest możliwość ich dopasowywania do pożądanych celów analizy

odpowiednich strumieni handlu towarami iusługami, azatem także do hipotez

wymiany międzynarodowej. Istnieją zwłaszcza możliwości wykorzystywania tych

wskaźników wodniesieniu do produktów ookreślonej, odmiennej chłonności

czynników wytwórczych wykorzystywanych przy wytwarzaniu towarów i/lub

świadczeniu usług (np.dóbr technologicznie intensywnych czy też dóbr wymaga-

jących relatywnie dużych nakładów tzw.kapitału ludzkiego)

Ciągle rozwijana metoda ujawnionych przewag komparatywnych iodpowiednie

indeksy cząstkowe oraz syntetyczne rozumiane jako średnie ważone wskaźników

cząstkowych (revealed comparative advantage indexes –RCA indexes) towspółcze-

śnie swoisty kanon badań dotyczących międzynarodowej zdolności konkurencyjnej

wsferze handlu międzynarodowego. Najważniejsze znaczenie ma jednak chyba to,

że zawsze iwkażdym momencie określony układ kosztowo-cenowych przewag

komparatywnych danego kraju nad zagranicą oraz określony brak tych przewag

(wsensie istnienia przewag nieabsolutnych) determinują wdużym stopniu rozwój

handlu zagranicznego każdego zkrajów iszerzej rozumianego handlu międzyna

rodowego. Potwierdzają towyniki wielu analiz empirycznych (Deardorff, 1984,

2007; Leamer, Levinsohn, 1995).

Merytoryczne uzasadnienia iatrakcyjność dynamicznie ujmowanej zasady prze-

wag komparatywnych, np.według ujęć A.Dornbuscha, S.Fishera iP. A.Samuelsona

(1977) czy też D. M.Schydlowsky’ego (1984) sąjasne ioczywiste. Jeśli jednakże istocie

tej zasady przyjrzeć się bliżej stosunkowo łatwo dostrzec, że przy jej stosowaniu

chodzi głównie owystępowanie wpraktyce omówionej wcześniej zasady przewag

konkurencyjnych. Wyraźnie wskazują natom.in. M.Guzek (2004) iE.Siggell

(2006). Wkażdym razie, jak stwierdza E.Siggell (2006, s.138) miernik B.Balassa

odzwierciedla sukces weksporcie krajów względem świata jako całości. Eksport

może jednak być zniekształcony wskutek stosowania subsydiów czy też innego typu

bodźców. Ich stosowanie wpływa nakształtowanie się międzynarodowej konku-

rencyjności, ale nie wyjaśnia całkowicie rzeczywistych przewag komparatywnych.

Można się również spotkać zpróbami wykorzystania koncepcji B.Balassy wodniesieniu do han-

dlu usługami iwymiany wiedzą techniczną. Por.: Weresa (2005); Kuźnar (2008); Misala (2010).



Przewagi komparatywne wujęciu B.Balassy (wnaszym przekonaniu raczej

przewagi konkurencyjne) opierają się nadanych zprzeszłości, które odzwiercie-

dlają stopień zaawansowania poszczególnych dziedzin produkcji danego kraju

wporównaniu ze stopniem zaawansowania poszczególnych dziedzin wskali

ogólnoświatowej. Jeśli już porównywać tzw.podejście ricardiańskie oraz podejście

zaproponowane przez B.Balassę tonie sposób nie dostrzec kilku innych pro-

blemów. Chodzi głównie oto, że wtzw.podejściu ricardiańskim brak eksportu

lub jego niewielkie rozmiary wprzypadku określonego produktu względnie ich

grupy wcale nie oznaczają braku możliwości rozwoju odpowiedniej przewagi

komparatywnej (także konkurencyjnej) wprzyszłości. Zgodnie natomiast zujęciem

B.Balassy izwolenników stosowania jego metody przy formułowaniu wniosków

dla polityki gospodarczej, wysokie przewagi mogą się ujawniać (wprzeszłości

inabieżąco) nawet przy niskiej opłacalności danej produkcji oraz jej eksportu,

anawet wwarunkach całkowitego jej braku. Co więcej, rachunek optimum prze-

wag komparatywnych (raczej konkurencyjnych) sporządzany według B.Balassy

nie koresponduje zoptimum V.Pareto. Zarazem jednak jego wyniki można

traktować jako przybliżenie zdolności danego kraju do konkurowania whandlu

międzynarodowym ipodstawę do formułowania ocen dotyczących jej kształto

wania się wprzeszłości. Zprzedstawionego wcześniej odpowiedniego dorobku

teoretycznego (także zdotychczasowych doświadczeń praktycznych) wynika

przy tym jednoznacznie, że formułowanie tych ocen warto uzupełnić orzetelną

analizę intensywności istruktury handlu wewnątrzgałęziowego określonego

kraju i/lub grupy krajów.

1.5. Podstawowe formuły analizy intensywności i struktury

handlu wewnątrzgałęziowego

Najczęściej stosowaną formuł intensywności istruktury handlu wewnątrz-

gałęziowego jest zaproponowana przez H.Grubela iP. J.Lloyda (1975) oparta

nanastępującej definicji tego handlu:

()

=+ −−WXMXM

iiiii

, (11)

gdzie (X

+ M

) wyraża globalną wartość obrotów zagranicznych gałęzi „i”, tj.sumę

eksportu (X

) oraz importu (M

) wokreślonym czasie (najczęściej wokreślonym

roku), natomiast |X

− M

| oznacza bezwzględną wartość różnicy między eksportem

iimportem wyrobów danej gałęzi. Aby uzyskać porównywalność danych w różnych



gałęziach warto wyrażać handel wewnątrzgałęziowy natle ogólnej wartości obrotów

zagranicznych danej gałęzi:

()

+−−

, (12)

Średni poziom handlu wewnątrzgałęziowego można zatem obliczać według

formuły:

∑

{}

()

+−−

XM XM

, (13)

Stosuje się dodatkowo średnią ważoną, przy czym za wagi przyjmuje się odpo-

wiednio udziały poszczególnych gałęzi wglobalnym eksporcie analizowanego kraju

, a

, …, a

) bądź wglobalnym imporcie tego kraju (b

, b

, …, b

). Wrezultacie:

∑

{}

()

+−−

aX bM aX bM

aX bM

ii ii ii ii

ii ii

(14)

Wartość wskaźników R

(wyrażających intensywność handlu wewnątrzgałęzio-

wego wposzczególnych gałęziach) oraz wskaźników R

iR

(wyrażających średni

poziom handlu wewnątrzgałęziowego wglobalnych obrotach danego kraju) mieści

się wgranicach od 0 do 1, przy czym R=0 oznacza brak obrotów wewnątrzgałęzio-

wych, zaś R=1 oznacza, że obroty mają wyłącznie charakter wewnątrzgałęziowy.

Zatem im bliższa 1 jest wartość R

(względnie R

lub R

), tym większy jest udział

handlu wewnątrzgałęziowego wglobalnych obrotach zagranicznych danej gałęzi

bądź danego kraju. Oczywiście, wszystkie ww.wskaźniki można wyrazić wpro

centach. Wtedy jednak konieczne jest mnożenie ich wartości przez 100.

Przedstawione formuły nie sąpozbawione mankamentów. Itak np.jeśli ΣX

różni się od ΣM

, czyli gdy whandlu zagranicznym danego kraju występuje defi-

cyt lub nadwyżka, tośrednia R zaniża znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego

wobrotach globalnych (nie mogąc nigdy osiągnąć wartości 1 lub też 100). Zdając

sobie ztego sprawę H.Grubel iP. J.Lloyd proponują stosowanie poprawionej for

muły, którą określa się dalej mianem średniej skorygowanej R

(wodróżnieniu od

średniej zwykłej R

iważonej R

). Poprawiona formuła ma nacelu uwzględnienie

zniekształcającego wpływu niezrównoważenia obrotów globalnych analizowanego

kraju naintensywność handlu wewnątrzgałęziowego iprzyjmuje postać:



∑∑

∑

()

+− −

XM XM

ii i

111

, (15)

A.Aquino (1981) zwrócił uwagę, że powyższa formuła wskaźnika inten-

sywności handlu wewnątrzgałęziowego stanowi tylko częściową korektę. Jego

zdaniem formuła zaniża znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego nie dlatego, że

niezrównoważone sąobroty globalne, ale dlatego, iż niezrównoważenie obrotów

ma miejsce wramach poszczególnych wyodrębnionych gałęzi. Pomyłki popełnia

się już wtedy, kiedy liczy się cząstkowe mierniki R

. A.Aquino proponuje zatem

inny sposób obliczania intensywności handlu wewnątrzgałęziowego naszczeblu

gospodarki narodowej, oparty nazałożeniu równomiernego rozkładu niezrówno-

ważenia obrotów nawszystkie wyodrębnione gałęzie (tzw.średnia Aquino, którą

oznaczamy dalej R

). Zgodnie ztąpropozycją, należy przede wszystkim wyznaczyć

hipotetyczną wartość importu ieksportu wyrobów poszczególnych gałęzi przy

założeniu zrównoważenia globalnych obrotów:

∑

()

=⋅

(16)

∑

()

=⋅

(17)

gdzie:

− hipotetyczna wartość eksportu gałęzi „i” wwarunkach równowagi

obrotów globalnych

− hipotetyczna wartość importu gałęzi „i” wwarunkach równowagi

obrotów globalnych

Wwarunkach braku równowagi obrotów globalnych wskaźniki

różnią

się od wskaźników X

, awskaźniki M

od wskaźników M

. Zazwyczaj bowiem

–wbrew założeniu A.Aquino –czynniki wywołujące nierównowagę nie rozkładają

się równomiernie naposzczególne gałęzie.



Określenie X

oraz M

stanowi tylko pośredni etap obliczania skorygowa-

nego udziału handlu wewnątrzgałęziowego. ZdaniemA.Aquino, udział ten należy

obliczać według formuły:

∑∑

∑

()

+− −

, (18)

Ze względu nazałożenie równomiernego rozkładu salda handlu zagranicznego

naposzczególne gałęzie, również średnia R

nie może być uznana za idealną miarę

intensywności wymiany wewnątrzgałęziowej, czyli jej udziału wglobalnych obro-

tach handlu zagranicznego. Nadal trwa zatem dyskusja, wtrakcie której wysuwane

sąnowe propozycje definicji ipomiaru handlu wewnątrzgałęziowego.

W1994roku M.Brülhart zwrócił uwagę nato, że wskaźniki obliczone zgodnie

zformułą H.Grubela iP. J.Lloyda mogą niejako sztucznie zawyżać poziom handlu

wewnątrzgałęziowego wtedy, gdy wzrost handlu typu międzygałęziowego przy-

czynia się do osłabienia nierównowagi obrotów wzakresie poszczególnych gałęzi,

branż, grup towarów itd. Wzwiązku ztym zaproponował obliczanie wskaźników

tzw.marginalnego handlu wewnątrzgałęziowego według następującej formuły:

+−+

MIIT

, (19)

gdzie znak ∆ oznacza przyrost odpowiednich wielkości między analizowanymi

okresami. Wartość wskaźników MIIT

waha się też wprzedziale 0−1 (lub 0−100

przy wyrażaniu wprocentach). Średnie zwykłe iśrednie wskaźników MIIT

można

obliczać podobnie jak wprzypadku standardowych wskaźników obliczanych według

formuły H.Grubela iP. J.Lloyda.

Jednym zistotnych mankamentów wskaźników obliczanych według formuły

H.Grubela iP. J.Lloyda, ale także według formuły M.Brülharta był brak możliwości

wyodrębnienia handlu wewnątrzgałęziowego typu poziomego (horyzontalnego)

od handlu wewnątrzgałęziowego typu pionowego (wertykalnego). Ten mankament

starali się usunąć m.in. D.Greenaway, R.Hine oraz C.Milner (1995). Zapropono-

wali oni, aby za horyzontalny (poziomy) handel wewnątrzgałęziowy (HIIT) uznać

taki, który spełnia następujące kryteria:

αα

−≤ ≥+

eksportUV

import UV

ijK

, (20)



natomiast, za wertykalny (pionowy) taki, który obejmuje następujące obroty:

αα

<− >+

eksportUV

import UV

eksportUV

import UV

1lub 1

ijK

, (21)

gdzie: UV –wartość jednostkowa (unit value) określonego produktu

α –wskaźnik dyspersji wartości jednostkowych UV

i–produkt „i”

j –gałąź, branża itd.

K –kraj „K”

WedługD.Greenawaya, R.Hine oraz C.Milnera za kryterium wyodrębnienia

handlu wewnątrzgałęziowego typu poziomego ihandlu wewnątrzgałęziowego typu

pionowego można uznać kształtowanie się tzw.wartości jednostkowych (unit values)

poszczególnych produktów. U podłoża tego rozumowania znajduje się założenie, że

towłaśnie kształtowanie się cen eksportowo-importowych odzwierciedla różnice

jakościowe, naktórych bazuje zkolei handel wewnątrzgałęziowy typu pionowego.

Zdaniem ww.ekonomistów, handel wewnątrzgałęziowy typu pionowego można

zdefiniować jako taki, wprzypadku którego przy wielocyfrowej dezagregacji

danych (konkretnie 6-cyfrowej) wartości jednostkowe kilograma eksportu okre-

ślonego towaru (nabazie fob) podzielone przez wartości jednostkowe kilograma

importu tego towaru (nabazie cif) przekraczają arbitralnie wyznaczoną granicę

±α. Konsekwentnie twierdzą oni dalej, że jeśli odpowiednio obliczone wartości

jednostkowe eksportu podzielone przez wartości jednostkowe importu nie prze-

kraczają tej granicy, towtedy mamy do czynienia zhandlem wewnątrzgałęziowym

typu poziomego (horyzontalnego). Oczywiście, również wprzypadku stosowania

metody iformuł zaproponowanych przez D.Greenawaya. R.Hine’aiC.Milnera

można dodatkowo obliczać odpowiednie średnie zwykłe, średnie ważone czy też

współczynniki wariancji i/lub odchyleń odpowiednich wskaźników.

Bardzo zbliżoną metodę przedstawili L.Fontagnĕ, M.Freudenberg iN.Peridy

(1997). Ich metoda bazuje nazałożeniu, że handel wewnątrzgałęziowy danej branży

czy też kategorii produktów nie ogranicza się jedynie do nakładania się nasiebie

określonej ilości lub wartości importu ieksportu. Według nich decydujące znacze

nie ma fakt, że wokreślonej kategorii produktów lub jednego tylko produktu mają

miejsce dwustronne, równoległe przepływy przy czym jako kryterium selekcji owych

przepływów przyjmują oni arbitralnie 10% próg tzn. mniejszy strumień handlu

musi stanowić więcej niż 10% większego strumienia handlu wramach określonej

kategorii produktów by móc zaliczyć łączną sumę odpowiedniego importu ieksportu



do handlu wewnątrzgałęziowego. Jeśli tokryterium nie jest spełnione tonależy ich

zdaniem mówić owystępowaniu handlu jednostronnego i/lub międzygałęziowego.

Poprzez wyznaczenie odpowiedniego progu L.Fontagnĕ, M.Freudenberg iN.Peridy

nieco odchodzą od istoty handlu wewnątrzgałęziowego definiowanej według for-

muły H.Grubela iP. J.Lloyda itobez względu nastopień dezagregacji danych. Ten

powinien być ich zdaniem możliwie największy, ściślej 8-cyfrowy.

Również metodzie L.Fontagnĕ’a, M.Freudenberga iN.Peridiego przypisuje

się istotne znaczenie wodróżnianiu handlu wewnątrzgałęziowego typu poziomego

od handlu wewnątrzgałęziowego typu pionowego, atakże kluczowej roli wtym

zakresie cen eksportu oraz importu. Jeśli chodzi okształtowanie się tych cen

toww.ekonomiści przyjmują dalsze kryterium selekcji. Przyjmują mianowicie, że

wprzypadku handlu wewnątrzgałęziowego typu poziomego relacje cen eksportu

iimportu wramach danej kategorii produktów i/lub ich zespołów, podzespo-

łów iczęści składowych mogą się wahać jedynie wprzedziale 0,85−1,15, azatem

odpowiednie odchylenie nie może przekroczyć wartości ±15%. Jeśli odpowiednie

odchylenia sąwiększe niż ±15%, tozdaniem L.Fontagnĕ’a, M.Freudenberga

iN.Peridiego mamy do czynienia zwystępowaniem handlu wewnątrzgałęziowego

typu pionowego. Owe większe odchylenia cenowe sąwedług nich uzasadnione tym,

że wprzypadku tego rodzaju handlu wewnątrzgałęziowego właśnie teodchylenia

świadczą oróżnicach jakościowych wymienianych produktów, atakże ich zespołów,

podzespołów iczęści składowych.

Zupełnie inną metodę obliczania wyłącznie intensywności handlu wewnątrzga-

łęziowego (anie jego struktury) przedstawiają H.Glejser, K.Goossens iM.Vanden

Eede (1979). Wszczególności, stwierdzają oni, że formuły B.Balassiego, H.Grubela

iP. J.Lloyda oraz A.Aquino nie uwzględniają m.in. koniecznej skądinąd specjalizacji

danego kraju (grupy krajów) wimporcie iweksporcie. Nie odzwierciedlają także

należycie skutków nierównowagi wobrotach zagranicznych. ZdaniemH.Glejsera,

K.Goossensa iM.Vanden Eede’ego, należy najpierw określić stopień proimportowej

iproeksportowej specjalizacji (nastawienia naimport ieksport) poszczególnych

gałęzi oraz całej gospodarki analizowanego kraju (względnie grupy krajów) według

następujących formuł:





















log

gi g

, (22)





















log

gi g

, (23)



inastępnie:

∑∑

()

=⋅





















XX n

log

gi g

, (24)

∑∑

()

=⋅





















MM n

log

gi g

, (25)

gdzie: a

–wskaźnik pomocniczy wodniesieniu do eksportu gałęzi „i”

–wskaźnik pomocniczy wodniesieniu do importu gałęzi „i”

a–średnia wartość wskaźników pomocniczych wodniesieniu do globalnego

eksportu analizowanego kraju

b –średnia wartość wskaźników pomocniczych wodniesieniu do globalnego

importu analizowanego kraju

X –wartość globalnego eksportu analizowanego kraju (narynek światowy,

względnie do wybranych grup krajów)

M –wartość globalnego importu analizowanego kraju (zcałego świata

względnie zwybranych grup krajów)

–wartość eksportu światowego względnie wybranych grup krajów do

analizowanego kraju wgałęzi „i”

–wartość importu światowego względnie wybranych grup krajów

zanalizowanego kraju wgałęzi „i”

–wartość globalnego eksportu światowego względnie eksportu wzajem-

nego wobrębie wybranej grupy krajów

–wartość globalnego importu światowego względnie importu wramach

wybranej grupy krajów

Obliczenie wskaźników a

oraz b

zgodnie zpowyższymi formułami nie stanowi

jeszcze ostatecznej podstawy do oceny znaczenia handlu wewnątrzgałęziowego

wobrotach globalnych. ZdaniemH.Glejsera, K.Goossensa iM.Vanden Eede’ego,

wskaźniki testanowią jedynie podstawę do wnioskowania oznaczeniu wymiany

wewnątrzgałęziowej. Jak piszą, wwarunkach przewagi specjalizacyjnej ocharak

terze wewnątrzgałęziowym wartość relacji

gi g

oraz relacji

gi g

jest

zbliżona do jedności dla każdej gałęzi. Ponieważ przy obliczaniu wskaźników a

oraz b

używa się logarytmów, średnie hipotetyczne obliczone napodstawie



przedstawionych formuł powinny uzyskiwać wartości zbliżone do zera. Co więcej,

wwarunkach przewagi specjalizacji ocharakterze wewnątrzgałęziowym można

się spodziewać, że:

∑

()

−=

aa A

, (26)

∑

()

−=

bb B

, (27)

tzn., że wariancja wskaźników a

oraz b

będzie się kształtować naniskim poziomie.

OstatecznieH.Glejser, K.Goossens iM.Vanden Eede proponują obliczanie A

oraz

według powyższych formuł. Ich zdaniem, im mniejsze sąowe wariancje, tym

większe jest znaczenie wymiany wewnątrzgałęziowej iodwrotnie.

1.6. Podsumowanie i wnioski

Wbadaniach teoretycznych zzakresu szeroko rozumianej międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki narodowej centralne miejsce zajmuje kategoria ekono

miczna określana mianem przewag komparatywnych (względnych), rozumiana jako

ich występowanie lub też nie whandlu zagranicznym danego kraju i/lub whandlu

międzynarodowym określonej grupy krajów. Występowanie owych przewag i/lub

ich brak stanowi wujęciu statycznym ogólną, uniwersalną zasadę racjonalnego

gospodarowania wskali międzynarodowej. Za podstawowe przyczyny występo-

wania przewag komparatywnych i/lub ich braku uznaje się przy tym następujące:

zróżnicowanie krajów pod względem stopnia zaawansowania techniczno-

-technologicznego;

zróżnicowanie krajów pod względem wyposażenia wpodstawowe czynniki

wytwórcze;

c) zróżnicowanie krajów pod względem rozmiarów istruktury popytu;

zróżnicowanie krajów pod względem wielkości ekonomicznej, chłonności

rynków wewnętrznych imożliwości osiągania tzw.korzyści skali wsferze

produkcji izbytu;

e) zróżnicowanie krajów pod względem szeroko rozumianej organizacji istruk

tury rynków wewnętrznych;

zróżnicowanie krajów pod względem geograficznego położenia wramach

gospodarki światowej, kształtowania się kosztów transportu, kosztów szeroko

rozumianego komunikowania się partnerów itd.;



zróżnicowanie krajów pod względem szeroko rozumianej polityki ekonomicznej

(jej celów cząstkowych, stosowanych instrumentów, itd.).

Wkażdym zkrajów istnieją możliwości przekształcania statycznie ujmowanych

przewag komparatywnych (atakże ich braku) wprzewagi konkurencyjne i/lub

kreowania nowych przewag tego typu (rys. 1.10).

Rysunek 1.10. Podstawowe cechy i funkcje wyrobu oraz możliwości wariantowania

struktury popytu, podaży i handlu międzynarodowego

„Tradycyjne” determinanty

w handlu (zasoby ludności,

ziemi i surowców, zasoby

kapitału ﬁzycznego i ludzkiego)

Handel zagraniczny

(międzygałęziowy

i wewnątrzgałęziowy)

i przewagi w handlu

Rozwiązania systemowe

i bieżąca polityka ekonomiczna,

wielkość kraju, poziom rozwoju

infrastruktury gospodarczej

i społecznej

„Nowe” determinanty w handlu

(stosowane rozwiązania

technologiczne, korzyści skali,

preferencje konsumentów)

„Tradycyjne” i „nowe”

determinanty

międzynarodowych przepływów

mobilnych czynników

wytwórczych

wpływ bezpośredni

związki pośrednie

Źródło: Opracowanie własne.

Główne czynniki determinujące kształtowanie się przewag komparatywnych

ikonkurencyjnych whandlu zagranicznym określonego kraju można wykorzystać

przy interpretacji wyników analiz empirycznych, atakże przy programowaniu

rozwoju sytuacji naprzyszłość iprzy kształtowaniu polityki ekonomicznej

(tabela 1.3).



Tabela 1.3. Rodzaje czynników determinujących kształtowanie się przewag

komparatywnych i przewag konkurencyjnych danego kraju według

wybranych kryteriów

  

























































 









 













































































































Źródło: Opracowanie własne.



Na gruncie ściśle teoretycznym nie jest możliwe precyzyjne określenie apriori

rozmiarów korzyści płynących zrozwoju międzygałęziowego podziału pracy. Wiele

przemawia jednak narzecz tezy, że przy prowadzeniu polityki przekształcania bie-

żących przewag komparatywnych wprzewagi konkurencyjne warto wszczególności

preferować rozwiązania sprzyjające utrwalaniu międzynarodowego podziału pracy

typu wewnątrzgałęziowego, zwłaszcza ocharakterze poziomym. Chodzi m.in. oto,

że rozwój tego podziału pracy wyraźnie stymuluje inwencyjność iinnowacyjność,

umożliwia wykorzystywanie szeroko rozumianych korzyści skali wsferze produkcji

izbytu. Procesy tesąwzajemnie sprzężone, gdyż jak towynika zprzedstawionych

powyżej koncepcji teoretycznych, wzrost innowacyjności iakumulacja zasobów

kapitału ludzkiego przekłada się nastrukturę przewag konkurencyjnych wwymia-

nie handlowej zzagranicą wkolejnych okresach.



Kapitał ludzki i innowacje – podstawowe

pojęcia, miary i wzajemne zależności

Ziemowit Czajkowski, Arkadiusz Michał Kowalski,

Beata Michorowska, Marzenna Anna Weresa

Zasoby ijakość kapitału ludzkiego oraz inwencja iinnowacje nabrały szczegól-

nego znaczenia wraz zprzyspieszeniem procesów globalizacji. Większa mobilność

kapitału wskali międzynarodowej doprowadziła do sytuacji, wktórej ojego alo-

kacji wdanym kraju wcoraz większym stopniu, obok ceny siły roboczej, systemu

podatkowego ijakości infrastruktury materialnej iinstytucji, decyduje jakość siły

roboczej. Dzieje się tak zkilku powodów. Działy produkcji oparte onisko wykwa

lifikowaną siłę roboczą zostały przeniesione do obszarów onajniższych kosztach

pracy. Rywalizacja pomiędzy krajami OECD adynamicznie rozwijającymi się

krajami takimi jak np.Chiny, Indie czy Brazylia zaczyna się toczyć olokalizację

produkcji zaawansowanej technologicznie oraz alokację prac badawczo-rozwo-

jowych icentrów badawczo-rozwojowych. Ważnym elementem tej rywalizacji

sąludzie, ich wiedza, kreatywność iumiejętność przekształcenia tych zasobów

winnowacje. Ztego powodu, jak wynika zanalizy różnych ujęć teoretycznych

zawartych wpoprzednim rozdziale, kapitał ludzki iinnowacje stają się wcoraz

większym stopniu kluczowe dla kształtowania przewag konkurencyjnych krajów

izwiększania korzyści osiąganych wwymianie międzynarodowej. Modelowe ujęcie

tej zależności iempiryczna weryfikacja jej kierunku isiły wymaga uzupełnienia

wcześniejszych rozważań teoretycznych odnoszących się do istoty konkurencyj

ności międzynarodowej owybrane wątki teoretyczne odnoszące się do kapitału

ludzkiego iinnowacyjności. Celem tego rozdziału jest zatem próba integracji pojęć

kapitału ludzkiego iinnowacyjności nagruncie koncepcji systemów innowacji oraz

prezentacja iwybór miar adekwatnych do analizy tych jakże złożonych iwzajemnie

zazębiających się zjawisk.



2.1. Pojęcie kapitału ludzkiego

Ziemowit Czajkowski

Pojęcie „kapitał ludzki” mimo, że wprowadzone już wXVwieku przez Williama

Petty’ego (1690), dyskutowane m. in. przez A.Smitha (1776)

, zniknęło zobszaru

zainteresowań nauk ekonomicznych m. in. pokrytyce A.Marschalla (1930),

który twierdził że: „mimo iż istoty ludzkie sązpunktu widzenia matematycznego

kapitałem, analiza tego kapitału musiałaby odbywać się woderwaniu od rynku”

Renesans badań nad kapitałem ludzkim nastąpił wlatach 60. XX w., dzięki pracom

J.Mincera (1958), T.Schultza (1961) iG.Beckera (1964).

Warto wspomnieć również obadaniach F.Machlupa nad przemianami

wgospodarkach państw wysoko rozwiniętych, które zaowocowały koncepcją

gospodarki opartej nawiedzy (Machlup, 1962). Ten powszechnie używany współ-

cześnie termin musiał jednak poczekać do lat90. XX w. − naspopularyzowanie

przez P.Druckera (1992). Wgospodarce opartej nawiedzy kluczem do sukcesu

jest właśnie kapitał ludzki.

Nowe teorie wzrostu gospodarczego traktują kapitał ludzki jako istotną determi-

nantę rozwoju gospodarczego. Teorie tesąrozwijane od lat80. XX w., od momentu

publikacji pionierskich prac P.Romera (1986), R.Lucasa (1988) iinnych badaczy,

np.(Jones, Manuelli, 1990; Gundlach, 1995; Wolff, 2000; Hanushek, Woessmann,

2007). Aktualny przegląd badań zzakresu teorii wzrostu iroli kapitału ludzkiego

oraz innowacji wtym procesie zawierają m.in. opracowania (Stroombergen et al.,

2002; Woessmann, 2003; Le, Gibson, Oxley, 2005; Florczak, 2007; Liberda, Maj,

2009; Weresa 2012).

Problematyką wyceny umiejętności izdolności ludności zajmowali się Adam

Smith, Jean Baptiste Say iwielu innych ekonomistów naprzestrzeni ostatnich

400lat(Kiker, 1966). Na przestrzeni wieków zmieniały się metody estymacji kapitału

ludzkiego, natomiast sposób definiowania go współcześnie jako „wiedza, umiejęt-

ności, zdolności iinne przymioty jednostki ludzkiej, które sąistotne waktywności

ekonomicznej”

(OECD, 1998, s.9) bądź „wiedza, umiejętności, zdolności iinne

„Osoba wykształcona kosztem dużych nakładów pracy do wykonywania zawodów wymagających

nadzwyczajnych sprawności iumiejętności może być porównywana do drogiej maszyny. Praca, którą

się nauczyła wykonywać, musi dawać wysokie dochody, które pokryją cały poniesiony koszt edukacji

idadzą dochód co najmniej porównywalny zprzeciętnym dochodem zkapitału równego poniesionym

kosztom” (Smith, 1776, s.118),− tłumaczenie własne za: (Woessmann, 2003, s.239).

Za: (Schultz, 1961, s.3).

e knowledge, skills, competences and other attributes embodied inindividuals that are relevant

toeconomic activity, OECD, 1998, s.9.



przymioty jednostki ludzkiej, które umożliwiają wytwarzanie osobistego, społecz-

nego iekonomicznego dobrobytu”

(OECD, 2001, s.18), nie odbiega znacząco od

definicji Adama Smitha, który przez kapitał ludzki rozumiał „wszystkie użyteczne

umiejętności nabyte przez mieszkańców danego kraju”

(Schultz, 1961, s.2). Powyższe

definicje czynią bezpośredni pomiar „zasobu” kapitału ludzkiego niemożliwym,

można go jedynie szacować za pośrednictwem (proxy) zjawisk mierzalnych ujętych

wstatystykach imiar pochodnych oraz indeksowych kombinacji tych miar.

2.2. Metody oceny zasobów kapitału ludzkiego

Ziemowit Czajkowski

Dostępność danych statystycznych irozwój metod matematycznych wpływały

znacząco nasposób szacowania kapitału ludzkiego, można jednak wyodrębnić

dwa podstawowe podejścia do problemu. Wpierwszym znich (retrospektywnym)

obiektem zainteresowania jest ustalenie „kosztu wytworzenia” kapitału ludzkiego,

który, zależnie od badania, może obejmować wydatki nautrzymanie, opiekę zdro-

wotną ikształcenie bądź koncentrować się wyłącznie nanakładach naedukację.

Prekursorem metody był E.Engel (1883). Drugie zpodejść (prospektywne) opiera

szacunek zasobu kapitału ludzkiego nazdyskontowanym strumieniu przyszłych

przychodów pracowników danej gospodarki. Prekursorem tego podejścia był

W.Petty (1690). Zaprezentowane podejścia sądobrze ugruntowane wteorii mikro

ekonomii. Niestety, zwykle nie sąone możliwe do zastosowania wbadaniach, ze

względu nabrak odpowiednich danych statystycznych. Opisany problem dopro

wadził do wykształcenia się trzeciego podejścia, pokrewnego do koncepcji „kosztu

wytworzenia” kapitału ludzkiego –podejścia opartego opoziom wykształcenia.

Statystyki dotyczące poziomu alfabetyzacji, poziomu skolaryzacji, odsetka prze

rwań kształcenia, odsetka powtarzania roku nauki, przeciętnego czasu nauki oraz

wyniki testów weryfikujących umiejętności (np.PISA) były dostępne dla wielu

krajów iumożliwiły przeprowadzanie zarówno analiz porównawczych (badania

przekrojowe), jak ianalizę trendów oraz estymację modeli ekonometrycznych,

wykorzystujących odpowiednie szeregi czasowe. Ostatnim zpodejść były indeksy,

konstruowane woparciu omiary edukacyjne, demograficzne idane szczegółowe

„e knowledge, skills, competencies and attributes embodied inindividuals that facilitate the

creation of personal, social and economic well-being”, (OECD, 2001, s.18).

„Adam Smith boldly included all of the acquired and useful abilities of all of the inhabitants of

acountry as apartof capital” (Schultz, 1961, s.2).

zrynku pracy. Wnastępnych podrozdziałach zostaną zwięźle zaprezentowane

główne cechy opisanych podejść, kolejno

1. podejście oparte nakosztach wytworzenia (retrospektywne),

2. podejście oparte naprzyszłych przychodach (prospektywne),

3. podejście oparte naparametrach edukacji (pokrewne do retrospektywnego),

podejścia wykorzystujące indeksy (metody agregujące wiele zmiennych) ibench-

marking (testy kompetencji, np.PISA, TIMSS, IALS)

2.2.1. Podejście oparte na kosztach wytworzenia

Prekursorem podejścia opartego nakosztach wytworzenia był F.Engel (1883).

Wtym ujęciu wszelkie wydatki związane zutrzymaniem iwychowaniem osoby od

momentu poczęcia do 25roku życia należy traktować jako „koszt wytworzenia”.

Engel zaproponował formułę

∑

=+ +=++













ccxc kc cx

kx x

(1)

xi ii ii

00 0

(1)

gdzie:

i– klasa społeczna (i = 1, 2, 3 odpowiednio dla klasy niższej, średniej iwyższej),

x – wiek, x < 26,

– koszty poniesione do momentu narodzin,

+ckc

iii00

– roczny koszt utrzymania.

Zpunktu widzenia teorii inwestowania słabą stroną formuły było zignorowanie

zmiennej wartości pieniądza wczasie. Zpunktu widzenia teorii ekonomii –nie

uwzględniono nakładów niefinansowych (intangible), istotnych dla ostatecznej

wartości zasobu kapitału ludzkiego. Zopisanym problemem próbował sobie radzić

Kendrick (1976), uznając, że kosztami policzalnymi sąwydatki nautrzymanie

dziecka do 14roku życia, zaś niematerialnymi –wydatki nazdrowie, bezpieczeństwo,

mobilność, edukację oraz koszty alternatywne czasu poświęconego naedukację.

Wopracowaniu wykorzystano systematykę istrukturę przyjętą wpracy Le, Gibson, Oxley, 2005.

Odpowiednio: Programme for International Student Assessment (PISA), International Adult Lite-

racy Test (IALS) iTrends inInternational Mathematics and Science Study (TIMSS). Por.: dalsza część

niniejszego podrozdz.

Cyt. za: Kiker, 1966, s.483.

Opisane podejście ma jednak pewne istotne wady

1. koszt wytworzenia kapitału nie musi przekładać się najego jakość,

2. wartość kapitału jest determinowana przez popyt, nie zaś przez koszt wytwo

rzenia,

elementy składowe nakładów iich ceny nie sąrozpoznane dostatecznie, by

estymatory kosztowe były użyteczne, szczególnie, kiedy granica między kon-

sumpcją ainwestycją nie jest ostra (np.J.Kendrick (1976) uznawał wydatki

nadobra pierwszej potrzeby, takie jak odzież iżywność, za inwestycje, podczas

gdy F.Machlup (1962) –jako konsumpcję),

podejście nie uwzględnia kosztów społecznych wytworzenia kapitału ludzkiego

(Dagum, Slottje, 2000),

zmienność stopy aprecjacji/deprecjacji wartości kapitału ludzkiego wczasie

(wiedza iumiejętności dezaktualizują się wraz zpostępem technologicznym

skokowo, ale zachodzi również liniowa wczasie utrata kompetencji wskutek

zapominania), wliteraturze brak jednoznacznego stanowiska wtej kwestii

(por.: Kendrick, 1976; Mincer, 1958),

wbadaniach napoziomie makro pojawia się problem rozdziału inwestycji trwa-

jących iukończonych –bardzo trudno wyizolować część nakładów naedukację,

która już dostarczyła absolwentów (Jorgenson, Fraumeni, 1990).

2.2.2. Podejście oparte na przychodach

Prekursorem wpełni naukowego podejścia do pomiaru wartości kapitału

ludzkiego był W.Farr (1853). Zaproponował on estymowanie kapitału ludzkiego

danej osoby poprzez oszacowanie bieżącej wartości przyszłych zarobków pomniej-

szonych owydatki nażycie iskorygowanych napodstawie tablicy trwania życia.

Koncepcja tazostała rozwinięta (Dublin, Lotka, 1977)

. Autorzy uwzględnili

poprawkę nastopę zatrudnienia (model W.Farra zakładał pełne zatrudnienie).

Zgodnie zich formułą kapitał ludzki człowieka wmomencie narodzin można

zapisać wzorem

−

∑

∞

()

(1 )

(2)

Por.: Le, Gibson, Oxley, 2005, s.5–6.

Pierwsze wydanie w1927 r.

Cytat za: Kiker, 1966, s.484.

78

gdzie:

i– stopa procentowa,

0, x

– prawdopodobieństwo (wmomencie narodzin) przeżycia x lat,

– stopa zatrudnienia dla osób wwieku x,

– indywidualny roczny przychód od wieku x do x + 1,

– roczny koszt utrzymania.

Wzór (2) można łatwo przekształcić tak, by uzyskać wartość kapitału ludzkiego

wwieku a:

−

∑

−

∞

()

(1 )

(3)

Podejście zaproponowane przez Dublina iLotkę było rozwijane imodyfikowane

(m. in. okategoryzację przychodów ze względu nawykształcenie − por.: (Mincer,

1958)), jednak zaprezentowane powyżej wzory sąwystarczającym omówieniem

idei prospektywnego pomiaru kapitału ludzkiego.

Jednym zobszarów spornych jest podejście do uwzględniania kosztów utrzy

mania. R.Eisner (1989) uznawał odejmowanie kosztów utrzymania od dochodów

za błąd (co uzasadniał niejednorodnością kosztów utrzymania wspołeczeństwie,

trudnością rozdziału inwestycji wkapitał ludzki od kosztów utrzymania oraz

oszacowania konsumpcji dóbr publicznych). Inni badacze (Graham, Webb, 1979)

uznawali, że dochody netto (popotrąceniu kosztów utrzymania) sąlepszym

estymatorem wartości danej osoby dla innych, podczas gdy dochody całkowite

lepiej odzwierciedlają całkowity produkt społeczny (wartość dla społeczeństwa)

pracy danej osoby. Innym problemem rozważanym wliteraturze przedmiotu było

uwzględnienie wpomiarze prospektywnym wzrostu płac realnych wynikającego

zdostosowań cenowych, będących efektem wzrostu gospodarczego (Houthakker,

1959; Miller, 1964).

Podejście prospektywne charakteryzują następujące właściwości

1. wycena kapitału ludzkiego jest wyrażona wcenach rynkowych,

wycena zawiera stopę deprecjacji, więc nie ma potrzeby by ustalać ją arbitralnie

lub estymować,

3. dane konieczne do oszacowania kapitału ludzkiego (tablice trwania życia lub

śmiertelności, płace, stopa bezrobocia, struktura wykształcenia) sądostępne

Por.: Le, Gibson, Oxley, 2005, s.9–10.

Dla krajów rozwijających się stawki płac sączęsto niedostępne bądź obarczone dużym błędem

estymacji. Do połowy XX w. dane opłacach nie były ujęte wstatystykach wielu państw rozwiniętych.

jedynym elementem wymagającym oszacowania jest terminowa struktura stóp

procentowych (do odtworzenia np.woparciu orentowność obligacji skarbo-

wych), wykorzystywana do dyskontowania strumieni przychodów.

Główne wady podejścia to:

założenie, że różnice wynagrodzeń istotnie odzwierciedlają różnice wpro-

duktywności (tozałożenie krytyczne, jeśli nie jest spełnione, model wyceny

daje błędne oszacowania zasobu kapitału ludzkiego; czynniki wpływające

nazaburzenia wynagrodzeń tonp.bezrobocie, pogarszające pozycję negocja-

cyjną pracownika (płace nie nadążające za zmianami produktywności), lokalny

monopson narynku pracy, redystrybucja wartości dodanej wytworzonej przez

pracowników niższych szczebli narzecz pracowników wyższych szczebli struk-

tury zarządzania przedsiębiorstwa),

miara jest bardzo wrażliwa nazmiany wieku emerytalnego (zmiana liczby

przepływów finansowych) iterminowej struktury stóp procentowych (zmiana

czynników dyskontujących).

2.2.2.1. Najnowsze badania stosujące metodę prospektywną

Najważniejsze rozwinięcie metody zaproponowali Jorgenson iFraumeni (1989,

1990). Model posłużył do estymacji kapitału ludzkiego wszystkich osób wUSA,

sklasyfikowanych wg płci, 61 grup wiekowych, 18 typów edukacji (0−17+ latnauki)

napodstawie danych zebranych z2196 kohort (Jorgenson, Fraumeni, 1989). Pod-

stawowy model od czasów Engla był oparty nazałożeniu, że osoba wwiekux

uzyska za n latidentyczne wynagrodzenie jak dziś osoba wwieku x+n,posiadająca

identyczne wykształcenie ipłeć

. Zaproponowana zmiana dotyczyła uproszczenia

procedury dyskontowania namoment bieżący przyszłych strumieni przychodów.

Autorzy przyjęli formułę rekurencyjną, wktórej bieżąca wartość strumienia

przychodów uzyskiwanego naprzestrzeni całego życia (L

(s,a,e)) osoby wdanym

wieku, toprzychody zbieżącego roku plus ważony prawdopodobieństwem dożycia



(s,a+1)) całkowity przychód życiowy obliczony dla kolejnego roku (L

y+1

(s,a+1, e)).

Jorgenson iFraumeni zidentyfikowali 5 etapów życia (por.: Fraumeni, 2011):

– przedszkolny: brak edukacji ipracy (wiek 0–4),

– szkolny przedprodukcyjny: edukacja ibrak zatrudnienia (wiek 5–13),

– szkolno-produkcyjny: edukacja ipraca (14–34),

P.Wachtel (1997) uznał tozałożenie za nierealistyczne, wskazywał np.nazróżnicowanie stosunku

podaży ipopytu narynku pracy dla rożnych kohort, co decyduje orożnych wynagrodzeniach osób

oidentycznym wykształceniu.

80

– produkcyjny: praca ibrak kontynuacji edukacji (35–74),

– poprodukcyjny: brak edukacji ipracy (wiek 75+).

Zzałożenia zdyskontowany dochód dla ostatniej grupy wiekowej jest zerowy.

Sformalizowany

zapis formuły dla grupy 35–74 miał postać:

=+++

Lsae Ysae SsaLsa e

(, ,) (, ,) (, 1) (, 1, )

(1 )

yyyy

(4)

gdzie:

s – płeć,

a– wiek,

e – wykształcenie,

y – rok,

(s, a, e) – przeciętne przychody osoby płci s wwieku a, zwykształceniem e obser-

wowane wroku y, obliczane jako iloczyn przeciętnej stawki godzinowej iprzeciętnej

liczby przepracowanych godzin, powiększone o„dochód nierynkowy”, oszacowanie

wartości aktywności „niekomercyjnej” (np.rozrywka, sport, samokształcenie),

+Lsae(, 1, )

– zdyskontowany narok y strumień przychodów osoby płci s wwie-

kua, zwykształceniem e,

+Ssa(, 1)

– prawdopodobieństwo dożycia wieku a+1 dla osoby płci s wwieku a,

zaobserwowane wroku y,

– realna stopa wzrostu wynagrodzenia pracy,

– realna stopa dyskontowa.

Innym istotnym wkładem D.Jorgensona iB.Fraumeni jest włączenie poten

cjalnej wartości wytworzonej przez osoby otrzymujące wdanym momencie

formalną edukację (kategoria wiekowa 14–34). Uwzględnienie okresu edukacji

wpływa nadochód obserwowany dla całego życia osób zdrugiej itrzeciej grupy.

Odpowiednia formuła przybiera postać:

=+ ++++





−++





Lsae Ysae EsaeSsaLsa e

Esae SsaLsa e

(, ,) (, ,) (, ,) (, 1) (, 1, 1)

(1 (, ,))(,1)(,1,)

(1 )

yy yy y

yy y

(5)

Oznaczenia zostały zmienione; pełny opis metody dla wszystkich grup wiekowych zawiera praca:

Fraumeni, 2011, s.3–5.

gdzie:

(s,a,e) − stopa skolaryzacji dla danego zestawu (s,a, e) wdanym roku (por.: wzór(6)).

Najpoważniejszym zzarzutów stawianych podejściu proponowanemu przez

Jorgensona iFraumeni został sformułowany wpracy (Dagum, Slottje, 2000, s.81)

–podejście nie uwzględnia różnic zdolności iwpływu płci, warunków środowi

skowych ispołecznych nazmianę produktywności uzyskiwaną wskutek kształce-

nia. Nie jest uwzględniane kształcenie nieformalne, nie sąuwzględniane różnice

pomiędzy różnymi rodzajami/kierunkami kształcenia. Kolejnym zzarzutów jest

słaba aproksymacja produktywności przez czas trwania nauki. Innym zarzutem

było nieuwzględnienie stopy zatrudnienia –zasób kapitału ludzkiego obliczony

napodstawie wzorów (4) i(5) nie zmieni się niezależnie od tego, czy stopa zatrud

nienia wyniesie 100%, czy np.50% (Conrad, 1992).

2.2.2.2. Miary indeksowe oparte na podejściu prospektywnym

Koncepcję indeksu zaproponowali Mulligan iSala-i-Martin (1995). Polegała ona

naaproksymacji kapitału ludzkiego za pomocą wskaźnika powstałego zpodziele-

nia przeciętnego wynagrodzenia wgospodarce przez przeciętne wynagrodzenie

robotnika niewykwalifikowanego

. Opisaną metodę przyjęto ze względu nato, że

wynagrodzenie zawiera wsobie nie tylko umiejętności ipredyspozycje pracow-

nika, lecz również kapitał fizyczny, jakim ten dysponuje. Oznacza to, że wkra-

jach owysokim technicznym uzbrojeniu pracy pracownik niewykwalifikowany

otrzyma wyższą stawkę wynagrodzenia (ze względu naróżnice produktywności

pracy niewykwalifikowanej wzależności od wykorzystywanego zasobu kapitału

produkcyjnego nazatrudnionego). Prowadziłoby todo błędnych estymacji zasobu

kapitału ludzkiego. Inną przesłanką przyjęcia opisywanej metody było zróżnicowanie

jakości izakresu przedmiotowego edukacji, zarówno wczasie jak iwprzestrzeni.

Wpołączeniu zpierwszym zczynników, wbadaniach przekrojowych dla tych

samych poziomów wykształcenia mogłyby być odnotowywane różne poziomy

wynagrodzeń. Mulligan iSala-i-Martin (1995) proponują metodę pozwalającą

ograniczyć wpływ uzbrojenia pracy niewykwalifikowanej nawskaźnik kapitału

ludzkiego wnastępujący sposób

Nie mamy więc do czynienia ze standaryzowanym indeksem bezmianowym, mianem (numéra-

ire) jest płaca robotnika niewykwalikowanego.

Wzór naprzeciętny zasób kapitału ludzkiego, por.: Mulligan, Sala-i-Martin, 1995, s.13.



∫

∞

wtstsds

()

(,)(,)

(,0)

(6)

gdzie:

wts

(,)

– wynagrodzenie pracownika kształcącego się s latwi-tym państwie,

ts(,)

– odsetek osób kształcących się od s latwi-tym państwie,

(, )0

– wynagrodzenie pracownika nieposiadającego wykształcenia wi-tym

państwie.

Wpraktyce, wzależności od dostępnych szeregów czasowych stosuje się dys

kretne postaci formuły (6), np.(Florczak, 2007, s.120):

∑

ie ie

, (7)

gdzie:

– wynagrodzenie wi-tym państwie pracownika posiadającego e-typoziom

wykształcenia,

i,0

– wynagrodzenie przeciętne pracownika zminimalnym wykształceniem

(podstawowe lub brak) występującym wi-tym państwie,

– odsetek siły roboczej legitymujący się wykształceniem e wi-tym państwie.

Zalety podejścia to:

eliminacja wpływu zakumulowanego kapitału rzeczowego nawyższą produk

tywność pracy niewykwalifikowanej,

umożliwienie wychwycenia wpływu czasu kształcenia (ale nie − jakości)

nazmienność wynagrodzeń,

dopuszczenie międzynarodowego zróżnicowania zasobu kapitału ludzkiego

dla osób kształcących się jednakowo długo.

Podejście proponowane przez autorów posiada istotne mankamenty (por.:

Wachtel, 1997; Le, Gibson, Oxley, 2005, s.15–16):

zakłada, że niezależnie od kraju imomentu obserwacji, pracownik niewykwali

fikowany posiada identyczny zasób kapitału ludzkiego (nie dotyczy modyfikacji

danej wzorem (7)),

identyczny okres nauki wróżnych krajach iwróżnych okresach przekłada

się naniejednakowe przyrosty kapitału ludzkiego, wykorzystanie wmianow-

niku wynagrodzenia pracownika niewykwalifikowanego

(nie posiadającego

wogóle wykształcenia) może nie być wystarczające dla uzyskania wskaźnika

porównywalnego wskali międzynarodowej,

nie uwzględnia różnic wynagrodzeń nie będących efektem różnej wartości

(krańcowej produktywności) kapitału ludzkiego (struktura wynagrodzeń nie

musi odpowiadać strukturze wytwarzanej wartości dodanej, może odzwierciedlać

zmiany popytu lub podaży napracę dla różnych kohort itypów wykształcenia),

4. metoda ignoruje wpływ naformowanie kapitału ludzkiego czynników innych

niż formalne kształcenie (m.in. kształcenie nieformalne, learning-by-doing

ikursy zawodowe oraz zdrowie –jest toniezgodne zmodelami proponowanymi

np.w(Mincer, 1974)).

Metodę zaproponowaną przez Jorgensona iFraumeni (1990) rozwinął Jeong

(2002), stosując przeciętne wynagrodzenie wprzemyśle jako mianownik formuły.

Uzasadnieniem proponowanej zmiany była obserwacja, że charakter pracy wtym

sektorze jest najmniej zróżnicowany wskali międzynarodowej. Osoby nielegity

mujące się żadnym wykształceniem sąwwiększości krajów rozwiniętych zbyt

nielicznym odsetkiem, by można było nadanych dla tej grupy opierać porównania

międzynarodowe.

2.2.3. Podejście oparte na parametrach edukacji

Wbadaniach nurtu uwzględniającego parametry edukacji wcelu estymacji

kapitału ludzkiego stosowano następujące zmienne:

1. alfabetyzacja (adult literacy rates),

2. skolaryzacja (school enrolment rates),

przeciętny czas kształcenia (average years of schooling), zkorektami obejmującymi:

a. odsetek nie kończących edukacji nadanym poziomie (dropout rates),

b. odsetek braku promocji do kolejnego roku kształcenia (repetition rates),

4. wyniki testów kompetencyjnych (np.PISA

Powyższe wskaźniki sąpośrednimi miarami inwestycji edukacyjnych, uważa-

nych za główny element formowania kapitału ludzkiego. Początkowo opisywane

miary pojawiały się wyłącznie jako zmienne stratyfikujące populację wbadaniach

nad rynkową efektywnością inwestycji edukacyjnych (por.: Mincer, 1958).

Oszacowanie płacy pracownika niewykwalikowanego jest dokonywane za pomocą funkcji potę-

gowej zwykładnikiem, będącym stałą zmincerowskiej regresji płac, obliczaną oddzielnie dla każdego

państwa wkażdym roku badanego okresu.

http://www.pisa.oecd.org/.

84

Szacowanie zasobów kapitału ludzkiego za pomocą miar edukacyjnych jest

wygodne ze względu nadostępność danych statystycznych, nie pozwala jednak

uchwycić najważniejszego zpunktu widzenia ekonomii aspektu problemu –naile

wytworzony kapitał jest produktywnie wykorzystywany oraz naile ponoszone

nakłady przekładają się narzeczywisty przyrost kapitału ludzkiego (efektywność

ijakość edukacji)

2.2.3.1. Alfabetyzacja

Alfabetyzacja jest definiowana jako odsetek populacji wwieku 15+ latpotrafiący

„czytać inapisać proste stwierdzenia dotyczące codziennego życia”

. Wskaźnik

był wykorzystywany jako zmienna kontrolna we wczesnych badaniach wzrostu

uwzględniających czynnik kapitału ludzkiego (np.: Romer, 1989; Azariadis, Dra-

zen, 1990).

Główne wady tego miernika to(por.: Woessmann, 2003, s.243):

–

definicja alfabetyzacji nie jest powszechnie przyjętą, wzwiązku zczym występują

rozbieżności wstatystykach międzynarodowych idane sątrudno porównywalne,

–

nie uwzględnia umiejętności „wyższego rzędu”, będących głównymi skład-

nikami kapitału ludzkiego (zpunktu widzenia wpływu naproduktywność

pracowników) wkrajach rozwiniętych zpowszechną edukacją.

2.2.3.2. Skolaryzacja

Skolaryzacja jest definiowana jako (Woessmann, 2003, s.243):

, (8)

gdzie:

– odsetek populacji objęty kształceniem napoziomie g,

– liczba uczniów kształconych napoziomie g,

– populacja, której ze względu nawiek dotyczy obowiązek szkolny

na pozio-

mie g.

Jakość edukacji jest z denicji uwzględniona w podejściu opartym o wyniki testów kom pe -

ten cyjnych.

Denicja za (UNESCO, 1993).

Zależnie od kraju iregulacji zwyczajowych lub prawnych „obowiązek szkolny” może być jedynie

umocowany wobyczajach, anie –poparty sankcją prawną.

Wskaźnik był wykorzystywany jako oszacowanie kapitału ludzkiego wmodelach

wzrostu m.in. wbadaniach (Barro, 1991; Levine, Renelt, 1992; Mankiw, Romer,

Weil, 1992; Gemmell, 1996).

Wskaźnik posiada istotne wady

jest on oszacowaniem aktualnie dokonywanych inwestycji wkapitał ludzki

(iprzyszłych przyrostów zasobu kapitału ludzkiego), nie zaś –oszacowaniem

zasobu kapitału ludzkiego dostępnego do produktywnych zastosowań wgospo-

darce narodowej lub –oszacowaniem bieżących zmian kapitału ludzkiego,

inwestycje dokonywane wdanym momencie nie muszą się przekładać na

przyrosty zakumulowanego kapitału ludzkiego wprzyszłości (absolwenci nie

muszą stać się częścią zasobu siły roboczej wdanej gospodarce narodowej),

zmiany zasobu kapitału ludzkiego sąwynikiem bilansu kwalifikacji osób

opuszczających zasób siły roboczej wgospodarce iosób zasilających ten zasób,

skolaryzacja nie uwzględnia zatem nawet pełnego zakresu zmian kapitału

ludzkiego,

4. wprzypadku zastosowania wskaźnika wbadaniach nad wzrostem gospodar

czym, istotnym problemem może być odwrócenie przyczynowości: wysoki

poziom skolaryzacji jest, zgodnie zbadaniami (Wolff, 2000; Judson, 2002),

efektem wzrostu produktywności, anie jego przyczyną.

2.2.3.3. Przeciętny czas kształcenia

Pomiar zasobu kapitału ludzkiego za pomocą przeciętnego czasu kształcenia

wymaga przyjęcia założenia (por.: Wachtel, 1997), że istnieje zależność pomiędzy

czasem kształcenia aformowaniem kapitału ludzkiego. Głównym mankamentem

metody jest niedostępność odpowiednich szeregów czasowych − nie ewidencjo-

nuje się przeciętnego czasu kształcenia, musi on być obliczany jedną zopisanych

dalej metod:

1. estymacji opartej osondaże ispisy powszechne (census [/survey] estimation),

2. ekstrapolacji,

3. ciągłej inwentaryzacji (perpetual inventory method).

Wdalszej części tego podrozdziału omówione zostaną główne mankamenty

metody.

Por.: Woessmann, 2003, s.243–244; Le, Gibson, Oxley, 2005, s.18–19.

86

Przeciętny czas kształcenia: estymacja oparta na sondażach

i spisach powszechnych

Pionierską pracą wobszarze estymacji przeciętnej liczby latkształcenia była

publikacja (Psacharopoulos, Arriagada, 1986)

, wktórej obliczenia przeprowadzono

wg formuły (por.: Nehru, Swanson, Dubey, 1993, s.2):

∑

(9)

gdzie:

– odsetek siły roboczej posiadający i-typoziom wykształcenia,

– liczba latnauki charakterystyczna dla i-tego poziomu wykształcenia,

i– jeden ze stanów: brak wykształcenia, wykształcenie podstawowe niepełne, pod-

stawowe, niepełne średnie, średnie, wyższe (brak wyszczególnienia „niepełnego

wykształcenia wyższego”).

Główną zaletą podejścia była dostępność szeregów czasowych l

dla 66 państw

(imożliwość obliczenia odpowiednich wartości dla 33 innych krajów napodstawie

innych szeregów czasowych).

Problemami związanymi ze stosowaniem metody były:

niejednolita liczba latcharakterystyczna dla różnych poziomów wykształcenia

wposzczególnych krajach,

2. brak informacji, zjaką liczbą latedukacji wiążą się poziomy „niepełne pod

stawowe” i„niepełne średnie” (Nehru, Swanson, Dubey, 1993) oraz różnice

stosowanych wróżnych krajach definicji pojęcia „siła robocza” (l),

pominięcie szkoleń wzakładach pracy ikursów zawodowych (Kyriacou, 1991),

4. pominięcie aspektu jakości edukacji (Kyriacou, 1991).

Omawiając metodykę zaproponowaną wpracy (Psacharopoulos, Arriagada,

1986), należy również wspomnieć ojej najbardziej znanym inajszerzej stosowanym

rozwinięciu, opracowywanym od 1993 r. przez R.Barro iJ. W.Lee (1993, 1996,

2000, 2010). Wnajnowszych badaniach (Barro, Lee, 2010), których oszacowania

zostały opublikowane wbazie danych Banku Światowego

, formuła (9) jest zmo-

dyfikowana do postaci:

Por.również: Psacharopoulos, Arriagada, 1992, gdzie autorzy powtórzyli badania wykorzystując

zaktualizowane dane.

http://databank.worldbank.org/ddp/home.do, baza Education Statistics, serie z preksem

“Barro-Lee”.

∑

, (10)

∑

=shDur

, (11)

gdzie:

t – rok,

– udział kategorii g wpopulacji 15+, zaobserwowany wroku t,

a– grupa wiekowa (indeksowane zakresy), a∈{(1; 15–19), (2; 20–24), …, (13; 75+)},

– liczba latnauki wgrupie wiekowej a,

– odsetek grupy g, który ukończył edukację napoziomie j∈{pri, sec,ter},

Dur

– długość kształcenia napoziomie j wlatach.

Podstawową różnicą względem formuły (9) było uwzględnienie danych ztablic

trwania życia do korekty danych oskolaryzacji dla poszczególnych lat. Korektę

wprowadzono poprzez zmienną

(por.: Barro, Lee, 1993, s.14 idalsze).

Przeciętny czas kształcenia: metoda ekstrapolacji

Metoda została zaproponowana wpracy (Kyriacou, 1991) wcelu uzupełnienia

luk wszeregach czasowych dla L

. Metoda bazowała nazałożeniu, że parametry

wmodelu (12) sąstałe wczasie inie różnią się dla poszczególnych krajów:

αα αα

=+ ++HPRIMSEC HIGH75 60 70 70

01 23

(12)

gdzie:

H75 – przeciętna liczba latnauki obliczona w(Psacharopoulos, Arriagada, 1986)

dla 1975 r.,

PRIM60 – odsetek populacji kształcący się napoziomie podstawowym wroku 1960,

SEC70 – odsetek populacji kształcący się napoziomie średnim wroku 1970,

HIGH70 – odsetek populacji kształcący się napoziomie wyższym wroku 1970.

Wykorzystanie modelu wymagało dodatkowo założenia obraku różnic wcza-

sie trwania kształcenia naposzczególnych poziomach edukacji oraz braku różnic

wczęstotliwości nieuzyskiwania promocji iprzerwania edukacji.

Projection method, por.: Woessmann, 2003, s.246.

Por.: formuła (9).

88

Powyższa metoda szacowania kapitału ludzkiego pozwoliła narozszerzenie

zestawu danych obliczonych w(Psacharopoulos, Arriagada, 1986) naogółem 133

państwa wlatach 1965, 1970, 1980 i1985. Uzyskane wyniki, ze względu naniespeł-

nienie założeń ostabilności parametrów

, miały bardzo ograniczoną wartość

predykcyjną.

Przeciętny czas kształcenia: metoda ciągłej inwentaryzacji

Metodę ciągłej inwentaryzacji (perpetual inventory method) do szacowania

zasobu kapitału ludzkiego napodstawie danych oskolaryzacji wykorzystano

poraz pierwszy wbadaniach (Lau, Bhalla, Louat, 1991)

i(Lau, Jamison, Louat,

1991). Autorzy zdefiniowali „zasób kapitału edukacyjnego” jako całkowitą liczbę

szkoło-osobo-latpopulacji wwieku produkcyjnym. Metoda sprowadzała się do

zsumowania liczby osób kształcących się dla wszystkich grup wiekowych nawszyst-

kich poziomach edukacji iskorygowania wyniku dla każdego zroczników opraw-

dopodobieństwo dożycia napodstawie tablic czasu trwania życia. Wbadaniach

(Nehru, Swanson, Dubey, 1993) formuła ciągłej inwentaryzacji została skorygowana

odane onieuzyskanych promocjach iprzerwaniach kształcenia. Dysponując licz-

bami uczniów wposzczególnych latach naposzczególnych poziomach edukacji P,

możemy dla trwającego k latpoziomu edukacji, indeksując bieżący rok nauki przez

g, skonstruować wskaźnik

∑∑

−−

=−+

−+

PT PgTg

,,,1

164 6

15 6

, (13)

gdzie:

=−−EE

(1 )

PgtPgt PgtPgt,,

,, ,, ,,

, (14)

Pgt

– wskaźnik skolaryzacji „brutto” wroku kształcenia g napoziomie kształ-

cenia P, zaobserwowany wroku t,

Pgt

– odsetek powtórzeń

roku g napoziomie kształcenia P, obserwowany wroku t,

Ang.: perpetual inventory metod, w pracy: Florczak, 2007 wykorzystywane jest tłumaczenie

„metoda ciągłego spisu”, por.: op. cit., s.116.

Cyt. za: Nehru, Swanson, Dubey, 1993.

Op. cit., s.5.

Problemy związane zewidencją irachunkiem tego odsetka sąszerzej omówione w:Nehru, Swan-

son, Dubey, 1993, s.5.

Pgt

– odsetek bezpowrotnych przerwań edukacji naroku g poziomu P, obser-

wowany wroku t,

Pgt

– wskaźnik skolaryzacji „netto”.

Wskaźnik (13) nie uwzględnia deprecjacji zasobu wwyniku umieralności.

Skorygowana postać wskaźnika musiałaby zawierać dodatkowy czynnik,

PgT,,

−prawdopodobieństwo dożycia do roku T przez osobę, która ukończyła g latpoziomu

kształcenia P.Wprzypadku pobierania formalnego wykształcenia napoziomie

P wwieku wynikającym zdanych oobowiązku szkolnym dla danego państwa,

możliwe jest stosowanie tablic czasu trwania życia. Wprzypadku kształcenia

napoziomie wyższym podejście takie wprowadza błąd systematyczny, którego

nie da się, ze względu nabrak odpowiednich danych, uniknąć

. Skorygowany

wskaźnik,

, miałby postać:

∑∑

−−

=−+

−+

PT PgTPgT g

164 6

15 6

. (15)

Stosowanie wskaźnika nastręcza bardzo poważnych problemów. Ze względu

naluki wszeregach czasowych ibrak danych sięgających dostatecznie daleko

wprzeszłość, wyniki otrzymane tąmetodą opierały się wdużej mierze naekstrapo-

lacji szeregów czasowych ibyły obarczone dużym błędem, przy czym wbadaniach

(Nehru, Swanson, Dubey, 1993) wykorzystano znacznie bardziej kompletne dane

rzeczywiste (od 1930, adla niektórych państw –od 1902 r.).

Reasumując, pomimo znaczącej przewagi merytorycznej nad wcześniej wymie-

nionymi miarami opartymi oparametry edukacji, posługiwanie się przeciętnym

czasem trwania nauki jako miarą zasobu kapitału ludzkiego naraża napoważne

błędy, wynikające zarówno zdokonywanych uproszczeń, niemożliwych do uniknięcia

błędów ekstrapolacji, jak ize sprzeczności założeń samej miary zempirycznymi

obserwacjami właściwości procesów ekonomicznych. Wpracach (Woessmann,

2003, s.248–249; Le, Gibson, Oxley, 2005, s.24–25) wskazano następujące problemy

związane zwykorzystaniem czasu kształcenia do pomiaru kapitału ludzkiego:

1. Jeśli przeciętna liczba latnauki miałaby być miarą zasobu kapitału ludzkiego,

anie –oszacowaniem nakładów, powinna uwzględniać różnice przyrostów

We wszystkich cytowanych badaniach założono ciągłość edukacji iumieralność zpopulacji gene-

ralnej θ

charakterystyczną dla wieku a, wktórym, zgodnie zprawem lub normami społecznymi, powi-

nien wystąpić określony rok nauki g napoziomie P.

90

kapitału ludzkiego dla różnych latnauki naróżnych poziomach kształcenia.

Wopisanych powyżej metodach pomiaru pierwszy rok nauki wszkole pod

stawowej zwiększa kapitał ludzki wtakim samym stopniu, jak pierwszy rok

studiów napolitechnice. Wliteraturze przedmiotu obserwowano malejące stopy

zwrotu zedukacji, mierzone przychodami (Mincer, 1958, 1974; Freeman, 1981;

Psacharopoulos, 1994), anawet − negowano znaczenie edukacji (Arrow, 1973).

Założenie ohomogeniczności jakości (awkonsekwencji –ilości wytworzonego

wciągu roku zasobu kapitału ludzkiego) nauczania wczasie ipomiędzy kra-

jami jest niemożliwe do pogodzenia zdanymi empirycznymi (np.wynikami

badań Programme for International Student Assessment (PISA)

, International

Adult Literacy Test (IALS)

, Trends inInternational Mathematics and Science

Study (TIMSS)

), odpowiednie korekty próbowano wprowadzać wdalszych

badaniach tego zagadnienia (Gundlach, 1995).

Brak rozróżnienia pomiędzy kierunkami kształcenia –podejście zakłada pełną

mobilność pomiędzy różnymi zawodami absolwentów dowolnych kierunków

–awięc homogeniczność kapitału ludzkiego. Takie zjawisko nie zostało zaob

serwowane (Jorgenson, 1995a, 1995b).

Zignorowane zostały wszelkie nakłady naformowanie kapitału ludzkiego,

niezwiązane zformalną edukacją (szkolenia zawodowe, kursy, proces learning

by doing, inwestycje zdrowotne).

2.2.3.4. Wyniki testów kompetencyjnych

Inną metodą szacowania jakości zasobu kapitału ludzkiego opartą naparame-

trach edukacji sąmiędzynarodowe testy kompetencji. Obejmują one testy zzakresu

alfabetyzacji (literacy), umiejętności matematyczno-przyrodniczych (mathema

tics and science). Najważniejsze instytucje międzynarodowe przeprowadzające

cykliczne testy kompetencji iumiejętności pracowników iuczniów toOrganizacja

Współpracy Gospodarczej iRozwoju (OECD) oraz Narodowe Centrum Statystyki

Edukacyjnej USA (NCES)

, główne rządowe centrum gromadzenia ianaliz danych

związanych zedukacją).

Problem jakości wykształcenia (awefekcie –jakości zasobu kapitału ludzkiego)

wanalizie zasobu kapitału ludzkiego początkowo był ignorowany. Wmodelach

wzrostu, wktórych posługiwano się zasobem kapitału ludzkiego oszacowanym

http://www.pisa.oecd.org/.

http://www.statcan.gc.ca/bsolc/olc-cel/olc-cel?catno=89–588-X.

http://nces.ed.gov/timss/.

e National Center for Education Statistics, jednostka Departamentu Edukacji USA.

za pomocą przeciętnego czasu kształcenia (np.Barro, Lee, 1993, 1996, 2000, 2010)

istotnym problemem było zróżnicowanie jakości edukacji pomiędzy krajami.

Problem ten próbowano rozwiązać za pomocą m.in. takich miar jak nakłady

naedukację przypadające naucznia (Barro, Lee, 1996) irelacje liczby uczniów do

liczby nauczycieli (Barro, 1991). Wbadaniach (Barro, Lee, 2000) jako miarę jakości

kapitału ludzkiego zaproponowano międzynarodowe testy kompetencji (IALS lub

TIMSS), podkreślając jednak znaczące rozbieżności pomiędzy wynikami obu testów.

Winnych pracach naten temat (Hanushek, Kimko, 2000), wcelu uwzględnienia

wszystkich informacji zawartych wdostępnych testach –zastosowano indeksy

oparte odane z6 badań przeprowadzonych naprzestrzeni 30latprzez IEA

(4badania) iIAEP

(2 badania).

Testy kompetencyjne takie jak PISA, PIRLS iTIMSS, jako potencjalne miary

jakości kapitału ludzkiego posiadają istotną wadę –dostarczają informacji oprzy

szłych pracownikach, anie –oaktualnie dostępnym wdanej gospodarce kapitale

ludzkim.

2.2.4. Podejścia oparte na indeksach i metodzie benchmarkingu

Poniżej dokonano charakterystyki kilku wybranych wskaźników (prostych

bądź złożonych), pozbawionych mian inieposiadających bezpośrednich desygnatów

wteorii ekonomii, co przesądza oich ograniczonej interpretowalności iograni-

czonej wartości poznawczej.

Głównymi cechami podejścia są:

standaryzacja zmiennej obserwowanej (połączona zutratą miana iutratą

interpretacji ekonomicznej), wcelu uzyskania założonego zgóry przedziału

zmienności izapewnienia porównywalności wskaźnika –oraz możliwości

porządkowania obiektów obserwowanych według obliczonej wartości wskaźnika,

2. wprzypadku agregacji kilku standaryzowanych zmiennych –przemnażanie

wektora standaryzowanych zmiennych przez wektor przyjętych ekspercko lub

uzyskanych za pomocą wybranej metody statystycznej (np.m. głównych składo-

wych) wag; podejście toprowadzi do zniekształcenia obserwowanej zmienności

danych, które już naetapie 1 utraciły interpretowalność ekonomiczną.

International Association for the Evaluation of Educational Achievement, http://www.iea.nl. Bada-

nia kompetencji matematycznych były przeprowadzane wlatach 1963–1964 (11 krajów), 1980–1982 (17

krajów). Badania kompetencji zzakresu nauk przyrodniczych prowadzono wlatach 1966–1973 (17 kra-

jów) oraz 1983–1986 (23 kraje). Por.: np.Hanushek, Kim (1995).

International Assessment of Educational Progress, organizacja prowadząca międzynarodowe testy

kompetencji oparte ometodologię NAEP.



Ze względu naopisane powyżej właściwości podejścia indeksowego, nie daje

ono odpowiedzi napytania, jak wrzeczywistości zmienia się jakiś parametr

społeczno-gospodarczy. Informacja olepszym wyniku dla danego państwa nie

wskazuje naile ten wynik jest lepszy, ani co konkretnie jest lepsze.

Pomimo opisanych problemów istnieją również argumenty przemawiające za

wykorzystaniem indeksów. G.Messinis iA.Ahmed (2009) identyfikują następu

jące przesłanki:

heterogeniczność izmienność wczasie przychodów będących efektem wykształ-

cenia (Psacharopoulos, Patrinos, 2002; Hartog, Oosterbeek, 2007),

2. predyspozycje niezwiązane zwiedzą (Heckman, Stixrud, Urzua, 2006; Flos

smann, Piatek, Wichert, 2007),

dezaktualizacja umiejętności (Alders, 2005; Görlich, de Grip, 2007; Pfeiffer,

Reuß, 2008),

niedopasowanie umiejętności iwykształcenia do wykonywanego zawodu

(Cheng, Ghulam, 2007; Korpi, Tåhlin, 2009).

Ponadto wykorzystanie estymacji czynnika ukrytego pozwala rozwiązać pro

blem błędów pomiaru iendogeniczności (Temple, 1999; Durlauf, Johnson, Temple,

2005; Heckman, Stixrud, Urzua, 2006).

Poniżej prezentuje się kilka najważniejszych metod opartych naindeksach

(Woessmann, 2000; Messinis, Ahmed, 2009; Ederer, 2006; Ederer, Schuler, Willms,

2007; Anger, 2007). Nie będzie możliwe szczegółowe omówienie The Lisbon Council

Human Capital Index (Ederer, 2006; Ederer, Schuler, Willms, 2007) –ze względu

nautajnienie metodologii obliczeń

2.2.4.1. Indeks oparty o miary jakości edukacji

E.Hanushek iD.Klimko (2000), opierając się nabadaniach (Bishop, 1992),

potwierdzających znaczenie kompetencji zzakresu nauk przyrodniczych imate-

matycznych dla produktywności idochodów skonstruowali dwa indeksy pomiaru

kapitału ludzkiego (Hanushek, Kimko, 2000, s.1187). Pierwszy znich, QL1, został

uzyskany poprzez transformację multiplikatywną serii obserwacji, tak by wartość

przeciętna wyniosła 50. Należy podkreślić, że podstawą dla przyjęcia takiej metody

było założenie ostałości wczasie przeciętnego poziomu kompetencji nacałym

świecie –oraz, że zestaw krajów jest losową próbą zpopulacji oniezmiennym

wczasie rozkładzie. Drugi zindeksów, QL2, uchylał założenie ostałości przecięt-

Uzyskanie dokumentacji technicznej metodologii od autorów nie było możliwe.

Na podstawie: Woessmann, 2003, s.253–256; Le, Gibson, Oxley, 2005, s.25–27.

nego poziomu kompetencji wczasie. Wykorzystano dodatkowo dane zgromadzone

przez NAEP. Przyjęto założenie, że przeciętny ogólnoświatowy poziom kompetencji

dla badań międzynarodowych zmienia się zgodnie ztrendem obserwowanym

wbadaniach NAEP dla USA. Miarą jakości nauczania dla każdego zkrajów były

średnie ważone wszystkich dostępnych testów dla danego kraju. Jako wag użyto

odwrotności znormalizowanych odchyleń standardowych obserwowanych dla

poszczególnych testów wdanym kraju.

Indeksy QL1 iQL2, tak jak badania, naktórych sąoparte, nie sąprecyzyjnymi

miarami jakości nauczania, ze względu naznaczący wpływ zdolności wrodzonych.

Mankament ten nie ma większego znaczenia, jeśli obiektem porównań jest jakość

kapitału ludzkiego. Innym problemem jest wnioskowanie napodstawie obserwo

wanego poziomu kompetencji uczniów okompetencjach dostępnego wgospodarce

kapitału ludzkiego –wymaga tododatkowych założeń (np.ostałości jakości

kształcenia wczasie).

Indeksy zaproponowane wpracy (Hanushek, Kimko, 2000) zostały wykorzy

stane do skonstruowania intensywnej

miary zasobu kapitału ludzkiego opartej

omincerowską (por.Mincer, 1974, s.8–23) funkcję rentowności edukacji. Zgodnie

zwcześniejszymi pracami (Bils, Klenow, 2000, s.1161) L.Wößmann (2000) przyjął:

=≡

φφ

()

⇔

, (16)

gdzie:

()

–relatywna efektywność jednostki pracy zwykształceniem s lat, liczona

względem jednostki pracy bez wykształcenia,

r – stopa zwrotu zedukacji,

()

– warunek nałożony przez J.Mincera, pochodna funkcji

s()

musi być

równa stopie zwrotu zedukacji r,

– zasób kapitału ludzkiego wgospodarce wg specyfikacji mincerowskiej,

– zasób kapitału ludzkiego przypadający najednego pracownika,

L – liczba pracowników wgospodarce.

Indeks jakości edukacji został wprowadzony przez L.Wößmanna do funkcji

s()

wnastępujący sposób:

Per capita.

94

∑

Qs()

aiai

, (17)

gdzie:

– przeciętna światowa stopa zwrotu zedukacji napoziomie a, serie za (Psacha-

ropoulos, 1994),

– QL1

/ QL1

USA

lub QL2

/ QL2

USA

, gdzie itoindeks danego kraju,

– przeciętny czas trwania nauki napoziomie kształcenia awkraju i, serie za

(Barro, Lee, 2000).

Wstawiając (17) do (16) otrzymamy:

∑∑

























HrQs Lh rQsex

aiai

. (18)

Zalety miary (18) to:

1. brak ograniczenia od góry dla jakości kapitału ludzkiego,

ilość kapitału ludzkiego możliwa do pozyskania drogą kształcenia (s

) jest

ograniczona od góry,

3. ujęcie wjednej zmiennej kilku aspektów pomiaru kapitału ludzkiego,

4. interpretowalność ekonomiczna.

Istotną wadą miary jest duża zależność od dostępności ijakości danych wej

ściowych, co owocuje brakiem możliwości dokonania obliczeń lub niską wiary-

godnością wyników.

2.2.4.2. Indeks oparty o czynnik ukryty

Metoda tajest podejściem pionierskim wobszarze pomiaru kapitału ludzkiego.

Autorzy (Messinis, Ahmed, 2009) wzorowali się nakoncepcji opracowanej na

potrzeby pomiaru jakości patentów (Lanjouw, Schankerman, 2004). Wjednym

wskaźniku ujęto zarówno jakość edukacji, jak irynkową wycenę umiejętności.

Do konstrukcji indeksu dla zmiennej ukrytej wykorzystują analizę czynników

wspólnych:

µλ

=+ +

kjtkkjt

kjt

, (19)

gdzie:

kjt,

– logarytm naturalny k-tego wskaźnika dla j-tego państwa wroku t,

– wartość średnia k-tego wskaźnika,

– ładunek czynnika wspólnego dla k-tego wskaźnika,

– czynnik wspólny,

kjt,

– błąd idiosynkratyczny.

Czynnik wspólny

tonieobserwowalna zmienna opisująca kapitał ludzki

wdanym kraju. Do obliczeń zostały wykorzystane m. in. następujące wskaźniki

• wynik testu TIMSS opóźniony o2 okresy,

• publikacje naukowe wobszarze nauk przyrodniczych imatematycznych per

capita,

•

publikacje książkowe wobszarze nauk przyrodniczych imatematycznych (prace

teoretyczne inauki stosowane) per capita,

• wyposażenie (wartość maszyn iurządzeń) per capita.

Otrzymany indeks (

) został poddany testom porównawczym zinnymi

wykorzystywanymi wliteraturze teorii wzrostu miernikami zasobu kapitału

ludzkiego –przeciętnym czasem edukacji, wynikami testów TIMSS (iTIMSS

opóźnionym o2lata) oraz wskaźnikiem IQ zdefiniowanym w(Lynn, Vanhanen,

2002). Zgodnie zwynikami otrzymanymi przez autorów nowy indeks wykazuje

silniejszy, niż dotychczas stosowane wskaźniki, związek zarówno zdynamiką PKB

jak izpoziomem PKB.

2.2.4.3. The Lisbon Council Human Capital Index

Indeks pojawia się wkilku opracowaniach (Ederer, 2006; Ederer, Schuler, Willms,

2007). Mimo zatajenia metodyki obliczeń indeks warto przedstawić, gdyż autorzy

zwracają uwagę naaspekty niewychwytywane wklasycznym podejściu do analizy

kapitału ludzkiego. Autorzy przyjmują podejście retrospektywne wobliczeniach

zasobu kapitału ludzkiego. Na koszt wytworzenia składają się:

edukacja rodzicielska (mowa, kompetencje społeczne, system wartości), wyra-

żona wkoszcie alternatywnym utraconego wynagrodzenia rodzica,

edukacja przedszkolna iszkolna, wyrażona wpensjach opiekunów inakładach

naplacówki edukacyjne,

edukacja wyższa (tertiary), wyrażona wkosztach poniesionych (czesne lub płace

nauczycieli akademickich iwydatki naplacówki edukacyjne),

edukacja formalna inieformalna dorosłych (szkolenia zawodowe, kursy, samo-

kształcenie wczasie wolnym), mierzona wkoszcie alternatywnym utraconego

wynagrodzenia,

Pełny zestaw wskaźników zawarto wsuplemencie Apracy: Messinis, Ahmed, 2009.

96

edukacja poprzez pracę (learning by doing), mierzona wkoszcie alternatywnym.

Kategorie 1 i5 wydają się niemożliwe do natyle precyzyjnego oszacowania,

by wykorzystywanie ich wporównaniach międzynarodowych mogło przynieść

wiarygodne diagnozy.

Autorzy wyróżniają 4 obszary analizy kapitału ludzkiego:

1. poziom kwalifikacji (Human Capital Endowment) –opisuje nakłady naszko

lenia iedukację przypadające nazatrudnionego (zgodnie zlistą przedstawioną

powyżej), zuwzględnieniem deprecjacji,

2. poziom wykorzystania kapitału ludzkiego (Human Capital Utilisation) –jak

duża cześć kapitału ludzkiego wdanym kraju jest wykorzystywana (wskaźnik

nie jest tożsamy ze stopą zatrudnienia, ze względu nato, że wliczniku jest

„kapitał ludzki” zatrudnionych, awmianowniku –cały kapitał ludzki popu-

lacji danego kraju),

produktywność kapitału ludzkiego (Human Capital Productivity) –mierzy

relację PKB do kapitału ludzkiego osób zatrudnionych wgospodarce,

demografia izatrudnienie (Demography and Employment) –wskaźnik progno-

zowanej liczby osób zatrudnionych wgospodarce narodowej danego państwa

wroku 2030

, pouwzględnieniu obserwowanych trendów demograficznych

imigracyjnych.

Ze względu nabrak jakichkolwiek danych ometodzie obliczania indeksu nie

jest możliwe szersze jego omówienie, należy jednak podkreślić, że sfery 2, 3, 4 nie

zostały uwzględnione wmiarach kapitału ludzkiego, ponieważ dotyczą one interakcji

innych zmiennych zkapitałem ludzkim. Oddziaływania tesąjednak niezwykle

istotne dla potrzeb analizy skuteczności polityki gospodarczej –iopracowywania

strategii rozwoju.

Szczególnie interesujące, zpunktu widzenia polskiej polityki gospodarczej,

wydają się wskaźniki 2, 3 i4, ze względu natakie zjawiska jak:

Ad.2 „boom edukacyjny”, który zaowocował pojawieniem się licznej grupy osób

zformalnym wykształceniem wyższym, których polska gospodarka nie

zdołała wchłonąć (por.: Ederer, Schuler, Willms, 2007, s.11, wykres 6),

Ad.3 „przerost kwalifikacji” (overqualification) –zatrudnienie dużej części pra

cowników nastanowiskach poniżej ich formalnych kwalifikacji (Ederer,

Schuler, Willms, 2007, s.13, wykres 10),

Ad.4 unikalne wskali Europy natężenie emigracji zarobkowej osób wwieku

produkcyjnym ireprodukcyjnym (por.: Ederer, Schuler, Willms, 2007, s.16,

tabela 5).

W2035 r. (Ederer, Schuler, Willms, 2007).

2.2.5. Pomiar kapitału ludzkiego − podsumowanie

Pomiar zasobu kapitału ludzkiego, pomimo dostępności odpowiednich modeli

teoretycznych jest poważnym problemem, ze względu naniedostępność dostatecz-

nie szczegółowych danych, nieewidencjonowanie pewnych obszarów aktywności

ekonomicznej przez państwowe urzędy statystyczne, bądź zbyt krótkie szeregi

czasowe. Nierozwiązywalność problemu wymusiła nabadaczach stosowanie miar

pośrednich, ozróżnicowanej jakości teoretycznej istatystycznej. Zaprezentowane

wtekście miary pośrednie kapitału ludzkiego sąefektem opisanych wcześniej

problemów oraz luk wszeregach czasowych iniejednolitych wskali międzynaro-

dowej metodologii. Problemy tedotyczą wnajwiększej mierze podejścia opartego

nakoszcie wytworzenia.

Spośród analizowanych powyżej podejść najbardziej powszechnie stosowanym

jest, systematycznie aktualizowany iopublikowany przez Bank Światowy

, zestaw

zaproponowany przez R.Barro iJ. W.Lee (2010). Podejście tojest –jak wskazano

powyżej − obarczone pewnymi wadami. Inną metodą jest podejście zapropono

wane przez D.Jorgensona iB.Fraumeni (1989), które zostało zaakceptowane jako

standard statystyczny przez OECD (Fraumeni, 2011) wramach The OECD Human

Capital Project (Mira, Liu, 2010).

Analiza wpływu kapitału ludzkiego nakształtowanie długookresowych przewag

konkurencyjnych nie może opierać się najednej mierze. Wydaje się, iż wbadaniach

należy posłużyć się zestawem kilku miar (The Lisbon Council Human Capital

Index). Na potrzeby oceny poziomu kwalifikacji najdogodniejsze będzie wyko-

rzystanie bądź serii przeciętnego czasu kształcenia opracowanych przez R.Barro

iJ. W.Lee, bądź dokonanie własnych obliczeń zgodnie zformułą (7). Do analizy

poziomu wykorzystania kapitału ludzkiego można posłużyć się zestawem dwóch

wskaźników: stopą zatrudnienia istopą bezrobocia, ze szczególnym uwzględnieniem

bezrobocia wśród osób wwieku 1530lat. Jako wskaźnik produktywności kapitału

ludzkiego można wykorzystać produktywność pracy (relację PKB do liczby godzin

przepracowanych wdanej gospodarce). Istotnym aspektem badań porównawczych

powinna być również prognozowana liczba osób zatrudnionych wroku 2030, moż-

liwa do oszacowania za pomocą dostępnych prognoz demograficznych, ponieważ

starzenie się społeczeństw ikurczenie się liczby osób wwieku produkcyjnym jest

istotnym problemem stojącym przed większością krajów Europy.

http://databank.worldbank.org/ddp/home.do, baza Education Statistics, serie z preksem

“Barro-Lee”.

98

2.3. Innowacyjność – podstawowe definicje i ekonomiczna

interpretacja

Arkadiusz Michał Kowalski, Beata Michorowska

Innowacyjność zgodnie zwieloma teoriami ekonomicznymi, m.in. nową teorią

wzrostu, nową geografią ekonomiczną czy koncepcją gospodarki opartej nawie-

dzy, jest jednym zkluczowych czynników konkurencyjności

. Celem niniejszego

podrozdziału jest przedstawienie istoty innowacji oraz innowacyjności gospodarki

wkontekście ekonomicznego wymiaru tych zagadnień.

Podstawowym pojęciem, od którego należy wyjść wanalizach innowacyjności

gospodarki, jest innowacja. Innowacja towdrożenie wpraktyce gospodarczej,

organizacji miejsca pracy lub stosunkach zotoczeniem nowego lub znacząco udo-

skonalonego (OECD/Eurostat, 2008, s.48):

•

produktu (wyrobu lub usługi) (product innovation) –zmiany cech funkcjonal-

nych lub zastosowań produktu;

•

procesu (process innovation) –zmiany metody produkcji lub dostawy wzakre-

sie technologii, urządzeń oraz/lub oprogramowania wcelu obniżenia kosztów

jednostkowych, podniesienia jakości lub produkcji czy dostarczenia nowych

lub znacząco udoskonalonych produktów;

•

nowej metody marketingowej (marketing innovation) –zmiany wprojekcie/kon-

strukcji produktu lub wopakowaniu, dystrybucji, promocji lub strategii cenowej

wcelu lepszego zaspokojenia potrzeb klientów, otwarcia nowych rynków zbytu

lub nowego pozycjonowania produktu firmy narynku dla zwiększenia sprzedaży;

•

nowej metody organizacyjnej (organisational innovation) –zmiany worganizacji

miejsca pracy lub wstosunkach zotoczeniem wcelu osiągnięcia lepszych wyni-

ków poprzez redukcję kosztów administracyjnych lub kosztów transakcyjnych.

Przyjęcie zaprezentowanej powyżej definicji oznacza, iż minimalnym wymogiem

zaistnienia innowacji jest to, aby produkt, proces, metoda marketingowa lub metoda

organizacyjna były nowe (lub znacząco udoskonalone) dla firmy. Innowacja może

polegać nawdrożeniu jednej znaczącej zmiany albo naserii mniejszych, przyrosto

wych zmian, które razem stanowią zmianę znaczącą. Wspólną cechą wszystkich

rodzajów innowacji jest natomiast fakt, że zostały one wdrożone.

Wszystkie innowacje zdefinicji zawierają wsobie element nowości. Wyróżnia

się trzy poziomy nowości innowacji: dla firmy, dla rynku oraz wskali światowej.

Por.: teorie analizowane wrozdziale 1.

Innowacje zwykle rozpatruje się jako element charakterystyki przedsiębiorstwa.

Możliwe jest jednak postrzeganie innowacyjności zmakroekonomicznej perspek-

tywy. Innowacyjność gospodarki definiowana jest zazwyczaj jako „zdolność danej

gospodarki do kreacji innowacji, przy czym ex ante jest topotencjalna możliwość

wynalezienia nowych rozwiązań, zaś ex postjest tołączny efekt działalności inno

wacyjnej funkcjonujących wtej gospodarce przedsiębiorstw wdanym okresie.”

(Weresa, 2002, s.14). Implikacją takiej definicji innowacyjności gospodarki jest

wyodrębnienie pojęć: „zdolność do innowacji” oraz „pozycja innowacyjna”. Pierwsze

zpojęć oznacza stopień, wjakim kraj ma możliwość tworzenia ikomercjalizacji

nowych pomysłów, natomiast pozycja innowacyjna toefekty połączenia kreatyw

ności narodu zzasobami finansowymi wokreślonym środowisku ekonomicznym

iinstytucjonalnym (Weresa, 2012, s.32). Wliteraturze ekonomicznej przeważa

pogląd, że innowacyjność gospodarek jest procesem ewolucyjnym, wktórym

zdolność do kreacji iwprowadzania zmian jest funkcją wcześniej nagromadzonej

wiedzy idoświadczeń (Soete, 1981; Usher, 1982; Weresa, 2002, 2012).

Poszukując związków innowacyjności zkształtowaniem się długookresowych

przewag konkurencyjnych whandlu międzynarodowym nie można pominąć sto-

sunkowo nowego zjawiska wgospodarce światowej, jakim jest globalizacja działal-

ności innowacyjnej, określana jako technoglobalizm. Proces ten obejmuje zarówno

działania mające nacelu tworzenie nowych idei, jak również ich stosowanie idyfuzję

wskali międzynarodowej (Zorska, 1998). Globalizacja działalności innowacyjnej

uważana jest za jedno znowych zjawisk wgospodarce światowej, które wpływają

nakonkrecyjność międzynarodową krajów, regionów, branż iprzedsiębiorstw

2.4. Metody pomiaru innowacji i innowacyjności

gospodarek

Arkadiusz Michał Kowalski, Beata Michorowska

2.4.1. Nowe wskaźniki pomiaru innowacyjności w kontekście

ewolucji modeli procesów innowacyjnych

Do połowy XXwieku nie zajmowano się szerzej pomiarem innowacyjności,

co wynikało zwielorakich przyczyn, tak subiektywnych, jak iobiektywnych.

Przesłanki obiektywne wiązały się ztym, iż wprzeszłości nie dopatrywano się

jednoznacznej zależności między działalnością naukową awynalazczą oraz między

Szerszej naten temat: Weresa, 2012.

100

wynalazczością aprodukcją. Przyczyny subiektywne polegały nanieukształtowa-

nym warsztacie badawczym, potrzebnym do analizy tak dynamicznego procesu jak

postęp naukowo-techniczny. Wpowstających do tego czasu modelach opisujących

wzrost gospodarczy zakładano niemierzalność tego czynnika lub przyjmowano

go za egzogeniczny (Fiedor, 1979, s.21).

Ewolucja metod pomiaru innowacyjności oraz używanych wtym zakresie

wskaźników była determinowana przez zmieniający się charakter innowacji znaj-

dujący odzwierciedlenie wkolejnych generacjach modeli procesów innowacyjnych.

Wprzeszłości, zgodnie zmodelem liniowym przedstawionym przez J.Schumpe-

tera, rozwój innowacji polegał nalinearnym przesuwaniu procesu innowacyjnego,

rozpoczynając od prac badawczo-rozwojowych, przechodząc sukcesywnie kolejne

etapy aż do momentu zastosowania wiedzy wpraktycznej działalności gospodarczej.

Wmodelu tym, za najważniejszą fazę procesów innowacyjnych uznawano działal-

ność badawczo-naukową, nie zwracając znaczącej uwagi nafazę komercjalizacji

wyników prac B+R.Obecnie szeroko rozpoznanym jest fakt, że towłaśnie tafaza

stanowi „wąskie gardło” procesów innowacyjnych. Oile więc wlatach sześćdziesią-

tych XXwieku podstawowym wskaźnikiem pomiaru innowacyjności gospodarki

był poziom wydatków naB+R, toobecnie równie ważnymi elementami sąmierniki

efektów ekonomicznych innowacji, takie jak: eksport wyrobów przemysłowych

średniowysokiej iwysokiej techniki, sprzedaż innowacji wskali rynku ifirmy oraz

dochód zpatentów ilicencji zzagranicy. Ewolucji uległy też poglądy dotyczące czyn-

ników determinujących powstawania innowacji wgospodarce. Zgodnie zzałożeniami

współczesnego modelu procesów innowacyjnych, innowacje traktuje się jako produkt

interakcji między ludźmi iorganizacjami, aich otoczeniem. Według tej koncepcji,

podstawowym elementem mającym wpływ nazachodzenie procesów innowacyj

nych jest już nie działalność B+R, będąca źródłem tzw.pchania technologicznego

(technological push), ale zjawisko odwrotne, tzn. kształtowanie działalności B+R

wkierunkach, najakie istnieje zapotrzebowanie ze strony rynku (innovation pull).

We współczesnej działalności gospodarczej, innowacje zaczynają być postrze

gane nie jako realizowane przez firmy konkretne projekty, lecz jako ciągły proces

zachodzący wpodmiotach gospodarczych napoziomie tworzenia nowych produktów

(wyrobów iusług) iprocesów oraz lepszego dostosowania struktury organizacyjnej.

Nowe trendy winnowacyjności dotyczą zarówno procesu tworzenia produktów,

jak izmian zachodzących wstrukturze iotoczeniu przedsiębiorstwa. Za odejściem

od modelu liniowego, obrazującego typowy proces zrutynizowanej produkcji,

przemawia współczesna cecha procesu innowacji –interaktywność, która wyraża

się współzależnością poszczególnych faz procesu iwystępowaniem wielu sprzężeń

zwrotnych między nimi. Formą współpracy we współczesnej działalności gospo-

101

darczej jest usieciowienie (networking), stanowiące ważny element nowoczesnych

modeli innowacyjnych. Sieciowanie przedsiębiorstw polega natworzeniu irozwoju

więzi kooperacyjnych jako wyniku wymiany wiedzy, doświadczeń inajlepszych

praktyk oraz wzajemnego poparcia ibudowy sieci wspólnych kontaktów. Dzięki

eksploatacji rzadkich zasobów idyfuzji innowacji, sieci umożliwiają uzyskanie

połączonej przewagi konkurencyjnej (collective competitive advantage). Sieciowanie

pozwala nazwiększenie stopnia specjalizacji poszczególnych podmiotów przez

koncentrowanie się naumiejętnościach kluczowych, wykorzystywanych wsposób

skoordynowany. Tego typu procesy współpracy umożliwiają inteligentną, wspólną

eksploatację zasobów sieci oraz potencjału wiedzy (Kowalski, 2011a). Wzwiązku

zrosnącą rolą sieciowania wnowoczesnych modelach innowacyjnych, wostatniej

dekadzie pojawiły się takie wskaźniki mierzenia innowacyjności, jak komercjali

zacja badań naukowych lub innowacyjne MSP kooperujące zinnymi podmiotami.

Przykłady nowych wskaźników pomiaru innowacyjności, które pojawiały się wraz

zkolejnymi modelami procesów innowacyjnych, przedstawia tabela 2.1.

Ewolucja poglądów dotyczących procesów innowacyjnych determinowała

powstanie nowych wskaźników oraz rozszerzanie skali pomiaru innowacyjności.

Oddziaływało natowiele różnorodnych czynników, takich jak: nowe struktury

organizacyjne działalności badawczo-rozwojowej iinnowacyjnej oraz nowoczesne

koncepcje iinstrumenty polityczne

(Smits, Kuhlmann, 2004; Mytelka, K.Smith,

2002). Istotną rolę odegrał wzrost roli polityki innowacyjnej, stanowiącej jedną

znajmłodszych dziedzin polityki gospodarczej. Aktywne wdrażanie tej poli

tyki pociągało za sobą konieczność określenia, co mierzyć (np.wydatki sektora

publicznego naB+R, dotacje rządowe dla innowacyjnych przedsiębiorstw) oraz

pod jakim kątem (np.oddziaływanie nakonkurencyjność gospodarki), natomiast

efekty pomiaru wpływały napriorytety działań publicznych (co iwjaki sposób

objąć wsparciem ze środków publicznych) (Cervantes, 2007).

Tabela 2.1. Nowe wskaźniki pomiaru innowacyjności w kontekście ewolucji modeli

procesów innowacyjnych

  













































  



















































(government budget appropriations for R&D – GBAORD

Źródło: Opracowanie napodstawie: European Commission, Innovation and enterprise creation: Statistics and

indicators, Proceedings of the conference held at Sophia Antipolis, 23 and 24 November 2000, Innovation papers

No 18, Oce for Ocial Publications of the European Communities, Luxemburg 2001; M.Gó rzyński, Przegląd

wskaźników monitorowania systemów wspierania innowacyjności wkrajach UE iwybranych krajach pozaeuro-

pejskich –wnioski irekomendacje dla Polski, Warszawa 2005, zmodykacjami iuzupełnieniami.

2.4.2. Mierniki innowacyjności gospodarek

Konstruując zestaw wskaźników napotrzeby badania związku innowacyjności

zprzewagami konkurencyjnymi krajów whandlu międzynarodowym wykorzy-

stano światowy dorobek teoretyczny iempiryczny wzakresie metodyki oceny

innowacyjności gospodarek.

Najważniejszym kryterium wyboru przyjętego napotrzeby badania zestawu

mierników było to, aby wkompleksowy sposób ująć złożoną naturę procesów inno-

wacyjnych. Wzwiązku zpowyższym, przyjęto wskaźniki mierzące różne elementy

składające się nainnowacyjność, począwszy od warunków oddziałujących natwo-

rzenie innowacji (siły sprawcze innowacji, jak np.udział wydatków publicznych

naB+R wPKB), przez aktywność przedsiębiorstw, aż powyniki działalności inno-

wacyjnej (np.udział eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem).

Wskaźniki podzielono, zgodnie zmetodą obliczania Sumarycznego Wskaźnika

Innowacyjności (Sumary Innovation Index –SII) wykorzystywanego przez Komisję

Europejską do oceny poszczególnych państw Unii Europejskiej (por.: np.European

Commission, 2011, 2012). Wśród wskaźników wyróżniono trzy grupy: siły spraw-

cze innowacji, aktywność przedsiębiorstw oraz wyniki innowacyjności. Ponadto,

korzystając zmetodyki Światowego Forum Ekonomicznego (World Economic Forum)

obok wskaźników dotyczących innowacji uwzględniono także wskaźniki związane

103

zzaawansowaniem technologicznym. Zestawienie najważniejszych mierników

innowacyjności zawiera tabela 2.2.

Tabela 2.2. Najważniejsze mierniki innowacyjności

 



 

 

 

 

 

 

 



 venture capital

 

 



 







 



 

 

 

Źródło: Opracowanie własne.

Skomplikowana natura innowacyjności powoduje, że podejścia imetody pomiaru

prezentowane wteorii istosowane wpraktyce podlegają ciągłej ewolucji. Zuwagi

nato, iż nie powstała jedna, uniwersalna metoda mierzenia tego zjawiska, stosuje

się wiele różnorodnych podejść.

Zarówno prezentowane modele teoretyczne, jak imetody opracowywania

międzynarodowych wskaźników konkurencyjności iinnowacyjności wskazują

nakonieczność wieloaspektowego pomiaru innowacyjności. Ztego powodu wśród

wybranych wskaźników znalazły się zarówno wskaźniki mówiące o: siłach sprawczych

104

innowacji –związanych zponoszonymi wgospodarce nakładami oraz dostępnymi

zasobami pozwalającymi naprowadzenie działań innowacyjnych; aktywności

przedsiębiorstw –ukazujące działania firm wkierunku rozwoju przez innowacje

oraz wskaźniki mówiące owynikach prowadzonej działalności innowacyjnej.

Zaprezentowany zestaw wskaźników pozwoli nadokonanie porównań mię-

dzynarodowych.

2.5. Podsumowanie i wnioski: kapitał ludzki i wiedza jako

elementy narodowych systemów innowacji

Marzenna Anna Weresa

Zprowadzonych wpoprzednich podrozdziałach analiz wynika, iż innowa-

cyjność jest zjawiskiem bardzo skomplikowanym, awielość etapów powstawania

iwdrażania innowacji oraz sprzężenia zwrotne między nimi skłaniają kurozumie-

niu procesu innowacyjnego wszerokim ujęciu systemowym. Takie ujęcie bazuje

natzw.interaktywnym modelu innowacji S.Kline’aiN.Rosenberga (1986, s.25)

oraz modelu sprzężeniowym R.Rothwella iW.Zegvelda (1985). Ewolucja idalsze

przekształcenia doprowadziły do ukształtowania się irozwoju koncepcji narodowych

systemów innowacji. Wywodzi się ona zdwóch nurtów wekonomii: nurtu ewo-

lucyjnego, który opisuje się zmianę technologiczną jako proces etapowy związany

zosiągnięciami we wcześniejszych okresach (por.: np.Nelson, Winter, 1977) oraz

nurtu koncentrującego się przede wszystkim nainnowacjach będących wynikiem

procesów interaktywnego uczenia się (por.: np.Freeman, 1987; Lundvall, red., 1992).

Krytyczna analiza literatury przedmiotu odwołującej się do różnorodnych

interpretacji pojęcia narodowego systemu innowacji pozwoliła nasformułowanie

szerokiej definicji, ujmującej kluczowe aspekty jego charakterystyki

. Narodowy

system innowacji można rozumieć jako zespół powiązanych ze sobą czterech

następujących grup zjawisk. Są to:

(1) zespół istruktura podmiotów pochodzących zdanego kraju (ale działających

również globalnie), które uczestniczą wtworzeniu nowej wiedzy, jej rozprze

strzenianiu (wkraju iza granicą) ikomercjalizacji, jak również biorą udział

wpowstawaniu innowacji iich zastosowaniu (wykorzystaniu, użytkowaniu);

(2) całokształt instytucji tworzących środowisko dla rozwoju nauki, techniki

iprzedsiębiorczości oraz ich zmiany wczasie;

Analiza taijej wyniki oraz powiązane ztym zagadnieniem badania empiryczne sąprzedmiotem

odrębnej monograi –por.: Weresa, 2012.

105

(3) wzajemne relacje (interakcje) tych podmiotów iinstytucji;

(4) zasoby wiedzy zakumulowane wdanej gospodarce (Weresa, 2012, s.23).

Takie szerokie ujęcie łączy wsobie oba nurty badań teoretycznych nad naro

dowymi systemami innowacji imoże być przydatne do prowadzonej wniniejszej

monografii analizy związku kapitału ludzkiego iinnowacyjności zkształtowaniem

się przewag konkurencyjnych krajów whandlu międzynarodowym. Koncepcja

narodowego systemu innowacji integruje powstawanie nowej wiedzy ijej komer-

cjalizację (czyli kreację iwdrażanie innowacji) zkluczowymi aspektami charakte-

ryzującymi zasoby kapitału ludzkiego, odwołując się do procesów interaktywnego

uczenia się. Centralnym punktem procesu uczenia się jest człowiek, czy też szerzej,

zasoby ludzkie iich rozwój przez system edukacji, rynek pracy, uczenie się przez

działanie (learning by doing), atakże różnorakie interakcje wprocesie innowacyj

nym (Freeman, 1987; Dosi iin., 1988; Lundvall, red., 1992; Metcalfe 1995; Edquist

1997). Jak zauważył B.Lundvall (2007, s.21) będące elementem narodowego systemu

innowacji procesy interaktywnego uczenia się odnoszą się zarówno do przyswajania

wiedzy, jak ikształtowania umiejętności, co znakomicie koresponduje zprzyto-

czoną wpodrozdziale 2.1. definicją kapitału ludzkiego sformułowaną przez OECD

według której kapitał ludzki to„wiedza, umiejętności, zdolności iinne przymioty

jednostki ludzkiej, które umożliwiają wytwarzanie osobistego, społecznego ieko

nomicznego dobrobytu” (OECD, 2001, s.18). Ponadto, jak wskazują liczne badania

empiryczne inwestycje wkapitał ludzki tojeden znajważniejszych czynników

innowacyjności decydujących opoziomie absorpcji krajowych izagranicznych

rozwiązań technicznych (Fiedor, Czaja, 2003).

Reasumując, ocena zależności między kapitałem ludzkim iinnowacyjnością

akonkurencyjnością krajów, która znajduje swój wyraz wprzewagach konkurencyj-

nych narynkach zagranicznych będzie prowadzona wempirycznej części niniejszej

monografii zwykorzystaniem koncepcji narodowego systemu innowacji. Koncepcja

taintegruje kapitał ludzki ucieleśniony wpodmiotach systemu oraz zasobach wiedzy

zakumulowanych wsystemie iinstytucje służące rozwojowi nauki itechniki, edu-

kacji oraz regulacje dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej tworząc cały

kompleks powiązanych ze sobą elementów izdarzeń, których efektem jest pojawienie

się innowacji produktowej, procesowej, marketingowej czy organizacyjnej. Istotą

tak rozumianego systemu innowacji sąwzajemne oddziaływania przedsiębiorstw

prywatnych ipublicznych, indywidualnych wynalazców oraz uniwersytetów

iróżnorakich agend rządowych wcelu rozwoju nauki itechniki wdanym kraju

(Niosi, Saviotti, Bellon, Crow, 1993). Wzajemne interakcje wszystkich elementów

systemu innowacyjnego dotyczą kwestii technologicznych, prawnych, handlowych,

finansowych ispołecznych, przy czym najważniejsze sąrelacje wobszarze rozwoju,

106

ochrony, finansowania lub regulowania nowej wiedzy itechniki ijej wprowadzania

narynek jako innowacji

Takie łączne ujęcie innowacyjności ikapitału ludzkiego wramach narodowego

systemu innowacji znajduje uzasadnienie nie tylko nagruncie teorii systemów

innowacyjnych, ale również wmetodyce pomiaru innowacji ikapitału ludzkiego.

Jak wynika zrozważań prowadzonych we wcześniejszych podrozdziałach, liczne

mierniki kapitału ludzkiego (np.zasoby ludzkie dla nauki itechniki, zatrudnienie

wsektorach wysokiej techniki, wskaźniki oparte napatentach, itp.) opisują zarówno

kapitał ludzki, jak iinnowacyjność gospodarki.

Powyższe ustalenia należy jednak opatrzyć dodatkowym komentarzem. Otóż,

wykorzystując jako ramy dalszej analizy koncepcję narodowego systemu innowacji

trzeba pamiętać, iż mimo jej uniwersalnego charakteru nie jest możliwe uwzględ-

nienie wszystkich aspektów innowacyjności ikapitału ludzkiego.

Po pierwsze, nie wszystkie innowacje mają ekonomiczny wymiar, co nie wyklu-

cza jednak ich oddziaływania nasferę ekonomiczną. Np. innowacje społeczne (do

których zaliczają się zmiany wsystemach edukacji, administracji państwowej itp.),

chociaż nie sąbezpośrednio związane zdziałalnością gospodarczą, mogą pośrednio

wpływać nawarunki jej prowadzenia. Standardowe mierniki innowacyjności wdość

ograniczony sposób pozwalają uchwycić znaczenie tej grupy nowych rozwiązań,

co uniemożliwia szersze uwzględnienie tego obszaru wniniejszym badaniu.

Po drugie, kapitał ludzki, obok charakterystyk związanych zedukacją iwiedzą

(wtym nauką itechniką) wszerokim ujęciu zawiera wsobie również pewne aspekty

związane zdemografią istanem zdrowia społeczeństwa (Schultz, 1972, s.4). Są

tozagadnienia bardzo szerokie ianaliza ich całego złożonego spektrum nie jest

możliwa, adogłębna eksploracja tej problematyki wykracza pozacele niniejszych

badań. Proponowane tutaj zawężenie kapitału ludzkiego do aspektów związanych

zwiedzą iedukacją jest zresztą praktyką stosowaną wbadaniach tego obszaru (por.:

np.Lucas, 1988, s.17; Mankiw, Romer, Weil, 1992, s.418).

Po trzecie, nie wszystkie zjawiska można skwantyfikować iopisać za pomocą

zestawu dostępnych danych statystycznych. Niekompletność danych ibraki wsze-

regach czasowych tokolejne ograniczenie zakresu dalszej analizy empirycznej.

Wskazane powyżej mankamenty przyjętej metodyki, niepełna dostępność

danych statystycznych iznaczne opóźnienia wich udostępnianiu ograniczające

uchwycenie najnowszych tendencji będą uwzględnione przy interpretacji wyników

badania empirycznego.

Szerzej naten temat: Weresa, 2012.



Koncepcja narodowego systemu innowacji

akonkurencyjnośćmiędzynarodowa

–ujęcieteoretyczne

Marzenna Anna Weresa

Celem tego rozdziału jest zidentyfikowanie nagruncie teorii relacji istniejącej

między kapitałem ludzkim iinnowacyjnością amiędzynarodową konkurencyjno-

ścią gospodarki. We wcześniejszych częściach monografii zostały określone ramy

analityczne, które zostaną wykorzystane do tej oceny.

Po pierwsze, zrozważań zawartych wrozdziale 1 wynika, iż jednym zgłów

nych przejawów międzynarodowej konkurencyjności gospodarki sąprzewagi

konkurencyjne whandlu zagranicznym (odzwierciedlające zdolność do sprzedaży

towarów iusług narynkach zagranicznych − ability tosell). Po drugie, wrozdziale 2

uzasadniono, że dostępne wgospodarce zasoby kapitału ludzkiego ijego jakość

oraz innowacyjność gospodarki można –zpewnym uproszczeniem –ująć łącznie

wkoncepcji narodowego systemu innowacji. Po trzecie, liczne prace teoretyczne

iempiryczne potwierdzają, iż nainnowacyjność, kapitał ludzki iprzewagi konku

rencyjne whandlu zagranicznym silnie oddziałują inne rodzaje międzynarodowych

obrotów gospodarczych, awszczególności bezpośrednie inwestycje zagraniczne

(BIZ)

. Mogą one powodować zmiany (zarówno pozytywnie, jak inegatywnie)

wkonkurencyjności krajów, wktórych ulokowany został kapitał zagraniczny

(Dunning, 1994; Markusen, Venables, 1997; Weresa, 2001; Lipsey, 2002, 2006; Keller,

2009; Radulescu, Serbanescu, 2012, Kuntluru, Muppani, Khan, 2012). Wzwiązku

ztym ten aspekt został włączony do spektrum zagadnień poddanych analizie.

Bazową koncepcją konkurencyjności wykorzystaną wtym rozdziale jest konku-

rencyjna przewaga narodów M.Portera rozszerzona oaspekty międzynarodowych

powiązań produkcyjnych wskazywane nagruncie teorii przez J.Dunninga

Por.: rozdz. 1, atakże np.Weresa, 2002.

Por.: rozdz. 1.

108

Spojrzenie zpunktu widzenia makroekonomicznego narelację między systemem

innowacji akonkurencyjnością odwołuje się do szerokiej definicji konkurencyjności

powiązanej ze zmianami wpoziomie dobrobytu.

3.1.Innowacje–głównadeterminantakonkurencyjnych

przewaginarodów

Istnienie związku między innowacyjnością ikonkurencyjnością krajów, regionów

iprzedsiębiorstw został potwierdzony zarówno nagruncie teorii, jak iwielu prac

empirycznych (Porter, 1990; Lubiński, Michalski, Misala, 1995; Bossak, Bieńkowski,

red., 2001; Cantwell, 2005; Castellaci, 2007; Bieńkowski, Weresa, Radło, red., 2010;

Rynarzewski, red., 2011; Di Bello, Andreta, 2012). Można je podsumować ogólnym

stwierdzeniem, iż warunki funkcjonowania narodowego systemu innowacji (NSI),

które decydują oinnowacyjności krajów mogą odmiennie oddziaływać nakonku-

rencyjność gospodarki wkrótkim idługim okresie. Relację między narodowym

systemem innowacji akonkurencyjnością ilustruje wsposób modelowy rysunek 3.1.

Pierwszy wniosek, jaki nasuwa się poanalizie rysunku 3.1 dotyczy złożono-

ści procesów innowacyjnych iistnienia wielokierunkowych zależności między

poszczególnymi elementami tworzącymi narodowy system innowacji. Można

wyodrębnić cztery główne grupy elementów składowych narodowego systemu

innowacji. Są to:

Podmioty systemu (tj.firmy, jednostki naukowe, organizacje wspierające

transfer wiedzy, użytkownicy innowacji, jednostki administracji kształtujące

politykę innowacyjną, itp.);

2. Instytucje systemu (tj.regulacje, normy, zwyczaje);

Wzajemne relacje ipowiązania podmiotów iinstytucji (ich odzwierciedleniem

sąstrzałki narys. 3.1);

4. Zasoby wiedzy, która została zakumulowana wsystemie, atakże procesy jej

przekazywania iabsorpcji

Podmioty narodowego systemu innowacji toprzede wszystkim przedsiębior

stwa, które wprowadzają innowacje narynek, ich struktury (np.sieci, klastry

przemysłowe). Inna grupa podmiotów tojednostki naukowo-badawcze iplacówki

edukacyjne iinne podmioty (np.indywidualni wynalazcy, pracownicy naukowi,

studenci –jest togrupa stanowiąca rdzeń kapitału ludzkiego systemu określona

narysunku kategorią „system nauki”. Podmiotami NSI sąrównież organizacje

Szerzej: Weresa, 2012, s.37−39.



109

pośredniczące wtransferze idyfuzji wiedzy znauki do biznesu oraz organizacje

kształtujące politykę innowacyjną naszczeblu centralnym ilokalnym. Wnajnow

szych pracach natemat systemów innowacji do podmiotów systemu zalicza się

również użytkowników innowacji (konsumentów), co koresponduje zujęciami

dotyczącymi tworzenia innowacji przez użytkowników, (koncepcja tzw.user-dri-

ven innovation). Na znaczenie tej ostatniej zwymienionych grup zwrócił uwagę

E.Rogers (2003) badając dyfuzję innowacji ikonkludując, iż konsumenci mogą

znaleźć nowe zastosowania innowacji, co jest kolejną innowacją.

Rysunek 3.1.Narodowysysteminnowacji(NSI)ijegozwiązekzkonkurencyjnością

Sprawność gospodarki;

Wzrost, tworzenie miejsc pracy;

KONKURENCYJNOŚĆ

Tworzenie wiedzy, jej dyfuzja

i zastosowanie

Umiejętności

ﬁrm; wiedza;

sieciowość

Instytucje

wspierające

Inne

jednostki

badawcze

System

nauki

Regionalne systemy

innowacji

Klastry

przemysłowe

Globalne sieci innowacji

Narodowy system innowacji

Narodowa zdolność innowacyjna

Nadzór korporacyjny

i system ﬁnansowy

Edukacja i kształcenie

Kontekst makroekonomiczny

i regulacyjny

Infrastruktura

komunikacyjna

Warunki rynku

i czynników produkcji

Źródło: OECD, (1999), Managing National Innovation Systems, Paris, zuzupełnieniami iwytłuszczeniami autorki.

Druga grupa elementów NSI –instytucje, touwarunkowania prowadzenia

działalności naukowej ibadawczo-rozwojowej oraz działalności innowacyjnej.

Ponadto, wtej grupie ujęte sąnormy prawne, zwyczaje, standardy inormy techniczne,

instrumenty finansowania badań iinnowacji oraz narzędzia polityki innowacyjnej.

Wszczególności istotne znaczenie mają regulacje dotyczące ochrony własności

intelektualnej ikomercjalizacji wiedzy. Instytucje NSI torównież regulacje wobszarze

110

systemu edukacji, wtym reguły finansowania kształcenia, akredytacji jednostek

edukacyjnych itp. Kolejna wiązka instytucji NSI tonormy prawne odnoszące się

bezpośrednio do przedsiębiorczości, m.in. takie jak regulacje konkurencji rynkowej

(narys.3.1 schematycznie ujęto teelementy wformie prostokątów znajdujących się

częściowo nazewnątrz systemu, lecz posiadających część wspólną zNSI)

Trzecia grupa elementów narodowego systemu innowacji obejmuje interakcje

między wszystkimi elementami NSI − kierunek strzałek narysunku 3.1 pokazuje,

iż współdziałanie tych wszystkich elementów, ich wzajemne relacje isprzężenia

wpływają nasprawność funkcjonowania całej gospodarki, awkonsekwencji

nawzrost gospodarczy ikonkurencyjność.

Ostatnia, czwarta grupa składowych narodowego systemu innowacji tozasoby

wiedzy zakumulowane wgospodarce, oznaczone narys. 3.1 jako „umiejętności

firm; wiedza; sieciowość” iczęściowo zawarte wkategorii „system nauki” jako

wiedza iumiejętności ucieleśnione wludziach). Wiedza skodyfikowana przejawia

się wspecjalizacji naukowej itechnologicznej danego kraju mierzonej zwykle

wskaźnikami patentowymi. Wiedza nieskodyfikowana jest zasobem dynamicznym,

ważny jest zatem sposób jej tworzenia, przekazywania iabsorpcji. Procesy uczenia

się toistota koncepcji systemu innowacji, włączając wtouczenie się przez działanie,

uczenie się nabłędach, uczenie się przez wzajemne interakcje, (learning-by-doing,

learning-by-failure, learning-by-interacting).

Dokonana powyżej syntetyczna prezentacja podmiotów narodowego systemu

innowacji pozwala naich skonfrontowanie zczynnikami konkurencyjności anali-

zowanymi wrozdziale 1 monografii. Odpowiadają one jednej zkategorii czynników

determinujących kształtowanie się międzynarodowej konkurencyjności gospodarki

narodowej nazwanej „zdolnością do inwencji iinnowacyjności” rozszerzonej

ozasoby wiedzy (por.: rys. 1.4 wrozdz. 1). Potwierdza toistnienie bezpośredniego

związku między narodowym systemem innowacji akonkurencyjnością.

Kolejna obserwacja relacji NSI ikonkurencyjności gospodarki, jaką można

poczynić napodstawie rysunku 3.1 odnosi się do kategorii określonej jako „naro-

dowa zdolność innowacyjna”. Wydaje się, iż towłaśnie zdolność do innowacji jest

kluczowym elementem wpływającym natworzenie wiedzy, jej dyfuzję izastoso

wanie, będąc swego rodzaju wkładem przekształconym wwynik jakim sąinno-

wacje. Wzwiązku ztym warto przyjrzeć się bliżej koncepcji narodowej zdolności

innowacyjnej wpowiązaniu zteoriami konkurencyjności.

Pojęcie narodowej zdolności innowacyjnej wywodzi się zempirycznych badań

prowadzonych wlatach sześćdziesiątych XX w. dla branż, takich jak np.produkcja

żelaza, stali, rafinacja ropy naftowej czy wydobycie węgla kamiennego (Mansfield,

1963; Williamson, 1964). Ujęcia teodnoszą się do poziomu mezoekonomicznego

111

ichociaż nie definiują bezpośrednio pojęcia zdolności innowacyjnej, towskazują

najej wyznaczniki, do których zaliczono naprzykład strukturę branży, czy szcze

gólne cechy przedsiębiorstw (zasoby, skala działania) decydujące oprzewagach

konkurencyjnych. Niemniej jednak, toco istotne dla analizowanego tutaj tematu,

towskazanie nazwiązek innowacyjności zkonkurencyjnością napoziomie mikro-

imezoekonomicznym.

Makroekonomiczne podejście do zagadnienia zdolności innowacyjnej, widzia-

nej zperspektywy narodowej przewija się wliteraturze przedmiotu wróżnych

odmianach. Od ujęcia wąskiego, skupionego naaktywności patentowej ijej wpły-

wie nawzrost gospodarczy (Suarez-Villa, 1990), poprzez statyczne idynamiczne

ujęcie analizowane dla gospodarki planowej (Balcerowicz, 1980), poszerokie,

wieloaspektowe podejście integrujące płaszczyznę makro- imikroekonomiczną

badań nad innowacyjnością (Stern, Porter, Furman, 2000, 2002).

Wnajszerszym rozumieniu narodową zdolność innowacyjną definiuje się jako

utrzymującą się wdługim okresie umiejętność kreowania ikomercjalizacji stru-

mienia nowych, nieznanych wcześniej pomysłów, czyli innowacji (Stern, Porter,

Furman, 2000, s.10). Wtej definicji akcent położony jest zatem natrzy kwestie:

unikatowość innowacji wskali świata, ciągłość tworzenia strumienia nowych

rozwiązań oraz konieczność ich praktycznego zastosowania. Wśród czynników

decydujących onarodowej zdolności innowacyjnej wskazuje się zasoby materialne

iniematerialne narodu, inwestycje umożliwiające ich wykorzystanie idoskonalenie

oraz narzędzia polityki innowacyjnej (Stern, Porter, Furman, 2002, s.900).

Co ważne wkontekście analizy związków kapitału ludzkiego, innowacji ikon-

kurencyjności, topodstawy koncepcji narodowej zdolności innowacyjnej, które

wyraźnie odwołują się teorii konkurencyjności. Trzy teoretyczne filary do których

nawiązują autorzy S.Stern, M. E.Porter iJ.Furman (2000, s.2−10) to:

– nowa teoria wzrostu (Romer, 1990);

–

koncepcje narodowego systemu innowacji (głównie ewolucyjnego nurtu zmian

technicznych (Nelson, 1993);

– teoria konkurencyjnych przewag narodów M. E.Portera (1990).

Ztych trzech nurtów teoretycznych wybrano czynniki, które można zaliczyć do

specyfiki danego terytorium (kraju) warunkującej powstawanie innowacji natym,

anie innym terytorium. Co ważne, akcentuje się (podobnie jak wkoncepcji NSI)

wzajemnie powiązania tych czynników isprawność ich wzajemnego oddziaływania.

Najważniejsze wyznaczniki narodowej zdolności innowacyjnej według S.Sterna,

M. E.Portera iJ.Furmana (2000, s.11−13) można sprowadzić do:

1. wspólnej dla gospodarki infrastruktury innowacyjnej –sątozasoby ludzkie

ifinansowe, oraz instytucje, wszczególności polityka innowacyjna;

112

specyficznego środowiska dla tworzenia innowacji istniejącego wklastrach

przemysłowych;

3. jakości powiązań między (1) i(2) rozumianej jako siła ikierunek wzajemnego

oddziaływania.

Czynniki teprzedstawiono schematycznie narysunku 3.2 (Stern, Porter, Fur

man, 2002, s.907).

Rysunek 3.2.NarodowazdolnośćinnowacyjnawujęciuS.Sterna,M. E.Portera

i J. Furmana

Wspólna dla całej gospodarki

infrastruktura innowacyjna

Specyﬁczne środowisko dla

innowacji wytworzone w obrębie

klastrów przemysłowych

j, t

soby kapitału

ludz

kiego

i ﬁn

ansowego dla

iałalności B+R

mulatywny

oces

aawansowania

chnologii

Polity

ka w sferze:

-inw

estycji

w e

dukację

-o

chrony praw

włas

ności

telektualnej

-o

twartości na

mianę

między

narodową

-o

podatkowania

iałalności B+R

Jakość powiązań

Sektory pokrewne

i wspomagające

Strategie i warunki konkurowania ﬁrm

Warunki popytu

Warunki czynników

produkcji

Źródło: Stern, Porter, Furman (2002), s.906.

Wtym miejscu potrzebne jest odwołanie do scharakteryzowanej wrozdziale 1

koncepcji konkurencyjnych przewag narodów opracowanej przez M. E.Portera

(tzw.„diament” Portera) (Porter, 1990, s.71; 2008, s.183). Wskazuje się wniej

nacztery główne grupy czynników wyznaczających przewagi konkurencyjne

narodów, które oddziałując nasiebie nawzajem składają się nadiament przewagi

konkurencyjnej

. Są to:

Por.: rozdział 1, rys. 1.7.



–

czynniki produkcji (zasoby), zarówno mobilne, jak iniemobilne (takie jak:

zasoby ludzkie, baza naukowa, wiedza techniczna) iuwarunkowania ich rozwoju

– popyt krajowy (wtym wielkość popytu ijego struktura idynamika zmian)

–

sektory pokrewne iwspomagające (które mogą sprzyjać powstawaniu nowych

pomysłów iinnowacji bądź je hamować),

– strategie firm oraz struktura rynku irywalizacja (warunki konkurowania).

Wymienione powyżej determinanty narodowej przewagi konkurencyjnej two-

rzą środowisko konkurowania przedsiębiorstw. Najważniejszą jego cechą, która

decyduje osukcesie gospodarczym kraju jest wytwarzanie bodźców do kreowania

iwdrażania innowacji. Sprzyja temu szybka akumulacja unikatowych, specyficznych

dla danego kraju zasobów iumiejętności, upodłoża której może leżeć relatywnie

większy niż nainnych terytoriach wysiłek izaangażowanie wdziałalność gospodar-

czą. Krajowe przedsiębiorstwa zdobywają przewagi konkurencyjne również wtedy,

gdy mają szerszy dostęp do informacji ilepsze rozpoznanie potrzeb rynku, tak od

strony popytu, jak ipodaży. Kluczowym elementem diamentu M. E.Portera jest

jednakże motywacja do działalności innowacyjnej, która może pochodzić zkażdej

zczterech grup czynników determinujących konkurencyjność (czyli zkażdego

wierzchołka tzw.„diamentu”), bądź zich wzajemnych interakcji. To innowacje

decydują opoprawie posiadanych przewag komparatywnych lub zdobyciu ich

wnowych dziedzinach (Porter, 2008, s.183).

Na rysunku 3.2 model diamentu M. E.Portera zastosowano do scharakteryzo-

wania klastrów przemysłowych (prawa strona rysunku). To właśnie klastry –zda-

niem M. E.Portera –tworzą specyficzne środowisko dla powstawania innowacji,

gdyż tworzą unikatowe relacje, ułatwiają dzielenie się wiedzą ipowstawanie tech

nologicznych efektów spillover, wzmacniają współpracę, ale irywalizację (Porter,

2008, s.221). Tym samym wyznaczają narodową zdolność innowacyjną. Klastry,

które (podobnie jak icałe gospodarki) można analizować przy wykorzystaniu

schematu porterowskiego diamentu, wmodelu narodowych przewag konkuren-

cyjnych M. E.Portera pojawiają się wkategorii „strategie firm” oraz „struktura

rynku irywalizacja”.

Ta syntetyczna analiza koncepcji narodowej zdolności innowacyjnej pokazuje

jej nierozerwalny związek zkoncepcją przewag konkurencyjnych M. E.Portera

istanowi kolejny dowód nato, że nagruncie teorii potwierdza się teza oistnieniu

związku między kapitałem ludzkim, innowacjami ikonkurencyjnością.

Na kanwie tych rozważań pojawia się kolejne pytanie: jak diament przewag

konkurencyjnych narodów M.Portera koresponduje zkoncepcją narodowego

systemu innowacji? Można znaleźć co najmniej kilka zbieżnych płaszczyzn wobu

teoriach.

114

Po pierwsze, wspólnym rdzeniem obu koncepcji jest innowacyjność. Nowe

rozwiązania, rezultat wszelakich interakcji między różnymi elementami systemu

innowacyjnego, totakże główna oś diamentu Portera, wokół której koncentrują

się przewagi konkurencyjne kraju. Wprowadzanie innowacji jest niezbędne do

rozwoju wszystkich czterech grup czynników determinujących przewagi kon-

kurencyjne narodów. Innowacje decydują orozwoju zasobów danego państwa

ioefektywności ich wykorzystania, definiowanej jako wartość dodana przypadająca

najednostkę pracy bądź kapitału. Ponadto, nowe rozwiązania mogą być elementem

kształtowania popytu ijego wzrostu, co wkonsekwencji sprzyja zwiększeniu skali

produkcji irealizacji dodatkowych korzyści ztego wynikających izdobywaniu

przewag konkurencyjnych narynkach międzynarodowych, bądź wzmacnianiu

już istniejących (por.: rozdz.1).

Po drugie, zbieżność występuje wodniesieniu do czynników produkcji, które

explicite wymienione sąjako czynnik konkurencyjności wujęciu M.Portera

ipojawiają się również wkoncepcji narodowego systemu innowacji jako podmioty

systemu (wtym: zasoby ludzkie) iwiedza zakumulowana wsystemie. Warto wtym

miejscu przypomnieć, co podkreślono wrozdziale 1 tej monografii, iż czynniki

produkcji (ich zasoby iceny) totakże –zgodnie zekonomią klasyczną –podstawa

handlu międzynarodowego itym samym wyznacznik przewag konkurencyjnych

(bądź ich braku) narynkach zagranicznych.

Po trzecie, wspólnym wątkiem obu analizowanych koncepcji sąinstytucje,

rozumiane wstudiach nad narodowymi systemami innowacji jako zestaw regulacji

inorm, atakże procedur zapewniających przestrzeganie tych ustalonych „reguł gry”

(North, 1984, s.5–6). Regulacje, normy prawne inieformalne zwyczaje zawierają się

również potrosze wkażdym zwierzchołków diamentu konkurencyjności Portera,

awszczególności determinują strategie firm oraz strukturę rynku irywalizację

(sposób isiłę konkurowania). To właśnie krajowe uwarunkowania ikonteksty decy-

dują otym wjaki sposób ijak sprawnie można założyć nową firmę czy ją zlikwido-

wać (bariery wejścia iwyjścia), jaka jest struktura organizacyjna przedsiębiorstw,

jakie sązasady izwyczaje zarządcze oraz warunki rywalizacji, jakie sąbodźce do

innowacji (Porter, 2008, s.194). Porównując instytucjonalny wymiar narodowego

systemu innowacji zdiamentem M.Portera należy odnotować, iż całość porządku

instytucjonalnego składającego się nasystem innowacyjny (normy iregulacje doty-

czące działalności B+R, nauki, edukacji, przedsiębiorczości, polityki innowacyjnej)

zawiera się porterowskim diamencie. Zdrugiej jednak strony, chociaż system inno-

wacji ogranicza się wswoim instytucjonalnym komponencie przede wszystkim

do czynników związanych zrozwojem nauki, wiedzy, technologii, edukacji oraz

przedsiębiorczości, tojego wymiar instytucjonalny jest trochę szerszy niż koncepcja

115

konkurencyjności krajów, gdyż obok samych instytucji obejmuje też ich interakcje

zpodmiotami tworzącymi system. Dzięki temu użyteczność koncepcji narodowego

systemu innowacji do oceny konkurencyjności krajów rozszerza się również nasferę

oddziaływania polityki rządu (wszczególności polityki naukowej iinnowacyjnej)

nainnowacyjność przedsiębiorstw (Solleiro, Castanon, 2005, s.1066).

Reasumując, toco łączy koncepcję systemu innowacji zdiamentem przewag

konkurencyjnych M.Portera, todostępność ijakość zasobów (kapitału ludzkiego

itechnologii) oraz sposób ich wykorzystania, instytucje, aprzede wszystkim

zmiany tych elementów wtaki sposób, aby możliwe było uzyskanie przewagi nie

tylko wdziałalności innowacyjnej, jak również wdoskonaleniu tych innowacji. Jeśli

przedsiębiorstwa krajowe wprowadzają nowości naskalę świata, towyprzedzając

trendy światowe mogą tęprzewagę wykorzystać wswojej ekspansji narynkach

międzynarodowych. Eksport towarów iusług przyczynia się do rozpowszechnienia

nie tylko dóbr materialnych, ale także systemu wartości danego narodu, co umac-

nia posiadane przewagi konkurencyjne (Porter, 2008)

. Spostrzeżenie towskazuje

natrzecią grupę wzajemnych zależności systemu innowacji ikonkurencyjności,

amianowicie internacjonalizację.

3.2.Działalnośćinnowacyjnakorporacjitransnarodowych

jakoczynnikkonkurencyjnościkrajów,regionówibranż

Kolejny wątek, który łączy system innowacji ikonkurencyjność odnosi się do

rosnącego umiędzynarodowienia nie tylko działalności gospodarczej, ale rów-

nież badań naukowych iedukacji. Globalizacja, której przejawy tozacieśnianie

się współzależności wgospodarce światowej, ekspansja korporacji transnarodo-

wych, wzrost powiązań naukowych itechnologicznych, nie pozostają bez wpływu

nakonkurencyjność gospodarek. Wbadaniach dotyczących systemów innowacji

wskazuje się napostępującą internacjonalizację sfery B+R (Soete, 2010; Weresa,

2012). Jak wskazano wrozdziale 1 międzynarodowa współpraca gospodarcza,

awszczególności powiązania handlowe iinwestycyjne togłówne przejawy statycz-

nie rozumianej międzynarodowej pozycji konkurencyjnej krajów (por.: rozdz.1).

Zdrugiej strony jednakże, wdorobku teoretycznym wskazuje się namożliwości

wykorzystania BIZ ihandlu zagranicznego do utrwalania statycznie ujmowanych

przewag komparatywnych ibudowania nowych przewag tego typu. Odwołuje się

do tego twierdzenie T. M.Rybczyńskiego (1955), neotechnologiczne teorie wymiany

Szerzej naten temat: Weresa, 2012, rozdz. 4.

116

międzynarodowej (Posner, 1961; Vernon, 1966), atakże paradygmat eklektyczny

J.Dunninga (1988), koncepcje uczenia się prowadzące do uzyskiwania korzyści

skali (Scitovsky, 1958) czy dorobek nowej geografii ekonomicznej (Krugman, 1990;

Fujita, Krugman, Venables, 1999).

Zcytowanego powyżej dorobku teorii wymiany międzynarodowej wynika,

iż potencjał technologiczny kraju decyduje ospecjalizacji krajów whandlu mię-

dzynarodowym ikształtuje przepływy inwestycji bezpośrednich, czyli zgodnie

zprzyjętą definicją wyznacza pozycję konkurencyjną kraju. Potencjał technologiczny

uważany jest wliteraturze przedmiotu za część składową narodowego systemu

innowacji lub nawet cały system, jeśli ograniczyć innowacje do technologicznego

ich wymiaru (Narula, Wakelin, 1996, s.373−387). Nierównomierne rozłożenie

zmiany technologicznej wprzestrzeni iczasie wyznacza kierunki wymiany mię-

dzynarodowej oraz uruchamia procesy dostosowawcze wobrębie danego kraju

imiędzy poszczególnymi gospodarkami (Soete, 1990). Dostosowania wewnątrz

kraju polegają naspecjalizacji wtych branżach, które mają przewagi kompara-

tywne wrozwoju technologicznym isąbardziej innowacyjne. Dzięki specjalizacji

branże tesąbardziej efektywne irozwijają się bardziej dynamicznie niż winnych

krajach. Powoduje topogłębienie istniejących wcześniej międzysektorowych luk

technologicznych iwkonsekwencji intensyfikację specjalizacji whandlu między

narodowym izmiany udziału poszczególnych państw wświatowym eksporcie.

Drugim efektem tego procesu sąprzesunięcia watrakcyjności krajów ibranż dla

napływu BIZ. Wten sposób technologia (czy szerzej: zakumulowana wiedza), która

jest elementem narodowego systemu innowacji wyznacza pozycję konkurencyjną

kraju (wsensie statycznym jako ability tosell iability toattract –por.: rozdz. 1).

Jednakże tostatyczne ujęcie trzeba uzupełnić odrugi aspekt zagadnienia,

amianowicie możliwość aktywnego kształtowania przewag komparatywnych za

pośrednictwem handlu zagranicznego idzięki napływowi BIZ. Dwukierunkowa

zależność między konkurencyjnością gospodarki ajej powiązaniami zotoczeniem

zewnętrznym oznacza, iż wdługim okresie wymiana zzagranicą wpływa napoziom

innowacyjności gospodarki iposiadane przewagi konkurencyjne (Weresa, 2002).

Ilustruje torozszerzony model diamentu konkurencyjności M. E.Portera uzupeł

niony przez J.Dunninga odziałalność korporacji transnarodowych, którą uważa

się za jeden zczynników kształtujących dynamiczne przewagi konkurencyjne (por.:

rysunek 1.8 wrozdz. 1). Wnajnowszych pracach naukowych naten temat sformu-

łowane zostały zręby teorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych dokonywanych

przez oparte nawiedzy korporacje transnarodowe (Narula, Guimon, 2009; Pitelis,

2011). Jest ona reinterpretacją eklektycznego paradygmatu J.Dunninga nagruncie

systemów innowacyjnych, uwzględniającą konsekwencje, jakie ma działalność kor-

117

poracji transnarodowych (KTN) dla konkurencyjności państw, regionów ibranż.

Nowe podejście do eklektycznego paradygmatu J.Dunninga zwraca większą uwagę

nainterakcje przedsiębiorstw zkonkurentami, dostawcami iodbiorcami. Rozwa-

żania rozszerzone zostały ointerakcje ponadnarodowe, tj.relacje wobrębie KTN

między oddziałami położonymi wróżnych państwach, atakże powiązania zzagra-

nicznymi dostawcami wiedzy (uniwersytetami, laboratoriami, przedsiębiorstwami

zinnych krajów). Sprzyja im rosnąca mobilność kapitału, wiedzy technicznej iludzi

(Narula, Guimon, 2009, s.4). Wcentrum zainteresowania uzupełnionej koncepcji

J.Dunninga znajdują się procesy interaktywnego uczenia się (Pitelis, 2011, s.226), co

bezpośrednio nawiązuje do podstaw koncepcji systemów innowacji. Nowe podejście

do paradygmatu J.Dunninga odwołuje się do teorii wzrostu firmy opartej naproce-

sach uczenia się E.Penrose (1959). Główna teza głosi, iż tworzenie wiedzy wobrębie

przedsiębiorstwa dokonuje się poprzez dynamiczne interakcje pomiędzy wewnętrz-

nymi zasobami izewnętrznymi/ rynkowymi możliwościami (wtym oferowanymi

przez globalne otoczenie), które tointerakcje sprzyjają zdobywaniu dodatkowych

przewag konkurencyjnych dzięki procesom uczenia się (Pitelis, 2011, s.227−230).

Ten element wzajemnego oddziaływania firm, ich dostawców iodbiorców ma

również kluczowe znaczenie wdiamencie przewag konkurencyjnych M. E.Portera,

przy czym nie mówi się tam szerzej ointerakcjach zotoczeniem międzynarodowym.

Ztego względu uwagi dotyczące rozszerzenia diamentu dokonane przez J.Dun-

ninga, októrych już była mowa powyżej sącennym uzupełnieniem tej koncepcji.

Jak wskazano powyżej inwestycje zagraniczne idziałalność KTN zostały

wyodrębnione przez J.Dunninga jako czynniki oddziałujące nakonkurencyj-

ność zdwóch zasadniczych powodów: 1/ ze względu naich wpływ nainnowacje

decydujące ozasobach iefektywności ich wykorzystania. 2/ ze względu nafakt, że

lokalizacja inwestycji bezpośrednich przez korporacje transnarodowe stanowi źródło

innowacyjności ikonkurencyjności gospodarek spełniając następujące funkcje:

–

kreacyjną, polegającą nabezpośredniej działalności innowacyjnej podmiotów

zudziałem kapitału zagranicznego narynku lokalnym,

– informacyjną, ułatwiając przepływ informacji onowych produktach itechni

kach wytwarzania iich asymilację,

– edukacyjną (np.rozwijając zdolności do uczenia się − learning tolearn, ucze

nia przez podpatrywanie –learning by watching iuczenia poprzez działanie

–learning by doing, learning by using),

–

motywującą lokalne firmy do poszukiwań doskonalszych rozwiązań lub imitacji,

– efektywnościową, wpływając naefektywność wykorzystania zasobów

Szerzej naten temat: Weresa, 2002.

118

Wwarunkach rozwoju gospodarki opartej nawiedzy za najważniejsze funkcje

korporacji transnarodowych dla pobudzania innowacyjności ikonkurencyjności

gospodarek należy uznać trzy pierwsze, tj:kreacyjną (tworzenie nowej wiedzy),

informacyjną (przyspieszenie transferu informacji) oraz edukacyjną. Realizacja tych

funkcji odbywa się poprzez oddziaływanie podmiotów zkapitałem zagranicznym

napodaż lub popyt wkraju lokalizacji inwestycji.

Bezpośrednie inwestycje korporacji transnarodowych mogą stanowić podażowy

impuls innowacyjny, np.wsytuacji, gdy wprowadzają narynek nowe, nieznane

wcześniej produkty, wytwarzając nanie popyt. Ponadto przedsiębiorstwa zkapitałem

zagranicznym, które powstają wefekcie napływu inwestycji (np.filie korporacji

transnarodowych), mogą bezpośrednio kreować innowacje bazując nawynikach

prac B+R firmy-matki. Druga funkcja bezpośrednich inwestycji jako impulsu

innowacyjnego, toodpowiedź naistniejący wcześniej niezaspokojony popyt.

Oddziaływanie inwestorów zagranicznych nakreowanie idyfuzję innowacji

wkraju przyjmującym inwestycje odbywa się we wszystkich fazach procesu inno

wacyjnego: inwencji, innowacji idyfuzji-imitacji. Potencjalnie mogą zatem wystąpić

co najmniej trzy grupy pozytywnych skutków:

– wraz zkapitałem transferowane sąrozwiązania stosowane wkraju inwestora,

czyli następuje dyfuzja innowacji wskali międzynarodowej,

–

przedsiębiorstwa zudziałem kapitału zagranicznego kreują innowacje wkraju

przyjmującym, wykorzystując m.in. wyniki B+R firmy-matki,

– pomysły wprowadzone przez inwestorów zagranicznych mogą być imitowane

przez firmy lokalne, bądź mogą inspirować do kreowania nowych rozwiązań

(efekty spillover).

Niekiedy jednakże inwestycje korporacji transnarodowych mogą oddziaływać

negatywnie nainnowacyjność kraju przyjmującego (itym samym ograniczać

konkurencyjność tego kraju), np.wsytuacji gdy napływ kapitału powodowałby

ograniczenie specjalizacji technologicznej kraju, ukierunkowując ją nagałęzie

oniskim udziale wartości dodanej. Może wystąpić ponadto zjawisko zastępowania

przez kapitał zagraniczny krajowych inwestycji wsferę B+R, co wdługim okresie

przynosiłoby raczej negatywne skutki dla innowacyjności, podporządkowując

rozwój technologiczny kraju preferencjom zagranicznych inwestorów.

Większość koncepcji teoretycznych wyjaśniających zjawisko inwestycji bez-

pośrednich zakłada, że inwestor dysponuje przewagą wsferze technologii wytwa-

rzania, marketingu czy organizacji pracy

. Przewaga tamoże być wykorzystywana

również bezpośrednio –stymulując kreowanie innowacji wfirmach zudziałem

Szerzej naten temat w:Zorska, 1998.

119

kapitału zagranicznego działających wkraju inwestycji. Wprocesie tworzenia

nowych rozwiązań wfirmach transnarodowych wykorzystywane mogą być

wyniki działalności B+R prowadzonej wfirmie macierzystej (nieznane narynku

lokalnym). Ponadto przy założeniu, że inwestor dysponuje większym potencjałem

technologicznym wokreślonej dziedzinie, wynikającym zakumulacji technologii

dokonanej wokresach wcześniejszych, innowacje kreowane wfirmach-filiach mogą

być unikatowe nawet naskalę światową (Cantwell, 1994).

Obok bezpośredniej dyfuzji innowacji zkraju inwestora do kraju przyjmują

cego oraz kreowania innowacji przez firmy zudziałem kapitału zagranicznego,

inwestycje bezpośrednie oddziałują nainnowacyjność także pośrednio, poprzez

pobudzanie reakcji firm zlokalnego otoczenia inwestora wkraju przyjmującym

(tzw.efekty spillover).

Innowacje przedsiębiorstw krajowych mogą być wymuszone przez działalność

inwestorów zagranicznych dzięki demonstracji nowych pomysłów, wrezultacie

konkurencji, współpracy (poziomej lub pionowej), lub wwyniku szkolenia zatrud-

nionej przez inwestora kadry.

Efekt demonstracji występuje wwypadku, gdy poziom technologiczny inwestora

jest wyższy niż firm lokalnych. Naśladownictwu innowacji przez lokalne firmy

sprzyja bezpośredni kontakt inwestora zkrajowym partnerem oraz przemieszczanie

się siły roboczej między przedsiębiorstwami.

Na innowacyjność ma wpływ również zaostrzenie się konkurencji, wywołane

działalnością przedsiębiorstwa zkapitałem zagranicznym (Dunning, 1958). Konku-

rencja zmusza lokalne firmy do poszukiwania nowych rozwiązań wcelu poprawy

efektywności działania. Efekt ten obejmuje firmy krajowe działające wtej samej

branży, więc ma zasięg wewnątrzgałęziowy (Markusem, Venables, 1997, s.15−16).

Rezultatem konkurencji jest więc, popierwsze − skrócenie cyklu rozwojowego

innowacji, gdyż walka oudział wrynku intensyfikuje działalność innowacyjną firm.

Po drugie − powodowanie przez konkurencję erozji korzyści, które wwarunkach

monopolu uzyskałby monopolista: wzrasta liczba firm, które mogą zyskać nainno-

wacji, pojawiają się też imitatorzy gotowi podjąć wysiłek innowacyjny.

Wniektórych wypadkach jednakże zbyt silna konkurencja zagraniczna może

mieć dla innowacyjności skutki negatywne –np.wsytuacji, gdy prowadziłaby do

wycofywania się firm lokalnych zrynku iutrwalenia się pozycji monopolistycznej

jednego dostawcy (Markusem, Venables, 1997, s.12).

Kolejna grupa bodźców związanych zdziałalnością korporacji transnarodowych,

które mogą wywoływać innowacje iprzez topobudzać konkurencyjność gospodarki,

topowiązania inwestora zlokalnymi dostawcami iodbiorcami. Dotyczy tosytuacji,

gdy utworzone zudziałem kapitału zagranicznego przedsiębiorstwo zaopatruje się

120

wsurowce ikomponenty narynku lokalnym lub jest dostawcą podzespołów dla

lokalnych odbiorców. Skutki dla procesu kreowania idyfuzji innowacji mają wtym

wypadku charakter międzygałęziowy. Ponadto obecność kapitału zagranicznego

może powodować efekty edukacyjne –poprzez szkolenia pracowników wzakresie

nowej technologii, lokalnych poddostawców czy kooperantów.

Innowacyjne efekty wszystkich grup bodźców sązazwyczaj ze sobą ściśle

powiązane. Pozytywne rezultaty działalności korporacji transnarodowych dla

przedsiębiorstw zlokalnego otoczenia wkraju lokalizacji inwestycji mogą zatem

sprowadzać się do naśladownictwa (innowacje imitacyjne), drobnych udoskonaleń

podpatrzonego rozwiązania (innowacje imitacyjno-adaptacyjne), bądź do inspi-

racji dla zupełnie nowych pomysłów (innowacje kreatywne). Siła oddziaływania

jest uzależniona wznacznym stopniu od tego, naile zastosowana przez inwestora

innowacja jest oryginalna inieznana, awięc czy jest nowa naskalę świata, danego

kraju, branży czy tylko przedsiębiorstwa. Drugim istotnym elementem dla wiel

kości itempa rezonansu innowacyjnego jest także sposób wejścia narynek, tj.czy

podejmowane jest wspólne przedsięwzięcie zpartnerem lokalnym, czy utworzona

filia przedsiębiorstwa zagranicznego zjego całościowym udziałem.

Pozytywne skutki rozprzestrzeniania się innowacji transferowanych za pośred

nictwem inwestycji zagranicznych wśrodowisku lokalnym mogą jednakże być

ograniczane przez aktywną politykę firm transnarodowych, które sązaintere-

sowane wjak najdłuższym utrzymywaniu przewagi technologicznej. Do metod

takiego aktywnego oddziaływania można zaliczyć ograniczenia dostępu filii do

niektórych wyników badań, technologii czy rynków. Wystąpienie efektu kon

kurencji również może zostać ograniczone przez stosowanie cen transferowych.

Ponadto siła efektów spillover zależy też od czynników znajdujących się postronie

kraju przyjmującego. Jeżeli luka technologiczna między krajem inwestora ikrajem

przyjmującym jest zbyt duża, topozytywne skutki wogóle mogą nie wystąpić

(Knell, 1999). Wokreślonych warunkach inwestycjom bezpośrednim mogą również

towarzyszyć inne efekty negatywne, takie jak ograniczenie krajowej działalności

B+R iinnowacji firm lokalnych (zwłaszcza gdy pozycja inwestora zagranicznego

narynku jest uprzywilejowana ze względu nasubsydia czy wakacje podatkowe),

które hamują innowacyjność kraju przyjmującego. Wzwiązku ztym ostateczny

rezultat napływu kapitału zagranicznego dla innowacyjności będzie wypadkową

tych przeciwstawnych oddziaływań.

Edukacyjne efekty inwestycji zagranicznych mają wgospodarce opartej nawiedzy

ogromne znaczenie, gdyż towłaśnie edukacja jest uważana za nośnik wiedzochłonnej

gospodarki. Uwidaczniają się one wprocesie kreowania idyfuzji innowacji przede

wszystkim postronie podaży iobejmują dwie sfery:

121

• sferę produkcji, wktórej następuje adaptacja innowacji ijej naśladownictwo

inatej bazie ewentualnie udoskonalenie czy kreacja nowych rozwiązań (np.lear-

ning by watching, learning by doing),

•

sferę badawczo-rozwojową, której wysiłki edukacyjne prowadzą do zdobywania

wiedzy natemat jak się uczyć izwiększać zdolności układu gospodarczego do

tworzenia innowacji (learning tolearn).

Wobu wypadkach przedsiębiorstwo podejmując wysiłki edukacyjne analizuje

koszty kreowania wiedzy izestawia je zpotencjalnymi korzyściami wynikającymi

zwprowadzenia nowego lub ulepszonego produktu czy technologii wytwarzania

Wodniesieniu do sfery produkcji proces edukacyjny odbywa się poprzez

podpatrywanie (obserwację) działań innych podmiotów narynku (learning by

watching), przez działanie czy stosowanie (learning by doing; learning by using), lub

wzajemne sprzężenia między elementami nowymi iznanymi wcześniej (learning

by interacting).

Uczenie się przez obserwację innych podmiotów łączy omówione wyżej efekty

konkurencji inaśladownictwa. Dążąc do poprawy swojej pozycji narynku firmy

imitują rozwiązania stosowane przez konkurentów, awskrajnym wypadku może

tobyć np.zakup gotowego produktu za granicą, dokładne zbadanie jego budowy

iwykonanie wiernej kopii (reverse egineering). Wpodobny sposób podpatrywane

iimitowane sąrozwiązania stosowane wfirmach zudziałem kapitału zagranicznego,

co sprzyja rozprzestrzenianiu się nowych idei narynku, anastępnie dalszemu ich

ulepszaniu. Ten proces ulepszania podpatrzonej innowacji jest kolejną innowacją.

Uczenie się przez obserwację może odnosić się również do popytowej strony

procesu innowacyjnego, wówczas, gdy innowacje zauważone zostają np.nazagra

nicznych rynkach przez odbiorców iwywołują kreację popytu naokreślone dobra czy

usługi wkraju. Następuje wtedy uruchomienie popytowego impulsu innowacyjnego.

Bezpośrednim efektem edukacyjnym, który może towarzyszyć inwestycjom

zagranicznym sąszkolenia zatrudnionych prowadzone przez zagranicznych inwe-

storów oraz działalność marketingowa czy promocyjna, która obok swoich innych

funkcji również dostarcza informacji onowych produktach, czyli wpewnym stopniu

edukuje konsumentów, (ale też ipotencjalnych konkurentów).

Drugą, obok produkcji, sferą, wktórej inwestycje zagraniczne korporacji trans-

narodowych mogą wywoływać efekty edukacyjne, jest działalność B+R.Proces

Istnieje możliwość ujęcia efektów edukacyjnych wformie sformalizowanego modelu. Np. dla bez-

pośrednich inwestycji zagranicznych model efektywności uczenia się przedsiębiorstw krajowych od rm

zudziałem kapitału zagranicznego zaproponował m.in. S.Das, Externalities and Technology Transfer

through Multinational Corporations: Aeoretical Analysis, w:Transnational Corporations and Tech-

nology Transfer toDeveloping Countries, E. K. Y.Hen, red., Routledge, London 1994, s.99.

122

zdobywania wiedzy jak się uczyć (learning tolearn) jest wielowarstwowy, złożony

iobejmuje:

– bezpośrednią działalność B+R prowadzoną przez firmy zudziałem kapitału

zagranicznego wkraju przyjmującym, która wpływa naposzerzenie wiedzy

zaangażowanych wtędziałalność lokalnych pracowników,

–

wykorzystywanie przez filie osiągnięć badawczych firmy macierzystej, co

poszerza wiedzę ogólną zatrudnionych wtej filii,

– bezpośredni import wyników B+R iich zastosowanie wprodukcji,

–

rozprzestrzenianie się importowanych lub uzyskanych przez firmy zudziałem

zagranicznym wyników B+R za pośrednictwem przepływu siły roboczej między

przedsiębiorstwami igałęziami.

Skutkiem tych procesów jest rozszerzenie umiejętności zatrudnionych wkrajo-

wych placówkach B+R, które następnie mogą służyć kreowaniu kolejnych innowacji.

Omówione powyżej efekty edukacyjne działalności korporacji transnarodowych

mają kluczowe znaczenie wgospodarce opartej nawiedzy, gdyż informacja, jej

tworzenie oraz szybkość transmisji sąniezbędne do budowania wartości dodanej

ikształtowania przewag konkurencyjnych.

3.3.Handelzagranicznyainnowacyjnośćfirm,branżikrajów

J.Dunning, podobnie jak M.Porter uznaje innowacje za najważniejszy czynnik

konkurencyjności krajów, zauważając przy tym, że bodźcem do wprowadzania

nowych rozwiązań może być nie tylko technologiczna iinwestycyjna współpraca

zpartnerami zagranicznymi, ale także handel zagraniczny. Handel zagraniczny

sprzyja wzrostowi efektywności dzięki rozwijaniu specjalizacji kraju wtych dzie

dzinach, wktórych dany kraj jest relatywnie bardziej wydajny. Ponadto, obecność

narynkach międzynarodowych oznacza konieczność sprostania międzynarodowej

konkurencji. Rywalizacja motywuje do poszukiwania iwykorzystywania wprak-

tyce wyników badań naukowych iprac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji,

pomysłów iwynalazków, atakże sprzyja doskonaleniu irozwojowi istniejących

technologii, wprowadzaniu nowych rozwiązań worganizacji izarządzaniu oraz

rozwojowi infrastruktury (Dunning, 1994). Oznacza to, że współpraca zzagranicą

może wpływać nainnowacyjność kraju, wyznaczając jego konkurencyjność wuję-

ciu dynamicznym, poprzez stymulowanie do innowacji oraz ułatwienie dyfuzji

nowych rozwiązań. Handel zagraniczny, podobnie jak iinwestycje bezpośrednie

mogą kształtować system innowacyjny gospodarki, skłaniając do imitowania lub

adaptacji zagranicznych idei, bądź inspirując do kreowania zupełnie nowych roz



wiązań. Warunki działania ikonkurencji narynkach zagranicznych oraz obecność

podmiotów zagranicznych narynku lokalnym mogą pobudzać przedsiębiorstwa

krajowe do poszukiwania dodatkowych atutów wcelu obniżenia kosztów wytwa

rzania lub poprawy użyteczności produktów. Współpraca gospodarcza zzagranicą

może więc być bodźcem do udoskonaleń produktów iprocesów produkcyjnych

idokonywania innowacji wzakresie stosowanych technologii, organizacji czy mar-

ketingu. Ponadto, nazmiany innowacyjności krajów wpływa coraz powszechniejsze

przenoszenie działalności badawczej do tych państw, gdzie koszty jej prowadzenia

sąnajniższe. Pojawiają się, zatem nowe podmioty wnarodowym systemie innowacji

prowadzące działalność B+R.Wten sposób inwestycje zagraniczne oraz wymiana

handlowa bezpośrednio wpływają nainnowacyjność ikonkurencyjność krajów

(Narula, 2003). Jednocześnie współpraca gospodarcza zzagranicą odgrywa istotną

rolę wprocesach dyfuzji innowacji. Handel zagraniczny, podobnie jak inwestycje

bezpośrednie jest kanałem transferu wiedzy. Za tym pośrednictwem odbywa się

przepływ nowych pomysłów między krajami, anastępnie, poupływie określonego

okresu, nieuchronnie następuje imitacja nowych rozwiązań (Weresa, 2009). Powo-

duje tozmiany zasobów zakumulowanej wiedzy dostępnej wkraju, oddziałując tym

samym nanarodowy system innowacji. Przyczyny ikonsekwencje tego procesu

scharakteryzowano wrozdziale 1.

3.4.Wpływinnowacjinaprzewagikonkurencyjne

przedsiębiorstw

Analizując innowacje zpunktu widzenia przedsiębiorstwa należy uwzględnić,

iż pojęcie innowacyjności odnosi się do wszystkich obszarów działalności firmy.

Zgodnie zpowszechnie obowiązującą definicją innowacje odnoszą się do techno

logii, organizacji biznesu, marketingu, dystrybucji.

Jak wskazano powyżej nagruncie teorii można wykazać, że dzia łaniainnowa-

cyjne sąwarunkiem koniecznym do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej narodów.

Jednakże nakonkurencyjność wujęciu makro (tj.gospodarki narodowej) składa się

zdolność przedsiębiorstw do wprowadzania innowacji ido podnoszenia poziomu

technologicznego (Porter, 1990). Oznacza to, że obok związku innowacyjności

ikonkurencyjności napoziomie makroekonomicznym warto przeanalizować

znaczenie innowacji wkształtowaniu pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw.

Jednym znarzędzi, które stosuje się wliteraturze przedmiotu do oceny związku

między innowacyjnością aprzewagami konkurencyjnymi przedsiębiorstw jest

łańcuch wartości (Porter, 2006, s.213). Wodniesieniu do technologicznego wymiaru

124

innowacyjności można założyć, że okonkurencyjności firm decydują wszystkie

technologie wykorzystywane wprzedsiębiorstwie, stosowane zarówno wdziałal

ności podstawowej, jak ipomocniczej. Innowacje, jakie powstają wobrębie tych

technologii mają zatem wpływ bezpośredni, bądź pośredni na konkurencyjność

przedsiębiorstw.

Zmiana (innowacja) technologiczna wpływa naprzewagi konkurencyjne

firm wówczas, gdy jest powiązania ze zmianą względnej pozycji kosztowej firmy

lub prowadzi do osiągnięcia nowych przewag technologicznych wstosunku do

konkurentów. Źródłem tych przewag nie musi być przełomowa innowacja, ale

może być nim umiejętne połączenie znanych wcześniej technologii. Innowacja

technologiczna kształtuje przewagi konkurencyjne przedsiębiorstwa poprzez

(Porter, 2006, s.219−220):

–

Wpływ naobniżenie kosztów i/lub wzrost dywersyfikacji firmy iawans do

pozycji technologicznego lidera,

–

Poprawę struktury kosztów ipozytywy wpływ nastopień zróżnicowania firmy,

–

Korzyści początkowe (korzyści innowatora), związane ztym, że dana firma jako

pierwsza wprowadza innowację, np.uzyskując wyłączność naprocesy uczenia

się, korzystniejszy dostęp do czynników wytwórczych itp.),

– Poprawę ogólnej struktury branży.

Konkurencyjność firm zależy od strategii technologicznych, jakie firma będzie

rozwijać, aby uzyskać przewagi konkurencyjne. Sprowadza się todo wyboru tech-

nologii stosowanej przez firmę, pozycjonowania wzakresie tej technologii ijej

ewentualnego licencjonowania wsytuacji rozwoju nowszych generacji tej technologii.

Możliwe sądwa typy strategii technologicznej –albo przywództwo kosztowe,

albo strategia zróżnicowania (Porter, 2006, s.225−240). Wybrany typ strategii

powiązany jest zpozycją firmy narynku. Jeśli przedsiębiorstwo aspiruje do zajmo-

wania pozycji technologicznego lidera towówczas zwykle dąży do zróżnicowania

swojego produktu. Inna możliwość tonaśladowanie technologii stosowanej przez

liderów. Mechanizm naśladownictwa ibudowania natym przewag konkurencyj

nych objaśnia szerzej nadorobek tzw.teorii neotechnologicznych (por.: rozdz. 1).

Wybierając taką strategię przedsiębiorstwo buduje swoją przewagę konkurencyjną

narelatywnie niskich kosztach wytwarzania.

Trzecia decyzja strategiczna firm odnosząca się do technologii dotyczy kwe

stii czy ikiedy licencjonować posiadane technologie. Zwykle licencjonowanie jest

następstwem pojawienia się narynku technologii nowej generacji, ale niekiedy

może skutkować dla firmy utratą przewagi konkurencyjnej.

Ponadto, we współczesnej opartej nawiedzy gospodarce ważną rolę wdyfu

zji technologii odgrywa wykorzystanie Internetu iinnych nowoczesnych metod

125

komunikowania się naodległość. Nie bez znaczenia jest też obserwowany obecnie

szybki wzrost mobilności kapitału ludzkiego. Czynniki teznacznie przyspieszyły

procesy dyfuzji innowacji. Ma topozytywne konsekwencje dla całej gospodarki

światowej, ale może stanowić zagrożenie dla innowatorów, którzy jak najdłużej

chcą mieć wyłączność nastosowanie nowego rozwiązania. Ztego względu poczesne

miejsce wstrategiach innowacyjnych zajmuje nie tylko systematycznie prowadzona

działalność B+R mająca nacelu opracowywanie kolejnych generacji technologii, ale

także ochrona informacji onowościach przed konkurentami (Weresa, 2009). Oba

teczynniki –działalność B+R iregulacje dotyczą ochrony własności intelektualnej

–wchodzą wskład narodowych systemów innowacji. Jest tozatem kolejna sfera,

wktórej widać związek konkurencyjności przedsiębiorstw zfunkcjonowaniem

systemów innowacji.

Zależność konkurencyjności przedsiębiorstw od sprawności funkcjonowania

narodowego systemu innowacji potwierdza nie tylko teoria, ale również wyniki

badań empirycznych. Badania czynników decydujących okonkurencyjności firm

pozwalają wyłonić kilka ich grup, wśród których najważniejsze to(Atzei, Groepper,

Novara, 1999, s.745).

– działalność badawczo-rozwojowa,

– technologie stosowane wprodukcji,

– wykształcenie, umiejętności ikreatywność pracowników,

– powiązania firm zośrodkami naukowymi,

– sprawność komercjalizacji wyników działalności B+R,

– zdolność firmy do restrukturyzacji,

– sposoby dywersyfikacji działalności,

– umiejętności globalnego zarządzania imarketingu,

– zasoby finansowe,

– umiejętność wpływania nasferę regulacyjną wgospodarce.

Wymienione powyżej czynniki można przyporządkować poszczególnym ele

mentom narodowego systemu innowacji. Technologie, wykształcenie, kreatywność

iumiejętności pracowników istotne dla budowania przewag konkurencyjnych

składają się nawiedzę zakumulowaną wsystemie innowacyjnym. Podkreślane

jako czynnik konkurencyjności powiązania firm zośrodkami naukowymi oraz

różnego typu globalne powiązania (np.marketingowe, zarządcze) iumiejętność

przedsiębiorstwa oddziaływania naotoczenie (wtym kształtowanie regulacji)

tosedno koncepcji systemów innowacyjnych. To właśnie interakcje wobrębie sys-

temu decydują osprawności jego funkcjonowania. Zbieżności teświadczą ościsłym

związku innowacyjności ipozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa.

126

Przeprowadzoną powyżej analizę można podsumować wnioskiem oistnieniu

zależności między sposobem funkcjonowania systemów innowacji aprzewagami

konkurencyjnymi przedsiębiorstw działających wobrębie tego systemu.

3.5.Innowacjeapoziomdobrobytu

Analizując powiązania systemów innowacyjnych zkonkurencyjnością krajów

warto przyjrzeć się bliżej zagadnieniu dobrobytu społeczno-ekonomicznego. Wwielu

definicjach konkurencyjności uznaje się poziom dobrobytu za jej przejaw

. Powstaje

zatem pytanie, czy iwjaki sposób innowacje przekładają się nazmiany poziomu

dobrobytu? Na rysunku 3.4 przedstawiono prostą sekwencję przekształcania kre

atywności iinwencji twórczej człowieka wdobrobyt społeczno-ekonomiczny. Ten

uproszczony model pokazuje, że twórczy wysiłek innowatorów może wpływać

nawzrost poziomu dobrobytu za pośrednictwem rynku pracy, bądź rynku dóbr.

Wsytuacji jeśli nowe rozwiązanie (innowacja procesowa) prowadzi do wzrostu

wydajności pracy konsumenci mogą uzyskać istotnie zmodyfikowane itańsze

towary i/lub usługi.

Rysunek 3.4.Rolainnowacjiwtworzeniudobrobytu

Kreatywność

i inwencja twórcza

Innowacje

Rynek

pracy

Rynek

dóbr

Konsumpcja

Bogactwo

i dobrobyt

Źródło: Opracowanie, uzupełnienia adaptacja iadaptacja napodstawie: SwannG. M., e Economics of Innova-

tion: An Introduction, Edward Elgar, Cheltenham, Northampton 2009, s.236.

Kreatywność iinwencja twórcza może zostać przekształcona wdobrobyt eko-

nomiczno-społeczny także wsytuacji gdy zostanie wykorzystana do opracowania

nowych produktów. Innowacja produktowa zyskując akceptację konsumentów

przekłada się nawzrost ich zadowolenia, co oznacza zwiększenie ich dobrobytu.

Ponadto, istnieje też możliwość, że tokonsument ijego kreatywność iinwencja

twórcza przyczyni się do wzrostu dobrobytu. Dzieje się tak wprzypadku, gdy

konsumenci zaproponują nowe zastosowania produktów (tzw.user-driven inno-

Por.: rozważania odenicji konkurencyjności wrozdz. 1.

127

vation), aproducenci sąskłonni wykorzystać ich pomysł, aby zapełnić istniejącą

niszę rynkową (von Hippel, 2005).

Zaprezentowany powyżej model odnosi się przede wszystkim do ekonomicz

nego wymiaru zależności między innowacyjnością adobrobytem, gdyż transmisja

innowacji wdobrobyt odbywa się głównie przez wzrost produktywności. Wzrost

dobrobytu może jednak odbywać się także za pomocą innowacji wprowadzanych

wsferze społecznej, np.wpływających najakość środowiska naturalnego czy

ochronę zdrowia (Swann, 209, s.237).

Obecnie bardzo ważnym elementem relacji między innowacyjnością adobro

bytem jest środowisko naturalne. Zwraca się uwagę naten czynnik również wkon-

cepcjach konkurencyjności (por.: np.koncepcja zlokalizowanego konkurowania

omówiona wrozdziale 1). Technologie iinnowacje nie zawsze sprzyjają ochronie

środowiska (anawet czasami mogą powodować jego degradację). Można dostrzec

nawet pewną rozbieżność między dążeniem do poprawy międzynarodowej kon

kurencyjności danej gospodarki ikształtowaniem się jakości szeroko rozumia-

nego środowiska naturalnego. Polega ona natym, że koszty ochrony środowiska

naturalnego mogą wpływać naobniżenie konkurencyjności cenowej produktów.

Zdrugiej jednak strony, poprawa jakości środowiska naturalnego oznacza wzrost

dobrobytu społeczno-ekonomicznego.

3.6.Etapykonkurencyjnegorozwojuitypologianarodowych

systemówinnowacji

Zgodnie zkoncepcją M. E.Portera (1990, s.546) siła oddziaływania innowacji

nakonkurencyjne przewagi narodów jest ściśle powiązana zpoziomem rozwoju

gospodarczego danego kraju. Głównym czynnikiem niezbędnym do konkurowania

wpaństwach słabo rozwiniętych sązasoby naturalne. Kształtowanie się przewag

konkurencyjnych narynkach zagranicznych opartych narelatywnej obfitości

zasobów wyjaśnia teoria sformułowana wXX w. przez E.Heckschera, B.Ohlina

iP. A.Samuelsona (H-O-S). Statycznie rozumiana zasada obfitości zasobów jest

również składową tzw.teorii neoczynnikowych

. Jednakże oparta nazasobach

przewaga konkurencyjna jest ograniczona wczasie. Wyczerpywanie się zasobów,

bądź wzrost kosztów osłabiają przewagi zasobowe. Warunkiem koniecznym

do kształtowania nowych przewag konkurencyjnych jest wówczas zwiększenie

inwestycji wprzemysł przetwórczy. Stosownie do koncepcji M. E.Portera wraz ze

Por.: rozdz. 1.

128

wzrostem dochodu per capita kraje przechodzą do drugiego etapu konkurencyj-

nego rozwoju opartego nainwestycjach. Bazą dla poprawy konkurencyjności jest

przeważnie import technologii zzagranicy iich adaptacja do potrzeb lokalnych.

Wzrost inwestycji istopniowa akumulacja kapitału stają się barierą wejścia dla kon-

kurentów. Jednakże wwarunkach silnej zmienności rynków iszybkiego postępu

technicznego import technologii staje się popewnym czasie niewystarczający,

aby utrzymać przewagę konkurencyjną, zwłaszcza wwarunkach stopniowego

wzrostu dochodu per capita. Sposobem kształtowania przewag konkurencyjnych

staje się wówczas innowacyjność lokalnych podmiotów. Etap rozwoju opartego

nainnowacjach bazuje nawłasnej działalności innowacyjnej, która nie tylko roz-

wija importowaną myśl techniczną, ale także tworzy zupełnie nowe rozwiązania,

unikatowe naskalę świata. Zmianie ulega profil specjalizacji międzynarodowej

danego kraju, wkierunku dóbr zaawansowanych technologicznie iwymagających

specjalistycznej wiedzy. Utrzymanie przewagi konkurencyjnej wtych obszarach

wymaga dalszego inwestowania wdziałalność badawczą iprzekształcania wyni

ków badań winnowacje. Następuje przy tym dalszy wzrost dobrobytu, którego

przejawem jest rosnący dochód namieszkańca. Przekłada się tonawzrost kosztów

produkcji, działalności B+R iinnowacyjnej iwkonsekwencji dochodzi do utraty

konkurencyjności kosztowej. Konkurencyjność kraju jest natym etapie rozwoju

kształtowana przez zakumulowane bogactwo narodu (rys. 3.5).

Rysunek 3.5.Etapykonkurencyjnegorozwoju

Konkurencyjność

kształtowana

przez zasoby

Konkurencyjność

kształtowana

przez inwestycje

Konkurencyjność

kształtowana

przez innowacje

Konkurencyjność

kształtowana

przez bogactwo

Źródło: M.Porter, e Competitive Advantage of Nations, New York, e Free Press 1990, s.546.

Opracowana przez M. E.Portera klasyfikacja etapów konkurencyjnego rozwoju

została zaadaptowana przez Światowe Forum Ekonomiczne dla potrzeb raportu

Global Competitiveness Report (WEF, 2012). Założono wtych badaniach, że jak

narazie żadne zpaństw nie osiągnęło ostatniego czwartego stadium iwzwiązku

ztym wyróżniono 3 podstawowe etapy konkurencyjnego rozwoju, tj:

1. gospodarki oparte naczynnikach produkcji (factor-driven economies),

2. gospodarki oparte nawydajności (efficiency-driven economies),

3. gospodarki oparte nainnowacjach (innovation-driven economies).

Dodatkowo, przyjęto, iż mogą występować etapy przejściowe między tymi

podstawowymi stadiami (WEF, 2012).

129

Wramach ewolucyjnego rozwoju konkurencyjności M.Portera ijego zmodyfiko-

wanej przez Światowe Forum Ekonomiczne wersji wkażdym zetapów rozwoju kraj

może być konkurencyjny, jeśli wypracuje swój własny unikalny system umiejętności,

powiązań ikomunikowania się, co wpewnym zakresie koresponduje zkoncepcją

narodowego systemu innowacji, wktórym powiązania odgrywają kluczową rolę.

Ewolucja kluczowych czynników konkurencyjności wramach etapów konkuren

cyjnego rozwoju od zasobów poprzez inwestycje iinnowacje kuzakumulowanemu

bogactwu pozostaje wścisłym związku zrozwojem edukacji. Nie bez znaczenia

sątakże istniejące wgospodarce powiązania produkcyjne, technologiczne, naukowe,

kulturowe. Ich zmiany zwykle wspiera polityka gospodarcza oraz inne instytucje

specyficzne dla danego kraju (Ainamo, 1997). Elementy tesąwspólne dla koncepcji

konkurencyjności inarodowego systemu innowacji.

Wzwiązku zpowyższą tezą warto klasyfikację M. E.Portera zestawić ztypolo-

gią narodowych systemów innowacji. Wielopoziomową rozwiniętą typologię NSI

opracowali przy wykorzystaniu hierarchicznej analizy skupień M. M.Godinho,

S.Mendonça iT. S.Pereira (2003, 2006). Wyróżniono osiem głównych wymia-

rów systemów innowacyjnych, którym przyporządkowano wskaźniki opisujące

innowacyjność ikapitał ludzki. Cechy NSI uwzględnione wtej taksonomii oraz

odpowiadające im mierniki zestawiono wtabeli 3.1.

Tabela 3.1.KryteriaklasyfikacjiNSIiichmierniki

 

 per capita

 



 



 







 





 



 



 per capita

Źródło: Opracowanie napodstawie: Godinho, Mendonça, Pereira, 2006, s.11−12.



Charakterystyki NSI isposoby ich pomiaru zostały wykorzystane do analizy

empirycznej 69 gospodarek oróżnej wielkości, zaludnieniu oraz poziomu roz-

woju gospodarczego. Ujęta wklasyfikacji grupa krajów reprezentuje około 87,4%

światowej ludności (Godinho, Mendonça, Pereira, 2006, s.13). Ztego względu

zaproponowaną typologię można uznać za kompleksową, obejmującą niemal całą

gospodarkę światową.

Grupowanie narodowych systemów innowacji zostało przeprowadzone metodą

hierarchicznej analizy skupień (Hierarchical Cluster Analysis). Metoda tawyko-

rzystuje odległości między cechami opisującymi badane systemy innowacyjne

wwielowymiarowej przestrzeni wcelu wyznaczenia zwartych skupień –grup kra-

jów opodobnych parametrach. Na tej podstawie wyodrębniono dwa główne typy

NSI: (1) rozwinięte systemy innowacyjne, (2) rozwijające się systemy innowacyjne.

Wramach tych typów NSI grup wyróżnione zostały potrzy mniejsze podtypy

systemów narodowych, niektóre znich podzielone dalej narodzaje, którym auto-

rzy nie przypisali żadnej nazwy, lecz oznaczyli je symbolem. Jako osobny typ NSI

uznano Hongkong. Wrezultacie zaproponowana typologia narodowych systemów

innowacji składa się z15 grup krajów, co ilustruje tabela 3.2.

Typologia tazostanie wykorzystana wanalizie ekonometrycznej oraz wstudiach

przypadków wybranych państw.

Wybór państw do studiów przypadku ma zapewnić różnorodność próby

badawczej. Zastosowano dobór celowy, tak aby spełnione były 2 kryteria:

1. reprezentowane były najważniejsze typy narodowych systemów innowacji;

reprezentowane były państwa znajdujące się naróżnych etapach konkurencyj-

nego rozwoju wyznaczonych przez klasyfikację M. E.Portera.

Zgrupy tzw.dynamicznych NSI do analizy wformie studiów przypadku

wybrane zostały trzy państwa: Szwajcaria, Finlandia oraz Irlandia, uznane przez

Światowe Forum Ekonomiczne (WEF) jako kraje orozwoju opartym nainnowa

cjach izajmujące najwyższe miejsca wrankingu konkurencyjności (odpowiednio

1, 3 i27 miejsce) (WEF, 2012, s.10 i13). Kraje ostabilnie funkcjonujących NSI

poddane dalej szerszej analizie wformie studiów przypadku toNiemcy, USA,

Austria, Hiszpania. Są torównież państwa rozwijające się wg WEF nabazie inno-

wacji, ale zajmujące bardzo zróżnicowane miejsca wrankingu konkurencyjności

(odpowiednio 6, 7, 16 i36 miejsce). Trzecia grupa państw scharakteryzowanych

szczegółowo pod kątem wpływu innowacji ikapitału ludzkiego nakonkurencyj

ność obejmuje 2kraje odoganiających NSI: Polskę oraz Węgry. Oba kraje znajdują

się wetapie przejściowym między rozwojem opartym nawydajności irozwojem

opartym nainnowacjach. Zajmują one dalsze lokaty wrankingu konkurencyjności

(odpowiednio 41, 60miejsce). Ostatnia grupa studiów przypadku dotyczy państw



oniezbilansowanych NSI. Są to: Chiny, Meksyk oraz Rosja, zajmujące odpowiednio

29, 53 i67 miejsce wrankingu konkurencyjności. Dodatkowo kraje teznajdują

się naodmiennych etapach konkurencyjnego rozwoju: Chiny ciągle sąnaetapie

bazującym nawydajności, aRosja iMeksyk reprezentują etap przejściowy między

rozwojem opartym nawydajności irozwojem opartym nainnowacjach (WEF, 2012,

s.10 i13). Ta szersza analiza studiów przypadku zostanie poprzedzona analizą

ekonometryczną obejmującą wszystkie kraje świata (wmiarę dostępności danych

statystycznych), która jest przedmiotem rozdziału 4.

Tabela 3.2.Typologiafunkcjonującychwgospodarceświatowejnarodowych

systemówinnowacji–ujęciewielowymiarowe

   

 











dynamic

innovation systems









performing innovation

systems

 



 

 







unevenly developed

innovation systems













catching up

innovation systems

 



 

 





hesitating innovation

systems

 

 



 



 





unformed innovation

systems

 



 



Źródło: Opracowanie napodstawie Godinho et al. 2003 i2006 oraz Godinho, 2007. http://www.globelicsaca-

demy.net/2007/presentations/2007%20Globelics%20Godinho.pdf.



3.6.Podsumowanie

Reasumując, związek systemów innowacji zkonkurencyjnością można dostrzegać

co najmniej wtrzech wymiarach: technologicznym, instytucjonalnym oraz mię-

dzynarodowym. Niektóre elementy systemów innowacji –technologia, innowacje,

kapitał ludzki, instytucje –sączynnikami konkurencyjności gospodarek. Podmioty

systemów innowacji, tj.przedsiębiorstwa, jednostki naukowo-badawcze, organy

administracji, bezpośrednio ipośrednio oddziałują naczynniki konkurencyjności.

Powiązania gospodarcze zzagranicą nie wchodzą wskład systemów innowacji, lecz

nanie wpływają, będąc jednocześnie czynnikami konkurencyjności gospodarek

wujęciu dynamicznym iprzejawem pozycji konkurencyjnej (wujęciu statycz-

nym). Innowacje transmitowane sązjednego państwa do innego, podejmowane

sąrównież wspólne wysiłki podmiotów zkilku różnych krajów wcelu tworzenia

nowej wiedzy lub jej innowacyjnego zastosowania. Wszystkie teprocesy wpływają

nakonkurencyjność krajów iprzedsiębiorstw. Źródłem poprawy konkurencyjności

sąinwestycje wdziałalność B+R iodpowiedni system kształcenia poprzez wpływ

narozwój zdolności absorpcyjnych, czyli umiejętności rozpoznania iwykorzysta

nia wiedzy pozyskiwanej zarówno ze źródeł wewnętrznych, jak izewnętrznych.

Kluczowe znaczenie ma wzwiązku ztym powstawanie powiązań między różnymi

organizacjami, tworzenie sieci współpracujących instytucji zróżnych krajów, atakże

budowanie zdolności do przyswajania nowej wiedzy, która staje się dostępna dzięki

takim powiązaniom.

Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, że system innowacji ikonku

rencyjność mają pewien obszar wspólny zdefiniowany nagruncie teorii przez

technologie oraz funkcjonowanie instytucji niezbędnych do jej tworzenia, transferu

idyfuzji oraz szereg sfer wzajemnego oddziaływania do których zaliczają się m.in.

powiązania podmiotów gospodarczych zzagranicą.









Ziemowit Czajkowski

Niniejsza analiza ma nacelu zidentyfikowanie głównych czynników deter-

minujących międzynarodową konkurencyjność gospodarki, skonstruowanie ich

miar izweryfikowanie hipotezy dotyczącej zróżnicowania wpływu poszczególnych

czynników dla grup państw wyodrębnionych napodstawie cech charakterystycznych

ich systemów innowacji. Zagadnienie identyfikacji ww.czynników determinujących

konkurencyjność izróżnicowania ich wpływu ma istotne znaczenie dla weryfikacji

skuteczności icelowości alokacji zasobów pomiędzy majątek trwały, kapitał ludzki

oraz działalność badawczo-rozwojową –awięc zarówno dla oceny prowadzonej

polityki gospodarczej, jak również dla konstruowania przyszłych strategii rozwoju.



Modelowanie ekonometryczne jest techniką rzadko stosowaną wobszarze

analizy konkurencyjności gospodarki narodowej. Przyczynami sąbrak ogólnie

przyjętej metody pomiaru konkurencyjności (por.: Gomułka, Czajkowski, 2010),

brak możliwości zapisu większości elementów schematów analizy konkurencyj

ności (por.: Czajkowski, 2010a) wpostaci modeli matematycznych. Podstawowe

opracowania stosujące podejście modelowe napoziomie makroekonomicznym

toprace J.Fagerberga (Fagerberg, 1988; Fagerberg, Srholec, Knell, 2007). Interesującą

koncepcją wobszarze zmiennych objaśnianych wprowadzoną wtych pracach było

uzależnienie zmiennej objaśnianej od relatywnych poziomów zmiennych obja-

śniających (grupą odniesienia było otoczenie międzynarodowe). Mankamentem

podejścia zastosowanego www.badaniach było utożsamienie konkurencyjności

gospodarki narodowej zjej względną dynamiką wzrostu. Takie sformułowanie



zagadnienia nie pozwala naanalizę relacji pomiędzy nakładami izasobami danej

gospodarki narodowej ajej sukcesem eksportowym. Woparciu okoncepcje

J.Fagerberga został opracowany alternatywny model (Czajkowski, 2010b), wktórym

zredefiniowano miarę konkurencyjności zgodnie zkoncepcją H.Trabolda (1995)

jako połączenie zdolności do wytwarzania isprzedaży dóbr iusług atrakcyjnych

narynkach międzynarodowych (ability tosell) izdolności dostosowania do zmian

zachodzących wotoczeniu (ability toadjust). Jako zmienne objaśniające zostały

wykorzystane relatywne poziomy konkurencyjności cenowej (miara pośrednia

ULC), technologicznej (patenty, wydatki nabadania irozwój, inwestycje wmajątek

trwały, odsetek pracowników badawczo-rozwojowych wogóle zatrudnionych),

inwestycyjnej (bezpośrednie inwestycje zagraniczne –BIZ) oraz relatywny poziom

kapitału ludzkiego (miara pośrednia –odsetek osób zwyższym wykształceniem

wogóle zatrudnionych). Wmodelu zrezygnowano zagregacji zmiennych obja-

śniających windeksy, aby zachować dobre właściwości diagnostyczne ianalityczne

(jasną interpretację ekonomiczną parametrów). Przyjęto model panelowy zefektami

stałymi/wewnętrznymi (fixed effects model). Niniejsze badanie jest rozwinięciem

imodyfikacją podejścia zastosowanego we wcześniejszej pracy autora (Czajkowski,

2010b). Rozszerzona zostanie grupa państw wykorzystanych wmodelu, wykorzy-

stane zostaną dłuższe szeregi czasowe oraz wprowadzony zostanie podział nagrupy

państw zgodnie ztaksonomią systemów innowacji zaproponowaną przez Godinho,

Mendonça, Pereira (2005). Dla każdej zwyodrębnionych grup zostanie oszaco

wany odrębny model panelowy wcelu zweryfikowaniu hipotezy ozróżnicowaniu

czynników decydujących osukcesie konkurencyjnym wzależności od charakte

rystyki aktywności innowacyjnej podmiotów funkcjonujących wposzczególnych

gospodarkach narodowych.



Wtym podrozdziale zostaną najpierw zaprezentowane zarysy teoretyczne modelu

–jako schemat zależności pomiędzy miarą konkurencyjności iogólnie zdefiniowa-

nymi zmiennymi objaśniającymi. Następnie przedstawiona zostanie taksonomia,

która została wykorzystana do podziału państw według charakterystyki ich systemów

innowacyjnych (co przesądza ostrategii konkurowania –iwefekcie różnicuje siłę

oddziaływania poszczególnych determinant konkurencyjności). Wkolejnej części

przeanalizowane zostaną empiryczne współzależności pomiędzy zmienną objaśnianą

azmiennymi objaśnianymi, wskazane zostaną konkretne kategorie ekonomiczne,

wykorzystane dla obliczenia miar pośrednich zmiennych objaśniających.



135

Podstawowy schemat modelu nie uległ zmianie względem postaci zapropo-

nowanej wpracy (Czajkowski, 2010b). Dobór zmiennych objaśniających został

przeprowadzony woparciu opodejście zaproponowane przez J.Schumpetera (1950)

ijego implementację wmodelu J.Fagerberga (Fagerberg, 1988; Fagerberg, Srholec,

Knell, 2007). Względna dynamika udziału wświatowym handlu zagranicznym,

zgodnie zprzyjętą koncepcją, zależy od czynników technologicznych, poten-

cjału produkcyjnego ikonkurencyjności cenowej. Każdy ztych aspektów został

uwzględniony wproponowanym modelu. Streszczony powyżej zestaw czynników

konkurencyjności proponowany przez J.Fagerberga uzupełniono ozdolność pene-

tracji rynków zagranicznych. Jest toistotny aspekt konkurencyjności rozumianej

jako zdolność do wytwarzania isprzedaży dóbr iusług atrakcyjnych narynkach

międzynarodowych (ability tosell) oraz zdolność dostosowania do zmian zacho

dzących wotoczeniu (ability toadjust)

. Na opisany czynnik konkurencyjności

składają się m. innymi marka izaufanie partnerów handlowych. Zgodnie m.in.

zwcześniejszymi badaniami innych autorów (Baroncelli, Fink, Javorcik, 2005; Fink,

Smarzynska-Javorcik, Spatareanu, 2005) mogą one istotnie utrudnić podmiotom

zdanego kraju wykorzystanie posiadanych przewag komparatywnych –bądź

znacząco zmniejszyć korzyści uzyskiwane zhandlu zagranicznego. Ostatecznie

schemat modelu przyjmuje postać:

=SfAT RQP( ,,,,)

, (1)

gdzie:

− miara konkurencyjności gospodarki narodowej mierzona relatywnym suk-

cesem eksportowym

A − relatywna zdolność penetracji rynków zagranicznych,

T − relatywny poziom zaawansowania technologicznego,

R − relatywny potencjał naukowo-badawczy,

Q − potencjał produkcyjny,

P − względna konkurencyjność cenowa.

Womawianym modelu zmienną objaśnianą (S

) jest relacja dynamiki eksportu

państwa C do dynamiki handlu zagranicznego grupy odniesienia (miara zostanie

omówiona szczegółowo poniżej). Zmiennymi objaśniającymi sąrelacje wybranych

parametrów gospodarki kraju C do przeciętnych poziomów tych parametrów

odnotowywanych wgrupie referencyjnej. Odchylenia od wartości przeciętnej,

Por.: rozdział 1.

136

traktowanej jako „poziom zerowy” wmyśl koncepcji modelu stanowią przewagi

konkurencyjne kraju lub otoczenia wposzczególnych obszarach.



FDI

Źródło: Opracowanie własne.

Oddziaływania między zmiennymi:

1) konkurencyjność cenowa P

– pozwala zwiększyć zdolność penetracji rynków zagranicznych A;

– spadek konkurencyjności cenowej może być zrekompensowany wzrostem

relatywnej zdolności penetracji rynków zagranicznych (marka, ustanowione

kontakty handlowe),

2) relatywny poziom zaawansowania technologicznego T

–

pozwala nautrzymanie lub zwiększenie względnej zdolności penetracji ryn-

ków zagranicznych A(patenty ⇒ nowy produkt, wyższa jakość), pomimo

spadającej konkurencyjności cenowej P (wzrost renty),

– albo poprzez innowacje procesowe ispadek cen produkcji, co przyczynia

się do wzrostu konkurencyjności cenowej P,

–

wzrost poziomu zaawansowania technologicznego T owocuje wzrostem

potencjału produkcyjnego Q ibadawczo-rozwojowego R,

3) relatywny potencjał naukowo-badawczy R

–

wpływa nazmiany względnego poziomu zaawansowania technologicznego T i

– potencjału produkcyjnego Q,,

4) relatywny potencjał produkcyjny Q

–

za pośrednictwem korzyści skali itechnologii produkcji (zawartej wparku

maszynowym) oddziałuje nakonkurencyjność cenową P,

– poprzez jakość produktu –wpływa nawzględną zdolność penetracji ryn

ków zagranicznych A,

137

relatywna zdolność penetracji rynków zagranicznych A, wprzypadku, gdy

jest wynikiem bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) (foreign direct

investment −FDI), wpływa za pośrednictwem „efektów rozlania” (spillover

effects) naT, R iQ.

Opóźnione interakcje pomiędzy poszczególnymi zmiennymi objaśniającymi

przebiegają zgodnie zrys. 4.1. Interakcje tenie będą modelowane, ich występowanie

jest jedną zprzyczyn zastosowania multiplikatywno-wykładniczej postaci modelu:

αα

SkPT RQA

, (2)

gdzie:

>=i0, 1, 2,..., 5

Mechanizmy transmisji zostały omówione szczegółowo wdalszej części tekstu.

Ze względu naabstrakcyjny charakter zmiennych, konieczne było opracowanie

sposobów przybliżania zmiennych S

, A, T, R, Q, P.



Wliteraturze przedmiotu –jak wskazano wrozdziale 1 niniejszej książki

–występuje wiele koncepcji konkurencyjności gospodarki narodowej.

Wniniejszym rozdziale zostanie zastosowane podejście skoncentrowane

nawyniku konkurowania. Jako zmienna przybliżająca międzynarodową konku-

rencyjność gospodarki danego państwa zostanie wykorzystana względna dynamika

eksportu (por.: Czajkowski, 2010b, s.71−77). Jeżeli dany kraj powiększa eksport

wolniej niż wynika toztempa wzrostu handlu międzynarodowego, można przy

jąć, że przedsiębiorstwa zlokalizowane najego obszarze nie sąwstanie utrzymać

udziału wrynku (niedostateczne moce produkcyjne przy rosnącym popycie, nie

do zaakceptowania dla nabywcy kombinacja ceny ijakości), bądź wejść nanowo

powstałe rynki.

Przyjęta metoda łączy wyróżnione przez H.Trabolda wymiary ability tosell

iability toadjust wobszarze koncepcyjnym oraz podejście „ujawnionych prze-

wag konkurencyjnych” zaproponowane przez B.Balassę (1965). Wadą przyjętego

podejścia jest nieuwzględnianie aspektu jakości życia wkraju odnoszącym sukces

eksportowy

, ponieważ eksport może być wymuszany np.zagranicznym zadłużeniem

Aspekt jakości życia jest istotną częścią wielu denicji konkurencyjności, por.: np.Aiginger, 1998,

2006a, 2006b; Czajkowski, 2010a.

138

(por.: np.Hatsopoulos, Krugman, Summers, 1988) –iraczej obniżać stopę życiową

mieszkańców danego państwa.

Miarę wynikową konkurencyjności opartą orelatywną dynamikę zapisujemy

wzorem (3)

−

, (3)

∑

∈

≠

gdzie: X

C, t

–eksport całkowity kraju C wokresie t,

− całkowity eksport

wszystkich państw grupy odniesienia (zpominięciem kraju C) wokresie t,O–zbiór

indeksów wszystkich państw (lub grupy odniesienia), c –indeks, poktórym odbywa

się sumowanie

Formuła odnosi względną dynamikę dla danego kraju do grupy odniesienia,

dla której jest dokonywane sumowanie eksportu. Dla każdego zpaństw, S

jest

wyliczany zpominięciem tego kraju wsumowaniu, aby dynamika eksportu danego

kraju, jeśli stanowi dużą część całości handlu międzynarodowego, nie powodowała

zniekształceń wskaźnika S

Przyjęta we wzorze (3) indeksowa postać wskaźnika, zamiast przyrosto-

wej, wynika zkonieczności uniknięcia dzielenia przez zero wprzypadku, gdy

wdanym okresie dla grupy odniesienia nie wystąpi zmiana rozmiarów eksportu.

Ponadto umożliwia toominięcie problemu związanego zróżnymi znakami licz

nika imianownika oraz przyjmowaniem zbyt wysokich wartości dla dynamik

handlu światowego (zpominięciem kraju C) zbliżonych do 0. Wskaźnik jest miarą

skoncentrowaną wokół jedności, przy czym wartości powyżej 1 oznaczają ponad-

przeciętną dynamikę eksportu, zaś wartości niższe –problemy ze sprostaniem

międzynarodowej konkurencji. Dodatkowo wskaźnik zachowuje interpretację

ekonomiczną pologarytmowaniu.

Por.: Czajkowski, 2010b, s.73, wzór 15.

Dla wszystkich kolejnych zmiennych opisujących grupę odniesienia względem kraju C zestaw

indeksów

będzie oznaczał wartość zbiorczą obliczoną dla momentu t zpominięciem państwa C.

139

Zaproponowana konstrukcja wskaźnika nie jest pozbawiona wad:

– nie odpowiada napytanie, jaka jest rentowność eksportu,

– nie informuje, czy sukces ilościowy jest wynikiem

• posiadania przez dany kraj przewagi wpostaci wyższości technologicznej

produktu i/lub procesu produkcyjnego,

• czy też zaniżania relatywnego (względem innych państw) wynagrodzenia

któregoś zczynników produkcji,

• bądź stosowania dumpingu cenowego wpołączeniu zdotacjami państwo

wymi,

–

niższa niż przeciętna dynamika eksportu może być efektem zewnętrznego

szoku, który dotknął gospodarki głównych partnerów, anie skutkiem niedo-

statecznych nakładów bądź ich błędnej alokacji

– ignoruje strukturę eksportu

• przez co państwa eksportujące produkty oniskim zaawansowaniu tech

nologicznym będą oceniane jako równie konkurencyjne, jak państwa

eksportujące produkty iusługi zbranży teleinformatycznej,

• państwa, które były wyspecjalizowane weksporcie dóbr iusług, naktóre

popyt światowy gwałtownie wzrósł sątraktowane tak samo, jak państwa

wyspecjalizowane wmniej dynamicznych sektorach produkcji iusług,

•

sukces eksportowy obserwowany za pomocą wskaźnika może być efektem

zmiany terms of trade, anie działań przedsiębiorstw bądź instytucji pań-

stwowych danego kraju,

– ignoruje strukturę geograficzną ibloki integracyjne,

– nie informuje ojakości życia wpaństwie uznanym za konkurencyjne (co jest

uznawane za poważną wadę przez wielu badaczy (por.: Aiginger, 1998, 2006a,

2006b); jeżeli przepływy kapitałowe ztytułu środków produkcji posiadanych

pozagranicami danego kraju stanowią znaczący składnik przychodów miesz

kańców, wskaźnik wykaże niedostatek konkurencyjności, mimo że jakość życia

wdanym państwie może być znacząco wyższa niż wkrajach zakwalifikowanych

jako bardziej konkurencyjne,

–

ponieważ dane pozwalające naobliczenie wskaźnika wyłącznie dla handlu

wewnątrz grupy nie były dostępne, wartości wskaźnika zostały obliczone

woparciu oeksport także do krajów spoza grupy odniesienia –wskaźnik

ujmuje więc światowy sukces eksportowy kraju C natle dynamiki eksportu

grupy referencyjnej.

Mając świadomość opisanych mankamentów wskaźnika należy podkreślić,

że wprzypadku analiz prowadzonych napoziomie gospodarek międzynarodo-

wych konieczne jest stosowanie uproszczeń, zaś proponowany wskaźnik pozwala



nawprowadzenie do analizy konkurencyjności ilościowego pomiaru zależności

pomiędzy nakładami (izakumulowanymi nakładami) aefektem konkurowania.

P

Na relatywną konkurencyjność cenową P, składają się m.in. różnice wdynamice

płac, produktywności siły roboczej iodchylenia kursu realnego od kursu równo-

wagi. Względna konkurencyjność cenowa sprowadza się do relacji wyrażonych

we wspólnej walucie cen wymienianych produktów iusług. Jako miara pośrednia

konkurencyjności cenowej może zostać wykorzystany względny koszt pracy, obli

czany zgodnie zformułą:

∑

∈

≠

ULC

EMP

ULC

, (4)

gdzie

ULC

Ct,

jest jednostkowym kosztem pracy

wkraju C wroku t,

ULC

–jed-

nostkowym kosztem pracy wgrupie odniesienia wroku t,

EMP

− zatrudnieniem

kraju c wroku t,

EMP

− sumą zatrudnienia dla wszystkich państw (lub grupy

odniesienia), zwyłączeniem państwa C, przy pozostałych oznaczeniach jak w(3).

Wykorzystanie wag pozwala uwzględnić różnice wilościach dóbr iusług

dostępnych potencjalnie pocenach wynikających z

ULC

Ct,

, awefekcie przeciętny

poziom cen dóbr iusług eksportowanych przez przedsiębiorstwa danego kraju do

przeciętnej ceny narynkach międzynarodowych (danej średnią

ULC

Ct,

dla otocze-

nia, ważoną rozmiarami zatrudnienia gospodarek pozostałych uczestników rynku).

Ocena parametru przy zmiennej P wszacowanym modelu pozwoli odpowiedzieć

napytanie, naile skutecznie gospodarki danej grupy krajów wykorzystują cenę

pracy wswoich strategiach eksportowych.

T

Osiągnięty przez podmioty funkcjonujące naterenie danego państwa poziom

rozwoju technologicznego.

jest rozumiany jako zdolność do wytwarzania produk-

tów unikalnych pod względem wykorzystanej technologii lub nowatorskich pod

Jako ULC

C,t

zostaną wykorzystane różne miary przybliżające (proxy) jednostkowych kosztów pracy

(ULC) iproduktywności pracy.



względem sposobu wykorzystania technologii. Skutkiem ubocznym osiągnięcia

danego poziomu rozwoju technologicznego jest stworzenie podstaw do dalszego

rozwoju. Względny poziom zaawansowania technologicznego jest zperspektywy

zdolności do dostarczania dóbr iusług ookreślonych parametrach użytkowych

uzależniony zarówno od zakumulowanej wiedzy, jak iod technologii uprzedmio

towionej wmajątku trwałym. Ponieważ nie jest możliwe nawet przybliżone oszaco-

wanie ilości wiedzy uprzedmiotowionej wmaszynach iurządzeniach, napotrzeby

dalszych analiz zostanie przyjęte założenie, że T nie zależy od majątku trwałego

bądź dynamiki jego formowania.

Konkurencyjność technologiczno-produktowa jest determinowana między

innymi przez dostępny wgospodarce zasób wiedzy technologicznej. Należy zauwa-

żyć, że wskutek dyfuzji technologii (por.: np.Metcalfe, 1988) określone rozwiąza-

nia przestają zczasem odgrywać znaczącą rolę jako czynniki konkurencyjności,

ze względu napowszechność ich stosowania. Jako miara pośrednia T zostanie

wykorzystana skumulowana liczba patentów zgłaszanych przez rezydentów danego

państwa wn latach poprzedzających moment obserwacji, zgodnie zformułą (5).

∑

∈

≠

Pat

, (5)

∑

−

PatPatenty

ct ct i

, gdzie

Pat

Ct,

i

Pat

sąodpowiednio liczbami patentów

zgłoszonych wkraju C igrupie odniesienia wokresie (

−tnt,

), zaś

–sumą

produktu krajowego wszystkich państw grupy odniesienia (zpominięciem krajuC,

por.

we wzorze (3)) wokresie t.Pozostałe oznaczenia pozostają jak w(4).

Inne czynniki składające się nawzględny poziom zaawansowania technologicznego

zostały uwzględnione winnych częściach, jako kwalifikacje personelu itechnolo-

gia uprzedmiotowiona wmajątku trwałym. Ztego powodu zostanie przyjęta

tożsamość T = B

C,t

R

Względny potencjał naukowo-badawczy odzwierciedla zdolność danej gospodarki

do wytwarzania nowych technologii ipozyskiwania istniejących –poprzez zakupy

patentów imajątku trwałego, spillover effects, dyfuzję iimitację (por.: Fagerberg,



1988; Fagerberg, Srholec, Knell, 2007). Absorpcja technologii wymaga posiadania

odpowiednio licznych kadr badawczo-rozwojowych, funduszy przeznaczanych

nabadania irozwój oraz odpowiedniej infrastruktury (placówki naukowo-badaw-

cze, laboratoria wraz zzapleczem technicznym). Oddziaływanie tego czynnika jest

trójtorowe: niski potencjał naukowo-badawczy prowadzi do postępującego wczasie

spadku relatywnego potencjału technologicznego T (spada liczba lokalnie wytwa-

rzanych technologii izdolność absorpcji zewnętrznych rozwiązań, oile nie wystąpią

zodpowiednim natężeniem efekty rozprzestrzeniania się technologii –spillover

effects − generowane m.in. wskutek BIZ). Efekt ten jest przenoszony poprzez T naQ,

ponadto kadry badawczo-rozwojowe działające napotrzeby przemysłu zwiększają

potencjał produkcyjny (np.poprzez innowacje procesowe). Ta bezpośrednia zależ-

ność jest odzwierciedlona naRysunku 1 jako (Q←R). Przyjmijmy następujące

oznaczenia:

Ct,

− skumulowane wydatki nabadania irozwój (GERD)

wokresie (

−tnt,

), odpowiednio dla państwaC igrupy odniesienia.

Analogicznie jak wprzypadku wzoru (5) otrzymamy:

∑

∈

≠

, (6)

gdzie:

∑

−

SG GERD

ct ct i

oraz

∑

∈

≠

RDE

EMP

RDE

EMP

RDE

EMP

RDE

(7)

gdzie:

RDE

Ct,

− liczba pracowników badawczo-rozwojowych wkraju C wroku t,

RDE

− liczba pracowników badawczo-rozwojowych wroku t wkrajach grupy

odniesienia, EMP − zatrudnienie.

Ostatecznie R, ze względu natoże jest produktem interakcji E

C,t

iG

C,t

, przyjmie

postać nawiązującą do funkcji produkcji Cobba-Douglasa,:



γγ

REG

Ct Ct Ct

, (8)

gdzie:

>=i0, 1, 2

Q

Supremacja technologiczna danej gospodarki nie jest warunkiem dostatecznym

osiągania wyższego udziału wrynku międzynarodowym. Konieczne jest również

zapewnienie odpowiednich mocy produkcyjnych Q. Przyjmiemy, że składa się nanie

występujący wgospodarce majątek trwały (parkmaszynowy iinfrastruktura) oraz

zasoby wykwalifikowanej siły roboczej L.



Zpunktu widzenia międzynarodowej technologicznej konkurencyjności produk-

towej iprocesowej przedsiębiorstw, najistotniejszą częścią parku maszynowego jest jego

najnowsza część. Należy oczekiwać, że intensywna modernizacja majątku trwałego

przyczyni się do poprawy konkurencyjności cenowej ijakościowej wytwarzanych dóbr

iusług. Wefekcie dobrym przybliżeniem majątku trwałego dla najnowocześniejszej

części gospodarki będą skumulowane inwestycje (GFCF) zn poprzednich okresów.

Problemem może być to, że dla różnych branż zużycie majątku trwałego przebiega

wróżnym tempie. Nakłady inwestycyjne będą obliczane relatywnie do PKB, zgodnie

ze wzorem (9) (por.: wzór 13; interpretacja indeksów zgodnie zprzypisem 4).

∑

∈

≠

, (9)

gdzie:

∑

−

KI GFCF

ct ct i



Zwykle, ze względu nadostępność danych statystycznych, do pomiaru kapitału

ludzkiego sąstosowane następujące zmienne

Wymienione wskaźniki sąnajprostszymi miarami pośrednimi. Szerzej natemat miar kapitału

ludzkiego wrozdz. 2.



– przeciętna liczba latnauki,

– przeciętna liczba latnauki napoziomie uniwersyteckim,

– odsetek pracowników zwyższym wykształceniem wogóle zatrudnionych.

Próbując znaleźć zmienną odzwierciedlającą zasób L napotykamy nadwa

problemy –pierwszym znich jest niedostępność dostatecznie szczegółowych

danych statystycznych (luki związane zokresowością badań poziomu istruktury

wykształcenia populacji, krótkie szeregi czasowe) odnośnie edukacji, drugim –nie-

dopasowanie struktury edukacji do rzeczywistych potrzeb gospodarki. Państwo

odnotowujące wysoki odsetek pracowników zwykształceniem wyższym może

odczuwać poważne braki wzakresie wysoko wykwalifikowanych kadr technicz-

nych ipersonelu technicznego.

Ostatecznie, ze względu naww.problemy, wsytuacji braku danych oosobach

posiadających wykształcenie średnie iwyższe techniczne wkrajach grup objętych

badaniem, zostanie wykorzystany wskaźnik obliczony zgodnie ze wzorem

∑

∈

TERT

EMP

TERT

EMP

TERT

EMP

TERT

, (10)

gdzie: TERT − liczba osób zwyższym wykształceniem, EMP − zatrudnieni ogółem,

interpretacja subskryptów isuperskryptów przy zmiennych –patrz przypis 4.

Alternatywne metody pomiaru kapitału ludzkiego, oparte oserie opracowane

przez R.Barro iJ. W.Lee (2010) zostaną wykorzystane do kontrolnego przeanali

zowania zależności pomiędzy wskaźnikiem S

akapitałem ludzkim. Odpowiedni

wskaźnik zostanie obliczony jako:

∑∑

∈

≠

∈

≠

ph p

ct ct

,, ,

, (11)

gdzie:

− przeciętna liczba latkształcenia napoziomie l wkraju c wroku t,

c,t

−populacja wkraju c wroku t.Ostatecznie formułę przybliżającą Q można

zapisać, analogicznie jak wprzypadku wzoru (8), wpostaci:

Por.: Czajkowski, 2010b.



ωω

QKL

ttt

, (12)

gdzie:

>=i0, 1, 2



Na względną zdolność do penetracji rynków zagranicznych przez przedsię-

biorstwa zlokalizowane wdanym kraju wpływają:

1. rozpoznawalne wskali międzynarodowej marki iznaki towarowe,

2. zagwarantowana patentami unikalna technologia zawarta wprodukcie,

3. unikalna jakość, gwarantowana przez zaawansowaną technologię,

4. bezpośredni dostęp do rynku zbytu będący konsekwencją dokonanej bezpo

średniej inwestycji zagranicznej.

Warto podkreślić, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne, oile sązoriento

wane naprodukcję eksportową, zwykle łączą się zjednym bądź większą ilością

czynników1–3. Ponadto bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) sprzyjają

powstawaniu efektów spillover, więc wpływają zopóźnieniem nazmienne T iR.

Uwzględnienie BIZ wmodelu jest powiązane zkilkoma problemami. Bezpo

średnie inwestycje zagraniczne charakteryzują się bardzo wysoką zmiennością

wczasie, często pojedyncza inwestycja stanowi ponad połowę zarejestrowanych

wdanym roku przepływów. Ponadto uruchomienie mocy produkcyjnych następuje

zpewnym opóźnieniem istopniowo. Efekty spillover także pojawiają się zpewnym

opóźnieniem irównież trwają przez pewien czas. Jedynie dostęp do rynków zbytu

jest uzyskiwany skokowo, co jednak –ze względów opisanych powyżej –może nie

owocować skokowym wzrostem eksportu. Wefekcie, dobrym przybliżeniem dla

wpływu BIZ będą ich wartości skumulowane zn poprzednich okresów. Wten

sposób uzyskamy również pewne wygładzenie szeregów czasowych, istotne ze

względu nawysoką wariancję obserwowaną dla BIZ, szczególnie wprzypadku

mniejszych gospodarek. Problemem może być to, że oszacowanie optymalnej

wartości n jest niezwykle trudne –ze względu naduże zróżnicowanie opóźnień,

dla jakich inwestycja dokonana wdanym roku wpływa naprzyrost eksportu ipozo-

stałe zmienne objaśniające. Trudno też ustalić współczynniki deprecjacji wpływu

poszczególnych czynników (najodpowiedniejsza do modelowania tego zjawiska

wydaje się krzywa Gaussa). Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, względny

stopień nasycenia gospodarki bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi można

zapisać wzorem (13).



∑

∈

≠

FDS

FDI

, (13)

gdzie:

∑

−

ct ct i

− skumulowane przepływy BIZ wn okresach poprze-

dzających moment t.

Dane międzynarodowe obejmujące statystyki zastrzeganych znaków towaro

wych imarek umożliwiają obecnie przeanalizowanie zależności pomiędzy nimi

awskaźnikiem S

. Odpowiednia miara dla relatywnego zasobu znaków towarowych

zastrzeżonych przez podmioty zdanego państwa przyjmuje postać analogiczną jak

wprzypadku patentów (wzór 5):

∑

∈

≠

(14)

∑

−

ZT ZnakiTowarowe

ct ct i

gdzie

Ct,

i

sąodpowiednio liczbami znaków towarowych zastrzeżonych

przez rezydentów kraju C igrupy odniesienia wokresie (

−tnt,

), przy pozostałych

oznaczeniach jak w(4).

Warto zwrócić uwagę nato, że uwzględnienie F iB wformule nastręcza

pewnych trudności, ponieważ dla krajów owysokim poziomie zaawansowania

technologicznego –iwysokich dochodach ludności napływ BIZ nie ma zwykle

nacelu produkcji eksportowej, lecz dostarczanie dóbr iusług narynek lokalny

(ominięcie ewentualnych barier antyimportowych), prawdopodobnie nie wystąpią

również efekty spillover.

Pamiętając otym, że za część zdolności penetracji rynków zagranicznych

odpowiadają uwzględnione już poprzez T patenty, omówione powyżej czynniki

można wprowadzić do modelu jako:



ββ

AFM

ttt

, (15)

gdzie:

>=i0, 1, 2



Ostatecznie, wstawiając równania opisujące

AT RQP,,,,

do wzoru (2) otrzy-

mamy:

ααγγωω

ββ

SkPBEGKLFM

Ct tttt tt

1212 12

, (16)

gdzie:

> 0

>=i0, 1, 2

Logarytmując stronami (16) otrzymujemy model liniowy względem parametrów,

ααγγ

ωωββ

=+ ++++

++++

Sk PBEG

ln() ln() ln() ln() ln()

ln() ln() ln() ln()

Ct Ct Ct Ct Ct

Ct Ct Ct Ct

,1,1 ,1 ,2 ,

1,2,1,2,

(17)

Model wpostaci (17) ma bardzo dobre własności interpretacyjne.

αα

γγ

ωωββ

()()

−−−=

=+ ++

++++

−−

XX XX

kP BEG

ln()ln()ln()ln()

ln() ln() ln() ln

()

ln() ln() ln() ln

()

Ct Ct Wt Wt

Ct Ct Ct Ct

,,1,,1

1,1,1,

1,2,1,2,

, (18)

przy czym

()

−≈ −−−

−−

ln()ln()ln()ln

()

Ct Ct Wt Wt

,,1,,1

Wyrażenie polewej stronie jest, jak widać, różnicą temp wzrostu eksportu kraju

C igrupy odniesienia. Oszacowania parametrów przy zmiennych będą miały wtej

sytuacji interpretacje takie, jak wprzypadku modelu poziom-log. Przykładowo

interpretacja

jest następująca: wzrost wartości P o1% powoduje zmianę różnicy

tempa wzrostu eksportu względem otoczenia o

/100.





Wyniki uzyskane wopracowaniu (Czajkowski, 2010b) wskazywały nakoniecz-

ność uwzględnienia wmodelu heterogeniczności państw idopuszczenia do zróżni-

cowania kierunków oddziaływania poszczególnych zmiennych objaśniających dla

różnych państw –model panelowy zefektami stałymi (wewnętrznymi) okazał się

niedostateczny. Ponieważ dostępne szeregi czasowe były zbyt krótkie, nie istniała

możliwość dokonania oszacowań dla każdego zpaństw indywidualnie (zbyt mała

liczba stopni swobody). Konieczne stało się grupowanie państw.

Wbadaniach ekonometrycznych stosowanych jest wiele metod grupowania.

Jedną ztakich metod zaproponował B.Hansen (1996, 1999, 2000) (modelowanie

panelowe zprogami idzieleniem próbki), gdzie grupowanie odbywa się podczas

szacowania modelu, tak, by maksymalizować dopasowanie. Metoda nie pozwala

jednak nawykorzystanie zmiennych wielowymiarowych wdzieleniu próbki.

Podobieństwa systemów innowacyjnych gospodarek narodowych sątrudne do

zidentyfikowania za pomocą pojedynczej zmiennej. Wcelu osiągnięcia możliwie

miarodajnego iuzasadnionego merytorycznie grupowania została wykorzystana

taksonomia uzyskana za pomocą hierarchicznej metody klastrowej wopracowaniu

(Godinho, Mendonça, Pereira, 2005) (tab.4.1)



   

 











dynamic

innovation systems)













performing innovation

systems

 



 

 







unevenly developed

innovation systems



Szerzej naten temat wrozdz. 3.

Brak serii danych dla rejestracji znaków towarowych przez rezydentów. Jeśli wtrakcie analizy

modelu zmienna zostanie wyrugowana, Holandia zostanie włączona do dalszych analiz.













catching

upinnovation systems



 







 





hesitating innovation

systems

 





















unformed innovation

systems

 



 



Źródło: OpracowanieM. A.Weresa (2012) napodstawie (Godinho, Mendonça, Pereira 2005).

Ze względu nabrak danych nie było możliwe uwzględnienie grupy T.2.3 oraz

części państw zpozostałych grup (zostały one wyróżnione podkreśleniem wtab.4.1).

GrupaT.1.3 została usunięta zbadania ze względu naniemożność zastosowania

modelu panelowego dostępnych szeregów czasowych (zbyt mała liczba obserwacji).

Ogółem zgromadzone zostały dane pozwalające naporównania 40 państw.



Wtym podrozdziale zaprezentowane zostaną zależności pomiędzy wskaź-

nikiem S

adanymi rzeczywistymi, których źródła (ze wskazaniem konkretnych

serii danych iwzoru, wktórym zostały wykorzystane) zestawiono wtabeli 4.2. Do

porównań wykorzystane zostały przeciętne wartości logarytmów zmiennej obja-

śnianej izmiennych objaśniających, obserwowane wlatach 2000−2010. Skutkiem

zastosowania transformacji logarytmicznej poziom przeciętny konkurencyjności

iczynników konkurencyjności ulega przesunięciu z1 do 0. Ze względu naliczebność

grupy T.1.1 (5 państw) linia regresji poprowadzona naponiższych wykresach dla

tej grupy ma charakter czysto orientacyjny. Ztych samych względów linie regresji

dla pozostałych grup również należy traktować zdużą ostrożnością. Poniższa

analiza zorientowana jest nawstępne zbadanie, czy istnieją „trajektorie” wspólne

dla państw należących do poszczególnych grup inaile znaczące odchylenia od tych

trajektorii mogą występować (przy dostatecznie dużych odchyleniach oszacowanie

wspólnej trajektorii nie będzie możliwe dla tak nielicznych prób, zjakimi mamy



do czynienia wposzczególnych grupach, warto jednak wstępnie przeanalizować

dane nawyższym poziomie agregacji). Dodatkowo zostały wykonane wykresy roz-

rzutu S

względem poszczególnych zmiennych objaśnianych, wpodziale nagrupy

wyodrębnione wtabeli 4.1 (rys. 4.15–4.18).



  

















Hourly labour costs  Nace Rev. 1.1 [lc_

an_costh]

Hourly compensation

costs in manufacturing, U.S. dollars,

19962010, 







































EMP















EMP

C,t







EMP

C,t





EMP

C,t

= 





[unemployment



 Patenty

C,t













aregImpute 

imputation 









Patent grants at the

USPTO Patent applications to the EP

Szeregi niepełne uzupełniono zwykorzystaniem bibliotek Hmisc ilongitudionalData pakietu R

(odpowiednio funkcje aregImpute iimpute). Pakiet R jest pakietem statystyczno-ekonometrycznym,

rozwijanym jako darmowe oprogramowanie, dostępne do pobrania ze strony http://cran.r-project.org/.

http://laborsta.ilo.org/data_topic_E.html.

http://www.gks.ru/bgd/regl/b11_12/IssWWW.exe/stg/d01/07–07.htm.

http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2007/rp/ean/ean_e/osp_rik07_e.htm, http://www.

ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2005/gdn/prc_rik/prc_e/osp_e.html.

http://www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1328 ihttp://www.turkstat.gov.tr/Pre-

IstatistikTablo.do?istab_id=1292.

PKB denominowany wUSD wcenach bieżących, serie: http://databank.worldbank.org/ddp/home.

do, dział World Development Indicators & Global Development Finance.

Stopa bezrobocia, serie wbazie danych Banku Światowego, dział j.w.

Siła robocza (populacja wwieku powyżej 15 r. ż.), lokalizacja serii: j.w.

Por.: przypis 17.

151

 X

C,t

X

W,t















 FDI

C,ti









FDS

C,t









C,t

Y

W,t









imputation



 RDE

C,t













Total R&D personnel by sectors of

performance, occupation and sex

[rd_p_persocc] )

 GERD

C,ti













Total intramural

R&D expenditure (GERD) by sectors of

performance [rd_e_gerdtot]

C,t

SG

W,t



 GFCF

C,ti





Gross fixed capital

formation (constant 2000 US$),

NE.GDI.FTOT.ZS

C,t



 TERT

C,t

















Employees by sex, age and highest

level of education attained (1 000)

[lfsa_eegaed]Graduates

by field of education,Level of

education: 905160: Tertiary-type A and

advanced research programmes)

Źródło: Opracowanie własne.



Ze względu naniską dostępność danych dotyczących jednostkowych kosztów

pracy

, konieczne było skonstruowanie miary alternatywnej dla ULC, posiadającej

zbliżone parametry interpretacyjne. Wykorzystując szeregi czasowe opublikowane

przez Bank Światowy iEurostat, jednostkowy koszt pracy (ULC

C,t

) we wzorze(4)

można zastąpić następującą formułą:

Dane publikowane przez OECD nie obejmowały dużej części badanych krajów, zaś inne bazy

danych –np.EU KLEMS –obejmują zbyt ograniczony zakres lat.



==LC

EMP

, (19)

gdzie:

–przeciętny koszt godziny pracy wprzemyśle (zuwzględnieniem

ubezpieczeń społecznych iinnych świadczeń

), EMP

C,t

− zatrudnienie wkrajuC

wrokut,

EMP

− produkt krajowy brutto przypadający najednego zatrudnionego

Wefekcie formuła (4) przyjmie postać daną wzorem (20):

∑∑∑∑

























∈

≠

∈

≠

∈

≠

∈

≠

EMP

EMPw EMPYEMP

EMP

CEMP

ct ct

,, ,,,

(20)

Czy pomiędzy tak zdefiniowanym wskaźnikiem konkurencyjności cenowej

awskaźnikiem konkurencyjności występują zależności? Na rysunku 4.2 zostały

zaprezentowane grupy krajów wyselekcjonowane ztab. 4.1. Zgodnie zintuicją,

wzrostowi

towarzyszy spadek względnej dynamiki eksportu. Zwraca uwagę

fakt, że państwa onajwyższych jednostkowych kosztach pracy nie wykazują naj

niższych wartości S

. Może zastanawiać lokata Indii jako drugiego poNiemczech

państwa onajwyższych jednostkowych kosztach pracy –jest ona jednak tłumaczona

niską wydajnością pracy przybliżaną za pomocą

EMP

. Analiza rozrzutu obserwacji

dla poszczególnych grup wskazuje nato, że systematyka państw zaproponowana

wtab.4.1 nie jest związana ze zjawiskiem decydującym osłabej zależności widocznej

narysunku 4.2 (nie występuje zależność pomiędzy cechami systemu innowacyjnego

awpływem kosztów jednostkowych nasukces eksportowy). Tylko cztery państwa

oponadprzeciętnych jednostkowych kosztach pracy odnotowują ponadprzeciętne

relatywne dynamiki eksportu (wtym Indie, dla których oszacowanie może być

obarczone poważnym błędem, omówionym poniżej).

Dane Eurostat: Hourly labour costs −NaceRev. 1.1 [lc_an_costh], Bureau of Labour Statistics (BLS)

serie Hourly compensation costs inmanufacturing, U.S. dollars, 1996−2010.

Por.: tab. 4.2 −dane wykorzystane wmodelu.

153





S



Źródło: Opracowanie własne

Jako miara uzupełniająca do zostanie wykorzystany względny koszt godziny

pracy:

∑∑

∈

≠

∈

≠

EMPw EMP

wE Ct

ct ct

,, ,

, (21)

gdzie:

− przeciętny światowy koszt godziny pracy wprzemyśle przy pozo-

stałych oznaczeniach jak wyżej. Miara ignoruje aspekt produktywności pracy,

należy również dodać, że wskaźnik (20) zaniża rzeczywistą produktywność pracy

wbranżach eksportowych –awięc tych, które odpowiadają za kształtowanie

wartości wskaźnika S

. Zagadnienie wydajności pracy wbranżach eksportowych

było badane m. in. wpracy (Wagner, 2005). Dodatkowo wprzypadku państw

oniskich nominalnych kosztach pracy duże znaczenie ma struktura własności

Oznaczenie X

C,t

będzie stosowane zamiennie zX(C,t)wprzypadku opisu osi wykresu.

Oszacowania współczynników kierunkowych iparametry dopasowania krzywych mają charak-

ter orientacyjny.

Dane wykorzystane do sporządzenia wykresu pochodzą ze źródeł wyszczególnionych wtab. 4.2.



kapitału wprzedsiębiorstwach eksportowych, ze względu natransfer technologii

iorganizacji pracy. Wcelu zweryfikowania niezgodnych zoczekiwaniami wyni

ków obserwowanych dla Indii, Argentyny iBrazylii został sporządzony wykres

przedstawiający zależność S





S



Źródło: Opracowanie własne.

Zmiana nachylenia prostych (pozaT.1.2) jest narys. 4.3 wyłącznie efektem

zmiany skali naosi poziomej. Ponownie widać, że systematyka wprowadzona napod-

stawie badań systemów innowacyjnych nie porządkuje dobrze państw ze względu

narolę czynnika kosztu pracy wsukcesie eksportowym. Państwa grup T.1.1 iT.1.2

wykazują, zgodnie zrys. 4.3, ponadprzeciętne relatywne koszty pracy –iniższe

od przeciętnych względne dynamiki eksportu. Liderami ze względu nawartości

wskaźnika S

sąkraje onajniższych relatywnych kosztach pracy –Indie iChiny.

Dla całej próby występuje bardzo słaba zależność ujemna sukcesu eksportowego

od obydwu wskaźników konkurencyjności cenowej:

i

T

Przystępując do badania zależności pomiędzy B

c,t

aS

przyjęto napotrzeby

obliczeń B

c,t

wartość n = 4 (por.: formuła 5; stosowanie wyższych wartości n nie

155

prowadziło do zwiększenia siły zależności, niższe wartości (1–3) zmniejszały siłę

zależności). Analiza danych empirycznych pozwala nastwierdzenie, że istnieje

duże zróżnicowanie teoretycznego wpływu relatywnego zaawansowania tech-

nologicznego mierzonego względnym „nasyceniem” produktu krajowego brutto

patentami(5) nasukces eksportowy. Można wyróżnić grupę, dla której zgłoszenia

patentowe nie sąpowiązane ze zmianami S

(T.2.1), grupę dla której sukces ekspor-

towy jest ujemnie skorelowany zaktywnością patentową (T.1.1) oraz dwie grupy,

dla których korelacja ma kierunek zgodny zoczekiwaniami (rys. 4.4). Spośród

krajów wykazujących największą relatywną innowacyjność mierzoną B

c,t

tylko

Korea Południowa odnotowuje znacząco odbiegającą od przeciętnej wartośćS

c,t

Wszystkie zależności sąbardzo słabe.





Źródło: Opracowanie własne.

R

Relatywny potencjał naukowo-badawczy zgodnie zzałożeniami modelu jest

determinowany przez dwa czynniki. Pierwszym jest relatywne wyposażenie wmajątek

trwały wykorzystywany napotrzeby działalności B+R, przybliżane relatywnymi

156

skumulowanymi wydatkami nabadania irozwój wpoprzednich okresach (G

C,t

wzór 6). Drugim kapitał ludzki zatrudniony wobszarze badawczo-rozwojowym,

przybliżany relatywnym odsetkiem naukowców (E

C,t

, wzór 7).

S

G

C,t

)

Źródło: Opracowanie własne.

Tendencje obserwowane dla poszczególnych grup państw kształtują się podobnie

jak wprzypadku względnego poziomu zaawansowania technologicznego, przybli-

żanego relatywną aktywnością patentową. Spośród państw oponadprzeciętnych

wydatkach naB+R tylko Niemcy, Korea Północna iSingapur wykazują większą

dynamikę eksportu.

157



S



E

C,t

)

Źródło: Opracowanie własne.



Dla wszystkich, zwyjątkiem T.2.1, grup państw występuje słaba dodatnia

zależność pomiędzy względną dynamiką eksportu awzględnymi skumulowanymi

inwestycjami wmajątek trwały (wzór (9)). Praktyczny brak zależności pomiędzy

przeciętną względną dynamiką eksportu wlatach 2000−2010 arozbudową poten

cjału produkcyjnego jest obserwacją sprzeczną zintuicją. Japonia, najintensywniej

wbadanej grupie państw modernizująca majątek trwały, osiąga dynamikę niższą niż

przeciętna, zaskakujący jest wynik zaobserwowany dla Argentyny. Spośród państw

wysoko rozwiniętych jedynie Korea iSingapur przy ponadprzeciętnym poziomie

skumulowanych inwestycji osiągają ponadprzeciętne tempo eksportu (rys. 4.7).

Zaprezentowana narys. 4.8 zależność pomiędzy względnym udziałem siły

roboczej zwykształceniem wyższym (wzór (10)) arelatywną dynamiką eksportu jest

zaskakująca zarówno ze względu nakierunek, jak inato, że negatywna zależność

występuje dla wszystkich grup państw. Oznacza to, że obserwowane naprzestrzeni

11lat relatywne wyższe poziomy kapitału ludzkiego wposzczególnych gospodar-

kach narodowych wydają się nie przynosić spodziewanych korzyści mierzonych

158

sukcesem eksportowym. Spośród państw grupy T.1.2 jedynie Korea Południowa

osiąga względną dynamikę eksportu wyższą niż grupa odniesienia. Zwraca uwagę

wysoki relatywny poziom kapitału ludzkiego wFederacji Rosyjskiej inaUkrainie.





K

C,t



Źródło: Opracowanie własne.

Te obserwacje mogą być wynikiem niespójności wmetodologii ewidencjonowania

poziomu wykształcenia wposzczególnych państwach. Na rys. 4.9 wykorzystana

została inna miara względnego poziomu kapitału ludzkiego wgospodarce (por.:

wzór(11)) –względna przeciętna liczba latedukacji napoziomie wyższym

. Obser-

wacje sąanalogiczne jak wprzypadku rys. 4.8. Ostatnim zwykresów prezentujących

zależność sukcesu eksportowego od względnego wyposażenia wkapitał ludzki jest

rys. 4.10. Zaprezentowano nanim relację pomiędzy wskaźnikiem względnej prze-

ciętnej liczby latkształcenia nawszystkich poziomach, obliczonej wg wzoru(11)

Wykorzystano serie Barro-Lee: Average years of tertiary schooling, age 15+, total, dostępne pod

sygnaturą BAR.TER.SCHL.15UP w bazie danych Banku Światowego (http://databank.worldbank.

org/ddp/home.do zbiór danych Education Statistics).

159

dla serii opublikowanych przez Barro iLee (2010)

aprzeciętnym względnym

sukcesem eksportowym. Wodróżnieniu od tendencji obserwowanych narys.4.8

i4.9, nawykresie 4.10 można dla grupy T.2.1 zaobserwować występowanie słabej

dodatniej zależności sukcesu eksportowego od względnego poziomu kapitału

ludzkiego. Obserwowanej koincydencji nie należy utożsamiać zwystępowaniem

zależności przyczynowo –skutkowej. Wyższe poziomy wyposażenia gospodarek

narodowych wkapitał ludzki współwystępują zwykle zwyższymi poziomami płac

nominalnych (por.: rys.4.3). Drugim zjawiskiem wyjaśniającym obserwowane

tendencje jest przenoszenie produkcji (szczególnie wczęści niewymagającej wysoko

wykwalifikowanej siły roboczej) do krajów oniższych kosztach produkcji (offsho-

ring, hollowing out). Otym, że takie rozumowanie nie wyczerpuje zagadnienia

świadczyć może przykład Portugalii.

S



L

C,t



Źródło: Opracowanie własne.

Ibidem, serie Barro-Lee Average years of total schooling, age 15+, total, sygnatura serii BAR.

SCHL.15UP.



S



C,t



Źródło: Opracowanie własne.



S





C,t



Źródło: Opracowanie własne.

161

A

Zgodnie zoczekiwaniami sformułowanymi wcześniej dla krajów wysoko roz-

winiętych zgrupy T.1.2 można zaobserwować słabą negatywną zależność pomiędzy

sukcesem eksportowym arelatywnym poziomem BIZ wPKB (wzór (13)). Również

tendencja obserwowana dla grupy T.2.1 nie odbiega od oczekiwań (rys. 4.11).

Dla wszystkich, zwyjątkiem T.2.1, grup państw zaobserwowano słabą dodat

nią zależność pomiędzy względną skumulowaną liczbą rejestrowanych znaków

towarowych (wzór (14)) awzględnym tempem wzrostu eksportu. Zaskakującą

obserwacją jest wysoka wartość M

C,t

obserwowana dla Chin iIndii. Wśród państw

owysokich wartościach M

C,t

dominują zaszeregowane jako „rozwijające się systemy

innowacyjne” (grupa T.2, tab. 4.1). Jedynym państwem spoza T.2 odnotowującym

ponadprzeciętną względną dynamikę eksportu ijednocześnie wysoką wartość M

C,t

jest Korea Południowa (rys. 4.12).



S



C,t



Źródło: Opracowanie własne.





S



M

C,t



Źródło: Opracowanie własne.



Analiza statystyczna danych napoziomie grup ipaństw wykazała występo-

wanie zróżnicowania wartości przeciętnych izakresu zmienności ln(S

) zarówno

napoziomie grup państw wyodrębnionych wtab.4.1 (rys. 4.13), jak inapoziomie

poszczególnych państw (odpowiednie zestawienie państw posortowanych według

grup iwkolejności alfabetycznej zostało zaprezentowane narys. 4.14). Zwraca

uwagę silne zróżnicowanie wewnątrzgrupowe –oznacza ono, że muszą istnieć

czynniki oddziałujące nazmienną objaśnianą, nie pozostające wzwiązku zcha-

rakterystyką systemu innowacji. Struktura danych wskazuje nato, że model typu

MNK (pooled, bez efektów indywidualnych lub grupowych bądź czasowych) nie

będzie odpowiedni.

163

lnS







Źródło: Opracowanie własne.

lnS







Źródło: Opracowanie własne.





Przed estymacją modelu warto przeanalizować strukturę współzależności

pomiędzy poszczególnymi szeregami czasowymi (tab. 4.3).

i. j

)



























            

            



           

            

            

            

          

 

            

         

  

            



           

  

         

Źródło: Opracowanie własne.

Analiza danych zawartych wtab. 4.3 pozwala nastwierdzenie, że pomiędzy

zmienną objaśnianą azmiennymi objaśniającymi występują napoziomie wszyst

kich państw wyłącznie słabe korelacje (większe bądź równe 0,2; korelacje niższe

niż 0,2 sąuznawane za oznakę braku współzależności pomiędzy zmiennymi).

Należy jednak wziąć pod uwagę, że tewyniki dotyczą całej, silnie heterogenicznej

populacji. Kierunki współzależności dla zmiennych związanych zpotencjałem

badawczo-rozwojowym (kolumny/wiersze Ect iGct) sąsprzeczne zintuicją (por.:

rys. 4.5 i4.6). Analogicznie wygląda sytuacja wprzypadku zmiennych opisują-

cych kapitał ludzki (Lct, RATeS, RAToS) –nawynik wpłynęły zapewne wartości

obserwowane dla Indii iChin. Spośród pozostałych zmiennych może niepokoić

brak wpływu relatywnego napływu BIZ (Fct) oraz bardzo słaby wpływ względnego

poziomu zaawansowania technologicznego (Bct).

Innym problemem, naktóry należy zwrócić uwagę jest bardzo silna współzależ-

ność pomiędzy zmiennymi Lct, RATeS iRAToS. Oznacza ona, że tylko jedna ztych

165

zmiennych powinna zostać wykorzystana wmodelu (Lct iRATeS sąwzasadzie

tożsame, natomiast RAToS wprzypadku słabiej rozwiniętych państw mogłaby

mieć większe znaczenie niż RATeS). Ostatecznie wmodelu zostanie wykorzystana

zmienna Lct, ze względu nałatwiejszą interpretowalność ekonomiczną (pomimo

marginalnie niższej korelacji ze zmienną objaśnianą). Inne zwracające uwagę

współzależności między zmiennymi to[P(wh,E); {Mct; Gct; Ect}] (odpowiednio

–0,71; 0,59; 0,62). Silnie negatywne powiązanie pomiędzy przeciętną relatywną

ceną pracy wprzemyśle arelatywną liczbą zgłaszanych wniosków ozastrzeżenie

znaków towarowych jest trudne do wyjaśnienia. Wysoka relatywna korelacja

zpotencjałem badawczo-rozwojowym jest zgodna zoczekiwaniami –podmioty

zpaństw owyższych poziomach PKB per capita wykazują zwykle wyższą aktyw

ność badawczo-rozwojową iskłonność do zastrzegania znaków towarowych (wtym

kontekście może zaskakiwać brak zależności [P(wh,E); Bct]: –0,11). Pierwsza

zww.współzależności (korelacja –0,71) wskazuje nakonieczność wyrugowania

bądź P(wh,E) bądź Mct. Ze względu naujęcie czynnika konkurencyjności ceno

wej wP(wh,YE) wybór pada naP(wh,E). Pozostałe ewentualne redukcje zestawu

zmiennych objaśniających nastąpią wramach analizy pooszacowaniu modelu.

Spośród pozostałych współzależności, dość oczywista jest relacja pomiędzy oby-

dwoma zmiennymi przybliżającymi względną konkurencyjność cenową [P(wh,YE);

P(wh,E)] (0,52), oraz zmiennymi związanymi zaktywnością innowacyjną: [Ect;Gct]

(0,66) [Gct; Bct] (0,5). Współzależności tenie sąjednak natyle silne by apriori

decydować owyrugowaniu którejś zmiennej zmodelu, jak wprzypadku trójki

(Lct, RATeS, RAToS).

Po wyrugowaniu zmiennych zgodnie zoznaczeniami wtabeli 4.3 zostały

zbadane wewnątrzgrupowe korelacje pomiędzy zmiennymi objaśniającymi aS

wyniki zostały zebrane wtabeli 4.4. Wartości korelacji wyraźnie różnią się między

grupami, jednak wprzypadku grup T.1.1 iT2.1 znaczna część oszacowań korelacji

wykazała wysokie poziomy granicznych poziomów istotności

(P-Value). Wyniki

zawarte wtabeli wskazują nazasadność wprowadzenia podziału nagrupy. Dla każdej

zgrup została poraz drugi przeprowadzona analiza korelacji między zmiennymi

objaśniającymi, wwyniku której dla grupy T.1.1. wyrugowano dodatkowo zmienną

logMct ze względu nawysoką korelację zlogGtc (0.745, przy P-Value 2.22e-15).

Wartości korelacji powyrugowaniu zmiennej logMct iwprowadzeniu do grupy T.1.1

Holandii, wcześniej usuniętej zpowodu braku obserwacji dla M

c,t

, zawiera tab. 4.4.

Do uzyskania p-wartości wykorzystano funkcję rcorr biblioteki Hmisc pakietu R.

166





  



      



        

        



        

        



        

        



        

        



        

        

*Po wyrugowaniu logMct do grupy została powtórnie włączona Holandia, wcześniej usunięta zpowodu braku

danych dla M (c,t).

Źródło: Opracowanie własne.



Heterogeniczność populacji ze względu nacharakterystyki obserwowanych

wartości S

c,t

izróżnicowanie siły zależności pomiędzy S

c,t

apotencjalnymi zmien-

nymi objaśniającymi wskazuje nato, że zasadne jest dokonanie odrębnych osza-

cowań parametrów przy zmiennych objaśniających dla każdej zgrup. Wybrano

najprostsze rozwiązanie, polegające naestymacji 4 odrębnych modeli panelowych

owyjściowej postaci

ατβ

++yx

it itit

it it

,,,,

, (22)

gdzie:

=in1,2,...,

− numer kraju,

=tT1,2,...,

− identyfikator roku, u

i,t

− skład-

nik losowy, E(u

i,t

) = 0. Model (22) można zredukować do (23), jeżeli parametry

sąhomogeniczne wobrębie próby:

αβ

=+ +

it,,

. (23)

Podczas estymowania równania regresji liniowej dla danych panelowych

zakłada się występowanie różnic pomiędzy wartościami stałej

(efekty indy-

167

widualne

(efekty czasowe) bądź różnymi wartościami parametru

(różne

tempo zmian

it,

dla poszczególnych grup ipanelu –bądź momentów obserwacjit).

Wcelu dokonania wyboru odpowiedniej postaci modelu dla każdej zgrupT.i.j.

przeprowadzono procedury weryfikacyjne.

Pierwszą zhipotez jest brak występowania zróżnicowania

i

ze względu

naioraz t (model bez efektów indywidualnych iczasowych (pooled))

αατββ

∀= ==

Hi nt T:( 1, ... ,; 1, ... ,) ,0,

itit

(24)

przy hipotezie alternatywnej modelu zefektami indywidualnymi izmiennymi

współczynnikami (variable coefficients model with individual fixed effects):

τββααβ β

()

∀= ===∧

≠≠

Ht Ti

:1, ... ,; 1, ... ,0

titi

ii1,

. (25)

Drugą zhipotez jest występowanie efektów indywidualnych α

ibrak wystę-

powania zróżnicowania τ ze względu nat (brak efektów czasowych) oraz

względu naioraz t (model zefektami stałymi (fixed effects, FE / LSDV)):

αατββ

∀= =≠

Hi nt T:( 1, ... ,; 1, ... ,) ,0,

itit

(26)

przy hipotezie alternatywnej (25).

Do weryfikacji hipotez (24 i26) został wykorzystany test Chowa

dla mode-

lów bez efektów (pooled) imodelów zefektami indywidualnymi (model within

zefektami dla państw), wyniki zestawiono wtabeli 4.5. Pierwszą zhipotez (tj.24)

należy odrzucić dla poziomu istotności 0,05 wprzypadku grup T.1.1 iT.2.1. Dla

drugiej zhipotez (tj.26) brak podstaw do odrzucenia napoziomie istotności 0,1 dla

wszystkich grup. Oznacza to, że wprzypadku grup T.1.2. iT.2.2. należało dodatkowo

zweryfikować postać modelu (pooled czy LSDV). Wykorzystano test F naistot-

ność efektów stałych wmodelu LSDV

, wynik testu zawiera wiersz 3 wtab. 4.5.

Termin individual eects jest tłumaczony wniektórych polskich opracowaniach jako „efekty gru

powe”, wanglojęzycznej literaturze termin individual eects bywa używany zamiennie zokreśleniem

group eects.

α + τ redukuje się wzapisie modelu do α’ ≡ α.

Zastosowana została implementująca test Chowa funkcja pooltest zbiblioteki PLM pakietu R.Por.:

op. cit. (Croissant, Millo, 2008), s.20.

Zastosowana została funkcja pFtest zbiblioteki PLM pakietu R, por.: Croissant, Millo, 2008, s.21.

168





      

 H



i, t){α

τ

α∧β

i,t

=β}



pooled





    

    

    

    

 H



i, t){α

α∧τ

∧β

i,t

β}



individual fixed

effects/LSDV



    

    

    

    

 H



i, t){α

τ

α∧β

i,t

β}



∀it){τ

∧β

i,t

β∧∃i){α

α



α



    

    

 H



i, t){α

τ

α∧β

i,t

β}



∀i, t){α

∧β

i,t

β∧∃t){τ

τ





τ



    

    

    

    

 H



i, t){α

τ

α∧β

i,t

β}



∀i, t){β

i,t

β∧∃i, t){α

α∧τ

τ}



two-way fixed

effects







α

τ



    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.

Wynik testu dla grupy T.1.2 wskazuje nakonieczność odrzucenia H

(p-value

0,0024 => model FE), zaś T.2.2 nie daje podstaw do odrzucenia H

oniewystę-

powaniu efektów indywidualnych, co oznacza, że odpowiedni jest model pooled

(wynik może zaskakiwać wkontekście obserwacji heterogeniczności grupy T.2.2

narys. 4.14, jednak parametry modelu pooled sąistotnie lepsze niż modelu fixed

effects). Zbadano również występowanie efektów czasowych (tab. 4.5, wiersz 4).

Wynik wykazał, że wprzypadku grup T.1.2 iT.2.1 występują efekty czasowe. Jest

toniekorzystne, bo oznacza, że pewna część zmienności zmiennej objaśnianej S

nie została uchwycona wwybranym zestawie zmiennych objaśnianych. Ostatni

wiersz tab. 4.5 zawiera wyniki testów dla hipotezy ołącznym występowaniu efektów

wewnętrznych czasowych iindywidualnych, jego wynik nie może być analizowany

Zastosowana została implementująca test funkcja pFtest zbiblioteki PLM pakietu R.Por.: Crois-

sant, Millo, 2008, s.22.

169

woderwaniu od pozostałych testów (odrębnie weryfikujących występowanie efek-

tów czasowych iindywidualnych).



 

 individual fixed effects

 two-way fixed effects

 two-way fixed effects

 pooled

Źródło: Opracowanie własne.

Kolejnym elementem procesu wyboru postaci modelu jest weryfikacja, czy

model efektów losowych (random effects, RE) nie będzie miał lepszych właści-

wości dla badanego zestawu danych. Modele zefektami stałymi sąpreferowane,

gdy próba (prawie) wyczerpuje populację (wniniejszym badaniu ma tomiejsce),

sąjednak wrażliwe naautokorelację iheteroskedastyczność. Test mnożników

Lagrange’awykazał, że dla wszystkich grup brak jest podstaw do odrzucenia hipo-

tezy obraku indywidualnych efektów losowych (tab. 4.7). Dla grup T.1.2 iT.2.1

hipotezę oniewystępowaniu czasowych efektów losowych należało odrzucić.

Wprzypadku grupy T.2.1 test dodatkowo wykazał brak podstaw do odrzucenia

hipotezy owystępowaniu łącznie efektów indywidualnych iczasowych (wynik

niespójny ztestem dla efektów indywidualnych).







Pooledrandom



individual effects

Pooledrandom



time effects

Pooledrandom



twoways effects













α







α







τ







τ







τ

∧α







τ

∧α



         

         

         

         

         

Źródło: Opracowanie własne.

Test zaimplementowany wbibliotece plm pakietu R funkcją plmtest. Por.: Croissant, Millo, 2008,

s.21; autorzy nie zaznaczają, że test jest przeznaczony do badania występowania efektów losowych

względem modelu pooled.



Wyniki testów występowania składników losowych (tab. 4.7) należy dodat-

kowo zweryfikować (zpominięciem grupy T.2.2, dla której odrzucono hipotezę

występowania efektów losowych) testem Hausmana (1978), weryfikującym wystę-

powanie korelacji między błędami izmiennymi objaśniającymi (H

: brak korelacji

=> estymatory random ifixed sąrówne, nieobciążone izgodne, ale random jest

efektywny iwzwiązku ztym preferowany).

random

fixed

  



  

     

   

   

   

     

   

   

   

     

   

   

   

Źródło: Opracowanie własne.

Wtrakcie weryfikacji modelu random zefektami indywidualnymi i(lub)

czasowymi okazało się, że nie dla każdej zgrup T.i.j. jest możliwe uzyskanie każ-

dego zestymatorów random (błędy dla estymatora Swamy-Arora (swar) iNerlove

(nerlove)). Wyniki testów wskazują nato, że powinny zostać wykorzystane modele

zefektami losowymi (wyjątki: model zefektami stałymi jest preferowany względem

estymatora Wallace’a-Husseina (walhus) dla modelu T.1.1 iestymatora Swamy-Arora

(swar) dla modelu T.2.1). Dla każdej zgrup wtab. 4.8 model zefektami losowymi

wykorzystujący estymator Amemyia okazał się lepszy od modelu zefektami stałymi.



Wbadaniach panelowych dla długich szeregów czasowych testowane jest

występowanie autokorelacji składnika losowego. Wprzypadku wykorzystywania

Por.: Croissant, Millo 2008, s.12.

171

krótkich szeregów czasowych ten test można pominąć

. Do zbadania autokorelacji

zastosowano test Wooldridge’a(odpowiedni dla krótkich serii danych) przeznaczony

do diagnostyki autokorelacji wmodelach zefektami stałymi

, oraz test Baltagi-

-Li przeznaczony do badania autokorelacji wmodelach zczynnikami losowymi

Ze względu nawybór modeli zczynnikiem losowym dla pierwszych trzech grup

zastosowanie testu Wooldridge’anie było konieczne. Wprzypadku grupy T.1.1 oba

testy wykazały (tab. 4.9), że hipotezę zerową obraku autokorelacji należy odrzucić.

Oznacza to, że dla modelu dla T.1.1 estymatory MNK sąnieefektywne izalecane

jest wykorzystanie estymatora FGLS lub PCSE.





    

 



  





  

    

   

    

   

    

Źródło: Opracowanie własne.

Kolejnym problemem, który może wystąpić wdanych panelowych jest hetero-

skedastyczność. Do weryfikacji hipotezy owystępowaniu heteroskedastyczności

wmodelu zastosowany został test Breuscha-Pagana. Test polega naweryfikacji

hipotezy zerowej ohomoskedastyczności. Hipotezę tę, zgodnie zwynikami zawar-

tymi wtabeli 4.10 należy dla każdej zgrup odrzucić.

Wtabeli 4.11 zostały zebrane charakterystyki modeli wybranych do estymacji

dla poszczególnych grup oraz problemy, które dla tych modeli zdiagnozowano.

Ostatnia kolumna zawiera zestawienie wybranych przyjętych wliteraturze spo-

sobów wyeliminowania zaobserwowanych problemów.

W niniejszym badaniu t = 16, co jest wartością pośrednią pomiędzy szeregami „krótkimi”

a„długimi”.

Dokładniej: istnienie korelacji seryjnej widiosynkratycznej składowej błędu.

Dokładniej: istnienie procesów AR(1) lub MA(1) widiosynkratycznej składowej błędu.

Funkcja pbltest biblioteki plm pakietu R, por.: Croissant, Millo 2008, s.25.

Funkcja pwartest biblioteki plm pakietu R, por.: Croissant, Millo 2008, s.26−27.







   

   

   

   

   

Źródło: Opracowanie własne.



  





 

individual random effects































 

two-way random effects

















 

two-way random effects













 



pooled











Źródło: Opracowanie własne.

Zgodnie zbadaniami (Beck, Katz, 1995) wymieniony wtabeli 4.11 model FGLS,

zaproponowany przez R. W.Parksa (1967), zaniża błędy standardowe dla danych

panelowych

, gdy liczba okresów (T) nie jest znacząco większa od liczby badanych

obiektów (N). Zjawisko ma, według ich ustaleń, miejsce nawet dla (T / N) > 3. Skut-

kiem niedoszacowania błędów standardowych jest uznawanie oszacowań nieistot-

nych statystycznie parametrów za istotne. Wzwiązku zopisanymi zastrzeżeniami

ikrótkim horyzontem czasowym (T = 16), który sprawia, że wbadanych modelach

Test Beruscha-Pagana zaimplementowany wfunkcji bptest biblioteki lmtest pakietu R.

Panel Corrected Standard Errors, por.: Beck, Katz 1995.

Feasible Generalised Least Squares, por.: Parks 1967.

Robust covariance matrix estimation, por.: Croissant, Millo, 2008, s.28. iKleiber, Zeileis, 2008, s.111.

Time series cross-section, TSCS.

173

stosunek T / N nie przekracza 3, metoda FGLS nie zostanie wykorzystana. Wyniki

uzyskane za pomocą estymatora Arellano zostaną porównane zoszacowaniami

uzyskanymi metodą PCSE.



Modele dla grup T.1.1, T.1.2 iT.2.1 zostały oszacowane zgodnie zwytycznymi

opisanymi wtab. 4.11, następnie, wzwiązku ze zdiagnozowaniem korelacji seryjnej

widiosynkratycznej składowej błędu (T.1.1) iheteroskedastyczności (we wszystkich

modelach), oszacowania błędów igranicznych poziomów istotności zostały sko-

rygowane przy użyciu estymatora macierzy kowariancji odpornego naheteroske-

dastyczność ikorelację seryjną błędów zaproponowanego przez Arellano (1987)

Wtabeli 4.12 zostały zestawione wyniki oszacowań parametrów iwybrane elementy

raportów dla poszczególnych modeli (R

, statystyka F testu Walda). Wtabeli 4.13

zestawiono dodatkowo wyniki uzyskane estymatorem RCM Arellano zoszaco

waniami parametrów, błędów standardowych igranicznych poziomów istotności

uzyskanymi przy użyciu modelu PCSE

Wyniki estymacji przedstawione wtab. 4.12 wskazują nawzględnie dobre

dopasowanie modeli przyjętych dla grup T.1.1 iT.2.2 (R

odpowiednio 0,28 i0,22),

znacznie słabsze dopasowanie modelu dla grupy T.1.2 (R

= 0,117, wynik testu Walda

nie pozwala naprzyjęcie hipotezy zerowej obraku zależności między zmienną obja-

śnianą awszystkimi zmiennymi objaśniającymi

). Model oszacowany dla grupy

T.2.1 został zweryfikowany negatywnie za pomocą testu Walda (brak podstaw

do odrzucenia ww.hipotezy zerowej). Zaobserwowane zróżnicowanie wyników

weryfikacji postaci modelu (test Walda) ijakości jego dopasowania (R

) potwier-

dza potrzebę prowadzenia analizy odrębnie dla różnych grup krajów, negatywna

weryfikacja dla grupy T2.1 wskazuje jednak namożliwość bądź błędnej specyfikacji

modelu (pominięcie ważnych zmiennych objaśniających) –bądź błędnej specyfikacji

systematyki zawartej wtab. 4.1. Wniniejszym badaniu nie zostanie torozstrzygnięte.

Przed przystąpieniem do analizy istotności iinterpretacji wartości oszaco-

wań została zbadana współliniowość (multicolinearity) zmiennych objaśniają-

cych wmodelach oszacowanych dla poszczególnych grup (tab. 4.14). Za poziom

współczynnika VIF wskazujący nawystępowanie problemu współliniowości jest

uznawana wartość 10.

Estymator dostępny wbibliotece lmtest pakietu R poprzez funkcję vcovHC, por.: Croissant, Millo,

2008, s.31.

Omówienie implementacji wpakiecie R zawiera praca: Bailey, Katz, 2011.

testu Walda ma postać: ∀(i)

= 0.







 



o 



  



         

    







    

           

           

           

           

           

           

           

       

 

  



  



         

           

           

           

           

           

           

           

           

       

 

Źródło: Opracowanie własne.

Robust Correlation Matrix.

Oznaczenia poziomów istotności: *** p < 0.001; ** p < 0.01; * p < 0.05;. p < 0.1.

175





  )



        

        

        

        

        

        

        

        

  

        

        

        

        

        

        

        

        

Oznaczenia poziomów istotności dla wszystkich wydruków: *** p < 0.001; ** p < 0.01; * p < 0.05;. p < 0.1.

Wydruki znajdują się nakońcu tego rozdziału wzałączniku.

176

  

        

        

        

        

        

        

        

        

  

        

        

        

        

        

        

        

        

Źródło: Opracowanie własne.

177





)

    

    

    

    

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.

Jedynie dla grupy T.2.2 nie stwierdzono współliniowości. Skutkiem występo-

wania współliniowości wmodelu jest zawyżenie ocen błędów parametrów izani-

żenie wartości statystyk t (czyli wzrost prawdopodobieństwa uznania istotnych

zmiennych objaśniających za nieistotne). Współliniowe zmienne objaśniające

stwarzają ponadto trudności winterpretacji oszacowań ich parametrów wmodelu,

ze względu nabardzo dużą wrażliwość tych ocen nadodanie lub usunięcie obser-

wacji (np.skrócenie lub wydłużenie szeregu czasowego). Potencjalne rozwiązania

problemu toredukcja zestawu zmiennych objaśniających, regresja grzbietowa lub

regresja względem głównych składowych.

Oszacowania wartości parametrów ioceny ich istotności różnią się znacząco

wposzczególnych grupach T.i.j. Oszacowania błędów igranicznych poziomów

istotności różnią się dla modeli skorygowanych estymatorem Arellano iich odpo-

wiedników oszacowanych przy użyciu modelu PCSE.



Modele oszacowane dla grupy T.1.1 (Irlandia, Holandia, Szwajcaria, Finlandia,

Szwecja, Singapur, por.: tab. 4.1) wykazały, że wtych państwach statystycznie istotne

dla osiągania sukcesu eksportowego są(wkażdym zmodeli):

– relatywny poziom zaawansowania technologicznego (B

c,t

), przy czym wzrost

wartości B

c,t

o1% prowadzi do wzrostu eksportu szybszego o0,000833 (PCSE:

0,000437) niż wkrajach grupy odniesienia (oszacowania parametru dzielimy

Obliczono za pomocą funkcji vif biblioteki car pakietu R.

178

przez 100); przy przeliczeniu dla wygody napunkty procentowe (p.p.)

–otrzy-

mujemy 0,0833 p.p.(0,0437 p.p.);

–

c,t

(składowa relatywnej zdolności penetracji rynków zagranicznych A); wzrost

c,t

o1% przekłada się nadynamikę eksportu względem grupy odniesienia niż-

szą o0,002 p.p.(PCSE: 0,004 p.p.) (oszacowanie bez praktycznego znaczenia);

–

c,t

(składowa relatywnego potencjału naukowo-badawczego R, względne

skumulowane wydatki naB+R); wzrost o1% przekłada się natempo wzrostu

eksportu o0,049 p.p.(PCSE: 0,0091 p.p.) wyższe niż wkrajach grupy odniesienia;

–

c,t

,wzrost o1% przekłada się nawystępowanie dynamiki eksportu niższej

o0,1281p.p. (PCSE: 0,0506 p.p.) niż wkrajach grupy odniesienia; oznacza to,

wbrew oczekiwaniom, że państwa oponadprzeciętnym odsetku pracowni-

ków naukowych wogóle zatrudnionych (czyli ponadprzeciętnym potencjale

naukowo-badawczym mierzonym zaangażowaną siłą roboczą) nie wykazują

przewagi konkurencyjnej.

Dodatkowo, wyłącznie dla estymatora RCM Arellano, jako statystycznie istotne

wskazane zostały oszacowania parametrów dla:

–

względnych jednostkowych kosztów pracy (miara pośrednia

, por.: wzór(20));

wzrost

o1% przekłada się nawystępowanie dynamiki eksportu niższej

o0,1427 p.p.względem dynamiki obserwowanej dla otoczenia (obserwacja

zgodna zoczekiwaniami) i

–

względnego kapitału ludzkiego L

c,t

mierzonego stosunkiem liczby osób zwykształ-

ceniem wyższym do ogółu zatrudnienia –wzrost L

c,t

o1% przekłada się

nadynamikę eksportu niższą o0,0841 p.p.niż wkrajach grupy odniesienia

(obserwacja niezgodna zoczekiwaniami).



Modele oszacowane dla grupy T.1.2 (Niemcy, Wielka Brytania, Francja,

Włochy, Korea Południowa Tajwan, USA, Japonia, Kanada, Norwegia, Australia,

Austria, Nowa Zelandia, Hiszpania, por.: tab.4.1) wykazały, że wtych państwach

statystycznie istotne dla osiągania sukcesu eksportowego są(wkażdym zmodeli):

–

c,t

(składowa relatywnego potencjału naukowo-badawczego R, względne sku-

mulowane wydatki naB+R); wzrost G

c,t

o1% przekłada się natempo wzrostu

eksportu o0,0603 p.p.(PCSE: 0,0041 p.p.) wyższe niż wkrajach grupy odniesienia;

Ze względu nasposób skonstruowania S

c,t

iinterpretację logarytmu tej zmiennej jest towtym

przypadku dopuszczalne, por.: komentarz do wzoru (18).

179

–

c,t

(relatywny zasób znaków towarowych, składowa relatywnej zdolności pene-

tracji rynków zagranicznych A); wzrost M

c,t

o1% przekłada się nadynamikę

eksportu względem grupy odniesienia niższą o0,0268 p.p.(PCSE: 0,0214 p.p.)

(oszacowanie bez praktycznego znaczenia);

Dodatkowo, wyłącznie dla estymatora RCM Arellano, jako statystycznie istotne

wskazane zostały oszacowania parametrów dla względnych jednostkowych kosz-

tów pracy (miara pośrednia

, por.: wzór (20)); wzrost

o1% przekłada

się nawystępowanie dynamiki eksportu niższej o0,1145 p.p.względem dynamiki

obserwowanej dla otoczenia (obserwacja zgodna zoczekiwaniami).

Należy pamiętać, że wmodelu wystąpiła bardzo silna współliniowość zmien

nych objaśniających.



Model GLS oszacowany dla grupy T.2.1 (Portugalia, Grecja, Polska, Węgry,

Czechy, Słowenia, Łotwa, Estonia, Litwa, Słowacja, Ukraina) został zweryfikowany

negatywnie za pomocą testu Walda. Również współczynnik R

przyjął wartość

dyskwalifikującą model. Przyczyną może być zbyt wysoka heterogeniczność próby

–czyli zróżnicowanie siły ikierunku oddziaływania poszczególnych czynników

konkurencyjności, dające jako wypadkową oszacowań dla β

Oszacowania parametrów wykazały, że wtych państwach statystycznie istotny

dla osiągania sukcesu eksportowego jest (wkażdym zmodeli) względny jednost-

kowy koszt pracy

; wzrost o1% przekłada się natempo wzrostu eksportu

o0,13,11p.p. (PCSE: 0,1264 p.p.) niższe niż wkrajach grupy odniesienia.

Dodatkowo, wyłącznie dla estymatora RCM Arellano, jako statystycznie istotne

wskazane zostało oszacowanie M

c,t

(wzór (14)), relatywny zasób znaków towaro-

wych, składowa relatywnej zdolności penetracji rynków zagranicznych A); wzrost

c,t

o1% przekłada się nadynamikę eksportu względem grupy odniesienia wyższą

o0,029 p.p. Wmodelu oszacowanym metodą PCSE zaobserwowany został nie-

zgodny zoczekiwaniami kierunek wpływu względnych skumulowanych inwestycji

wmajątek trwały K

c,t

(wzór (9)), składnik relatywnego potencjału produkcyjnego

Q): wzrost wartości zmiennej o1% miałby się zgodnie zoszacowaniem wiązać

ztempem wzrostu eksportu niższym o0,0732 p.p.



Dla ostatniej zgrup (Rosja, Chiny, Brazylia Argentyna, Indie, Meksyk, Tur-

cja, Bułgaria, Rumunia, Egipt, Cypr, Chile, Wenezuela) został oszacowany model



pooling –bez czynników czasowych bądź indywidualnych. Model wykazał rela-

tywnie wysoką (dla danych panelowych) wartość współczynnika determinacji,

oszacowania parametrów dla estymatora RCM Arellano imodelu PCSE sąniemal

identyczne, obie metody wskazały ten sam zestaw statystycznie istotnych zmiennych

objaśniających. Dodatkowo wmodelu nie wystąpiła współliniowość zmiennych

objaśniających (rozumiana jako wartość VIF > 10, por.: tab.4.14).

Jako zmienne statystycznie istotnie wpływające narelatywną dynamikę eks

portu zostały wskazane:

–

c,t

(wzór (5), miara przybliżająca (proxy) relatywnego poziomu zaawansowania

technologicznego Q); wzrost B

c,t

o1% przekłada się natempo wzrostu eksportu

o0,0225 p.p.(PCSE: 0,0225 p.p.) wyższe niż wkrajach grupy odniesienia;

–

c,t

(wzór (7), względny odsetek pracowników naukowych wogóle zatrudnionych,

miara cząstkowa względnego potencjału naukowo-badawczego R); wzrost E

c,t

o1% przekłada się nadynamikę eksportu względem grupy odniesienia niższą

o0,0322 p.p.(PCSE: 0,0322 p.p.) (oszacowanie niezgodne zoczekiwaniami);

– K

c,t

(wzór (9), względne skumulowane inwestycje wmajątek trwały, składnik

relatywnego potencjału produkcyjnego Q); wzrost K

c,t

o1% przekłada się

nadynamikę eksportu względem grupy odniesienia wyższą o0,0581 p.p.

(PCSE: 0,0581 p.p.).



Przeprowadzone badanie potwierdziło tezę ozróżnicowaniu siły ikierunku

oddziaływania czynników konkurencyjności wzależności od charakterystyki

gospodarki danego państwa. Wniniejszych badaniach zweryfikowano hipotezę,

głoszącą, że kluczową charakterystyką, decydującą oistotności poszczególnych

czynników konkurencyjności państw whandlu zagranicznym jest typ systemu

innowacji. Zastosowanie opisywanego podejścia nadrugim poziomie taksonomii

systemów innowacyjnych zaproponowanej wpracy (Godinho, Mendonça, Pereira,

2005) nie pozwoliło nauzyskanie modelu ekonometrycznego oakceptowalnych

parametrach dla grup państw T.1.2 (stabilnie funkcjonujące NSI performing inno

vation systems) iT.2.1 (doganiające NSI − catching up innovation systems). Zaobser-

wowane zjawisko wskazuje nato, że wprzypadku tych dwóch grup charakterystyka

systemu innowacji nie jest jedynym kryterium przesądzającym odecydującym dla

danej gospodarki zestawie czynników determinujących konkurencyjność, bądź że

nadrugim poziomie taksonomii nie zostają wychwycone istotne zpunktu widzenia

roli czynników konkurencyjności różnice między państwami.

181

Dla zmiennych objaśniających stwierdzono silną współliniowość (zwyjąt-

kiem grupy T.2.2), co może prowadzić do niestabilności ocen parametrów (czyli

potencjalnie dużych zmian kierunku isiły wpływu zmiennych objaśniających

nazmienną objaśnianą przy niewielkiej zmianie badanych szeregów czasowych).

Ten problem jest związany zcharakterem badanych zjawisk makroekonomicz-

nych, co oznacza potrzebę zastosowania regresji grzbietowej lub regresji względem

głównych składowych.

Wprzypadkach grup T.1.2 iT.2.1 jakość uzyskanych modeli nie pozwala

naformułowanie konkluzji. Analizując oszacowania uzyskane dla dynamicznych

NSI

(T.1.1) iniezbilansowanych NSI (T.2.2) można sformułować pewne wnioski

natemat znaczenia innowacji ikapitału ludzkiego dla konkurencyjności whandlu

zagranicznym.

Zbadania ekonometrycznego wynika, iż wprzypadku dynamicznych NSI (T.1.1)

względny poziom zaawansowania technologicznego jest istotną determinantą kon-

kurencyjności mierzonej sukcesem eksportowym. Dodatkowo wysokie, dodatnie

oszacowanie parametru dla względnych skumulowanych wydatków naB+R wydaje

się potwierdzać tąhipotezę. Badanie nie pozwala natomiast nawnioskowanie

oznaczeniu innowacji organizacyjnych (nie występują one jako zmienna). Model

wskazuje ponadto, że akumulacja kapitału ludzkiego nie wystarcza do utrzymania

względnej dynamiki eksportu napoziomie gwarantującym niemalejący udział

wświatowym handlu (czyli nie zapobiega wypieraniu zrynków międzynarodowych).

Można przypuszczać, iż dzieje się tak dlatego, że wysokim poziomom kapitału

ludzkiego towarzyszy wysoki względny jednostkowy koszt pracy, który nie jest

wpełni równoważony innymi czynnikami konkurencyjności. Te obserwacje warto

skonfrontować zodwrotnymi tendencjami zaobserwowanymi dla przeciętnych

wartości względnej dynamiki eksportu iwzględnych jednostkowych kosztów pracy

wgrupie T.1.2. oraz neutralność miar pośrednich kapitału ludzkiego dla tej grupy.

Dla niezbilansowanych NSI (T.2.2) interpretacja oszacowań parametrów ikry-

tycznych poziomów istotności pozwala nastwierdzenie, że motorem sukcesów

eksportowych tych państw (tj.poprawy konkurencyjności whandlu zagranicz-

nym) jest rozbudowa imodernizacja mocy produkcyjnych. Hipoteza oznaczeniu

innowacji technologicznych dla kształtowania przewag konkurencyjnych whandlu

potwierdza się zatem dla państw oniskich jednostkowych kosztach pracy wtym

sensie, że głównym motorem sukcesu eksportowego jest wiedza itechnologia

uprzedmiotowiona wmajątku trwałym. Oszacowanie parametru relatywnego

poziomu zaawansowania technologicznego wskazuje, że państwa teprzechodzą

NSI − narodowy system innowacji.



zfazy kopiowania wfazę udoskonalania technologii pozyskanych poprzez dyfuzję.

Brak jest natomiast podstaw do odrzucenia hipotezy obraku wpływu kapitału

ludzkiego namiędzynarodową konkurencyjność tych państw (oszacowanie para-

metru zmiennej log (L

c,t

)nieistotne statystycznie).

Powyższe wnioski wynikające zmodelowania ekonometrycznego wskazują

kierunek imetodykę dalszych badań zagadnienia czynników konkurencyjności.

183













Balanced Panel: n=6, T=16, N=96

Effects:

var std.dev share

idiosyncratic 0.00140 0.03742 0.569

individual 0.00106 0.03256 0.431

theta: 0.7239

Residuals:

Min. 1st Qu. Median 3 rd Qu. Max.

–0.10400 –0.02160 0.00668 0.01950 0.11400

Coefficients:

Estimate Std. Error t-value Pr(>|t|)

(Intercept) 0.2777227 0.0634692 4.3757 3.316e-05 ***

logP_wh_YERel –0.1427269 0.0564113 –2.5301 0.0131819 *

logBct 0.0832748 0.0208245 3.9989 0.0001321 ***

logFct –0.0019769 0.0010236 –1.9314 0.0566536.

logGct 0.0490266 0.0333472 1.4702 0.1450773

logEct –0.1280899 0.0350726 –3.6521 0.0004411 ***

logKct –0.0216368 0.0383436 –0.5643 0.5739935

logLct –0.0840485 0.0520626 –1.6144 0.1100265

Total Sum of Squares: 0.16992

Residual Sum of Squares: 0.1221

R-Squared: 0.28145

Adj. R-Squared: 0.258

F-statistic: 4.92422 on 7 and 88 DF, p-value: 9.9769e-05

Źródło: Opracowanie własne.







Balanced Panel: n=13, T=16, N=208

Effects:

var std.dev share

idiosyncratic 0.0015702 0.0396258 0.505

individual 0.0014262 0.0377653 0.459

time 0.0001112 0.0105433 0.036

theta: 0.7463 (id) 0.2784 (time) 0.2712 (total)

Oznaczenia poziomów istotności dla wszystkich wydruków: *** p < 0.001; ** p < 0.01; * p < 0.05;.

p < 0.1.



Residuals:

Min. 1st Qu. Median 3 rd Qu. Max.

–0.17300 –0.02190 –0.00227 0.02110 0.18700

Coefficients:

Estimate Std. Error t-value Pr(>|t|)

(Intercept) 0.0578620 0.0288868 2.0031 0.04653 *

logP_wh_YERel –0.1145407 0.0572093 –2.0021 0.04663 *

logBct –0.0081230 0.0124594 –0.6520 0.51518

logFct –0.0026820 0.0066313 –0.4044 0.68632

logGct 0.0602941 0.0262634 2.2957 0.02273 *

logEct –0.0350137 0.0259829 –1.3476 0.17933

logKct 0.0223117 0.0348321 0.6406 0.52255

logLct –0.0301632 0.0266689 –1.1310 0.25941

logMct 0.0267650 0.0124032 2.1579 0.03213 *

Total Sum of Squares: 0.35544

Residual Sum of Squares: 0.31399

R-Squared: 0.11661

Adj. R-Squared: 0.11157

F-statistic: 3.2837 on 8 and 199 DF, p-value: 0.0015297

Źródło: Opracowanie własne.







Balanced Panel: n=11, T=16, N=176

Effects:

var std.dev share

idiosyncratic 0.0036020 0.0600163 0.337

individual 0.0066368 0.0814667 0.621

time 0.0004452 0.0210990 0.042

theta: 0.8189 (id) 0.349 (time) 0.3451 (total)

Residuals:

Min. 1st Qu. Median 3 rd Qu. Max.

–0.21200 –0.03340 –0.00187 0.03460 0.17000

Coefficients:

Estimate Std. Error t-value Pr(>|t|)

(Intercept) –0.0493097 0.0565948 –0.8713 0.38485

logP_wh_YERel –0.1311017 0.0520592 –2.5183 0.01273 *

logBct 0.0044619 0.0157004 0.2842 0.77662

logFct –0.0059841 0.0055309 –1.0819 0.28084

logGct –0.0058546 0.0299652 –0.1954 0.84533

logEct –0.0087523 0.0338286 –0.2587 0.79617

logKct –0.0439406 0.0343579 –1.2789 0.20270

logLct 0.0075840 0.0406642 0.1865 0.85228

logMct 0.0290442 0.0206398 1.4072 0.16123

Total Sum of Squares: 0.63707

Residual Sum of Squares: 0.60281

R-Squared: 0.053788

Adj. R-Squared: 0.051037

F-statistic: 1.18665 on 8 and 167 DF, p-value: 0.30989

Źródło: Opracowanie własne.

185



pooled



Balanced Panel: n=11, T=16, N=176

Residuals:

Min. 1st Qu. Median 3 rd Qu. Max.

–0.29600 –0.03760 0.00443 0.03340 0.31600

Coefficients:

Estimate Std. Error t-value Pr(>|t|)

(Intercept) 0.0178683 0.0253516 0.7048 0.48190

logP_wh_YERel –0.0153678 0.0221495 –0.6938 0.48876

logBct 0.0225120 0.0071153 3.1639 0.00185 **

logFct –0.0060219 0.0082865 –0.7267 0.46842

logGct –0.0141517 0.0187906 –0.7531 0.45243

logEct –0.0321956 0.0119368 –2.6972 0.00771 **

logKct 0.0580697 0.0247814 2.3433 0.02029 *

logLct –0.0018353 0.0127759 –0.1437 0.88595

logMct –0.0022189 0.0114660 –0.1935 0.84679

Total Sum of Squares: 1.0973

Residual Sum of Squares: 0.85467

R-Squared: 0.22113

Adj. R-Squared: 0.20983

F-statistic: 5.92682 on 8 and 167 DF, p-value: 1.1067e-06

Źródło: Opracowanie własne.



Oszacowane modele PCSE zostały tak zmodyfikowane względem modeli osza-

cowanych powyżej, by być ich jak najbliższymi odpowiednikami.





fixed effects

random effects

Estimate PCSE t value Pr(>|t|)

(Intercept) 0.346872635 0.067396423 5.1467514 1.747135e-06

logP_wh_YERel –0.118661999 0.089335138 –1.3282791 1.877268e-01

logBct 0.096173385 0.020201041 4.7608132 8.069660e-06

logFct –0.002264260 0.001210778 –1.8700879 6.499698e-02

logGct 0.062522416 0.031988096 1.9545526 5.400263e-02

logEct –0.152386677 0.042703619 –3.5684722 5.998238e-04

logKct –0.039767670 0.034988460 –1.1365939 2.589790e-01

logLct –0.113559418 0.073955792 –1.5355040 1.284635e-01

factor (Country) Ireland 0.003623109 0.054041410 0.0670432 9.467085e-01

factor (Country) Netherlands 0.009111429 0.056994042 0.1598663 8.733748e-01

factor (Country) Singapore 0.014681770 0.062029959 0.2366884 8.134817e-01

factor (Country) Sweden –0.035325297 0.032115337 –1.0999510 2.745336e-01

factor (Country) Switzerland –0.081620824 0.036225682 –2.2531204 2.688923e-02

# Valid Obs = 96; # Missing Obs = 0; Degrees of Freedom = 83.

Źródło: Opracowanie własne.

186





fixed effects

random effects

Estimate PCSE t value Pr(>|t|)

(Intercept) 5.733494e-02 0.056461831 1.0154637689 3.113111e-01

logP_wh_YERel –1.746765e-01 0.067536916 –2.5863858036 1.052622e-02

logBct –2.411150e-02 0.027257056 –0.8845966300 3.776091e-01

logFct 1.912068e-04 0.008812047 0.0216983409 9.827137e-01

logGct 6.757560e-02 0.030224993 2.2357522893 2.665433e-02

logEct –1.852719e-02 0.030455628 –0.6083339411 5.437685e-01

logKct 4.325667e-02 0.037666197 1.1484214497 2.523893e-01

logLct –7.311986e-02 0.038807073 –1.8841889562 6.122660e-02

logMct 1.891281e-02 0.020999416 0.9006350415 3.690417e-01

factor (Country) Austria –1.045163e-02 0.040921417 –0.2554073579 7.987137e-01

factor (Country) Canada 6.669305e-03 0.030811689 0.2164537195 8.288906e-01

factor (Country) France –2.021761e-02 0.032922399 –0.6140989253 5.399614e-01

factor (Country) Germany 7.457513e-02 0.060535084 1.2319324463 2.196558e-01

factor (Country) Italy –6.165652e-02 0.042019094 –1.4673453113 1.441083e-01

factor (Country) Japan 5.912931e-05 0.092585952 0.0006386423 9.994912e-01

factor (Country) Korea, Rep. 7.296183e-02 0.074937877 0.9736308309 3.316072e-01

factor (Country) New Zealand 3.357414e-02 0.052164423 0.6436213719 5.206782e-01

factor (Country) Norway –3.812421e-02 0.040166272 –0.9491597185 3.438711e-01

factor (Country) Spain 1.184442e-03 0.027748420 0.0426850255 9.660021e-01

factor (Country) United Kingdom 1.724156e-02 0.057895969 0.2978024381 7.662134e-01

factor (Country) United States 3.271133e-02 0.062452724 0.5237774783 6.011076e-01

factor (Year) 1996 1.317599e-02 0.001901695 6.9285535654 8.163221e-11

factor (Year) 1997 1.535212e-02 0.002436992 6.2996169850 2.415030e-09

factor (Year) 1998 9.996369e-03 0.003017180 3.3131501239 1.124663e-03

factor (Year) 1999 5.876986e-03 0.003235694 1.8162986539 7.106568e-02

factor (Year) 2000 –1.986386e-02 0.004686239 –4.2387632670 3.659825e-05

factor (Year) 2001 8.764290e-03 0.005464037 1.6039953102 1.105497e-01

factor (Year) 2002 –7.952507e-03 0.004898859 –1.6233385332 1.063484e-01

factor (Year) 2003 –1.916805e-02 0.005120808 –3.7431698730 2.474999e-04

factor (Year) 2004 –1.924473e-02 0.006305374 –3.0521161263 2.633148e-03

factor (Year) 2005 –1.510533e-02 0.007105189 –2.1259568660 3.493380e-02

factor (Year) 2006 –1.222896e-02 0.008151934 –1.5001297015 1.354142e-01

factor (Year) 2007 –6.133435e-03 0.009280096 –0.6609236292 5.095456e-01

factor (Year) 2008 –8.611606e-03 0.009623121 –0.8948870228 3.720981e-01

factor (Year) 2009 2.412464e-02 0.009754080 2.4732867340 1.435881e-02

factor (Year) 2010 –2.851390e-02 0.010477087 –2.7215484288 7.166305e-03

# Valid Obs = 208; # Missing Obs = 0; Degrees of Freedom = 172.

Źródło: Opracowanie własne.

187





fixed effects

random effects



Estimate PCSE t value Pr(>|t|)

(Intercept) –0.042441776 0.057123002 –0.7429892 4.587156e-01

logP_wh_YERel –0.126395415 0.072016145 –1.7550983 8.139911e-02

logBct 0.014374175 0.027984125 0.5136546 6.082918e-01

logFct –0.005021021 0.006070452 –0.8271246 4.095542e-01

logGct –0.022558487 0.037261751 –0.6054060 5.458756e-01

logEct 0.009648229 0.036446753 0.2647212 7.916081e-01

logKct –0.073151109 0.037723391 –1.9391445 5.446666e-02

logLct 0.098095030 0.082971373 1.1822756 2.390723e-01

logMct 0.030076775 0.031145747 0.9656784 3.358469e-01

factor (Country) Estonia –0.109467570 0.101251594 –1.0811442 2.814657e-01

factor (Country) Greece –0.140445473 0.105448715 –1.3318842 1.850321e-01

factor (Country) Hungary –0.093885172 0.067775446 –1.3852387 1.681517e-01

factor (Country) Latvia –0.145280141 0.058883183 –2.4672603 1.480413e-02

factor (Country) Lithuania –0.134661376 0.078151040 –1.7230913 8.704883e-02

factor (Country) Poland –0.055617636 0.045307388 –1.2275622 2.216425e-01

factor (Country) Portugal 0.027572810 0.060907551 0.4526994 6.514561e-01

factor (Country) Slovak Republic –0.030924845 0.029363780 –1.0531630 2.940551e-01

factor (Country) Slovenia –0.040489527 0.053838236 –0.7520589 4.532604e-01

factor (Country) Ukraine –0.267717657 0.129923602 –2.0605775 4.116844e-02

factor (Year) 1996 0.052922231 0.006894686 7.6757997 2.413100e-12

factor (Year) 1997 0.049350654 0.011591520 4.2574790 3.738428e-05

factor (Year) 1998 0.085071199 0.011600015 7.3337149 1.564420e-11

factor (Year) 1999 0.002782088 0.014688192 0.1894098 8.500421e-01

factor (Year) 2000 0.066794603 0.017318160 3.8569110 1.735524e-04

factor (Year) 2001 0.091092514 0.016964060 5.3697353 3.142541e-07

factor (Year) 2002 0.032746389 0.017090653 1.9160409 5.736944e-02

factor (Year) 2003 0.042097251 0.019361763 2.1742468 3.134326e-02

factor (Year) 2004 0.028299103 0.019902968 1.4218534 1.572615e-01

factor (Year) 2005 0.029592569 0.019870676 1.4892583 1.386370e-01

factor (Year) 2006 0.033424957 0.020928295 1.5971180 1.124624e-01

factor (Year) 2007 0.041869822 0.022871264 1.8306737 6.924576e-02

factor (Year) 2008 0.042009039 0.024343677 1.7256653 8.658295e-02

factor (Year) 2009 –0.006618455 0.021458882 –0.3084250 7.582110e-01

factor (Year) 2010 0.017075317 0.020174345 0.8463877 3.987606e-01

# Valid Obs = 176; # Missing Obs = 0; Degrees of Freedom = 142.

pooled)

Estimate PCSE t value Pr(>|t|)

(Intercept) 0.017868335 0.022813392 0.7832389 0.434596201

logP_wh_YERel –0.015367843 0.020329445 –0.7559401 0.450750068

logBct 0.022512040 0.008050414 2.7963830 0.005774240

logFct –0.006021934 0.006578667 –0.9153730 0.361315677

logGct –0.014151698 0.014332636 –0.9873758 0.324886853

logEct –0.032195577 0.009915527 –3.2469859 0.001409678

logKct 0.058069712 0.019814731 2.9306334 0.003856618

logLct –0.001835315 0.014706785 –0.1247937 0.900836941

logMct –0.002218918 0.013381566 –0.1658190 0.868499941

188

S









Źródło: Opracowanie własne.

189



Źródło: Opracowanie własne.





Źródło: Opracowanie własne.

191



Źródło: Opracowanie własne.



ZMIANY PRZEWAG KONKURENCYJNYCH

W HANDLU ZAGRANICZNYM A ROZWÓJ

NARODOWEGO SYSTEMU INNOWACJI



KRAJÓW







Do grupy państw charakteryzujących się dynamicznymi systemami innowacji

zalicza się 5 krajów europejskich (Irlandia, Holandia, Szwajcaria, Finlandia, Szwe‑

cja) oraz Singapur –małe, bardzo konkurencyjne państwo azjatyckie. Dynamiczne

systemy innowacji wyróżniają się wysoką zdolnością innowacyjną oraz ponad‑

przeciętną pozycją innowacyjną. Cechy charakterystyczne ich funkcjonowania

todążenie do rozwoju zasobów wiedzy ikapitału ludzkiego, silna internacjona‑

lizacja biznesu isfery B+R, wysoka elastyczność instytucji, atakże dynamiczne

powiązania sieciowe głównych podmiotów systemu innowacyjnego. Wobrębie

dynamicznych NSI można jednakże zauważyć dwa różne podejścia do wykorzy‑

stania tych silnych stron dla kształtowania konkurencyjności. Finlandia iSzwecja

koncentrują się nawykorzystaniu irozwoju własnych zasobów przede wszystkim

nabazie czynników wewnętrznych, zaś umiędzynarodowienie traktowane jest jako

element wspomagający. Zbliżone podejście reprezentuje też Szwajcaria, państwo

plasujące się wczołówce najbardziej konkurencyjnych gospodarek, ale niebędące

członkiem UE. WIrlandii iSingapurze natomiast, kładzie się nacisk nainterna

‑

cjonalizację jako główny czynnik rozwoju wewnętrznych zasobów

(Weresa, 2012).

Aby lepiej zobrazować teróżnice między dynamicznymi NSI, wkolejnych

podrozdziałach poddano analizie wformie studiów przypadków międzynarodową

konkurencyjność trzech gospodarek reprezentujących dynamiczny model systemu

innowacji, ale stosujących odmienne strategie wykorzystania innowacji ikapitału

ludzkiego dla kształtowania konkurencyjności whandlu międzynarodowym, tj.:

Finlandię, Irlandię oraz Szwajcarię.

Kompleksowa ocena różnorodnych systemów innowacji ianaliza ich cech charakterystycznych

zawarta jest w:Weresa, 2012.



196



Krzysztof Falkowski

Finlandia jest współcześnie jednym znajbardziej innowacyjnych ikonkurencyj‑

nych państw naświecie. Pod względem innowacyjności Finlandia zajęła w2012 r.

5.miejsce wśród państw europejskich (za Szwajcarią, Szwecją, Danią iNiemcami)

(EC, 2012). Fińska gospodarka znajduje się też wścisłej światowej czołówce naj

‑

bardziej konkurencyjnych państw (wg The Global Competitiveness Report 2012–13

–na3. miejscu, zaraz poSzwajcarii iSingapurze) (WEF, 2012, s.13). Zdrugiej

jednak strony, jest tokraj stosunkowo mały, biorąc pod uwagę jego powierzchnię

(338,1 tys. km

–66.miejsce naświecie) oraz liczbę mieszkańców (5,3 mlnosób

–114.miejsce naświecie).

Pojawia się zatem pytanie nie tyle osam poziom konkurencyjności Finlandii

naarenie międzynarodowej, co ojej źródła. Wniniejszym podrozdziale szczególny

nacisk położony zostanie narolę kapitału ludzkiego (od strony ilościowej ijako‑

ściowej), jak również innowacje (zarówno technologiczne, jak iorganizacyjne).





Analizując obroty handlu zagranicznego Finlandii wlatach 1995−2010 można

wyróżnić trzy charakterystyczne okresy. Pierwszy obejmuje lata 1995−2001, kiedy

towartość handlu zagranicznego Finlandii utrzymywała się naniezmienionym

poziomie, wahając się wgranicach od 69,9 mldUSD w1995 r. do 79,4 mldUSD

w2000 r. Drugi wspomniany okres tolata 2002−2008 (awięc od momentu

wprowadzenia wspólnej waluty euro do wybuchu ogólnoświatowego kryzysu

gospodarczego), kiedy toobroty whandlu zagranicznym Finlandii wzrosły aż

blisko 2,5‑krotnie, zpoziomu 77,9 mldUSD w2002 r. do poziomu 189,1 mldUSD

w2008 r. Zkolei, trzeci charakterystyczny okres whandlu zagranicznym Finlandii

obejmuje lata 2009−2010, kiedy tonaskutek globalnego kryzysu wartość tych

obrotów wyraźnie spadła, do poziomu odpowiednio 123,7 mldUSD w2009 r.

oraz 131,7 mldUSD w2010 r.

Wcałym analizowanym okresie lat1995−2010 większe znaczenie wcałości

obrotów handlowych Finlandii zzagranicą miał fiński eksport niż import (rysu‑

nek 5.1). Zarówno wprzypadku eksportu, jak iimportu dynamika zmian była

zbliżona. Tylko raz, w2010 r. wartość fińskiego importu była wyższa od wartości

wyeksportowanych za granicę fińskich towarów iusług.



197

Wymianę handlową Finlandii zzagranicą praktycznie wcałym okresie 1995−2010

cechowało dodatnie saldo obrotów handlowych, za wyjątkiem 2010 r., kiedy toodno‑

towano deficyt whandlu zagranicznym wwysokości –4,9 mldUSD. Znaczące

zmniejszenie się jednakże dodatniego co prawda salda obrotów handlowych zzagra‑

nicą Finlandii było widoczne w2008 r. (spadek o42,7% wstosunku do poziomu

analogicznego salda w2007 r.), azwłaszcza w2009 r. (spadek o55,3% wstosunku

do 2008 r. iaż o74,4% wstosunku do 2007 r.). Było tooczywiście bezpośrednią

konsekwencją ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego.



0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20072008 2009 2010

eksport import

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Dokonując analizy struktury geograficznej fińskiego eksportu wokresie

1995−2010 należy podkreślić trwałą pozycję głównych rynków zbytu fińskich

towarów. Praktycznie tesame kraje znajdowały się wśród 5 głównych partnerów

Finlandii weksporcie w1995, 2000, 2005 i2010 r. Tradycyjnie najważniejszą rolę

wfińskim eksporcie zajmowały Niemcy, Szwecja iWielka Brytania, aod połowy

pierwszej dekady XXIwieku także Rosja (udział której wfińskim eksporcie ogó

‑

łem w1995 r. wynosił zaledwie 4,7%, podczas gdy w2005 oraz 2010 r. oscylował

już wokół 10%).

Na podkreślenie zasługuje również fakt, iż udział 5 głównych partnerów Fin

‑

landii łącznie wjej eksporcie stanowił w2010 r. blisko połowę ogólnej wartości

sprzedanych za granicą towarów iusług (48,39%).

Struktura geograficzna fińskiego importu nie odbiegała wanalizowanym

okresie lat1995−2010 znacząco od struktury geograficznej eksportu. Te same

198

kraje, aczkolwiek wnieco innej kolejności, stanowiły główne zagraniczne rynki

zaopatrzenia wtowary iusługi dla fińskiej gospodarki. Od latgłównymi parterami

wimporcie Finlandii sątrzy kraje, amianowicie Niemcy, Rosja iSzwecja.





   

        

        

        

 USA  USA    USA 

     USA   

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Niemcy były przez lata liderem jako zagraniczny dostawca towarów do Fin‑

landii, aich udział wcałości fińskiego importu był bardzo wysoki iwahał się od

15,5% w1995 r. do 13,3% w2010 r.. Fakt, iż Niemcy w2010 r. utraciły pozycję lidera

narzecz Rosji wynikał przede wszystkim ze wzrostu cen surowców energetycznych

importowanych przez Finlandię ztego kraju. Zracji fińskiego importu surow‑

ców energetycznych zRosji, kraj ten tradycyjnie wcałym analizowanym okresie

plasował się wśród najważniejszych partnerów Finlandii wimporcie, ajej udział

sukcesywnie wzrastał (w1995 r. wynosił on 7,2%, w2000 r. –9,3%, w2005 r. już

13,9%, zaś w2005 r. aż 17,8%).





   

        

        

        

 USA  USA     

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Analizując import Finlandii wlatach 1995−2010 warto podkreślić wzrost

znaczenia Chin. Od połowy pierwszej dekady XXIwieku Chiny, zwiększając stop‑

199

niowo swój udział wfińskim imporcie, plasowały się wpierwszej 5 największych

partnerów Finlandii wimporcie.

Największą część fińskiego eksportu wlatach1995−2010 stanowiły towary

przemysłowe sklasyfikowane według surowca (grupa 6 wg klasyfikacji SITC),

atakże maszyny, urządzenia isprzęt transportowy (grupa7 wgklasyfikacji SITC).

Na tedwie grupy towarowe przypadało nawet aż 76,68% wartości całego eksportu

w2000 r. Wkolejnych latach udział ten uległ zmniejszeniu do 74,57% w2005 r.

oraz 64,65% w2010 r.









 

       

         

         

 



       

 



       

 



       

 



       

 





       

 



       

 



       

 



       

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Oile wlatach 90. XXwieku, wfińskim eksporcie największą rolę odgrywały

towary zgrupy 6 wg klasyfikacji SITC (wtym m.in. metale iwyroby metalur

‑

giczne), tojuż wpierwszej dekadzie XXIwieku, zwłaszcza wjej pierwszej połowie,

zdecydowanym liderem pod tym względem były towary zgrupy 7 wg klasyfikacji

SITC (maszyny, urządzenia isprzęt transportowy), których udział wcałkowitych

200

obrotach weksporcie Finlandii w2000 r. wynosił 45,35%, zaś w2005 r. było to44,1%.

Wramach tej grupy towarowej największe znaczenie miała sprzedaż za granicę

sprzętu elektronicznego ioptycznego. Znaczenie powyższej grupy towarowej

po2005 r. znacząco zmniejszyło się. W2010 r. natowary ztej grupy przypadało

już tylko 32,55% całości fińskiego eksportu (oznaczało tospadek aż o11,55 p.p.).

Było tospowodowane popierwsze wzrostem konkurencji namiędzynarodowym

rynku sprzętu telekomunikacyjnego isłabnącą pozycją nanim fińskiej Noki, jak

również ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym, który wpłynął niekorzystnie

napopyt natowary elektroniki użytkowej.

Zmiany wodniesieniu do drugiej zpowyżej wspomnianych grup towarowych,

niezwykle ważnych dla fińskiego eksportu, tj.towarów zgrupy 6 wg klasyfikacji

SITC (towary przemysłowe sklasyfikowane według surowca) wokresie 1995−2010 nie

były już tak znaczące. Co prawda, ich udział wcałości fińskiego eksportu w1995 r.

wynosił 38,88%, niemniej jednak później ich analogiczny udział utrzymywał się

naniższym, ale względnie zbliżonym poziomie (31,33% w2000 r., 30,47% w2005 r.,

32,1% w2010 r.).

Trzecią grupę towarową pod względem wielkości udziału wfińskim eksporcie

w2010 r. stanowiły towary zgrupy 5 wg klasyfikacji SITC (chemikalia iprodukty

pokrewne), których wspomniany udział wynosił 10,71%. Na podkreślenie zasługuje

fakt, iż udział towarów zprzedmiotowej grupy uległ blisko podwojeniu, w1995 r.

wynosił on bowiem 5,93%. Spektakularny wzrost analogicznego udziału odnotowano

także wprzypadku towarów zgrupy 3 wg klasyfikacji SITC (paliwa mineralne,

smary imateriały pochodne), których udział wcałkowitym eksporcie Finlandii

wzrósł aż ponad 4‑krotnie (w1995 r. wynosił on 1,89%, podczas gdy w2010 r. już

8,23%). Niemniej jednak znaczenie obydwu powyższych grup towarowych wfiń

‑

skim eksporcie nie było tak duże jak towarów zgrupy 6 i7 wg klasyfikacji SITC.

Zkolei, struktura towarowa fińskiego importu charakteryzowała się wlatach

1995−2010 dużo większą dywersyfikacją niż analogiczna struktura omawianego

powyżej fińskiego eksportu. Nie mniej jednak można wskazać zdecydowanego

lidera, tj.grupę towarową wg klasyfikacji SITC onajwiększym udziale wcałości

fińskiego importu. Grupę tęstanowiły maszyny, urządzenia isprzęt transportowy

(grupa 7 wg klasyfikacji SITC). Na przestrzeni analizowanego okresu lat1995−2010,

udział tej grupy towarowej wfińskim imporcie ogółem zmniejszył się co prawda

itoaż o10,11 p.p.(zpoziomu 38,48% w1995 r. do poziomu 28,37% w2010 r.), nie

‑

mniej jednak wcałym tym okresie zdecydowanie przewyższał analogiczne udziały

pozostałych grup towarowych.

Pozostałymi grupami towarowymi wg klasyfikacji SITC zkilkunastoprocento‑

wym udziałem wfińskim imporcie wbadanym okresie lat1995−2010 były: grupa

201

3 (paliwa mineralne, smary imateriały pochodne), grupa 6 (towary przemysłowe

sklasyfikowane według surowca) oraz grupa 5 (chemikalia iprodukty pokrewne).

Największy wzrost znaczenia wfińskim imporcie naprzestrzeni badanego

okresu odnotowano wprzypadku towarów zgrupy 3. Udział paliw mineralnych,

smarów imateriałów pochodnych wzrósł zpoziomu 8,83% w1995 r. do poziomu

18,5% w2010 r. (wzrost o9,67 p.p.). Tak znaczący wzrost udziału tej grupy towa

‑

rowej był spowodowany wzrostem światowych cen surowców energetycznych

importowanych przez Finlandię przede wszystkim zRosji.

Reasumując, analizując zmiany struktury towarowej handlu zagranicznego

Finlandii według grup towarowych klasyfikacji SITC wlatach 1995−2010, należy

podkreślić, iż wfińskim eksporcie zdecydowanie dominowały towary owysokim

stopniu przetworzenia, tj.towary przemysłowe sklasyfikowane według surowca

(grupa 6 wg klasyfikacji SITC), atakże maszyny, urządzenia isprzęt transportowy

(grupa 7 wg klasyfikacji SITC). Wprzypadku zaś importu towarów do Finlandii

–odnotowano naprzestrzeni badanego okresu znaczący spadek znaczenia maszyn,

urządzeń isprzętu transportowego (grupa 7 wg klasyfikacji SITC), atakże wzrost

znaczenia paliw mineralnych, smarów imateriałów pochodnych (grupa 3 wg kla

‑

syfikacji SITC) (tabela 5.3).

Zpunktu widzenia międzynarodowej konkurencyjności danej gospodarki warto

jest przyjrzeć się bliżej zmianom struktury towarowej wjej handlu zagranicznym

zuwzględnieniem czynnika technologicznego. Zgodnie zklasyfikacją OECD,

wyodrębnia się przemysły wysokiej techniki, średnio wysokiej techniki, średnio

niskiej techniki, atakże niskiej techniki (tabela 5.4).

Weksporcie fińskich towarów wanalizowanym przedziale lat1995−2010

zdecydowanie dominowały towary średnio niskiej techniki, zarówno pod wzglę‑

dem wartości ich zagranicznej sprzedaży, jak iudziału wfińskim eksporcie.

Wartość eksportu towarów średnio niskiej techniki naprzestrzeni całego okresu

wzrosła blisko dwukrotnie (w1995 r. wynosiła 34,5 mldUSD, zaś w2010 r. już

65,4 mldUSD). Zkolei udział tej grupy towarów wfińskim eksporcie wanalo

‑

gicznym okresie wzrósł zpoziomu 42,49% w1995 r. do poziomu 46,58% w2010 r.

(wzrost o4,09 p.p.).

Drugą pozycję wfińskim eksporcie tradycyjnie zajmują towary średnio wysokiej

techniki. Wprzypadku tej grupy towarowej również odnotowano wbadanym okresie

wzrost zarówno wartości obrotów weksporcie (wzrost o21,3 mldUSD, zpoziomu

19,6 mldUSD w1995 r. do poziomu 40,9 mldUSD w2010 r.), jak iudziału wtymże

(wzrost o4,99 p.p., zpoziomu 24,14% w1995 r. do poziomu 29,13% w2010 r.).

202









 

 

       

        

        

        

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wprzypadku pozostałych kategorii towarów przemysłowych, tj.wysokiej tech

‑

niki oraz niskiej techniki, odnotowano wtym samym czasie spadki ich udziałów

wfińskim eksporcie, aczkolwiek wartość zagranicznej sprzedaży tych towarów

wjednym iwdrugim przypadku nieznacznie wzrosła. Wkontekście powyższego

zwraca uwagę dość znaczny spadek znaczenia towarów wysokiej techniki weks

‑

porcie Finlandii. Podczas gdy jeszcze w2000 r. udział tej grupy towarów wcałości

fińskiego eksportu wynosił 17,9%, tojuż 10latpóźniej (w2010 r.), było tozaledwie

9,54%. Fakt ten tłumaczy znaczny spadek znaczenia towarów zgrupy 7 wgkla

‑

syfikacji SITC (tj.maszyny, urządzenia isprzęt transportowy), mierzonego ich

udziałem wfińskim eksporcie (wykazanym powyżej) aż o12,8 p.p.(zpoziomu

45,35% w2000 r. do poziomu 32,55 w2010 r.).

Zkolei, wprzypadku fińskiego importu wanalizowanym przedziale lat1995−2010

największe znaczenie miały towary średnio wysokiej oraz średnio niskiej techniki.

Ich udział wcałości fińskiego importu był stabilny naprzestrzeni badanego prze‑

działu czasu. Wprzypadku towarów średnio wysokiej techniki wynosił 38,97%

w1995 r., 39,28% w2000 r., 39,96% w2005 r. oraz 38,43% w2010 r. Zkolei ana

‑

logiczne udziały towarów średnio niskiej techniki kształtowały się następująco:

36,07%, 33,65%, 34,36% oraz 37,95%.

Podobnie, jak wprzypadku fińskiego eksportu, tak iwimporcie dał się zauważyć

wlatach 1995−2010 wyraźny spadek udziału towarów wysokiej techniki (spadek

o5,31 p.p., porównując udział tych towarów wfińskim imporcie w2010 r. oraz

2000 r.). Udział towarów niskiej techniki wfińskim imporcie ogółem pozostawał

zkolei napraktycznie niezmienionym poziomie, wahając się od 12,48% w1995 r.

do 13,75% w2010 r.

203

Wzwiązku ze wzrostem ogólnych obrotów wfińskim imporcie (porównując

poziom z2010 r. do tego z1995 r.), wzrosły także naprzestrzeni analizowanego

okresu wartości poszczególnych grup towarowych wyodrębnionych według stopnia

zaawansowania technologicznego. Wprzypadku wszystkich grup, pozajednakże

towarami wysokiej techniki, wartość fińskiego importu wzrosła wtym okresie

blisko 2‑krotnie wprzypadku każdej znich. Wodniesieniu do wspomnianych

towarów wysokiej techniki również nastąpił wzrost wartości fińskiego importu,

aczkolwiek wnieco mniejszym stopniu (wzrost o42,5%).

Reasumując, wlatach 1995−2010 największe znaczenie wfińskim eksporcie

miały towary średnio niskiej techniki, zaś wimporcie –średnio wysokiej techniki

oraz średnio niskiej techniki. Biorąc pod uwagę dynamikę itendencję zmian zna

‑

czenia poszczególnych grup towarowych wfińskim handlu zagranicznym, należy

podkreślić, iż wprzypadku eksportu kluczowe znaczenie wspomnianych towarów

średnio niskiej techniki dodatkowo umacniało się, zaś wodniesieniu do importu

towary średnio wysokiej techniki oraz średnio niskiej techniki naprzestrzeni całego

badanego okresu utrzymywały swoją pozycję. Zarówno wprzypadku fińskiego

eksportu, jak iimportu dał się zauważyć wdrugiej połowie XXIwieku znaczący

spadek znaczenia towarów wysokiej techniki.

Analizując strukturę towarową handlu zagranicznego Finlandii wlatach

1995−2010 zpunktu widzenia znaczenia wtowarów oróżnym stopniu wykorzy‑

stania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym należy

odnotować, iż wfińskim eksporcie tradycyjnie dominują towary kapitałochłonne

oraz podstawowe (tabela 5.5). W2010 r. udział towarów kapitałochłonnych weks

‑

porcie wynosił 40,68%, podczas gdy w1995 r. było to32,97%, co oznacza wzrost

o7,71 p.p. Notabene, wprzypadku wszystkich pozostałych grup towarowych

wyodrębnionych woparciu ostopień wykorzystania materialnych iniematerialnych

nakładów wprocesie wytwórczym, odnotowano wlatach 1995−2010 spadki ich

udziałów wfińskim eksporcie. Największy spadek dotyczył towarów pracochłon

‑

nych itowarów opartych nabadaniach (odpowiednio o3,84 p.p.oraz 2,99 p.p.).

Ponadto, wraz ze wzrostem udziału towarów kapitałochłonnych wfińskim

eksporcie wlatach 1995−2010 sukcesywnie rosła także wartość tego eksportu,

zpoziomu 18 mldUSD w1995 r. do poziomu 36 mldUSD w2010 r. Wprzypadku

pozostałych grup towarowych, wyodrębnionych według tej samej metodologii

WIFO, również nastąpił wtym okresie wzrost wartości ich eksportu, niemniej

jednak był on znacząco mniejszy niż wzrost eksportu towarów kapitałochłonnych.

Struktura towarowa fińskiego importu wlatach 1995−2010, biorąc pod uwagę

stopień wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie

wytwórczym, była dużo bardziej zróżnicowana. Największe udziały wfińskim

204

imporcie wbadanym okresie miały towary podstawowe, towary kapitałochłonne

oraz towary oparte nabadaniach. Wzakresie znaczenia powyższych grup towa

‑

rowych dla fińskiego importu naprzestrzeni badanego okresu zachodziły pewne

charakterystyczne zmiany. Udział towarów podstawowych oraz towarów kapita

‑

łochłonnych, pomimo pewnych wahań, nieznacznie, ale wzrósł (porównując stan

z2010 r. do stanu z1995 r.), natomiast wprzypadku towarów bazujących nabada

‑

niach odnotowano wtym samym okresie ich spadek o4,93 p.p.Wprzypadku

dwóch pozostałych kategorii towarów, tj.towarów pracochłonnych oraz towarów

opartych namarketingu, których udział wfińskim eksporcie nie był tak znaczący

jak trzech wyżej wskazanych grup towarów (nieznacznie bowiem przekraczał on

10%, zarówno wjednym, jak idrugim przypadku), odnotowano wlatach 1995−2010

ich nieznaczny wzrost.









 

 

       

        

        

        

        

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Reasumując, wstrukturze fińskiego eksportu wlatach 1995−2010 dominującą

rolę odgrywały towary kapitałochłonne oraz podstawowe. Odnotowywany zaś

bardzo wyraźny wzrost znaczenia towarów kapitałochłonnych wtym okresie doko‑

nał się kosztem spadku znaczenia towarów pracochłonnych. Było tobezpośrednią

konsekwencją przyjętej strategii rozwoju gospodarki Finlandii. Zkolei wfińskim

imporcie największy (zbliżony względem siebie) udział miały towary podstawowe,

towary kapitałochłonne oraz towary oparte nabadaniach. Na podkreślenie zasługuje

fakt zmniejszającego się znaczenia towarów opartych nabadaniach.

Kolejne podejście do analizy struktury towarowej handlu zagranicznego

Finlandii uwzględnia klasyfikację według poziomu kwalifikacji siły roboczej nie‑

zbędnej do wytworzenia towarów będących przedmiotem wymiany zzagranicą,



zarówno weksporcie, jak iimporcie (tabela 5.6). Wlatach 1995−2010 dominującą

rolę wwymianie handlowej ogrywały towary wytworzone przy pomocy wysoko

wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Ich udział wfińskim eksporcie

naprzestrzeni całego analizowanego okresu był bardzo wysoki iw2010 r. wynosił

46,58% iwzrósł zpoziomu 42,54% w1995 r.







 

 

       





       





       





       





       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Drugą pod względem znaczenia wfińskim eksporcie wlatach 1995−2010

grupą towarową zuwzględnieniem poziomu kwalifikacji siły roboczej, były towary

wytworzone przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

Udział tej grupy towarowej również wzrósł wanalogicznym okresie (zpoziomu

24,17% w1995 r. do poziomu 29,13% w2010 r.), podobnie jak iogólna wartość sprze‑

daży tych towarów narynkach zagranicznych (zpoziomu 19,6 mldUSD w1995 r.

do poziomu 40,9 mldUSD w2010 r.). Wzrost znaczenia towarów wytworzonych

przy pomocy wysoko wykwalifikowanych pracowników fizycznych oraz średnio

wykwalifikowanych pracowników umysłowych, mający miejsce wFinlandii wlatach

1995−2010, dokonywał się kosztem zmniejszenia udziału towarów wytwarzanych

przy pomocy wysoko wykwalifikowanych pracowników umysłowych oraz nisko

wykwalifikowanych pracowników fizycznych.

Wprzypadku zaś importu towarów do Finlandii, wbadanym okresie domi

‑

nowały tepochodzące zprzemysłów wykorzystujących średnio wykwalifikowa‑

nych pracowników umysłowych oraz wysoko wykwalifikowanych pracowników

fizycznych. W2010 r. przypadało nanie odpowiednio 38,43% oraz 37,95% fiń‑

skiego importu.

206

Podobnie, jak wprzypadku eksportu, tak iwfińskim imporcie znaczenie towarów

pochodzących zprzemysłów wykorzystujących kadrę wysoko wykwalifikowanych

pracowników umysłowych (mierzone ich udziałem wimporcie) wbadanym okresie

było najniższe wporównaniu zinnymi grupami (9,87% w2010 r.), Podobnie też

jak iwprzypadku eksportu, udział tej grupy wfińskim imporcie uległ obniżeniu

wdrugiej połowie pierwszej dekady XXIwieku.

Reasumując, biorąc pod uwagę pochodzenie towarów, będących przedmio‑

tem handlu zagranicznego Finlandii wanalizowanym okresie lat1995−2010,

zprzemysłów bazujących naróżnym poziomie kwalifikacji siły roboczej, należy

podkreślić, iż oile weksporcie zFinlandii dominowały towary wytworzone przy

pomocy wysoko wykwalifikowanych pracowników fizycznych, otyle wimporcie

główną rolę odgrywały towary pochodzące zprzemysłów wykorzystujących średnio

wykwalifikowanych pracowników umysłowych oraz wysoko wykwalifikowanych

pracowników fizycznych.

Zcałej przeprowadzonej powyżej analizy struktury towarowej handlu zagra

‑

nicznego Finlandii wlatach 1995−2010 wynikają następujące wnioski ogólne:

weksporcie fińskich towarów narynki zagraniczne dominowały towary średnio

niskiej techniki, kapitałochłonne ipodstawowe, wytwarzane przy pomocy wysoko

wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Potwierdzeniem powyższego był

zdecydowanie największy udział wfińskim eksporcie towarów przemysłowych

sklasyfikowanych według surowca (grupa 6 wg klasyfikacji SITC), atakże

maszyn, urządzeń isprzętu transportowego (grupa 7 wg klasyfikacji SITC).

wimporcie towarów do Finlandii zkolei dominowały towary średnio wysokiej

oraz średnio niskiej techniki, kapitałochłonne, podstawowe oraz oparte nabada‑

niach, pochodzące zprzemysłów bazujących naśrednio wykwalifikowanych

pracownikach umysłowych oraz wysoko wykwalifikowanych pracownikach

fizycznych. Potwierdzeniem powyższego był największy udział wfińskim

imporcie maszyn, urządzeń isprzętu transportowego (grupa 7 wg klasyfika‑

cji SITC), paliw mineralnych, smarów imateriałów pochodnych (grupa 3 wg

klasyfikacji SITC), atakże towarów przemysłowych sklasyfikowanych według

surowca (grupa 6 wgklasyfikacji SITC).

Oceniając poziom konkurencyjności Finlandii, whandlu zagranicznym warto

jest zwrócić uwagę napoziom tzw.ujawnionych przewag komparatywnych (RCA

–Revealed Comparative Adventage)

Finlandia wcałym analizowanym okresie 1995−2010 miała przewagi kompara‑

tywne whandlu towarami niskiej techniki (głównie wyroby papiernicze oraz drewno

Por.: rozdz. 1, formuła (11) ijej interpretacja.

207

imeble), atakże towarami średnio niskiej techniki (głównie budowa iremonty

statków) oraz wysokiej techniki (głównie statki powietrzne oraz produkty ICT).

W2010 r. Finlandia osiągnęła także przewagę komparatywną whandlu towarami

średnio wysokiej techniki. Wprzypadku ostatniej zwyżej wymienionych grup

towarów zwraca uwagę znaczna poprawa poziomu konkurencyjności między‑

narodowej, jaka dokonała się wlatach 1995−2010. Wnajwiększym stopniu było

tozwiązane zpoprawą konkurencyjności fińskich urządzeń elektronicznych oraz

nieelektrycznych (rys. 5.2).









−0.6000

−0.400

−0.200

0.0000

0.2000

0.4000

0.6000

0.8000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wysokiej techniki

średnio wysokiej techni

średnio niskiej techniki

niskiej techniki

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Uwzględniając zkolei grupy towarowe wyodrębnione woparciu ostopień wyko‑

rzystania materialnych iniematerialnych nakładów wich procesie wytwórczym

należy zwrócić uwagę nawystępowanie wlatach 1995−2010 przewag komparatyw‑

nych whandlu zagranicznym Finlandii wzakresie towarów kapitałochłonnych,

towarów podstawowych oraz towarów pracochłonnych.

Wprzypadku towarów kapitałochłonnych, największe przewagi komparatywne

Finlandia posiadała wanalizowanym okresie whandlu miazgą drzewną oraz karto‑

nami, atakże rafinowanymi produktami petrochemicznymi. Zkolei, wprzypadku

towarów podstawowych, najbardziej konkurencyjne narynku międzynarodowym

wlatach 1995−2010 były artykuły zpapieru, silniki elektryczne oraz generatory

itransformatory, rury, szkło iwyroby ze szkła, broń iamunicja. Wśród towarów pra‑

cochłonnych natomiast najbardziej konkurencyjne były wbadanym okresie: fińskie

statki iłodzie, urządzenia grzewcze, drzewo iwyroby tartaczne, wyroby futrzarskie.

208

Wprzypadku pozostałych grup towarowych (tj.opartych namarketingu oraz

natechnologiach) wcałym okresie 1995−2010, wskaźnik RCA przybierał wartości

ujemne, co dowodzi braku występowania przewag komparatywnych. Najsilniej

‑

szy brak tych przewag odnotowano whandlu towarami opartymi namarketingu

(rys.5.3).











−1.5000

−1.000

−0.500

0.0000

0.5000

1.0000

1.5000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

podstawowe

pracochłonne

kapitałochłonne

oparte na markengu

oparte na technologiac

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Fiński handel grupami towarowymi, wyodrębnionymi woparciu opoziom

kwalifikacji siły roboczej niezbędnej do ich wytworzenia charakteryzował się

wlatach 1995−2010 przewagami komparatywnymi wzakresie towarów wytwa‑

rzanych przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych, nisko

wykwalifikowanych pracowników fizycznych, atakże wysoko wykwalifikowanych

pracowników umysłowych. Grupą towarową, której praktycznie wcałym anali‑

zowanym okresie Finlandia nie posiadała przewag komparatywnych były towary

wytwarzane przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

Niezwykle jednak silna dynamika stopniowej poprawy konkurencyjności towarów

ztej grupy umożliwiła ujawnienie się przewag komparatywnych wfińskim handlu

tymi towarami w2010 r. (rys. 5.4).

Podsumowując, gospodarka fińska jest bardzo konkurencyjna naarenie

międzynarodowej, przy czym najwyższą konkurencyjnością charakteryzowały

się w1995 r. produkty podstawowe ikapitałochłonne, zzakresu niskiej techniki,

wytwarzane przy pomocy nisko wykwalifikowanych pracowników fizycznych.

Zkolei w2010 r. najbardziej konkurencyjne naarenie międzynarodowej były fiń‑

209

skie towary kapitałochłonne, zgrupy średnio niskiej techniki, wytwarzane przez

średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych.









−0.6000

−0.400

−0.200

0.0000

0.2000

0.4000

0.6000

0.8000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wysoko wykwaliﬁkowani

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

nisko wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

We współczesnej gospodarce coraz większą rolę odgrywa specjalizacja oraz

handel wewnątrzgałęziowy. Ztego punktu widzenia ciekawą kwestią jest odpo‑

wiedź napytanie, czy wprzypadku Finlandii wlatach 1995−2010 można było

zaobserwować zmiany wpoziomie handlu wewnątrzgałęziowego? Biorąc pod

uwagę grupy towarowe, będące przedmiotem handlu zagranicznego Finlandii,

według ich poziomu zaawansowania technologicznego, należy stwierdzić, iż naj‑

wyższą intensywnością handlu wewnątrzgałęziowego wcałkowitych obrotach

handlowych Finlandii, charakteryzowały się wbadanym okresie towary średnio

wysokiej techniki. Dodatkowo, nauwagę zasługuje fakt, iż wtej grupie od 2005 r.

handel wewnątrzgałęziowy permanentnie wzrastał (w2005 r. wskaźnik IIT wynosił

0,8859, w2010 r. już 0,9942), zwłaszcza whandlu urządzeniami badawczymi (m.in.

teleskopy, mikroskopy, akceleratory), atakże urządzeniami elektronicznymi oraz

chemikaliami.

Zmiany intensywności handlu wewnątrzgałęziowego whandlu zagranicznym

Finlandii towarami wysokiej techniki, średnio wysokiej techniki oraz niskiej tech‑

niki generalnie nie były znaczące, zwłaszcza po2005 r. Wartość wskaźnika IIT dla

tych grup towarowych wahała się wgranicach 0,75−0,85, co świadczy ostosunkowo

silnym handlu wewnątrzgałęziowym, niemniej jednak nie tak silnym jak wprzy‑

padku towarów średnio wysokiej techniki (rys. 5.5).

210









0.0000

0.2000

0.4000

0.6000

0.8000

1.0000

1.2000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

wysokiej techniki

średnio wysokiej technik

średnio niskiej techniki

niskiej techniki

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Intensywność handlu wewnątrzgałęziowego whandlu zagranicznym Finlandii

wlatach 1995−2010 wprzypadku grup towarowych wyodrębnionych woparciu

ostopień wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wich procesie

wytwórczym była największa whandlu towarami pracochłonnymi oraz bazu‑

jącymi natechnologiach. Wartości wskaźników IIT dla tych grup towarowych

wynosiły w2010 r. odpowiednio 0,9879 oraz 0,8452. To właśnie whandlu towarami

pracochłonnymi najsilniej wokresie 1995−2010 wzrosła intensywność obrotów

wewnątrzgałęziowych (w1995 r. wskaźnik IIT dla tej grupy towarowej wynosił

0,6782, aw2010 r. było to0,9879) (rys. 5.6).

Whandlu Finlandii ujętym według klasyfikacji towarów opartej napoziomie

kwalifikacji siły roboczej wykorzystywanej wprocesach produkcyjnych dużą

irosnącą intensywnością obrotów wewnątrzgałęziowych wlatach 1995−2010 cha‑

rakteryzowały się towary wytwarzane przy pomocy średnio wykwalifikowanych

pracowników umysłowych. Jednak najbardziej dynamiczny wzrost intensywności

handlu wewnątrzgałęziowego występował wodniesieniu do towarów wytwarzanych

przy pomocy nisko wykwalifikowanych pracowników fizycznych.

211









0.0000

0.2000

0.4000

0.6000

0.8000

1.0000

1.2000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

podstawowe

pracochłonne

kapitałochłonne

oparte na markengu

arte na technologiach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.







0.0000

0.2000

0.4000

0.6000

0.8000

1.0000

1.2000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

wysoko wykwaliﬁkowa

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowa

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowa

pracownicy ﬁzyczni

nisko wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Reasumując, naprzestrzeni analizowanych lat1995−2010 widoczna była ten‑

dencja wzrostu intensywności handlu wewnątrzgałęziowego Finlandii wzakresie

towarów pracochłonnych, zaliczających się do niskiej techniki, wytwarzanych przy

pomocy nisko wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Niemniej jednak,

w2010 r. najwyższy poziom handlu wewnątrzgałęziowego wobrotach Finlandii

odnotowały towary pracochłonne, zaliczające się do średnio wysokiej techniki,

wytwarzane przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

212



Finlandia jest jednym zmodelowych przykładów gospodarki ukierunkowanej

nainnowacje. Narodowy system innowacji wFinlandii charakteryzuje się wyjątkowo

rozbudowaną strukturą szeregu instytucji oraz ich wzajemnych sieci powiązań.

Główne podmioty narodowego systemu innowacji wFinlandii to:

• RIC –Rada Badań iInnowacji,

• TEM–Ministerstwo Pracy iGospodarki,

• OPM–Ministerstwo Edukacji iKultury,

• VM–Ministerstwo Finansów,

• STM–Ministerstwo Spraw Socjalnych iZdrowia,

• Tekes –Fińska Agencja Finansująca Innowacje iTechnologie,

•

TESI (Finnish Industry Investment Ltd) –rządowa firma inwestująca wrozwój

firm poprzez venture capital iprivate equity,

• SHOK –Strategiczne Centra Nauki, Technologii iInnowacji,

• AKA –Akademia Fińska,

• PRO –Publiczne Organizacje Badawcze,

• VTT –Fińskie Centrum Badań nad Technologią,

• FFI –Fundacja dla Fińskich Wynalazków,

• Finnvera –instytucja udzielająca pożyczek igwarancji przedsiębiorstwom,

• Sitra –niezależny od rządu fundusz naprojekty innowacyjne,

• uczelnie wyższe, przedsiębiorstwa, samorządy istowarzyszenia.

Wfińskim narodowym systemie innowacji strategiczną pozycję zajmuje Rada

Badań iInnowacji (RIC) zpremierem rządu naczele. Rada jest organem odpowie

‑

dzialnym za nadzorowanie ikoordynowanie polityki innowacyjnej państwa. Do jej

kluczowych zadań należy wspieranie działań rządu iposzczególnych ministerstw

włączonych wfunkcjonowanie narodowego systemu innowacji wzakresie

• oceny stanu izmian wsferze badań, technologii iinnowacji,

• kwestii odnoszących się do rozwoju nauki, technologii, innowacji izasobów

ludzkich,

•

spraw związanych zrozwojem ialokacją badań publicznych ifinansowania

innowacji,

• koordynowania działań rządu wdziedzinie nauki, technologii ipolityki inno

‑

wacyjnej,

http://www.minedu./OPM/Tiede/tutkimus‑_ja_innovaationeuvosto/tehtavat/?lang=en (dostęp

na25.07.2012).

213

Na poziomie operacyjnym najważniejszą rolę przypisuje się Ministerstwu Pracy

iGospodarki oraz Ministerstwu Edukacji. Ministerstwo Edukacji odpowiada za cały

system edukacji zwłączeniem edukacji wyższej iAcademy of Finland. Ponadto do

zadań ministerstwa włączono sprawowanie nadzoru ikoordynowanie działalności

państwowych instytucji badawczych.

Szczególną organizacją wfińskim systemie innowacyjnym jest utworzony

wlatach 80. XXwieku –Tekes (Fińska Agencja Finansująca Innowacje iTechnologie),

stanowiący część Ministerstwa Pracy iGospodarki. Ta finansowana ze środków

publicznych instytucja odpowiedzialna jest za wdrażanie projektów zobszaru B+R

oraz innowacji. W2010 r. Tekes finansował 1 896 projektów nasumę 633 mlneuro.

60% funduszy przeznaczono nawsparcie projektów przedsiębiorstw (wtym ponad

61% dla sektora MSP), apozostałe 40% trafiło do instytucji naukowych, takich jak

m.in. politechniki iuniwersytety

Kolejnym elementem fińskiego systemu innowacji jest publiczny fundusz Sitra,

który został utworzony przez Narodowy Bank Finlandii w1967 r. W1991 r. Sitra

została przekształcona wniezależny fundusz pod egidą fińskiego parlamentu.

Jest instytucją nietypową, gdyż pomimo publicznego charakteru jest niezależna

od rządowej kontroli

. Zajmuje się przede wszystkim badaniem trendów wgospo‑

darce krajowej iświatowej, analizą trendów społecznych, działaniami mającymi

nacelu zrównoważony rozwój gospodarczy oraz budowanie innowacyjnej ikon

‑

kurencyjnej gospodarki. Ponadto Sitra finansuje projekty B+R oraz dofinansowuje

przedsiębiorstwa

Wnarodowym systemie innowacji wFinlandii ważną rolę odgrywa również

partnerstwo publiczno‑prywatne, nabazie którego m.in. funkcjonują specjalne

Strategiczne Centra Nauki, Technologii iInnowacji (SHOK). Dzięki połączeniu

działalności różnych środowisk tj.uniwersytetów, ośrodków badawczych iprzed‑

siębiorstw wpływają one nazwiększanie poziomu innowacyjności całej gospodarki.

Obecnie działa sześć centrów

• Forestcluster Ltd (klastry drzewne),

• TIVIT Ltd (przemysł iusługi informatyczno‑komunikacyjne),

• FIMECC Ltd (produkty metalowe iinżynieria mechaniczna),

http://helsinki.trade.gov.pl/pl/nland/article/detail,1660, Otoczenie_instytucjonalne_systemu_

innowacyjnosci.html (dostęp na25.07.2012).

http://www.sitra./en/how‑does‑sitra‑operate (dostęp na25.07.2012).

http://helsinki.trade.gov.pl/pl/nland/article/detail,1660, Otoczenie_instytucjonalne_systemu_

innowacyjnosci.html (dostęp na25.07.2012).

http://helsinki.trade.gov.pl/pl/nland/article/detail,1660, Otoczenie_instytucjonalne_systemu_

innowacyjnosci.html (dostęp na25.07.2012).

214

• CLEEN Ltd (energia iśrodowisko),

• RYM Ltd (budowanie innowacji środowiskowych),

• SalWe Ltd (zdrowie idobrobyt).

Wlatach 90. XXwieku stworzono wFinlandii program OSKE mający nacelu

zbudowanie sieci powiązań pomiędzy przedsiębiorcami, instytucjami państwowymi

oraz ośrodkami naukowymi. Ztego programu finansowanych jest 13 tzw.klastrów

kompetencji (Competence Clusters).

Charakteryzując narodowy system innowacji wFinlandii należy także wspomnieć

oparku naukowo‑technicznym Otaniemi. Powstał on głównie dzięki działaniom

Politechniki Helsińskiej, która zainicjowała potrzebę stworzenia specjalnego systemu

wspierającego komercjalizację badań naukowych wFinlandii. Poza organizacjami

B+R oraz ośrodkami akademickimi wramach Otaniemi współpracuje ze sobą

ponad 600 firm. Park był wielokrotnie nagradzany wrankingach nanajbardziej

innowacyjny region Europy. Według założeń, do końca 2030 r. dzięki niemu ma

powstać wFinlandii pond 15 000 nowych miejsc pracy

Wfińskim systemie innowacji szczególną rolę spełniają uniwersytety –jest ich

17 iwszystkie finansowane sąprzez państwo

. Ostatnie zmiany wustawodawstwie

dotyczącym uczelni wyższych iich działalności B+R dotyczą prawa własności inte‑

lektualnej do wyników badań prowadzonych wuniwersytetach. Według nowych

zasad pracownicy naukowi nie sąich właścicielami. Mają prawa własności jedynie

wprzypadku badań otwartych prowadzonych bez finansowania zewnętrznego

Tym samym patentowanie stało się ważnym elementem komercjalizacji uniwer

‑

syteckich wynalazków, awspominana reforma zwiększyła wykorzystanie badań

ikoncepcji opracowywanych nauniwersytetach ijednocześnie przyczyniła się do

powstania nowego źródła pozyskiwania funduszy dla uczelni.

Inną istotną instytucją pod względem wielkości przeznaczanych nakładów

budżetowych nacele B+R jest Akademia Fińska (AKA) zsiedzibą wHelsinkach.

W2012 r. nadziałalność tej instytucji przeznaczono wbudżecie państwa kwotę

320,7 mlneuro. Środki tesąprzeznaczone naprowadzenie badań naukowych,

zagraniczne stypendia iwyjazdy fińskich naukowców, międzynarodową współpracę

pomiędzy ośrodkami naukowymi iprzedsiębiorstwami.

Ibidem.

http://www.tekes./en/community/Universities_and_research_institutes/508/Universities_and_

research_institutes/1382 (dostęp na25.07.2012).

Evaluation of the Finnish National Innovation System –Full Report, op. cit., s.36.





Oceniając zdolność innowacyjną Finlandii należy zwrócić szczególną uwagę

naśrodki finansowe przeznaczane nasferę badawczo‑rozwojową (B+R), która

jest wgłównym stopniu odpowiedzialna za kreację własnych (endogenicznych)

rozwiązań innowacyjnych.

Finlandia, obok Szwecji charakteryzuje się najwyższym wEuropie wskaźni

‑

kiem określającym wysokość środków finansowych przeznaczanych nabadania

irozwój jako % PKB. Dodatkowo, wlatach 1995−2010, udział nakładów finanso

‑

wych nasferę B+R ogółem jako % PKB bardzo znacząco wzrósł, co było efektem

polityki władz Finlandii, nakierowanej narozwój gospodarki opartej nawiedzy.

Wspomniany udział w1995 r. wynosił 2,26% PKB, podczas gdy wrekordowym

pod tym względem 2009 r. aż 3,96% PKB.

Wzrost ogólnych nakładów naB+R wFinlandii nie wynikał wcale ze zwiększenia

środków finansowych natęsferę zbudżetu państwa. Udział środków budżetowych

wrelacji do PKB pozostawał de facto bez większych zmian. Co ciekawe, wobliczu

skutków ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego, który wcale nie ominął przecież

Finlandii, nakłady budżetowe dodatkowo wzrosły. Udział środków budżetowych

wfinansowaniu sfery B+R wFinlandii w2007 r. wynosił 3,47% PKB, w2008 r. było

tojuż 3,72% PKB, zaś wr. 2009 –aż 3,96% PKB. Wzrost nakładów naB+R wFin‑

landii wynikał ze stopniowego zwiększania się wydatków przedsiębiorstw. Podczas

gdy w1995 r. nabiznes przypadało 59,47% całości środków naB+R, tow2008 r.

udział ten wynosił aż 70,29%, w2009 r. nieznacznie obniżając się do poziomu

68,1%. Zkolei udział kapitału zagranicznego finansującego sferę B+R wFinlandii

był wcałym badanym okresie dość nieznaczny, aczkolwiek od 2000 r. sukcesywnie

wzrastał, by w2009 r. osiągnąć poziom 6,61% całości nakładów.

Jednym ze wskaźników zdolności innowacyjnej jest odsetek gospodarstw

domowych zdostępem do Internetu. Wokresie 2000−2009 odsetek ten wFinlandii

systematycznie wzrastał zpoziomu 30% w2000 r. do 77,8% w2009 r. Był tojeden

znajwyższych wskaźników wEuropie.

Efektem ponoszonych nakładów naB+R, jak również stopnia efektywności

wykorzystania posiadanych zasobów kapitału ludzkiego (zwłaszcza tych ospecja‑

listycznym, technicznym wykształceniu) jest pozycja innowacyjna danej gospo‑

darki. Przy jej ocenie bierze się pod uwagę m.in. strukturę zatrudnienia. Zpunktu

widzenia innowacyjności, awkonsekwencji także konkurencyjności, niezwykle

istotne jest zatrudnienie wprzemysłach wysokiej iśrednio wysokiej techniki, jak

również wusługach bazujących nawiedzy.

216

Wprzypadku Finlandii zwraca uwagę niezwykle wysoki idodatkowo rosnący

wlatach 1995−2008, odsetek osób zatrudnionych wwiedzochłonnych sektorach

usługowych wstosunku do ogółu zatrudnienia wFinlandii. Zwiększył się on

z36,77% w1995 r. do 41,06% w2008 r.. Podobną zmianę wlatach 1995−2008, nie

mniej jednak naznacznie mniejszą skalę, odnotowano wFinlandii wzakresie

zatrudnienia wsektorach przemysłu wysokiej iśrednio wysokiej techniki (wzrost

zpoziomu 4,73% w1995 r. do poziomu 6,95% w2008 r.

Wyznacznikiem pozycji innowacyjnej gospodarki jest m.in. liczba zgłoszeń

patentowych. Wprzypadku Finlandii liczba zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu

namilion mieszkańców wlatach 1995−2007 wykazywała zróżnicowaną dyna‑

mikę. Od 1995 r. do 2000 r. wskaźnik ten wyraźnie wzrastał (podczas gdy w1995 r.

wynosił ona 402,9, tow2000 r. wzrósł do 498,24). Tendencja taka była niezwykle

korzystna zpunktu widzenia konkurencyjności fińskiej gospodarki whandlu

międzynarodowym. Zkolei, od 2000 r. nastąpiło odwrócenie wzrostowej tendencji

−wskaźnik ten systematycznie malał, by w2007 r. osiągnąć poziom 341,1 zgłoszeń

patentowych na1 mlnmieszkańców.





200

400

600

800

1000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Finlandia USA Chiny (bez Hong Kongu) Niemcy

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych WIPO.

Odnosząc powyższy wskaźnik wFinlandii do wskaźników wwybranych kra‑

jach świata (USA, Niemcy, Chiny), okazuje się, iż do 2000 r. Finlandia znacząco

nie odbiegała pod tym względem od USA iNiemiec. Jednak począwszy od 2000 r.

między powyższymi krajami znacząco się zwiększył (rys. 5.8).

Odnosząc liczbę zgłoszeń patentowych wFinlandii do nakładów finansowych

nasferę B+R wtym kraju, widać zmniejszającą się wydajność owego finansowania

zpunktu widzenia pożądanych efektów wpostaci zgłoszeń patentowych. Po 2000 r.

była ona niższa od analogicznej wNiemczech iUSA, ajuż szczególnie wChinach

217

(rys. 5.9). Dane tenie przesądzają oczywiście ojakości iaplikacyjności zgłoszeń

patentowych wFinlandii.







1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Finlandia USA Chiny (bez Hong Kongu) Niemcy

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych WIPO.

Wykazany powyżej wzrost liczby zgłoszeń patentowych wFinlandii wlatach

1995−2000 przełożył się także nawzrost udziału eksportu produktów wysokiej

techniki wfińskim eksporcie wtym czasie. Wrekordowym pod tym względem r.

2000, udział ten wynosił aż ok. 23,5%, awięc blisko ¼ całego fińskiego eksportu.

Po 2000 r. wystepowała niestety tendencja spadkowa –wg danych Europestatu do

poziomu ok. 18%.



Dokonując analizy zasobów ludzkich jako jednej zdeterminant długookresowych

przewag konkurencyjnych whandlu zagranicznym Finlandii, warto nawstępie

zwrócić uwagę nawielkość ijakość owych zasobów wtym kraju.

Wprzypadku Finlandii obserwowana jest permanentna tendencja wzrostu

liczby ludności. Podczas gdy w1950 r. liczba ludności Finlandii wynosiła 4 mlnosób,

tow2010 r. –już 5,36 mln. Zkolei, według prognoz OECD, wzrostowy trend utrzyma

się, aczkolwiek ulegnie pewnemu osłabieniu od 2030 r. Według tych samych pro‑

gnoz, w2050 r. liczba ludności Finlandii będzie wynosić 5,75 mlnosób.

Wostatnim czasie wFinlandii obserwowana jest jednak bardzo niekorzystna

tendencja spadku liczby ludności wwieku produkcyjnym, co więcej, według pro

‑

gnoz OECD, sytuacja będzie się pogarszać. Tym samym, niekorzystne zmiany

demograficzne –niski przyrost naturalny oraz starzenie się społeczeństwa (według

218

ONZ za około 20lataż 25% fińskiego społeczeństwa będzie miała powyżej 65lat)

zwiększają rozmiary pasywnej zawodowo ludności. Wrezultacie Finlandia boryka

się znarastającym problemem tzw.obciążenia demograficznego. Zdanych OECD

wynika, iż drastycznie naprzestrzeni ostatnich 50latzmniejszyła się liczba ludności

wwieku produkcyjnym przypadająca najednego emeryta. Podczas gdy w1950 r.

powyższy wskaźnik wynosił 9,56, aw1990 r. 5,03, tow2010 r. było tojuż tylko 3,83

osób wwieku produkcyjnym przypadających najednego emeryta. Powyższa ten‑

dencja według prognoz OECD ma się utrzymać wprzyszłości iw2050 r. wskaźnik

ów wynosić ma zaledwie 2,06.

Analizując zasoby ludzkie wFinlandii należy zwrócić uwagę naszeroko rozu

‑

miany poziom kwalifikacji siły roboczej wtym kraju. Jednym ze wskaźników

powyższego jest struktura siły roboczej według poziomu wykształcenia.





20%

40%

60%

80%

100%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

% siły roboczej z wyższym wykształceniem

% siły roboczej ze średnim wykształceniem

% siły roboczej z podstawowym wykształceniem

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Banku Światowego.

Zpunktu widzenia stopnia wykształcenia jakość kapitału ludzkiego wFinlandii

wlatach 1995−2007 należy ocenić wysoko − systematycznie wzrastał udział siły

roboczej zwyższym wykształceniem zpoziomu 20,7% ogółu ludności w1995 r.

do 34,8% w2007 r. (wzrost aż o14,1 p.p.), podczas gdy analogiczny odsetek osób

zwykształceniem podstawowym zmniejszył się o10,6 p.p., z30,3% w1995 r. do

19,7% w2007 r.

Wkontekście stopniowej poprawy wykształcenia Finów warto jest także zwrócić

uwagę naskalę wydatków publicznych naedukację wFinlandii. Wlatach 1999−2006

219

wydatki publiczne naedukację mieściły się wprzedziale 12−13% ogółu wydatków

rządowych, co stanowiło zreguły nieco ponad 6% PKB (tab. 5.7).







       





       







       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Banku Światowego.

Wodniesieniu zaś do stopnia wykorzystania posiadanych zasobów ludzkich

(mierzonego poziomem bezrobocia) wFinlandii należy zwrócić uwagę nafakt

stopniowej poprawy obserwowanej praktycznie do 2008 r. Stopa bezrobocia, która

wFinlandii wynosiła w1995 r. 15,3%, obniżyła się do poziomu 6,3% w2008 r.

Niestety kryzys spowodował wzrost stopy bezrobocia wkraju do poziomu 8,2%

w2009 r. Poziom bezrobocia wśród osób młodych (wwieku 15−24lata) wFinlandii

zdecydowanie przewyższał wskaźnik bezrobocia ogółem, niemniej jednak stopniowo

zmniejszał się (15,7% w2008 r. wobec 26,99% w1995 r.). Niestety wkonsekwencji

światowego kryzysu poziom tego bezrobocia wzrósł w2009 r. do 20,47%.

Dokonując oceny zasobów kapitału ludzkiego wFinlandii warto także zwrócić

uwagę nakoszty pracy, które sukcesywnie wzrastały wlatach 1995−2009. Wprzy‑

padku średniego wynagrodzenia za godzinę wzrost ten wyniósł aż 75% (z14,66 USD

w1995 r. do 25,66 USD w2009 r.), zaś wprzypadku średniego wynagrodzenia

nazatrudnionego 55,5% (z28,94 USD w1995 r. do 45 USD w2009 r.) (tab. 5.8).





       





       







       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD.

220

Koszty pracy przypadające najednostkę produkcji wFinlandii wlatach 1995−2009

zmniejszały się (pozaokresem lat2001−2005 kiedy odnotowano ich stopniowy

wzrost), co było m.in. konsekwencją rosnącej innowacyjności itym samym wistotny

sposób poprawiało konkurencyjność całej gospodarki. Niestety, wdobie ogólno‑

światowego kryzysu gospodarczego jednostkowe koszty pracy 2009 r. znacząco

wzrosły (rys. 5.11).





0.6

0.7

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD.



Wciągu ostatnich dziesięcioleci wzrost gospodarczy Finlandii opierał się

wzasadniczej mierze narozwoju zaawansowanych technologii, ich implementacji

iwpływach osiąganych zeksportu. Polityka innowacyjna bazująca natradycyjnej

wiedzy irozwoju technologii znacząco przyczyniła się do poprawy międzynaro

‑

dowej pozycji konkurencyjnej fińskiej gospodarki.

Reforma polityki innowacyjnej została rozpoczęta wdrożeniem w2008 r. Krajowej

Strategii Innowacyjności. Zakłada ona konieczność stopniowego odejścia od działań

skupionych tylko nanauce itechnologii narzecz uwzględnienia wprzedsięwzię‑

ciach innowacyjnych roli popytu oraz wymagań konsumentów iodbiorców (40%

środków publicznych naB+R ma być przeznaczanych naprzedsięwzięcia oparte na

popycie

). Nowa Krajowa Strategia Innowacyjności zakłada przede wszystkim

• odnowienie struktury narodowego systemu innowacji poprzez redukcję jego

fragmentaryzacji organizacyjnej, funkcjonalnej igeograficznej,

http://www.proinno‑europe.eu/sites/default/les/repository_les/12/03/Finland_TC_nal.pdf,

s.10 (dostęp na25.07.2012).

Ibidem, s.7.

221

• wzmocnione napoziomie rządowym koordynacji iprowadzenia działań poli‑

tycznych,

• szerokie promowanie wykorzystania edukacji, badań iinnowacyjnych przed

‑

sięwzięć,

• specjalizację badawczą uniwersytetów, politechnik iinnych ośrodków badaw

‑

czych,

• wzmocnienie współpracy pomiędzy ośrodkami edukacyjnymi ibadawczymi

asektorem przemysłowym ihandlowym poprzez wyraźniejszy podział powie‑

rzonych zadań,

• dalsze rozwijanie otoczenia prawno‑instytucjonalnego przedsiębiorstw isys

‑

temów motywacyjnych,

• poprawę funkcjonalności iefektywności przedsiębiorstw oraz usług systemu

innowacyjnego,

• wzmocnienie pozycji sektora MSP wNarodowym Systemie Innowacji,

• opracowanie długoterminowej polityki infrastrukturalnej iułatwienie korzy

‑

stania zpublicznych zasobów danych,

• dywersyfikację podstaw finansowania działalności innowacyjnej ibadawczej,

• przyśpieszenie umiędzynarodowienia krajowego systemu innowacji,

•

zwiększenie ilości publicznych kredytów eksportowych, funduszy venture

capital iinwestycji kapitałowych.

Wwyniku wdrożenia nowej strategii innowacyjnej zmianie ulegnie również

docelowy kierunek alokacji środków pieniężnych zfunduszu Tekes

. Około jedna

trzecia funduszy przeznaczona zostanie naprzedsięwzięcia firm już istniejących

izatrudniających mniej niż 500 pracowników. Dla projektów firm zatrudniających

powyżej 500 pracowników zostanie przeznaczona mniej niż jedna trzecia środków

nadofinansowanie.

Warto podkreślić także szczególną rolę przedsięwzięć proekologicznych ispo‑

łecznie odpowiedzialnych wnowej polityce innowacyjnej Finlandii

Podsumowując ocenę narodowego systemu innowacji Finlandii warto wskazać na

jego mocne isłabe strony, jak również szanse izagrożenia, które zawiera tabela 5.9.

Ibidem, s.9.

Ibidem, s.10.

222



 

 





 





 

 

 



 

 



 





 



 



 



 





 





 





 



 



 



 

 



 









 





 

 



 

 



 



 





 





 



 



 



 



 



 



 



Źródło: Monitoring and analysis of policies and public nancing instruments conducive tohigher levels of R&D

investments. e “POLICY MIX” Project. Country Review Finland, Universiteit Maastricht 2007, s.7, http://

ec.europa.eu/invest‑in‑research/pdf/download_en/nland.pdf (dostęp na27.07.2012).

223







Wprzypadku Finlandii można mówić oniewątpliwym sukcesie gospodarczym.

Na początku lat90. XXwieku Finlandia była krajem biednym, borykającym się

zolbrzymimi problemami gospodarczymi, którego podstawą przemysłu były słabo

zaawansowane technologicznie branże (drzewna icelulozowa), bazujące naposia‑

danych własnych zasobach leśnych, dziś zaś należy do jednych znajbardziej otwar‑

tych, opartych nainnowacjach iwiedzy, konkurencyjnych gospodarek naświecie.

U źródeł sukcesów gospodarczych Finlandii leżą między innymi osiągnięcia

sektora technologii informatycznych itelekomunikacyjnych (ICT), wysoki poziom

rozwoju edukacji iniezwykle efektywny system finansowania działalności badaw‑

czo‑rozwojowej, atakże sukcesywnie rosnący poziom wykształcenia posiadanych

zasobów ludzkich. Swoistą egzemplifikacją skali owego sukcesu, azdrugiej strony

także jego istotną stymulantą był stopniowy wzrost znaczenia Finlandii whandlu

międzynarodowym, głównie dzięki wzrostowi eksportu produktów wysokiej

techniki. Dość powiedzieć, że wrekordowym pod tym względem 2000 r., udział

eksportu produktów high-tech wfińskim eksporcie wynosił aż ok. 23,5%. Po 2000 r.

udział ten się zmniejszył, niemniej jednak utrzymywał się powyżej 15%.

Wkontekście bardzo wysokiej konkurencyjności Finlandii naarenie między

‑

narodowej należy podkreślić, iż przyjęta strategia modernizacji gospodarki fińskiej

bazująca nabudowie gospodarki opartej nawiedzy, wktórej główny nacisk położono

nainnowacje oraz poprawę poziomu wyedukowania społeczeństwa (posiadanego

kapitału ludzkiego) okazała się być niezwykle skuteczną.

Wjej bowiem konsekwencji Finlandia doprowadziła do (Teichmann, 2010, s.209):

•

koncentracji wzrostu produktywności wwybranych przemysłach (przede

wszystkim elektryczny ioptyczny),

• wzrostu efektywności wykorzystywania kapitału angażowanego wprzedsię

‑

wzięcia innowacyjne (zwłaszcza wICT oraz przemyśle drzewnym ipapierni‑

czym, gdzie Finlandia tradycyjnie posiadała trwałe przewagi konkurencyjne),

• selektywnej relokacji zasobów do bardziej efektywnych branż ifirm, co miało

pozytywny wpływ napoprawę produktywności pracy, aprzez toich konku

‑

rencyjności międzynarodowej.

Wkonsekwencji powyższego, Finlandia, która jeszcze wlatach 90. XXwieku

konkurowała woparciu otowary podstawowe ikapitałochłonne, dobra niskiej

techniki, wytwarzane przy pomocy nisko wykwalifikowanych pracowników fizycz‑

nych, stała się krajem, który swoją wysoką międzynarodową pozycję konkurencyjną

224

zawdzięcza głównie towarom kapitałochłonnym średnio niskiej techniki, wytwa‑

rzanym przez średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych.

Wpraktyce nie byłoby tomożliwe gdyby nie przemyślana ikonsekwentnie

realizowana polityka wspierania innowacyjności fińskiej gospodarki. Wramach

tej polityki stworzono rozbudowany, ale sprawnie funkcjonujący system finanso

‑

wania sfery badawczo‑rozwojowej, wktórym główny ciężar spoczywa naszeroko

rozumianym sektorze biznesowym. Dodatkowym czynnikiem sukcesu Finlandii

naarenie międzynarodowej było stworzenie doskonale funkcjonującemu systemu

edukacji, ściśle współpracującego zbiznesem.

Reasumując, Finlandia jest bardzo dobrym przykładem gospodarki obardzo

silnej zależności między poziomem innowacyjności iakumulacją kapitału ludzkiego

aprzewagami whandlu zagranicznym.



Ireneusz Bil

Szwajcaria należy do 10 najbogatszych państw świata (wocenie MFW − 8pozy

‑

cja, Bank Światowy − 9 pozycja), zpoziomem PKP per capita ok. 42 tys. USD. Jest

państwem relatywnie małym, oliczbie ludności 7,9 miliona. Nie jest członkiem

Unii Europejskiej, ale ściśle znią współpracuje wramach Europejskiego Obszaru

Gospodarczego.

Wniniejszym podrozdziale ocenie poddany zostanie związek między zaku

‑

mulowanymi zasobami kapitału ludzkiego oraz innowacyjnością Szwajcarii

akształtowaniem się długookresowych przewag konkurencyjnych Szwajcarii

whandlu zagranicznym.



Gospodarka Szwajcarii charakteryzuje sie wysokimi obrotami zzagranicą

oraz wysokim udziałem eksportu wPKB. Od 2002 r. obserwujemy powolny, lecz

sukcesywny wzrost nadwyżki bilansu handlowego. Nadwyżka została utrzymana

także wczasie kryzysu lat2008−2009. Coraz większy wpływ nawyniki whandlu

zagranicznych miała aprecjacja franka szwajcarskiego wobec innych głównych

walut świata. Od początku 2011 r. euro straciło ok. 11% wstosunku do franka, zaś

dolar stracił ok. 15%

Za: www.forex.com.



Unia Europejska jest największym odbiorcą szwajcarskich towarów, w2010 r.

trafiało tam blisko 1/3 całości eksportu, 20,6% eksportu kierowane jest do państw

azjatyckich, zaś 14,3% − do obu Ameryk. Pozostałe kierunki eksportu mają raczej

marginalne znaczenie weksporcie Szwajcarii. Dominacja UE27 wobrotach han

‑

dlowych Szwajcarii jest jeszcze bardziej wyraźna wimporcie − w2010 r. ponad

77% towarów pochodziło zpaństw zjednoczonej Europy. Na drugiej pozycji upla‑

sowały się państwa azjatyckie (12,6%), natrzecim obie Ameryki (7,2%). Struktura

wymiany handlowej Szwajcarii zzagranicą wskazuje naścisłe więzi gospodarcze

zUnią Europejską. Najważniejszymi partnerami handlowymi Szwajcarii wekspor‑

cie pozostają od wielu latNiemcy, USA, Włochy iFrancja. Silnie umocniły swoja

pozycję Chiny, które w2010 r. wyprzedziły Japonię.

Szwajcaria jest jednocześnie jednym zniewielu państw, które odnotowują nad‑

wyżkę handlową wobrotach zChinami. Osiągnięcie nadwyżki whandlu zChinami

zbiegło się wczasie (lata 2002−2003) zpojawieniem się nadwyżki whandlu ogółem.

Wstrukturze eksportu Szwajcarii szczególnie mocną pozycję zajmuje prze‑

mysł chemiczny (rys. 5.12), którego udział sukcesywnie rośnie od 2000 r., podczas

gdy udział innych grup towarowych jest nazbliżonym poziomie (różne wyroby

przemysłowe) bądź maleje (np.maszyny, urządzenia isprzęt transportowy).

Udział poszczególnych branż postronie importu jest już bardziej stały izrów‑

noważony; zwraca uwagę wzrost udziału wimporcie chemikaliów iproduktów

pokrewnych. Można tooczywiście wiązać zprzywozem niezbędnych półproduk‑

tów (np.kaprolaktamu), poddawanym dalszym procesom obróbki wprzemyśle

chemicznym (rys. 5.12).

Szwajcaria eksportuje przede wszystkim towary zdziedziny średnio wysokiej

techniki (rys. 5.13). Ta grupa stanowiła wlatach 1995−2010 około 53% łącznych

obrotów szwajcarskiego eksportu. Zdecydowanie mniejszą rolę wszwajcarskim

eksporcie mają towary zaliczane do średnio niskiej iniskiej techniki, które sątra‑

dycyjnymi sektorami wytwórczymi.

Wciągu ostatnich piętnastu latSzwajcaria poprawiła także strukturę swojego

eksportu pod względem udziałów towarów wysokiej techniki, zpoziomu 11% do

15%. Jest towszakże poniżej średniej dla tego okresu dla państw OECD wynoszącej

ok. 22%.

Wprzemysłach wysokiej techniki, największy udział wogółu eksportu ma pro‑

dukcja farmaceutyków. Ostatnie piętnaście latprzyniosło zasadnicze umocnienie

tego tej grupy natle pozostałych branż tego sektora –zpoziomu 42% w1995 r. do

67% w2010 r. Na drugim itrzecim miejscu uplasował się eksport urządzeń tele

‑

komunikacyjnych oraz urządzeń biurowych ikomputerów. Co istotne, rosły bez‑

względne wartości eksportu także tych branż, ale naich tle eksport farmaceutyków

226

cechował się największą dynamiką –stąd tak znaczny wzrost jego udziału wogóle

eksportu przemysłów wysokiej techniki.





Źródło: Opracowanie własne, dane OECD.





10%

20%

30%

40%

50%

60%

1995 2000 2005 2010

procent

Wysoka technika

Średnio wysoka tech

nika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne, dane OECD.

227

Wzrost eksportu towarów wyższych technologii oznacza spadek udziału weks‑

porcie towarów średnio niskiej oraz niskiej techniki. Udział tej pierwszej grupy

spadł wszwajcarskim eksporcie spadł do 24% w2010 r. (31% w1995 r.), zaś drugiej

do 5% (2010) zpoziomu 9% w1995 r.

Weksporcie przemysłów średnio niskiej techniki największe znaczenie w2010 r.

miała produkcja wyrobów metalowych (31%), produkcja innych towarów prze‑

mysłowych (24%) oraz rafinacja ropy naftowej (18%). Branże teutrzymały swoją

pozycję wciągu ostatnich 15lat. Większe zmiany wstrukturze eksportu nastąpiły

wbranżach niskiej techniki. Spadło znaczenie produkcji odzieży itkanin (z45%

w1995 r. do 39% w2010 r.) oraz papieru iwyrobów papierowych (odpowiednio 18%

vs. 14%). Dynamiczny wzrost wtej kategorii przemysłu odnotowała branża produkcji

artykułów spożywczych, napojów iwyrobów tytoniowych (28% w1995 r. vs 39%

w2010 r.). Wskaźniki tepotwierdzają pozycję rolnictwa Szwajcarii jako ważnego,

międzynarodowego producenta produktów spożywczych wysokiej jakości.









Źródło: Obliczenia własne, dane WIFO.

228

Przesunięcia wstrukturze towarowej weksporcie wkierunku dóbr bardziej

zaawansowanych iintensywnych technologicznie potwierdza analiza danych wg

klasyfikacji WIFO opartej nastopniu wykorzystania materialnych iniematerial

‑

nych nakładów wprocesie wytwórczym. Wlatach 1995–2010 największy wzrost

udziału weksporcie odnotowały przemysły oparte nabadaniach (zpoziomu 26%

do 42%), co odbyło się kosztem udziału wwartości eksportu pozostałych kategorii

przemysłów (rys. 5.14). Poziom 42% jest wyższy aniżeli odnotowany dla państw

ekonomicznej Triady (Radło, 2011).

Po stronie importu największy wzrost udziału odnotowały także przemysły

oparte nabadaniach (z23% do 31%), atakże przemysły pracochłonne z(16% do

18%). Równoczesny duży wzrost udziału przemysłów opartych nabadaniach tak

weksporcie jak iimporcie (rys. 5.14) może wskazywać nanasilenie się przepływów

wewnątrzgałęziowych whandlu zagranicznym oraz rozwoju wewnątrzgałęziowego

podziału pracy, co jak wynikach zteoretycznych rozważań J.Misali (2011) umacnia

międzynarodową pozycję konkurencyjną Szwajcarii.







Źródło: Obliczenia własne, dane WIFO.

229

Inny przekrój struktury handlu Szwajcarii pokazują dane dot. zmiany struk‑

tury eksportu iimportu wg klasyfikacji WIFO opartej napoziomie kwalifikacji

siły roboczej (rys. 5.15). Największy udział whandlu zagranicznym ogółem ma

produkcja oparta naśrednio‑wykwalifikowanych pracownikach umysłowych

(udział napoziomie 56% postronie eksportu i44% wimporcie, 2010 r.). Na dru‑

giej pozycji znajduje się produkcja oparta nakadrze średnio‑wykwalifikowanych

pracowników fizycznych, ale wtej kategorii sąjuż znaczne różnice postronie

eksportu iimportu (udział odpowiednio 24% i33%). Na dalszych miejscach jest

produkcja oparta napracownikach onajwyższych inajniższych kwalifikacjach.

Taka struktura wydaje się typowa dla większości państw wysokorozwiniętych,

gdzie podstawowe znaczenie mają pracownicy różnego szczebla ośredniowyso

‑

kich kwalifikacjach.

Jednak najbardziej istotna wydaje się zmiana struktury udziału poszczególnych

kategorii pracowników weksporcie –zauważalna jest stopniowa utrata znaczenia

produkcji wytwarzanej przez segment niżej wykwalifikowanych pracowników,

nakorzyść tych owyższych inajwyższych kwalifikacjach. Po stronie importu trend

ten jest także zauważalny, acz znacznie słabszy (rys. 5.15). Dane tepotwierdzają

zatem odnotowane wcześniej zmiany pozycji konkurencyjnej Szwajcarii wmię

‑

dzynarodowym podziale pracy.

Zkolei analiza ujawnionej przewagi komparatywnej (RCA) Szwajcarii pokazuje

specjalizację handlową Szwajcarii (rys. 5.16). Szwajcaria ma najwyższą ujawnioną

przewagę komparatywną wprodukcji towarów średnio wysokiej oraz wysokiej

techniki, przy braku przewagi względnej wprodukcji towarów średnio niskiej

techniki oraz (wszczególności) niskiej techniki. Wujęciu dynamicznym, oceniając

zmiany wlatach 1995−2010, zauważalne sąkorzystne przesunięcia wspecjalizacji

handlowej Szwajcarii, umacniające względne przewagi tego kraju whandlu towa

‑

rami onajwyższym poziomie zaawansowania technicznego. Począwszy od 2000 r.

następuje sukcesywny wzrost ujawnionej przewagi komparatywnej whandlu

zagranicznym towarami wysokiej techniki; w2009 r. towłaśnie produkty tej klasy

technologicznej uzyskały wskaźnik najwyższej przewagi whandlu Szwajcarii,

wtym zwłaszcza produkty branży farmaceutycznej (RCA 0,78 w2010) oraz sprzęt

telekomunikacyjny (RCA 0,34 w2010). Wyniki tesązbieżne ze wcześniejszą ana

‑

lizą dynamiki eksportowej głównych branż produkcji przemysłowej wSzwajcarii.

Zdecydowanemu osłabieniu uległy natomiast przewagi Szwajcarii wprodukcji

średnio‑niskiej techniki –do tego stopnia, że wskaźnik RCA dla tej klasy produkcji

kształtuje się już od 2005 r. poniżej zera, co oznacza brak względnych przewag

komparatywnych. Przesunięcia tewskazują narosnącą specjalizację handlową

Szwajcarii wprodukcji opartej nawiedzy.

230





−0.60

−0.40

−0.20

0.20

0.40

0.60

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik RCA

Wysoka technika

Średnio wysoka tech

nika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Obliczenia SGH, dane OECD.

Powyższą hipotezę można zweryfikować analizą wskaźników przewag kompa‑

ratywnych wg klasyfikacji WIFO, opartej nastopniu wykorzystania materialnych

iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym (rys. 5.17). Szwajcaria jeszcze

w1995 r. największe przewagi wHZ odnotowywała wprzemysłach podstawowych

oraz opartych namarketingu. Od 2000 r. obserwuje się wzrost przewag związa‑

nych zprzemysłami opartymi nabadaniach. Wokresie 2000−2010 wskaźnik RCA

dla tych przemysłów osiągnął wartości wyższe niż przemysły wiodące w1995 r.

(rys.5.18). Jednocześnie największy spadek przewag względnych nastąpił przemy

‑

słach pracochłonnych oraz podstawowych.







−0.80

−0.60

−0.40

−0.20

0.20

0.40

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik RCA

Przemysły podstawowe

Przemysły pracochłonne

Przemysły kapitałochłonne

Przemysły oparte na

markengu

Przemysły oparte na badaniac

Źródło: Obliczenia SGH, dane WIFO.

231

Analiza wskaźnika RCA potwierdza zatem umocnienie się pozycji Szwajcarii

whandlu produkcją wysokiej techniki, wytwarzaną wprzemysłach opartych

nabadaniach oraz –przynajmniej częściowo –namarketingu. Warto wtym miejscu

odwołać się do innego wskaźnika przewag komparatywnych, ale uwzględniającego

klasyfikację WIFO opartą nakwalifikacjach siły roboczej (rys. 5.18). Spojrzenie

ztej perspektywy również potwierdza zmianę wspecjalizacji handlowej Szwajca

‑

rii. Zauważalny jest szczególnie silny wzrost przewag względnych wprzemysłach

wykorzystujących kadrę wysoko wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

Utrzymują się przewagi whandlu wprzemysłach zatrudniających średnio wykwa‑

lifikowanych pracowników.

Wprzypadku przemysłów kadry średnio wykwalifikowanych pracowników

fizycznych także nastąpiła silna, ale tym razem negatywna zmiana − przewagi

zniknęły. Jeszcze wlatach 1995−2000 wskaźnik RCA kształtował się powyżej zera,

aby wnastępnych latach sukcesywnie się zmniejszać do wartości –0,49 w2010 r.

Oznacza to, że produkcja wykorzystująca tego typu pracowników wSzwajcarii straciła

konkurencyjność międzynarodową narzecz produkcji powstającej winnych krajach.





−0.60

−0.40

−0.20

0.20

0.40

0.60

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik RCA

Kadra wysokwykwaliﬁko

wana

Kadra średnio

wykwaliﬁkowanych

pracowników umysłowych

Kadra

średnio wykwaliﬁkowanych

pracowników ﬁzycznych

Kadra pracowników o niskich

kwaliﬁkacjach

Źródło: Obliczenia SGH, dane WIFO.

Powyższa analiza wskaźników występowania ujawnionej przewagi względnej

wskazuje naistotne, pozytywne przesunięcia wpozycji konkurencyjnej Szwaj‑

carii. Na znaczeniu –tak whandlu, jak itworzeniu wartości dodanej − uzyskują

branże bardziej zaawansowane technologiczne, opierające produkcję wwiększym

stopniu nabadaniach naukowych ikadrach wysoko‑wykwalifikowanych niż to

było 15lattemu.

232

Analiza zmian wpoziomie handlu wewnątrzgałęziowego wyrobami zaliczanymi

do przemysłów intensywnie wykorzystujących nowoczesne czynniki produkcji,

natle pozostałej działalności wytwórczej wymaga zestawienia wskaźników wymiany

wewnątrzgałęziowej (IIT) Szwajcarii natle ogólnej wartości obrotów zagranicz‑

nych danej gałęzi wg klasyfikacji przemysłów pod względem technologii (rys. 5.19)

oraz klasyfikacji WIFO (rys. 5.20). Analiza powyższych danych statystycznych

przynosi zaskakujące konkluzje. Wskaźnik dla wymiany wewnątrzgałęziowej

dóbr przemysłowych średnio wysokiej oraz wysokiej techniki uległ wprzypadku

Szwajcarii istotnemu zmniejszeniu –odpowiednio dla obu przemysłów zpoziomu

0,80 do 0,71 oraz zpoziomu 0,95 do 0,71 (2000–2010). Szczególnie zaskakujący jest

duży spadek wartości (co widoczne jest nawykresie) dla przemysłów wysokiej tech‑

niki, ponieważ wtym samym czasie wskaźnik IIT dla UE27 wzrósł (z0,92 do 0,98).





0.70

0.75

0.80

0.85

0.90

0.95

1.00

1.05

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

Wysoka technika

Średnio wysoka tech

nika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Obliczenia SGH, dane OECD.

Wysoki poziom handlu wewnątrzgałęziowego utrzymuje się wprzemysłach

średnio‑niskiej techniki, zaś umiarkowanie wysoki –wprzemysłach niskiej

techniki, gdzie wciągu ostatnich 15latodnotowano największy wzrost wymiany

wewnątrzgałęziowej. Spadek wskaźnika IIT dla Szwajcarii wobszarze wysokiej

techniki może być konsekwencją wysokiej specjalizacji eksportowej wniektórych

dziedzinach (farmaceutyki, produkty chemiczne, zegary iinstrumenty precyzyjne)

oraz dużym popytem nateprodukty, przy jednoczesnym, zrównoważonym popycie

importowym naprodukty przemysłów wysokiej techniki. Ta hipoteza znajduje

uzasadnienie wdanych orosnącym udziale tych przemysłów wogólnym eksporcie

Szwajcarii. Innym wytłumaczeniem –komplementarnym wobec ww.hipotezy

233

−jest wysoki stopień ukompletowania procesów tworzenia wartości dodanej, który

nie powoduje konieczności importu półproduktów zsektora przemysłów wysokiej

techniki. Sytuacja tamoże mieć miejsce wprzypadku produkcji farmaceutyków

czy instrumentów precyzyjnych izegarków.

Spadek wartości obrotów wewnątrzgałęziowych znajduje potwierdzenie wdanych

wskaźnika IIT dla klasyfikacji WIFO wg stopnia wykorzystania materialnych

iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym. Wprzemysłach opartych

na badaniach spadek wskaźnika IIT zpoziomu 0,94 (2000) do poziomu 0,81 (2010)

wskazuje nazmniejszenie wymiany wewnątrzgałęziowej, ale omniejszym zakresie

niż wg klasyfikacji przemysłów OECD. Spadek wymiany wewnątrzgałęziowej odno‑

towywany jest również wprzemysłach pracochłonnym iopartym namarketingu,

zaś niewielki wzrost IIT wprzemysłach kapitałochłonnych oraz podstawowych.







0.65

0.70

0.75

0.80

0.85

0.90

0.95

1.00

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

Przemysły podstawowe

Przemysły pracochłonne

Przemysły kapitałochłonne

Przemysły oparte na

markengu

Przemysły oparte na badaniac

Źródło: Obliczenia SGH, dane WIFO.

Oba analizowane wskaźniki dla IIT Szwajcarii wskazują zatem naspadek

wymiany wewnątrzgałęziowej. Szczególnie odmienny od tendencji obserwowa‑

nych dla UE27 jest spadek wskaźnika IIT dla Szwajcarii wg klasyfikacji OECD.

Wprzypadku danych wg klasyfikacji WIFO zauważalna jest pewna zbieżność

ztrendami UE27, aczkolwiek nie tak silna (UE27 –spadek z0,96 do 0,94, Szwaj

‑

caria spadek 0,94 do 0,98). Zpunktu widzenia teorii tatendencja nie jest dla

Szwajcarii pozytywna, gdyż wymiana typu IIT zreguły stymuluje innowacyjność

oraz umożliwia wykorzystywanie szeroko rozumianych korzyści skali wsferze

produkcji izbytu wsferze produkcji najbardziej zaawansowanej technologicznie.

234

Wyjaśnienie tych różnic dla Szwajcarii oraz ujawnienie przyczyn jest interesu‑

jącym zadaniem badawczym, które może być podjęte podczas kolejnego etapu

niniejszych badań.



Szwajcaria jest krajem specyficznym, oustroju federalnym, będąc wzasadzie

związkiem państw odaleko posuniętej autonomii, co ma także przełożenie nasystem

nauki ipolitykę innowacyjną. Podstawy prawne regulujące kwestię innowacyjności

znajdują się aktach prawnych szczebla federalnego oraz konstytucjach kantonów,

wustawach wspierających rozwój ekonomiczny lub wrozporządzeniach. Można

tułatwo zauważyć federacyjne podejście, naprzykład wzakotwiczeniu myśli inno‑

wacyjnej wkonstytucji federalnej jak iwposzczególnych konstytucjach kantonów

(Marxt, 2009).

Rząd Federalny pełni ważną rolę we wspieraniu innowacyjności, jednakże

specyficznie rozumianej. Według obowiązującej definicji, innowacja jest efektem

badań, lecz nie obejmuje technicznego czy też gospodarczego wykorzystania wyników

badawczych. Ztego powodu wspieranie innowacyjności napoziomie federalnym

obejmuje zjednej strony Agencję Promocji Innowacji (KTI), azdrugiej wspieranie

osiągnięć badawczych ikształcenia, bez środków wspierających np.rozwijanie

innowacyjności przedsiębiorstw.

Kompetencje wdrożeniowe wytycznych wzakresie innowacyjności posiadają

dwa urzędy. Są to: Federalny Departament Gospodarki (EVD) oraz Federalny

Departament Spraw Wewnętrznych (EDI). Dwa pododdziały Departamentu

Gospodarki zajmują się kwestią wspierania innowacji. Jeden znich zajmuje się

polityką rozwoju ikonkurencji, atakże zagadnieniami koniunktury. Odpowiada

także za promocję atrakcyjności lokalizacyjnej –obszarem działań jest polityka

wobec małych iśrednich przedsiębiorstw, obejmująca m.in. wspieranie eksportu,

politykę regionalną ipolitykę planowania przestrzennego. Drugim pododdziałem

jest Federalny Urząd ds. Profesjonalnej Edukacji iTechnologii (BTT). Jego zada‑

niem jest finansowanie innowacji ze środków Agencji Promocji Innowacji. Wskład

działalności Agencji Promocji Innowacji wchodzą: zarządzanie innowacjami oraz

transfer wiedzy itechnologii, wspieranie projektów naukowo‑badawczych, atakże

wspieranie przedsiębiorstw typu start-up iprzedsiębiorczości (Marxt, 2009).

Działania innowacyjne napoziomie kantonów sąwSzwajcarii pochodną

federalnej polityki regionalnej, jak również konsekwencją uregulowań prawnych

poszczególnych kantonów, dotyczących rozwoju ekonomicznego. Polityka regionalna

opiera się natrzech różnych, uzupełniających się kierunkach: 1) wsparcie rozwoju



gospodarki regionalnej; 2) koordynowanie polityki regionalnej przez agencje fede‑

ralne; kierunek 3) know-how dla polityki regionalnej ijej partnerów (SWTR 2007).

WSzwajcarii ważną rolę odgrywają tak krajowe, jak ikantonalne instytucje

pośredniczące. Ich zadaniem jest wspieranie działalności innowacyjnej przedsię

‑

biorstw, wszczególności przez ułatwianie przepływu informacji, wiedzy itech‑

nologii między jednostkami naukowymi asektorem przemysłu. Główną krajową

agencją finansującą innowacyjność oraz transfer wiedzy itechnologii jest Agencja

Promocji Innowacji (KTI), otrzymująca od Rządu Federalnego budżet wwysokości

ok. 100 milionów CHF. Do projektów sponsorowanych przez Agencję Promocji

Innowacji należą: wspieranie prorynkowych projektów B+R, prowadzenie przed‑

siębiorstw we współpracy ze szkołami wyższymi, wspieranie tworzenia irozwoju

przedsiębiorstw opartych nawiedzy. Agencja Promocji Innowacji oferuje również

tworzenie platform isieci transferu wiedzy itechnologii.

Regionalne podmioty transferu sączęsto wspierane przez Agencję Promocji

Innowacji iobsługują interesy szkół wyższych iprzedsiębiorstw wdanym regionie.

Należą do nich m.in. WTT CHost, WTT Nordwestschweiz, die Alliance iW6 Mit‑

telland. Itak np.WTT CHost jest konsorcjum różnych instytucji, poświęconych

transferowi wiedzy itechnologii wregionie południowej Szwajcarii. WTT CHost

kładzie nacisk nawspieranie transferu wiedzy itechnologii (WTT) wprzemyśle

maszynowym, metalurgicznym ielektrycznym (MEM) oraz tekstylnym, ponieważ

tebranże mają duże znaczenie weksporcie południowej Szwajcarii. Znaukowego

punktu widzenia skupia się nawspieraniu mikro‑ inano‑technologii, przetwarzania

rozpowszechnionego (ubiquitous computing), atakże zarządzania innowacyjnością,

technologią itransferem.

Wkantonach Szwajcarii sązlokalizowane 23 parki naukowo‑technologiczne

(„Enabler”). Poprzez pomoc młodym przedsiębiorstwom iprzedsiębiorstwom typu

start-up, wspierają one innowacyjność iprzedsiębiorczość, oferując różne specyficzne

usługi. Należą do nich głównie zapewnienie lokalu, doradztwo iinfrastruktura. Poza

tym parki teoferują możliwość wymiany wiedzy między młodymi przedsiębiorcami

oraz partnerami. Partnerami parków sązarówno szkoły zawodowe, uniwersytety

ipolitechniki federalne, jak iprzedsiębiorstwa. Podmioty transferowe mogą być

ponadregionalne, regionalne, lecz także tematyczne izwiązane ze szkolnictwem

wyższym. (Marxt 2009).

WSzwajcarii istnieje 10 uniwersytetów, 2 federalne instytuty techniczne iwiele

szkół zawodowych, zktórych znaczna część cieszy się bardzo dobrą reputacją.

Jednym znajważniejszych instrumentów wbadaniach realizowanych przez

uniwersytety jest tworzenie priorytetów badawczych (NFS/NCCR), które sąfinan‑

sowane zbudżetu Szwajcarskiej Fundacji Nauki (SNF). Obecnie szkoły wyższe,

236

współpracując ze sobą lub działając wobrębie własnego uniwersytetu, skupiają

się wokół 20 szczególnie innowacyjnych tematów. Obejmują one m.in. genetykę,

zmiany klimatyczne, onkologię molekularną oraz regulacje handlowe (Marxt, 2009).

WSzwajcarii, oprócz szkół wyższych, zlokalizowane sąliczne, wtym wiodące

naświecie, instytuty badawcze. WGenewie znajduje się Europejska Organizacja

Badań Jądrowych (CERN), która z3000 pracowników ilicznymi obiektami bada

podstawy cząstek elementarnych. Federalny Instytut Badań iTechnologii Wody

EAWAG jest również wiodącym instytutem badawczym, który prowadzi szeroko

zakrojone badania dotyczące wody izasobów wodnych (FUS, 2011).



Najbardziej ogólnym wskaźnikiem opisującym zdolność innowacyjną gospo‑

darki jest udział nakładów wewnętrznych B+R wPKB. Wartość tego wskaźnika

wSzwajcarii wlatach 1995–2009 wahała się wgranicach 2,65−2,99% ibyła wyższa

niż wUSA, Niemczech iUE27. Wgospodarkach tych wartość tasięgnęła odpo‑

wiednio 2,79% PKB w2008 r. (USA), wNiemczech 2,78% PKB w2009 r. iwUE

1,9% PKB w2009 r. (tab. 5.10).



        











USA       

       

       

       









USA       

       

       

       











USA       

       

       

       











USA       

       

       

       

2 37

        











USA       

       

       

       











USA       

       

       

       









USA       

       

       

       













USA       

       

       

       





USA       

       

       

       

Uwagi: .. –brak danych.

Dla Szwajcarii kolumna z1995 = dane z1996, kolumna 2005 = dane za 2004.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD, EUROSTAT iWIPO.

Zdanych tabeli 5.10 wynika, że wSzwajcarii udział środków publicznych

wnakładach nabadania irozwój sięga 22,84% wydatków naB+R ogółem, co jest

kwotą relatywnie małą, gdyż dla porównania wUSA czy Niemczech udział ten

osiągnął w2008 r. odpowiednio 27,05% i28,4% wydatków naB+R ogółem. Zkolei

udział przedsiębiorstw wnakładach naB+R wSzwajcarii utrzymuje się nastabilnym

poziomie iwyniósł w2008 r. 68,10%, co jest udziałem podobnym jak wUSA czy

Niemczech. Taka struktura wydatków naB+R zdaje się cechować wysoko rozwi

‑

nięte państwa przemysłowe omocnej pozycji innowacyjnej. Także wartości innych

wskaźników opisujących zdolność innowacyjną, takich jak odsetek gospodarstw

domowych zdostępem do Internetu jako procent wszystkich gospodarstw domo

‑

wych czy też znaczenie inwestycji typu venture capital wskazują namocną pozycję

238

Szwajcarii wmiędzynarodowym porównaniu. Wtym ostatnim przypadku, udział

tego typu inwestycji jest 3‑krotnie wyższy niż wNiemczech iwyższy niż wUSA.

Oceniając pozycję innowacją warto podkreślić, iż gospodarka Szwajcarii

cechuje się wysokim wskaźnikiem liczby zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu

namilion mieszkańców, który wynosił w2007 r. 224,1, podczas gdy wUSA czy

Niemczech sięgał on odpowiednio 800,17 i581,67 (tab. 5.11). Najnowsze dane

wskazują jednak narelatywne osłabienie jej pozycji wmiędzynarodowej kon‑

kurencji, gdyż wartość tego wskaźnika wlatach 2000−2007 nie poprawiła się,

gdy tymczasem np.wUSA gwałtownie wzrosła. Jeszcze w1995 r. liczba zgłoszeń

patentowych wtrzech ww. krajach była zbliżona. Zmiany temożna częściowo

–szczególnie wprzypadku USA –wiązać zrewolucją informatyczną ipatentami

soft‑ ihardware‑owymi.



      











USA     

     

     

     











USA     

     

   

     









USA     

     

    

     

Uwagi: .. –brak danych.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD, EUROSTAT iWIPO.

Liczba zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu namldUSD nakładów naB+R

wSzwajcarii była zdecydowanie niższa do tych, jakie cechują wspomniane gospodarki

wysokorozwinięte. Wskazuje tonarelatywnie mniejszą efektywność wykorzystania

nakładów nabadania irozwój wSzwajcarii aniżeli wUSA czy Niemczech.

Na przewagi wosiągniętym poziomie innowacyjności wskazuje również wartość

wskaźnika udziału eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem,

239

która dla Szwajcarii (21,28) mieści się pomiędzy USA (26,13) aNiemcami (14.06),

jak icałą Unią Europejską ogółem (16,65)



Zasoby ludzkie topodstawowy czynnik decydujący oinnowacyjności danej

gospodarki, gdyż działalność innowacyjna −kreowanie nowych pomysłów iroz‑

wiązań − jest zawsze wytworem myśli ludzkiej (Weber, 2001).

Szwajcaria nie jest pod względem ludnościowym dużym państwem, należy

raczej do grona państw małych. Obecnie liczy blisko 8 mlnmieszkańców, co ozna‑

cza wzrost liczby mieszkańców wstosunku do 1995 r., oblisko 1 mlnosób. Nie jest

towszakże następstwem wysokich wskaźników przyrostu naturalnego, lecz przede

wszystkim dodatniej migracji netto. Szwajcaria jako państwo wyjątkowo dostatnie,

liberalne iopiekuńcze społecznie jest jednym znajbardziej pożądanych miejsc

docelowych migracji wEuropie. Aby utrzymać ten proces pod kontrolą, Szwajcaria

ma niezwykle restrykcyjne iskrupulatnie przestrzegane przepisy imigracyjne.

Dodatnie saldo migracji jest zkolei przyczyną utrzymywania się nakorzystnym

poziomie struktury ludnościowej, tj.osób wwieku produkcyjnym do populacji

ogółem. Imigranci wEuropie sązreguły pokoleniowo młodsi, jak również cechują

się wyższymi wskaźnikami dzietności. Stąd też wSzwajcarii, właśnie dzięki imi‑

grantom ipomimo jednej znajwyższych wświecie średniej długości życia udało

się utrzymać udział osób wwieku produkcyjnym nakorzystnym poziomie.

Dzięki atrakcyjności imigracyjnej wpołączeniu ze skrupulatnie przestrzeganą

polityką imigracyjną prognozy demograficzne dla Szwajcarii są− jak nakraj euro‑

pejski − bardzo korzystne. Tempo starzenia się społeczeństwa nie będzie zasad‑

niczo odbiegać od średniej światowej. Pozwoli toutrzymać kontrolę naprocesem

stabilności systemu społeczno‑gospodarczego, którego ważną składową jest relacja

ludności wwieku produkcyjnym ipoprodukcyjnym. Prognozy dla Szwajcarii −przy

założeniu utrzymania się obecnych trendów przyrostu naturalnego −sąwtym

przypadku zdecydowanie bardziej korzystne aniżeli dla Polski, gdyż w2050 r. relacja

tama wynieść dla naszego kraju 1,90, podczas gdy dla Szwajcarii 4,2.

Ważnym czynnikiem wocenie jakości kapitału ludzkiego jest poziom wykształ‑

cenia. (Weber, 2008). Wbadanym okresie Szwajcaria systematycznie umacnia

swoją pozycję, szczególnie wzakresie udziału siły roboczej zwykształceniem wyż‑

Zaprezentowany tutaj wskaźnik udziału eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogó‑

łem nie jest porównywalny ze wskaźnikami prezentowanymi wpoprzednim podrozdziale, gdyż odnosi

się do klasykacji produktów ze względu napoziom techniki. Wpoprzednim rozdziale zastosowano

metodologię odnoszącą się do poziomu techniki cechującej całe sektory.

240

szym, zpoziomu 20,7% ogółu siły roboczej w1995 r. do 29,7% w2007 r. (tab.5.12).

Zauważalny jest lekki spadek udziału osób zwykształceniem podstawowym (16,5%

w1995 r. do 15,4% w2007 r.), oraz silniejszy wprzypadku udziału osób owykształ‑

ceniu średnim (z60,2% do 54,8%). Stopień skolaryzacji osób powyżej 25 r. życia

wyniósł w2010 r. 10.3 ijest zbliżony do średniej państw OECD.





        







        





        





        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Banku Światowego Education Statistics.

Wydatki naedukację napoziomie studiów wyższych rosły wrelacji do PKB

Szwajcarii wlatach 1999−2003 zpoziomu 53,84% do 64,11%, aby następnie spaść

w2008 r. do 43,92%. Jest toznaczny spadek nakładów; porównując wszakże ich

poziom w2008 r. zinnymi państwami OECD, Szwajcaria nadal pozostaje jednym

ztrzech państw wydających najwięcej naedukację wyższą, za Danią (52%) iNor

‑

wegią (46%).



         







per capita

         







per capita

         







per capita

         

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Banku Światowego Education Statistics.

241

Obserwowane pozytywne trendy wzakresie poziomu wykształcenia społeczeństwa

znajdują korzystne odzwierciedlenie wjego wykorzystaniu, czego odzwierciedleniem

jest poziom bezrobocia. Bezrobocie wSzwajcarii należy do jednego znajniższych

wśród państw OECD; bezrobotni zwyższym wykształceniem to17,9% (2007) ogółu

bezrobotnych, co jest wartością poniżej średniej dla państw OECD. WSzwajcarii

występuje również jedynie wznikomym stopniu niezwykle bolesne zjawisko bez

‑

robocia wśród młodych, szeroko rozpowszechnione winnych wysokorozwiniętych

państwach. Jest ono najniższe (8,2% w2007) wśród państw OECD. Również aktyw‑

ność zawodowa osób młodych stoi wSzwajcarii nawysokim poziomie.

Ważnych informacji dla analizy jakości kapitału ludzkiego dostarczają wskaźniki

poziomu izmiany produktywności pracy. Wanalizie produktu krajowego brutto

(PKB) per capita, woparciu odostępne dane statystyczne można wydzielić dwa

główne czynniki wyjaśniające: rozwój produktywności pracy (nagodzinę pracy),

oraz efekt wykorzystania siły roboczej. Na podstawie tego efektu można ocenić

intensywność, zktórym praca jest wykorzystywana wprocesie produkcyjnym.

Składa się on zczterech niezależnych zmiennych: przeciętny czas pracy nazatrud‑

nionego, efekt bezrobocia, wskaźnik zatrudnienia osób narynku pracy iudział

ludności wwieku produkcyjnym wogólnej populacji (tab. 5.14).















































      

       

       

       

       

Źródło: Obliczenia własne, napodstawie: Bundesamt fur Statistik, Neuchatel.

Wporównaniu do lat90. XX w. Szwajcaria zdecydowania poprawiła wskaźniki

rynku pracy, składające się naefekt wykorzystania istniejącej siły roboczej. Na

242

rys. 5.21 widać skorelowanie wzrostu PKB iproduktywności pracy, przy czym do

2004 r. skumulowany wzrost PKB był niższy niż skumulowany wzrost produktyw‑

ności pracy. Od 2003−2004 ponownie widać szybki przyrost PKB inienadążającą

produktywność.





90.0

95.0

0.0

5.0

0.0

5.0

0.0

5.0

0.0

135.0

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Indeks PKB Przepracowane godziny Produktywność

Źródło: Bundesamt für Statistik, Neuchâtel 2011.

Podsumowaniem oceny narodowego systemu innowacji Szwajcarii jest analiza

SWOT, która wprzypadku szwajcarskiego systemu innowacji pozwoli ocenić jego

silne isłabe strony oraz stojące przed nim szanse ipotencjalne zagrożenia (tab. 5.15).





 

 

 



 



 





 

 



 

 

 

start-upspin-off

 



 



 



 



 



 

 

 



 

 





Źródło: Opracowanie napodstawie: Marxt, Brunner, 2009.

243







Analiza studium przypadku Szwajcarii pozwala napotwierdzenie hipotezy

ozwiązku pomiędzy zakumulowanymi zasobami kapitału ludzkiego iinnowacyj‑

nością akształtowaniem się długookresowych przewag wHZ. Zanalizowanych

danych wynika, że Szwajcaria jest krajem owysokiej konkurencyjności między

‑

narodowej, oczym świadczą dane dla wymiany międzynarodowej, udziału weks‑

porcie przemysłów wysokiej techniki, jak również analiza przewag względnych

wHZ. Jest towznacznym stopniu odzwierciedleniem rosnącej jakości kapitału

ludzkiego, którego udział wkreacji strumieni HZ jest wSzwajcarii coraz większy.

Rozwój Szwajcarii wostatnich 15latach udowadnia, że budowanie przewagi

konkurencyjnej opartej nawiedzy iinnowacjach może zapewnić trwały istabilny

wzrost, jak idługookresowe korzyści zuczestnictwa wmiędzynarodowym podziale

pracy. Znajduje toodzwierciedlenie wprzewagach komparatywnych whandlu

zagranicznym wprzemysłach zaawansowanych technologicznie iwykorzystujących

wysokiej jakości kapitał ludzki.

Zdoświadczeń szwajcarskich wynika, że polityka pro‑innowacyjna powinna

kłaść zrównoważony nacisk nakwestie infrastrukturalne, specjalizację naukowo‑

‑badawczą oraz kreowanie instytucji‑liderów. Ważne znaczenie ma ukierun‑

kowanie działalności podmiotów badawczych inaukowych napotrzeby rynku

iwspółpracę zprzemysłem oraz promowanie komercjalizacji wyników prac

badawczo‑rozwojowych.

Szwajcaria jest przykładem, jak wysokie nakłady naedukację wyższą –jedne

znajwyższych naświecie –przekładają się nakreowanie przewag innowacyjnych.

Na szwajcarskim rynku pracy istnieje duże zapotrzebowanie nadobrze wyeduko‑

waną siłę roboczą, szczególnie wusługach wymagających specjalistycznej wiedzy.

Szwajcaria mocno wspiera proces „nauki przez całe życie”, co ułatwia elastyczne

reagowanie nazmieniające się uwarunkowania gospodarcze. Wysokim poziomem

finansowania cieszy się także nauka, duży jest wszczególności udział funduszy

przeznaczonych nabadania podstawowe.

Pomimo że Szwajcaria pozostaje jednym zczołowych krajów świata pod wzglę‑

deminnowacyjności idziałalności badawczej, szereg analiz wskazuje napotrzebę

dalszej optymalizacji krajowego systemu innowacji, zwłaszcza wdziedzinie wdrażania

nowych osiągnięć naukowych (BCG 2008). M.in. raport „Edukacja, badania naukowe

iinnowacje 2008−2011” zawiera opracowane przez Radę Federalną wytyczne, cele

iśrodki wsparcia, mające nacelu długotrwałe zabezpieczenie ipoprawę jakości

244

badań, jak izwiększenie konkurencyjności oraz wzrostu. Precyzują one ogólne

środki polityki innowacyjnej. Przewidziane jest wspieranie transferu wiedzy

między szkołami wyższymi agospodarką, wcelu ulepszenia przyszłościowych

imożliwych do zastosowania wpraktyce projektów badawczo‑rozwojowych. Ma

być tofinansowane ze środków pochodzących ze znacznie zwiększonego budżetu

Szwajcarskiej Fundacji Nauki SNF przeznaczonego nabadania podstawowe oraz

budżetu Agencji Promocji Innowacji KTI (Marxt, 2009).



Arkadiusz Michał Kowalski

Przedmiotem tego podrozdziału jest tematyka kapitału ludzkiego oraz innowa‑

cyjności technologicznej iorganizacyjnej Irlandii wkontekście konkurencyjności

międzynarodowej gospodarki. Celem jest określenie, czy istnieje związek między

zakumulowanymi zasobami kapitału ludzkiego oraz innowacyjnością Irlandii

akształtowaniem się długookresowych przewag konkurencyjnych whandlu

zagranicznym tego państwa. Zakres czasowy badań dotyczy lat1995−2010. Jest

tobardzo interesujący okres zpunktu widzenia gospodarki Irlandii, ponieważ

wjego trakcie wkraju tym miał miejsce dynamiczny wzrost gospodarczy. Na

przełomie lat80. i90. XXwieku Irlandia była jednym znajbiedniejszych państw

Unii Europejskiej, przeżywającym ogromne problemy strukturalne, związane

zniskim eksportem, wysokim bezrobociem, ogromnym deficytem budżetowym

izadłużeniem zagranicznym. Wbadanym okresie znacząco poprawiły się wskaźniki

makroekonomiczne. Doświadczenia Irlandii pozwalają naidentyfikację korzyści

związanych zszerokim uczestnictwem państwa wsystemie gospodarki światowej

oraz nawskazanie czynników warunkujących osiągnięcie tych korzyści.



Wlatach 1995−2010 nastąpił wzrost udziału Irlandii wświatowej wymianie

handlowej, jednak dokonała się ona przede wszystkim wdrugiej połowie lat90.

XXwieku oraz wpierwszych dwóch latach nowego millenium. Eksport Irlandii

wzrósł z43,79 mldUSD w1995 r. do 118,54 mldUSD w2010 r., jednak najwyższą

wartość, wynoszącą 127,11 mldUSD, zanotowano w2008 r. Można zaobserwować

znaczący wzrost udziału Irlandii weksporcie światowym, jednak dotyczył on przede

wszystkim lat1995−2002, z0,92% do 1,39%. Wlatach późniejszych wskaźnik ten

spadał, osiągając wartość 0,96% w2010 r. Podobną dynamikę wzrostu wykazywał



irlandzki import, który wzrósł z32,32 mldUSD w1995 r. do 60,34 mldUSD

w2010 r., osiągając maksymalne wartości w2007 r. (87,05 mldUSD) oraz 2008 r.

(84,95 mldUSD). Udział Irlandii wimporcie światowym dynamicznie wzrastał

między 1995 r. (0,68%) a2001 r. (0,84%), jednak później nastąpił jego spadek do

0,49% w2010 r. Strukturę geograficzną handlu zagranicznego Irlandii wbadanym

okresie przedstawia tabela 5.16 (eksport) oraz tabela 5.17 (import).





   

       

USA        





       

        

        

        

        

        

        

        

        





       

* wraz zLuksemburgiem

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Najważniejszym rynkiem zbytu dla irlandzkich towarów jest obecnie USA.

W2010 r., eksport Irlandii narynek amerykański osiągnął wartość 27 533,55 mlnUSD,

co stanowiło 23,23% całkowitego eksportu tego kraju. Oznacza todynamiczny

wzrost roli USA jako partnera handlowego, ponieważ jeszcze w1995 r. udział ten

wynosił 8,32%. Najważniejszym krajem pod kątem eksportu Irlandii było wówczas

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii iIrlandii Północnej, zudziałem wyno‑

szącym 25,44%. Wostatnich 15latach obserwujemy jednak spadek znaczenia tego

kraju iw2010 r. wskaźnik ten spadł do 15,4%. Trzecim partnerem eksportowym

Irlandii jest Belgia (14,34% w2010 r.), anastępnie Niemcy (8,07%) iFrancja (5,03%).

246





   

       

        

USA        

        

        

        

        

        

        

        

        

        

        

        

        

        

* wraz zLuksemburgiem

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wcałym okresie 1995−2010, największym partnerem wimporcie Irlandii

pozostawała Wielka Brytania. Udział tego państwa wirlandzkim imporcie nie uległ

większym zmianom iwynosił 35,58% w1995 r., 31,3% w2000 r., 31,21% w2005 r.

oraz 32,06% w2010 r. Na drugim miejscu przez cały badany okres znajdowały

się USA, których udział wimporcie spadł z17,69% w1995 r. do 14,09% w2010 r.

Struktura geograficzna handlu zagranicznego Irlandii odzwierciedla najważniejsze

kierunki polityki zagranicznej tego państwa, do których należą: Stany Zjednoczone

–tradycyjne miejsce emigracji zarobkowej Irlandczyków oraz Unia Europejska,

zktórej priorytetowe znaczenie nadaje się dwustronnym stosunkom zWielką

Brytanią (Kowalski, 2008, s.78). Kolejni najwięksi partnerzy Irlandii wimporcie

toNiemcy (7,68% w2010 r.) oraz Chiny (5,53%). Znaczący wzrost tego wskaźnika jest

zauważalny zwłaszcza wprzypadku tego ostatniego państwa (z1,07% w1995 r.), co

odzwierciedla dokonujące się zmiany strukturalne wgospodarce światowej iawans

gospodarki chińskiej napozycję największego eksportera wświecie.

247





   

       

         

         

 



       

 



       

 



       

 



       

 





       

 



       

 



       

 



       

        

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

248





   

       

         

         

 



       

 



       

 



       

 



       

 





       

 



       

 



       

 



       

        

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

249

Zdecydowaną przewagę weksporcie Irlandii w2010 r. mają chemikalia iprodukty

pokrewne. Zauważa się dynamiczny wzrost udziału tej grupy towarów w irlandzkim

eksporcie, z19,04% w1995 r. do 58,88% w2010roku. Jest tosilnie powiązane

znapływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych wbranży chemicznej ipro‑

duktów pokrewnych, przede wszystkim pochodzenia amerykańskiego. W1995 r.,

przeważającymi towarami eksportowymi Irlandii były maszyny, urządzenia isprzęt

transportowy (34,44%), jednak ich udział stopniowo spadał, do 12,39% w2010 r.

Największy udział wtej grupie towarowej miała produkcja sprzętu elektronicznego,

m.in. maszyn biurowych ikomputerów. Wdrugiej połowie latdziewięćdziesiątych

XXwieku, Irlandia stała się wtym zakresie znaczącym centrum produkcyjnym,

zasilającym wiele państw europejskich winnowacyjne produkty. Kluczową rolę

pełniły tutakże BIZ, szczególnie amerykańskie ijapońskie, dla których Irlandia

stanowiła atrakcyjną lokalizację, m.in. ze względu nanieograniczony dostęp do

jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Inwestycje temiały bardzo

proeksportowy charakter, ponieważ niewielki rynek irlandzki nie był wstanie

stworzyć dostatecznego popytu naoferowane dobra. Od 2005 r. obserwowany jest

jednak spadek eksportu Irlandii wtej grupie produktów, przede wszystkim ze

względu nazwiększenie konkurencji ze strony państw Azji Południowo‑Wschodniej

idelokalizację produkcji korporacji transnarodowych funkcjonujących wbranży

elektronicznej ikomputerowej do tych gospodarek.

Najważniejszą grupą towarów importowanych przez Irlandię stanowią maszyny,

urządzenia isprzęt transportowy, przy czym zauważalny jest trend spadkowy

wtym zakresie, z42,04% w1995 r. do 26,55% w2010 r. Warto zauważyć, że jest

toodwrócenie tendencji wporównaniu do udziału tych towarów weksporcie.

Świadczy toostopniowym odchodzeniu gospodarki Irlandii od produkcji maszyn,

urządzeń isprzętu transportowego, przede wszystkim narzecz chemikaliów ipro‑

duktów pokrewnych.

Tabela 5.20 pokazuje zmiany struktury towarowej handlu zagranicznego

Irlandii wwybranych latach okresu 1995−2010 wg klasyfikacji OECD opartej

napoziomie technologicznym, wyróżniającej przemysły: wysokiej techniki (high

technology –HT), średnio wysokiej techniki (medium-high technology –MHT),

średnio niskiej techniki (medium-low technology –MLT) oraz niskiej techniki

(low technology –LT).

Wcałym okresie 1995−2010 Irlandia charakteryzowała się większym udziałem

eksportu wprzemysłach wysokiej oraz średnio wysokiej techniki wporównaniu

do całej gospodarki światowej, co wpozytywny sposób świadczy ozaawansowaniu

technologicznym tego kraju. Szczególny wzrost eksportu nastąpił wgrupie towarowej

przemysłów średnio wysokiej techniki, z40,35% w1995 r. (odpowiednio 36,96% dla



   

       

         

 



       

 



       

 



       

 



       

 





       

 



       

 



       

 



       

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.



całego świata) do 57,09% w2010 r. (39,73% dla całego świata). Największy spadek

dotyczył natomiast grupy towarowej przemysłów niskiej techniki, z18,5% w1995 r.

(15,9% dla całego świata) do 7,13% (12,14% dla całego świata). Zmiany struktury

towarowej handlu zagranicznego Irlandii wlatach okresu 1995−2010 wgklasyfikacji

WIFO opartej nastopniu wykorzystania materialnych iniematerialnych nakła‑

dów wprocesie wytwórczym, wyróżniającej przemysły: podstawowe (mainstream

manufacturing –MM), pracochłonne (labour-intensive industries –LI), kapitało‑

chłonne (capital-intensive industries –CI), oparte nabadaniach (technology-driven

industries –TDI) oraz oparte namarketingu (marketing-driven industries –MDI),

przedstawiono wtabeli 5.21.







   

       

        





       





       

        

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.









   

       

        

        

        





       





       

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.



Dane statystyczne dotyczące struktury towarowej eksportu wg klasyfikacji

WIFO, opartej nastopniu wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów

wprocesie wytwórczym, potwierdzają wysokie zaawansowanie technologiczne

gospodarki Irlandii. Eksport tego kraju opiera się przede wszystkim naprzemysłach

opartych namarketingu, których udział wzrósł z46,06% w1995 r. (wporównaniu do

29,74% dla całego świata) do 61,21% w2010 r. (odpowiednio 31,27% dla całego świata).

Istotne znacznie wstrukturze towarowej eksportu Irlandii mają także przemysły

kapitałochłonne (22,4% w2010 r. wporównaniu do 11,04% w1995 r.) oraz oparte

nabadaniach (10,22% w2010 r. wporównaniu do 31,2% w1995 r.). Najniższy udział

mają natomiast przemysły podstawowe (4,40% dla Irlandii wporównaniu do 21,10%

dla całego świata w2010 r.) oraz pracochłonne (odpowiednio 1,78% oraz 12,44%).

Dane statystyczne dotyczące zmian struktury towarowej handlu zagranicznego

wwybranych latach okresu 1995−2010 wg klasyfikacji WIFO opartej napoziomie

kwalifikacji siły roboczej (Peneder, 1999), wyróżniającej przemysły wykorzystujące:

wysokokwalifikowanych pracowników (high skills –HS), średnio wykwalifiko‑

wanych pracowników umysłowych (medium/white collar skills –MW), średnio

wykwalifikowanych pracowników fizycznych (medium/blue collar skills –MB) oraz

pracowników oniskich kwalifikacjach (low skills –LS) przedstawia tabela 5.22.









   

       





       









       









       





       

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wstrukturze towarowej eksportu Irlandii większe znaczenie, wporównaniu

zcałą gospodarką światową, odgrywają przemysły wykorzystujące wysokokwali

‑



fikowanych pracowników (16,83% wIrlandii wporównaniu do 11,73% dla świata

w2010 r.) oraz średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych (odpo‑

wiednio 57,09% oraz 39,73%). Największa zmiana wlatach 1995−2010 dotyczyła

spadku irlandzkiego eksportu wprzemysłach opartych napracownikach oniskich

kwalifikacjach z18,5% do 7,13% oraz wzrostu eksportu wprzemysłach opartych

naśrednio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych z40,35% do 57,09%.

Potwierdza tostopniowe unowocześnianie struktury gospodarki Irlandii wbada

‑

nym okresie, objawiające się większym niż wprzypadku całego świata wzrostem

znaczenia poziomu kwalifikacji siły roboczej wstrukturze towarowej handlu

zagranicznego oraz świadczy owysokim wykorzystaniu kapitału ludzkiego.

Neoklasyczne teorie handlu zagranicznego przewidują, że dana gospodarka

specjalizuje się wprodukcji ieksporcie produktów, wktórych ma przewagę kom‑

paratywną. Wtabeli 5.23 przedstawiono kształtowanie się przewag komparatyw‑

nych whandlu zagranicznym (RCA) Irlandii według klasyfikacji OECD opartej

napoziomie technologicznym.







        

        





       





       

        

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Przez cały okres 1995−2010 Irlandia miała przewagi względne wprzemysłach

wysokiej oraz średnio wysokiej techniki. Szczególnie szybki wzrost wskaźnika

ujawnionych przewag komparatywnych obserwujemy wodniesieniu do przemy‑

słów średnio‑wysokiej techniki, z0,1349 w1995 r. do 0,8310 w2010 r. Od 2007 r.,

Irlandia charakteryzuje się natomiast brakiem przewagi względnej wprzemysłach

niskiej techniki, dla których wskaźnik RCA spadał zpoziomu –0,0961 do –0,2776

w2010 r. Wkolejnej tabeli przedstawiono kształtowanie się przewag kompara‑

tywnych (RCA) whandlu zagranicznym Irlandii wg klasyfikacji WIFO opartej

nastopniu wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie

wytwórczym.









        

        

        

        





       





       

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Irlandia posiada przewagi komparatywne wprzemysłach opartych nabada‑

niach oraz kapitałochłonnych. Wzakresie przemysłów opartych nabadaniach RCA

przyjmowało wartości większe od 0 wciągu całego badanego okresu, przy czym

wskaźnik ten wzrósł z0,1641 w1995 r. do 0,5907 w2010 r. Brak przewag kompa

‑

ratywnych występował zkolei wprzemysłach podstawowych ipracochłonnych,

aod 2007 r. także opartych namarketingu.









       







       









       









       







       

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.



Ocena przewag wHZ według klasyfikacji przemysłów opartej napoziomie kwalifi‑

kacji siły roboczej pokazuje, że w2010 r. Irlandia miała największe przewagi względne

wprzemysłach opartych naśrednio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych,

anastępnie napracownikach wysoko wykwalifikowanych. Szczególnie dynamicznie

wzrastał wskaźnik RCA dla przemysłów opartych naśrednio wykwalifikowanych

pracownikach umysłowych, z0,1349 w1995 r. do 0,2819 w2000 r. inastępnie do

0,8312 w2010 r. Dla przemysłów opartych napracownikach oniskich kwalifikacjach,

wskaźnik ten osiągał dodatnie wartości do 2006 r., natomiast od 2007 r. Irlandia nie

ma przewagi komparatywnej whandlu zagranicznym wtej grupie przemysłów.

Potwierdza tocoraz większe zaawansowanie technologiczne irlandzkiej gospodarki

irosnącą specjalizację wdziałalności gospodarczej owyższej wartości dodanej.

We współczesnej gospodarce światowej, przewaga komparatywna nie jest

jedynym ani podstawowym warunkiem istnienia międzynarodowej specjalizacji

iwymiany handlowej. Zmiany wzakresie osiąganych przez różne gospodarki

przewag konkurencyjnych dla różnych przemysłów mogą być pośrednio związane

ze wzrostem handlu wewnątrzgałęziowego (intra-industry trade –IIT).

W2010 r. handel wewnątrzgałęziowy Irlandii charakteryzował się największą

intensywnością wprzemysłach: niskiej techniki (IIT = 0,8037), anastępnie średnio

niskiej techniki (IIT = 0,6284), wysokiej techniki (IIT = 0,4588) oraz średnio wysokiej

techniki (IIT = 0,3629). Wzrost wskaźnika IIT miał miejsce jedynie wprzemyśle

niskiej techniki: z0,6916 w1995 r. do 0,7072 w2000 r. inastępnie do 0,8037 w2010 r.

Jednocześnie zauważalny jest stały spadek wskaźnika IIT dla przemysłów wysokiej

techniki średnio wysokiej (z0,7528 w1995 r. do 0,7135 w2000 r. i0,4588 w2010 r.),

średnio wysokiej techniki (z0,7841 w1995 r. do 0,6675 w2000 r. i0,3629 w2010 r.)

oraz średnio‑niskiej techniki (z0,9155 w1995 r. do 0,7179 w2000 r. inastępnie

do 0,6284 w2010 r.), co świadczy opogarszającej się konkurencyjności Irlandii

whandlu międzynarodowym.







        

        





       

        

        

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.



W2010 r. największe rozmiary handlu wewnątrzgałęziowego Irlandii wg

klasyfikacji WIFO opartej nastopniu wykorzystania materialnych iniematerial‑

nych nakładów wprocesie wytwórczym występowały wprzemysłach opartych

namarketingu. Ponadto, dla tej grupy towarów można zaobserwować najbardziej

dynamiczne zmiany wskaźnika IIT wbadanym okresie. Wzrastał on zpoziomu

0,4957 w1995 r. do 0,5738 w2000 r. i0,9144 w2009 r., poczym nastąpił niewielki

jego spadek do 0,8623 w2010 r. Drugie miejsce pod względem rozmiarów handlu

wewnątrzgałęziowego Irlandii w2010 r. miały przemysły podstawowe (IIT = 0,7280).

Należy zwrócić uwagę nazmiany handlu wewnątrzgałęziowego wprzemysłach

kapitałochłonnych, dla których wskaźnik IIT spadł zpoziomu 0,9292 w1995 r. do

0,5039 w2000 r., następnie wzrósł do 0,6713 w2008 r., poczym zmniejszył wartość

do 0,5589 w2010 r. oraz wprzemysłach opartych nabadaniach, dla których wskaź‑

nik IIT spadł zpoziomu 0,7703 w1995 r. do 0,6205 w2005 r., anastępnie wzrastał

do 0,6820 w2007 r., poczym jego rozmiary uległy ponownemu zmniejszeniu do

0,4399 w2010 r.









        

        

        

        

        

        

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Kolejna klasyfikacja handlu oparta jest napoziomie kwalifikacji siły roboczej.

W2010 r. handel wewnątrzgałęziowy Irlandii był najbardziej intensywny wprzemy‑

słach opartych napracownikach oniskich kwalifikacjach. Współczynnik IIT dla tej

grupy towarów wzrastał z0,6916 w1995 r. do 0,8789 w2007 r., poczym nastąpił jego

spadek do 0,8037 w2010 r. Istotne znaczenie miał także handel wewnątrzgałęziowy

wprzemysłach opartych naśrednio wykwalifikowanych pracownikach fizycznych,

przy czym wartość IIT spadł z0,9155 w1995 r. do 0,6284 w2010 r. Największy

spadek rozmiarów handlu wewnątrzgałęziowego Irlandii nastąpił wprzypadku

przemysłów opartych naśrednio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych,

z0,7841 w1995 r. do 0,6675 w2000 r. inastępnie do 0,3629 w2010 r. Współczynnik



IIT spadał także dla przemysłów opartych napracownikach wysoko wykwalifiko‑

wanych z0,7528 w1995 r. do 0,7135 w2000 r. i0,4588 w2010 r., przy czym wlatach

2005−2007 nastąpił jego tymczasowy wzrost z0,6234 do 0,6957 (tab. 5.28).







        





       









       









       





       

Źródło: Opracowano napodstawie: United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wogólnym ujęciu, zaważany jest spadek wartości rozmiarów handlu wewnątrz‑

gałęziowego Irlandii, przede wszystkim wprzemysłach zaawansowanych techno‑

logicznie, co jest przejawem niskiej specjalizacji wewnątrzgałęziowej whandlu

zagranicznym dobrami zaawansowanymi technologicznie. Należy jednak zwrócić

uwagę, że zuwagi nawyspiarskie pochodzenie Irlandia, wporównaniu do np.takich

państw Europy Zachodniej, jak Niemcy, Francja lub Holandia, jest zaliczana do

gospodarek peryferyjnych (np.względem strefy euro), które zreguły charakteryzują

się niższymi rozmiarami handlu wewnątrzgałęziowego.



Instytucje kształtujące politykę naukową, innowacyjną iedukacyjną wIrlandii

można podzielić na2 podstawowe grupy: podmioty odpowiadające za przygoto‑

wanie kierunków strategicznych tej polityki oraz organizacje odpowiedzialne za

jej wdrażanie, wtym rozdział wjej ramach środków finansowych (Pontikakis,

McDonnell, Geoghegan, 2006). Odpowiedzialność za przygotowanie założeń stra‑

tegicznych polityki spoczywa nakilku organizacjach naszczeblu ministerialnym,

współpracujących pod kierunkiem rządowego Podkomitetu ds. Nauki iTechnologii



(The Cabinet Sub-Committee on Science and Technology). Głównym podmiotem

zajmującym się prowadzeniem polityki innowacyjnej jest Ministerstwo Pracy,

Przedsiębiorstw iInnowacji (Department of Jobs, Enterprise and Innovation), które

za pośrednictwem Biura Nauki, Technologii iInnowacji (The Office of Science,

Technology and Innovation –OSTI) koordynuje prace Międzyresortowego Komi‑

tetu Nauki, Techniki iInnowacji (Inter-Departmental Committee (IDC) for Science,

Technology and Innovation). Biuro OSTI jest odpowiedzialne za rozwój, promocję

ikoordynację irlandzkiej polityki wzakresie innowacji, nauki itechnologii, atakże

koordynowanie wpływu Irlandii nakształtowanie polityki Unii Europejskiej wtych

obszarach, włączając wtobudowanie Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European

Research Area). Funkcjonowanie tego podmiotu jest oparte nazałożeniu, że bada‑

nia, rozwój technologiczny iinnowacje (research, technological development and

innovation –RTDI) napoziomie krajowym imiędzynarodowym mają kluczowe

znaczenie dla konkurencyjności izatrudnienia, ainwestycje publiczne wRTDI

sąpriorytetem narodowym.

Prace OSTI obejmują wszystkie aspekty narodowego systemu innowacji Irlandii

iuczestnictwa tego kraju wmiędzynarodowych programach B+R.Podmiot ten

współpracuje zForfás, czyli zespołem doradczym do spraw rozwoju gospodarczego,

przemysłu, innowacyjności, nauki inowych technologii. Wwypracowywaniu kie‑

runków strategicznych polityki innowacyjnej, udział biorą także: Biuro Głównego

Doradcy Naukowego (Office of the Chief Scientific Adviser) oraz Rada Doradcza

ds. Nauki, Technologii iInnowacji (Advisory Council for Science, Technology and

Innovation). Biuro OSTI jest również odpowiedzialne za koordynowanie ifinanso‑

wanie szerokiego wachlarza programów realizowanych za pośrednictwem różnych

agend wykonawczych, zktórych najważniejsze znaczenie odgrywają:

–

Irlandzka Fundacja Nauki (Science Foundation Ireland –SFI), wspierająca

akademickich naukowców izespoły badawcze, zwłaszcza wdziedzinach:

1) biotechnologii,

2) technologii informacyjnych ikomunikacyjnych (ICT),

3) zrównoważonej energii ienergooszczędnych technologii.

–

Enterprise Ireland, która jest agencją rządu irlandzkiego zajmującą się wspiera‑

niemmałych iśrednich przedsiębiorstw irlandzkich wpięciu głównych obszarach

działalności: inwestycjach wbadania, innowacyjności, produktywności, pomocy

wrozwoju firm ieksporcie. Organizacja tastanowi globalną sieć składającą się

zcentrali wDublinie, 13 biur regionalnych wIrlandii oraz ponad trzydzieści

Sekcji Handlowych działających przy Ambasadach, wtym wWarszawie.

–

Irlandzka Agencja Rozwoju Przemysłu (Industrial Development Agency Ireland

–IDA-Ireland), zajmująca się promocją bezpośrednich inwestycji zagranicznych



wIrlandii. Agencja taodgrywa kluczową rolę wukierunkowaniu działalności

korporacji transnarodowych wtym kraju wstronę innowacyjności. Przykła

‑

dowym instrumentem wtym zakresie jest „System Dotacji naDziałalność

B+R” (R&D Capability Grant Scheme), który miał nacelu zachęcenie korporacji

transnarodowych do lokalizowania centrów B+R wfiliach irlandzkich.

Wdziedzinie polityki edukacyjnej Irlandii, kluczowym podmiotem jest Mini‑

sterstwo Edukacji iUmiejętności (Department of Education and Skills). Jednym zjego

celów strategicznych jest zapewnienie bardzo dobrych możliwości dla rozwoju nauki,

badań iinnowacji wszkolnictwie wyższym (Department of Education and Skills

Statement of Strategy 2011−2014, s.5). Ministerstwo tokoordynuje prace Irlandzkiej

Rady ds. Badań Naukowych wDziedzinie Nauk Ścisłych, Inżynierii iTechnologii

(The Irish Research Council for Science, Engineering & Technology –IRCSET), której

członkami sądoświadczeni naukowcy iprzedstawiciele przemysłu. Rada tadziała

narzecz rozwoju kapitału ludzkiego, który stanowi ważny element narodowego

systemu innowacji Irlandii, m.in. przez finansowanie badań naukowych wramach

przygotowywanych nauczelniach wyższych prac magisterskich, doktorskich ipost‑

‑doktorskich. Przy wyborze wspieranych projektów priorytetowo sątraktowane

odkrywcze badania, których celem jest tworzenie nowych koncepcji, wynalazków

iinnowacji, które sąprowadzone we współpracy między nauką aprzemysłem.

Wfunkcjonowaniu narodowego systemu innowacji Irlandii ogromne znacze

‑

nie odgrywają instytucje pośredniczące, których celem jest ułatwianie przepływu

informacji, wiedzy itechnologii między jednostkami naukowymi asektorem

przemysłu. Wspieranie parków, inkubatorów technologicznych oraz klastrów

innowacyjnych jest ważnym elementem polityki rozwoju gospodarczego Irlandii.

Szczególny nacisk jest kładziony narozwój „parków sztandarowych” wmiejscach

nazwanych wrotami (gateways) oraz powstanie wnich wiodących wświecie klastrów

działalności naukowo‑badawczej. Koncepcja tapochodzi zNarodowej Strategii

Przestrzennej Irlandii nalata 2002–2020 (Government of Ireland, 2002, s.10–15),

której jednym zgłównych celów jest rozwój lokalnych ośrodków, tzw.rdzeni

(hubs) iwrót (gateways), rozmieszczonych naterenie całego kraju ipozostających

wścisłym powiązaniu ze sobą. Podstawą podejmowanych działań jest założenie,

że umiejętne zintegrowanie technologii, nauki ibiznesu wtych ośrodkach jest

kluczem do konkurencyjności iinnowacyjności gospodarki. Najważniejsze „siły

napędowe” wzrostu gospodarczego Irlandii topięć silnie rozwiniętych ośrodków

miejskich tego państwa:

– Dublin, który został uznany za międzynarodowe „wrota” Irlandii, stanowiący

ważne centrum nauki, rozwoju technologicznego iinnowacyjności. Funkcjonują

tam różne instytucje pośredniczące, m.in. Park Biznesowo‑Technologiczny



wBlanchardstown (Blanchardstown Business & Technology Park) lub Kole‑

gialny Park Biznesowo‑Technologiczny wClonshaugh (Clonshaugh College

Business & Technology Park),

– Cork, gdzie naprzestrzeni 32 hektarów zlokalizowany jest Park Biznesowo

‑

‑Technologiczny Cork (Cork Business & Technology Park), ściśle współpracu‑

jący m.in. zUniwersytetem wCork (University College Cork) and Instytutem

Technologii Cork (Cork Institute of Technology),

– Limerick/Shannon, stanowiące innowacyjny iszybko rozwijający się ośrodek

gospodarczy, oparty m.in. oNarodowy Park Technologiczny spółki Shannon

Development (The Shannon Development owned National Technology Park).

Działania Shannon Development sąskoncentrowane nawspieraniu rozwoju

sieci wymiany wiedzy wregionie, promocji strefy bezcłowej wShannon (Shan-

non Free Zone), zapewnieniu optymalnych warunków dla funkcjonowania

przemysłu oraz wspieraniu kluczowych projektów innowacyjnych,

– Galway, gdzie naprzestrzeni 38 hektarów zlokalizowany jest Park Biznesowo

‑

‑Technologiczny Parkmore (Parkmore Business & Technology Park),

–

Waterford, gdzie naprzestrzeni 28 hektarów zlokalizowany jest Park Biznesowo‑

‑Technologiczny Waterford (Waterford Business & Technology Park).

Do wymienionych powyżej silnie rozwiniętych ośrodków miejskich dodano

cztery nowe, wktórych m.in. za pośrednictwem agencji IDA‑Ireland rozwijane

sąparki biznesowo‑technologiczne:

–

Letterkenny, znajdujące się napółnocnym zachodzie Regionu Granicznego

(Border), wpobliżu Derry, drugiego największego miasta Irlandii Północnej,

gdzie naprzestrzeni 44 hektarów zlokalizowany jest Park Biznesowo‑Techno

‑

logiczny Letterkenny (Letterkenny Business & Technology Park),

–

Dundalk, usytuowane nawschodzie Regionu Granicznego (Border), nakoryta‑

rzu komunikacyjnym między Dublinem aBelfastem, wktórym naprzestrzeni

37hektarów utworzono Park Biznesowo‑Technologiczny Dundalk (Dundalk

Business & Technology Park),

–

trójkąt usytuowany wRegionie Środkowym (Midlands), wskład którego wcho‑

dzą następujące ośrodki: Athlone, wktórym zlokalizowany jest 40 hektarowy

Park Biznesowo‑Technologiczny Athlone (Athlone Business & Technology Park),

Mullingar wktórym znajduje się 27 hektarowy Park Biznesowo‑Technologiczny

Mullingar (Mullingar Business & Technology Park) oraz Tullamore, wktórym

utworzono 31 hektarowy Park Biznesowo‑Technologiczny Tullamore (Tullamore

Business & Technology Park),

–

Sligo, wRegionie Zachodnim (West), gdzie naprzestrzeni 42 hektarów zlokalizo‑

wany jest Park Biznesowo‑Technologiczny Sligo (Sligo Business & Technology Park).

260

Wdrażanie Narodowej Strategii Przestrzennej odbywa się przy silnym wsparciu

finansowym wramach Narodowego Planu Rozwoju nalata 2007−13 (Government

of Ireland, 2007), wszczególności przez Fundusz narzecz Innowacji (Gateways

Innovation Fund), wykorzystywany do budowania zdolności wdziedzinie B+R

iinnowacyjności wwyznaczonych ośrodkach.

Jednym zkluczowych typów podmiotów wnarodowym systemie innowacji

Irlandii sąuniwersytety iośrodki badawcze. Najważniejszym ośrodkiem naukowym

wIrlandii jest Dublin, gdzie funkcjonują światowej klasy uczelnie wyższe, takie

jak Dublin Institute of Technology, Trinity College Dublin, Uniwersytet wDublinie

(University College Dublin) oraz Uniwersytet Miejski wDublinie (Dublin City Univer-

sity). Ważne znaczenie mają także krajowe Ośrodki Nauki, Inżynierii iTechnologii

(Centres for Science, Engineering and Technology –CSET), finansowane dotacjami

Irlandzkiej Fundacji Nauki. Skupiają one naukowców iinżynierów zprzedsiębiorstw

krajowych iwielonarodowych.

Podmioty prywatne wnarodowym systemie innowacyjnym Irlandii, zajmujące

się praktyczną działalnością innowacyjną, można podzielić nadwie podstawowe

grupy:

Korporacje transnarodowe, podejmujące bezpośrednie inwestycje zagraniczne

wIrlandii, wwiększości wsektorach wysokiej techniki, zsilną dominacją dwóch

branż: ICT ibiotechnologii. Koncentracja zasobów przedsiębiorstw wielona‑

rodowych wtych sektorach zapewniła Irlandii uzyskanie unikalnej przewagi

konkurencyjnej narynku światowym. Większość produkowanych technologii

jest napędzana przez popyt spoza Irlandii. Wśród zagranicznych producentów

technologii iinnowacji narynku irlandzkim dominują firmy amerykańskie,

poszukujące szczególnych korzyści lokalizacji, takich jak bliskość geograficzna

inieograniczony dostęp do jednolitego rynku UE oraz wspólna spuścizna

kulturowa ijęzykowa. Korzyści te, wpołączeniu zkorzystniejszym systemem

podatkowym oraz wykwalifikowanymi zasobami ludzkimi iefektywnymi

instytucjami wIrlandii, zapewniło temu państwu przewagę komparatywną

wporównaniu do gospodarek opodobnych zasobach (Pontikakis, McDonnell,

Geoghegan, 2006, s.49).

Przedsiębiorstwa krajowe, które charakteryzują się mniejszym poziomem inno‑

wacyjności wporównaniu zfirmami zagranicznymi. Jest tobardziej związane

zcharakterem prowadzonej przez nie działalności, anie wewnętrznej niechęci

do innowacji, ponieważ funkcjonują one przede wszystkim wsektorach pra‑

cochłonnych (np.produktów spożywczych, napojów iwyrobów tytoniowych)

(Barry, 2005). Dla tych firm krajowych, które podejmują wyzwanie zwięk‑

szania poziomu innowacyjności działalności, podstawowym sposobem jest

261

rekombinacja istniejących produktów iprocesów, awięc wdrażanie innowacji

naśladowczych (Pontikakis, McDonnell, Geoghegan, 2006, s.50).

Wyszczególnienie dwóch podstawowych rodzajów podmiotów prywatnych

wnarodowym systemie innowacji Irlandii należy rozpatrywać natle dualizacji

struktury przemysłu wtym państwie, charakteryzującym się występowaniem

silnego, nowoczesnego sektora przedsiębiorstw zagranicznych natle słabej roz‑

winiętego, tradycyjnego sektora krajowego, niezaangażowanego wprodukcję

zużyciem nowoczesnych technologii. Podstawowe znaczenie dla innowacyjności

gospodarki irlandzkiej mają korporacje transnarodowe, jednak wpływ ten jest

częściowo ograniczony przez fakt, że wwiększości przypadków nie sąone wsilny

sposób osadzone wnarodowym systemie tego państwa (Roper, 2004). Wyraża się

towniskim stopniu integracji firm zagranicznych zpodmiotami gospodarczymi

inaukowymi wIrlandii iich słabymi powiązaniami zgospodarką kraju. Oile

zachęty fiskalne sąskutecznym czynnikiem przyciągającym przedsiębiorstwa wie‑

lonarodowe, towywierają one ograniczony wpływ nastymulowanie współpracy

zfirmami krajowymi, m.in. wdziedzinie działalności innowacyjnej. Mechanizm

ten dotyczy wszczególności branż wysokich technologii, wktórych korporacje

transnarodowe starają się chronić swoją przewagę technologiczną (Louri, Loufir,

Papanastassiou, 2002).

Ważnym elementem narodowego systemu innowacji wIrlandii sąklastry, które

zjednej strony zwiększają atrakcyjność lokalizacyjną dla bezpośrednich inwestycji

zagranicznych, azdrugiej stwarzają lokalnym przedsiębiorstwom nowe możliwości

eksportu narynki zagraniczne (Kowalski, 2011). Rozwój klastrów irlandzkich ma

miejsce przede wszystkim wtrzech obszarach:

1) ICT, zsilną koncentracją wokół Dublina (wktórych funkcjonują m.in. Intel,

IBM, Microsoft), Limerick (Dell, Analog Devices) iCork (Apple Computer,

EMC), atakże wmniejszym zakresie Galway (Nortel, SAP) iDundalk (Xerox),

sektora (bio) farmaceutycznego, obejmującego branże: farmaceutyczną, biotech‑

nologiczną iurządzeń medycznych, zsilną koncentracją wokół Dublina (Johnson

Diversey, Pfizer, Wyeth), Cork (Pfizer, GlaxoSmithKline, Johnson & Johnson)

iGalway (Baxter Healthcare, Boston Scientific),

3) usług międzynarodowych (internationally traded services), których centrum

znajduje się wDublinie, gdzie siedziby mają takie korporacje, jak Google, Yahoo,

Ebay, Merrill Lynch czy Citibank.

262



Orozwoju technologicznym Irlandii wbadanym okresie świadczy wzrost

udziału nakładów wewnętrznych naB+R ogółem wPKB, wszczególności między

2000 r. (1,11%) a2010 r. (1,79%). Należy zwrócić uwagę nakorzystną strukturę tych

wydatków, polegającą natym, że większość znich jest finansowana przez sektor

przemysłowy, co zapewnia ich większą efektywność. Pomimo, że ponad połowa

nakładów naB+R ogółem wPKB jest finansowana przez przemysł, tonegatywną

tendencją jest stałe zmniejszanie się tej relacji, z67,35% w1995 r. do 51,2% w2009 r.

Odnotowano natomiast wzrost odsetka nakładów wewnętrznych naB+R finanso‑

wanych przez rząd z22,55% w1995 r. do 31,35% w2009 r. Jest tozjawisko negatywne

wkontekście poziomu innowacyjności gospodarki Irlandii, ponieważ wyniki prac

B+R finansowanych ze źródeł publicznych znajdują mniejsze zastosowania komer‑

cyjne isłabo przekładają się nawdrażanie innowacji (tab. 5.29).



     

 



    

 



    

 



    

 



    

 



    

 



   

 



    

 venture capital     

 



    

 



    

Źródło: Na podstawie: dla wskaźników 1–6 i9–10: baza danych Organizacji Współpracy Gospodarczej iRozwoju

(Organization for Economic Co-operation and Development, OECD): OECD.Stat, dla wskaźników 7–8: Eurostat

Statistics Database (tsiir080).

263

Ozwiększeniu zdolności innowacyjnych Irlandii świadczy dynamiczny wzrost

odsetka gospodarstw domowych zdostępem do Internetu wrelacji do wszystkich

gospodarstw domowych, z20,4% w2000 r. do 66,67% w2009 r. Upowszechnienie

Internetu było jednym zkluczowych czynników rozwoju usług biznesowych ifinan

‑

sowych narynku irlandzkim. Ważne znaczenie dla zdolności innowacyjnej Irlandii

wbadanym okresie miał także dynamiczny przyrost udziału zasobów ludzkich dla

nauki itechniki liczbie aktywnej zawodowo ludności, z28,9% w1995 r. do 42,1%

w2009 r. Negatywnie należy ocenić natomiast niewielkie inwestycje wkapitał podwyż‑

szonego ryzyka (venture capital) (0,02% PKB w2009 r.), który wwielu rozwiniętych

gospodarkach jest efektywnym źródłem finansowania działalności innowacyjnej.

Oceniając pozycję innowacyjną Irlandii trzeba odnotować spadek udziału

zatrudnienia wsektorach przemysłowych wysokiej iśrednio wysokiej techniki

wzatrudnieniu ogółem z7,44% w1997 r. do 5,24% w2008 r. oraz wzrost udziału

zatrudnienia wwiedzochłonnych sektorach usługowych wzatrudnieniu ogółem

z29,38% w1997 r. do 36,22% w2008 r. Ponadto wIrlandii następował stały spa

‑

dek liczby zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu na1 mldUSD wydatków naB+R

z0,74 w1997 r. do 0,39 w2010 r. oraz zmniejszenie liczby zgłoszeń patentowych

wprzeliczeniu namilion mieszkańców z243,09 w2000 r. do 163,57 w2010 r., co

może świadczyć ozmniejszającej się efektywności prac B+R.



       

 







      

 







      

 





      

 





      

 





      

Źródło: Opracowanie na podstawie: dla wskaźników 1, 2 i5: Eurostat Statistics Database (tsc00011), (tsc00012),

(tsiir160), dla wskaźników 3–4: bazy danych Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual

Property Organization − WIPO).

264

Irlandia charakteryzuje się wysokim udziałem eksportu produktów wysokiej

techniki weksporcie ogółem. Wciągu całego badanego okresu, wskaźnik ten

przyjmował najwyższe wartości wśród wszystkich państw członkowskich Unii

Europejskiej, oprócz Luksemburga (od 2004 r.) oraz Cypru iMalty, przyjętych do

UE w2004 r. Było tozwiązane zproeksportowym charakterem bezpośrednich

inwestycji zagranicznych wsektorach wysokiej techniki narynku irlandzkim,

przede wszystkim wbranży komputerowej oraz farmaceutycznej. Po 2000 r.

obserwujemy jednak wIrlandii spadek udziału eksportu produktów wysokiej

techniki weksporcie ogółem, co jest związane m.in. zprzenoszeniem części

działalności produkcyjnej korporacji międzynarodowych narynki wschodzące,

przede wszystkim do Chin.



Wysokiej jakości kapitał ludzki stanowił jedną zpodstawowych przyczyn

szybkiego rozwoju gospodarczego Irlandii. Dostępność wykwalifikowanej, anglo‑

języcznej siły roboczej odgrywała szczególnie istotną rolę wprzyciąganiu bezpo‑

średnich inwestycji zagranicznych wcharakteryzujących się wysoką wartością

dodaną branżach opartych nanowoczesnych technologiach, wszczególności ICT

oraz farmaceutycznej ibiotechnologicznej. Irlandia jest jednak gospodarką małą,

którą zamieszkuje około 4,5 milionów osób. Jednakże należy zwrócić uwagę, że

wbadanym okresie następował wniej stały wzrost liczby ludności. Przyczyną była

jedna znajwiększych wEuropie stopa przyrostu naturalnego oraz imigracja. Napływ

ludności zzagranicy oznacza odwrócenie występującego do lat80. XXwieku zja‑

wiska znaczącej emigracji zIrlandii, wszczególności do Wielkiej Brytanii iStanów

Zjednoczonych. Od lat90. XXwieku, Irlandia jest miejscem przyciągającym siłę

roboczą, wszczególności osoby owysokich kwalifikacjach zawodowych.

Dane ztabeli 5.31 potwierdzają wzrost zasobów siły roboczej wIrlandii,

z1 466 tysięcy osób w1995 r. do 2 239 tysięcy osób w2009 r. Wskazują one także

narosnącą jakość kapitału ludzkiego wbadanym okresie, co wyraża się wzrostem

udziału siły roboczej zwykształceniem wyższym z29,04% w1998 r. do 33,3%

w2007 r., atakże siły roboczej zwykształceniem średnim z31,8% w1995 r. do

34,2% w1998 r., anastępnie do 38,4% w2007 r. Odbywało się tokosztem spadku

udziału siły roboczej zwykształceniem podstawowym z43,6% w1995 r. do 24,4%

w2007 r. Oznacza to, że coraz więcej osób podejmuje dalsze kształcenie poukoń

‑

czeniu szkoły podstawowej.





          





         







         







         







         







         







         









         





         

Źródło: Dane Banku Światowego, baza Education Statistics (EdStats), plik WB_HC_Extracts.xls

Wzwiązku zdużym znaczeniem wykształcenia ludności dla konkurencyjności

gospodarki, Irlandia przykłada coraz większą wagę do inwestowania wkapitał

ludzki. Wyraża się towe wzroście udziału wydatków naedukację wPKB nakażdym

poziomie kształcenia: napoziomie studiów wyższych z29,04% PKB w1998 r. do

32,42% PKB w2008 r., napoziomie szkoły średniej z17,25% PKB w1998 r. do 27,24%

PKB w2008 r. oraz napoziomie podstawowym z11,44% PKB w1998 r. do 18,38%

PKB w2008 r. Korzystne trendy pod kątem wykształcenia siły roboczej wIrlandii

potwierdza także wskaźnik dotyczący średniej liczby latnauki osób wwieku powyżej

25lat, który wzrastał z10,9 w1995 r. do 11,62 w2010 r. Wtabeli 5.32 przedstawiono

dane dotyczące poziomu wykorzystania kapitału ludzkiego wIrlandii.

Na wykorzystanie zasobów siły roboczej wIrlandii wskazują też zmiany stopy

bezrobocia, która wszybkim tempie spadła z12% w1995 r. do 4,3% w2000 r.,

anastępnie nieznacznie wzrosła do 4,6% w2007 r., poczym dynamicznie zwięk‑

szyła się do poziomu 11,7% w2009 r. Podobny trend odnotowano wprzypadku

266

stopy bezrobocia wśród młodzieży. Wlatach 1995–2000 spadła ona z19% do 6,5%,

anastępnie wzrosła do 9,1% w2007 r. i24,3% w2009 r. Aktywność zawodowa

osób wwieku 25−24lata wzrastała zpoziomu 36,4% w1995 r. do 49,7% w2006 r.,

anastępnie spadła do 40,1% w2009 r.



    





    





    

     

     

Źródło: Bazy danych OECD.

Wraz zszybkim rozwojem gospodarczym Irlandii, naprzełomie lat90. XX w.

ipierwszej dekady XXIwieku rosły także wynagrodzenia, zpoziomu 14,86 USD

(wPPP) za godzinę w1998 r. do 26,08 USD za godzinę (wPPP) w2009 r. oraz

nazatrudnionego, z25893,52 USD (wPPP) w1995 r. do 45409,96 USD (wPPP)

w2009 r. Początkowo odnotowano spadek kosztów pracy najednostkę produk‑

cji z0,655317 w1995 r. do 0,565965 w2000 r., poczym zaczęły one wzrastać, do

0,633266 w2009 r. Jednostkowe koszty pracy (ULC) wzrastały zpoziomu 0,44301

w1995 r. do 0,62294 w2009 r. Szczególnie dynamiczny wzrost miał miejsce po2000 r.

(wówczas wskaźnik ten przyjmował wartość 0,48344), co oznacza zmniejszanie

konkurencyjności kosztowej Irlandii (tab. 5.32).



Polityka naukowa iinnowacyjna wIrlandii jest powiązana zpolityką przemy‑

słową. Ramy strategiczne dla tych polityk sąwyznaczone wdokumencie pt. Strategia

dla Nauki, Technologii iInnowacji (Government of Ireland, 2006). Strategia opiera

się nawizji uczynienia Irlandii jednym znajważniejszych wświecie centrów wyso

‑

kiej jakości badań iich praktycznego wykorzystywania zkorzyścią dla gospodarki

ispołeczeństwa. Sposobami naosiągnięcie tego zadania sąinwestycje wkapitał

ludzki, system edukacyjny oraz nowoczesny przemysł.

Głównymi instrumentami wykorzystywanymi wramach krajowej polityki

innowacyjnej sązachęty podatkowe ibezpośrednie finansowanie projektów naukowo‑

‑technologicznych. Istnieje kilka ulg podatkowych mających nacelu stymulowanie

267

działalności innowacyjnej, wtym zwolnienia podatkowe nawydatki poniesione

wróżnego rodzaju badaniach naukowych itechnologicznych, uprzywilejowane

stawki amortyzacyjne naB+R istosunkowo niski podatek od należności licencyj‑

nych (Pontikakis, McDonnell, Geoghegan, 2006, s.45). Niższe koszty innowacji

wIrlandii, związane zkorzystniejszymi rozwiązaniami wsystemie podatkowym,

wpłynęły nawzrost całkowitych wydatków nainnowacje (Hall, Van Reenen, 2000).

Do rozwoju sektora ICT przyczyniła się także całkowita liberalizacja rynku teleko‑

munikacyjnego. Podniesienie ilości ijakości infrastruktury ICT wIrlandii pełniło

szczególną rolę wkontekście przezwyciężania negatywnego wpływu peryferyjnego

położenia geograficznego.

Bardzo ważne znaczenie dla realizacji polityki naukowej, innowacyjnej, eduka‑

cyjnej Irlandii miało korzystanie zinstrumentów polityki regionalnej Unii Europej‑

skiej, która wznaczącym stopniu obejmowała rozwój nowoczesnej infrastruktury

ICT oraz wspieranie innowacyjności. Wprzyjmowanych programach operacyjnych

wramach funduszy strukturalnych kładziono duży nacisk napriorytety związane

zbadaniami, rozwojem technologicznym iinnowacjami (Kowalski, Szlachta,

2007). Silną stroną Irlandii jest także wykorzystywanie instrumentów oferowanych

wramach polityki innowacyjnej Unii Europejskiej, przede wszystkim programów

ramowych dotyczących badań, rozwoju technologicznego iwdrożeń.

Podsumowaniem oceny narodowego innowacji systemu Irlandii jest analiza

SWOT.

Silne strony:

– dobrze rozwinięta infrastruktura szkoleniowa ibaza naukowa oraz instytucje

pośredniczące, przede wszystkim parki biznesowo‑technologiczne iich silne

powiązanie (także lokalizacyjne) zuczelniami,

– dobrze rozwinięte nowoczesne przemysły wysokich technologii, wtym ICT

ibiotechnologiczny,

–

dobrze rozwinięta infrastruktura ICT, niwe lująca negatywne efekty peryferyj‑

nego położenia geograficznego państwa,

– sukces wpozyskiwaniu wysokiej jakości BIZ oznaczącym poziomie zaawan

‑

sowania technologicznego,

– wysoce adaptacyjna baza produkcyjna,

– dobrze wykształcona siła robocza, posiadające wysokie kwalifikacje iumie

‑

jętności zawodowe,

–

determinacja rządu Irlandii do rozwoju gospodarki opartej nawiedzy oraz

wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną,

–

korzystne otoczenie prawne ipodatkowe dla działalności gospodarczej, wtym

związanej zinnowacjami.

268

Słabe strony:

–

niski poziom zaawansowania technologicznego sektora przedsiębiorstw krajo‑

wych, niedo stateczny poziom nakładów naB+R wtym sektorze,

– słabe powiązania iniski poziom współpracy między korporacjami transnaro

‑

dowymi ikrajowymi podmiotami gospodarczymi inaukowymi,

– niskie możliwości absorpcyjne przedsiębiorstw krajowych wzakresie badań

itechnologii oraz słabe struktury komercjalizacji wiedzy,

– niska dostępność kapitału początkowego (seed capital).

Szanse:

–

podjęcie aktywnych działań mających nacelu podniesienie statusu Irlandii

jako miejsca lokalizacji działalności B+R,

–

wykorzystywanie oferowanych wramach polityki naukowej iinnowacyjnej

UE programów iinstrumentów, np.programów ramowych,

– dalsze wykorzystanie potencjału do przyciągania inwestycji irozwoju branży

ICT ibiotechnologicznej,

– duża liczba młodych, wykształconych imobilnych osób, przygotowanych do

wykorzystania nowoczesnych technologii imetod produkcji,

–

wykorzystywanie polityki ochrony praw własności intelektualnej (IPR) do

pobudzania działalności innowacyjnej,

– rozwój ośrodków technologicznych nabazie popytu (np.żywych laboratoriów

(living labs),

– dalszy rozwój innowacyjnych klastrów branżowych,

–

wykorzystanie potencjału rozwoju usług opartych nawiedzy (finansowych,

ICT, medycznych, wtym dot. genomu, prób klinicznych ie‑zdrowia),

–

wykorzystanie potencjału dalszego rozwoju sektora biotechnologicznego, wtym

dobrego otoczenia dla badań klinicznych, naktóre składają się m.in.: wysokie

standardy etyczne, dostępność pacjentów, obecność aktywnych, charytatywnych

organizacji medycznych oraz rosnąca liczba światowej jakości naukowców,

– rozwój nowych mechanizmów wcelu zwiększenia działalności B+R ze strony

irlandzkiego przemysłu.

Zagrożenia:

– konkurencja ze strony gospodarek rozwijających się (np.krajów BRIC) iprze

‑

noszenie do nich BIZ,

–

brak spójnej polityki imigracyjnej dla wykwalifikowanych pracowników

inaukowców,

– odpływ wykształconych osób, grożący silnym niedo borem wykwalifikowanej

siły roboczej,

269

–

niska świadomość międzynarodowa dotycząca postrzegania Irlandii jako

centrum światowej jakości nauki iinnowacji,

– zagrożenia wynikające globalnego kryzysu finansowego izwiązanego ztym

zmniejszenia nakładów naB+R oraz ograniczenia wartości BIZ.







Szybki rozwój ekonomiczny wIrlandii, który rozpoczął się wpołowie latdzie‑

więćdziesiątych XXwieku, znajdował odzwierciedlenie wrosnącym udziale tego

państwa wświatowej wymianie handlowej. Wzrost ten dotyczył przede wszystkim

innowacyjnych grup towarowych, co wskazuje napozytywną zależność poziomu

innowacyjności gospodarki irlandzkiej iprzewag whandlu zagranicznym.

Analizując zmiany struktury towarowej eksportu Irlandii wg klasyfikacji

OECD, zauważalna jest rosnąca specjalizacja tego państwa wprzemysłach średnio‑

‑wysokiej oraz wysokiej techniki, co wpozytywny sposób świadczy ojego rozwoju

technologicznym. Jednocześnie, wstrukturze towarowej irlandzkiego eksportu wg

klasyfikacji WIFO opartej napoziomie kwalifikacji siły roboczej większe znacze‑

nie, wporównaniu zcałą gospodarką światową, odgrywają przemysły wykorzy‑

stujące wysokokwalifikowanych pracowników oraz średnio wykwalifikowanych

pracowników umysłowych, natomiast tendencję spadkową wykazują przemysły

oparte napracownikach oniskich kwalifikacjach. Proces ten potwierdza rozwój

kapitału ludzkiego oraz stopniowe unowocześnianie struktury gospodarki Irlandii,

co oddziałuje naprzewagi konkurencyjne whandlu zagranicznym.

Ważnym czynnikiem innowacyjności gospodarki irlandzkiej były bezpośrednie

inwestycje zagraniczne, podejmowane przede wszystkim wprzemysłach zaawan‑

sowanych technologicznie, zsilną dominacją branży ICT i(bio) farmaceutycznej.

Koncentracja zasobów korporacji transnarodowych wtych sektorach przyczyniła

się do tworzenia lokalnych klastrów oraz zapewniła Irlandii uzyskanie unikalnej

przewagi konkurencyjnej narynku światowym. Wtym kontekście należy zauważyć

dualność irlandzkiego systemu innowacji, wktórym obok nowoczesnego sektora

przedsiębiorstw zagranicznych występuje słabej rozwinięty sektor przedsiębiorstw

krajowych, niezaangażowanych wtakim samym stopniu wprodukcję zużyciem

nowoczesnych technologii. Dodatkowym problemem jest niski stopień współ‑

pracy między obydwoma grupami podmiotów, przede wszystkim wdziedzinie

działalności innowacyjnej. Znaczącą rolę bezpośrednich inwestycji zagranicznych

wsystemie innowacyjnym Irlandii potwierdza fakt, że w2009 r. 15,63% nakładów

270

wewnętrznych naB+R wtym państwie było finansowane ze źródeł zagranicznych,

co stanowi jedną znajwiększych wartości tego wskaźnika wUnii Europejskiej.

Pozycja konkurencyjna gospodarki irlandzkiej whandlu zagranicznym była

wzmacniana przez działania podejmowane wramach polityki gospodarczej.

Ważne znaczenie miały programy współfinansowane zfunduszy strukturalnych,

wktórych priorytetowo traktowane były projekty związane zbadaniami, rozwojem

technologicznym iinnowacjami. Istotną rolę wnarodowym systemie innowacyjnym

miał także nowoczesny sektor naukowy, wspierany wramach polityki naukowej

państwa, m.in. przez Irlandzką Fundację Nauki.

Na przewagi konkurencyjne whandlu zagranicznym Irlandii istotny wpływ

ma dynamiczny rozwój kapitału ludzkiego. Miał on miejsce zarówno wwymiarze

ilościowym (wzrost zasobów siły roboczej dzięki pozytywnym trendom demo‑

graficznym idodatniemu saldu migracji), jak ijakościowym (wzrost poziomu

wykształcenia ludności, jak izwiększenie wydatków nakształcenie nakażdym

poziomie edukacji). Wysokiej jakości kapitał ludzki stanowił jeden zczynników

przyciągających bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które sąjednym znajważ

‑

niejszych aktorów narodowego systemu innowacji wIrlandii. Wpłynął on także

naprzewagi względne whandlu zagranicznym Irlandii, mierzone wskaźnikiem

ujawnionych przewag komparatywnych (RCA), wprzemysłach opartych naśrednio

wykwalifikowanych pracownikach umysłowych oraz wysoko wykwalifikowanych.







Stabilnie funkcjonujący narodowy system innowacji występuje wtrzech odmia-

nach. Jeden zpodsystemów wramach tej grupy występuje we Francji, Niemczech,

Wielkiej Brytanii, Włoszech oraz Korei Południowej inaTajwanie. Drugi pod

system tworzą dwa kraje: USA iJaponia. Wskład trzeciego podsystemu wchodzą:

Hiszpania, Austria, Norwegia, Kanada, Australia iNowa Zelandia (Weresa, 2012).

Aby pokazać różnice wwykorzystaniu innowacji ikapitału ludzkiego wkształto-

waniu konkurencyjności whandlu międzynarodowym do dalszej analizy studiów

przypadku wybrano 4 państwa reprezentujące różne podsystemy stabilnie funk-

cjonujących NSI: Niemcy, Austrię, Hiszpanię iUSA.



Andreas Bielig, Józef Olszyński

Wybór Niemiec dla studium przypadku weryfikującego hipotezy badawcze

odnośnie do roli kapitału ludzkiego iinnowacyjności wkształtowaniu długookre-

sowych przewag konkurencyjnych whandlu międzynarodowym ma wielorakie

uzasadnienie.

Niemcy zajmują istotne miejsce nagospodarczej ipolitycznej mapie świata.

WEuropie sąniekwestionowanym liderem. Zperspektywy wielu krajów europej-

skich szczególne znaczenie przypisuje się gospodarce Niemiec jako lokomotywie

procesów rozwojowych. Niemcy stanowią dla nich istotny (podstawowy) rynek

zbytu. Dla przykładu: Austria lokuje 22% swojego eksportu wNiemczech, Słowa-

cja –17%, Niderlandy –15%, Francja –13% (OECD Economic Survey, 2012, s.9).

Argumentem narzecz zasadności analizy gospodarki Niemiec jest wysoka

aktywność niemieckiego rządu wramach wewnętrznej ieuropejskiej polityki

gospodarczej oraz projektów narzecz podniesienia konkurencyjności whandlu

międzynarodowym. Działania narzecz rozwoju kapitału ludzkiego i innowacyjności

272

zasługują nabliższe rozpoznanie, zwłaszcza iż widoczne sąich pozytywne efekty,

np.wwychodzeniu zkryzysu gospodarczego lat2008−2009.



Gospodarka Niemiec ma charakter wybitnie proeksportowy izpewnością

zasługuje namiano gospodarki otwartej. Fakt ten znajduje odzwierciedlenie

zarówno wrelacji wartości importu ieksportu do wartości PKB (odpowied-

nio: około 40% i35−45%) jak iwznaczących udziałach niemieckiego eksportu

iimportu whandlu światowym: weksporcie 9−10% iwimporcie 7−9% (Deutsch-

land inZahlen, 2012). Wtym kontekście sformułowano slogan omistrzostwie

świata Niemiec wsferze eksportu (Exportweltmeister), który totytuł formalnie

rachunkowo zdobywano wlatach 1986−1988, 1990 oraz od 2003−2008 (Export

Weltmeister Deutschland, 2011).

Tradycyjna otwartość iproeksportowość gospodarki Republiki Federal-

nej Niemiec występowała również wokresie lat1995−2010 (2011). Najbardziej

spektakularnym wyrazem tych cech niemieckiej gospodarki był obraz stanu

izmian weksporcie. Wokresie przedkryzysowym, bezpośrednio po 1995roku,

następowały, początkowo (do 2002), niewielkie przyrosty eksportu RFN: od

524 mldUSD w1995 do 616 mldUSD w2002 (tempo wzrostu do 4% rocznie,

zniewielkim spadkiem w1997 iw1999). Przyśpieszenie, przybierające charakter

ekspansji eksportowej Niemiec, nastąpiło wokresie boomu handlu światowego

po2004roku. Niewątpliwie swój wkład wtoprzyśpieszenie miało również

poszerzenie w2004 r. Unii Europejskiej orynki zbytu 10 nowych krajów człon-

kowskich. Tempo wzrostu eksportu Niemiec stało się dwucyfrowe. Absolutna

wartość eksportu osiągnęła maksymalny poziom 1.466 mldUSD (984 mldEUR;

Deutschland inZahlen, 2012, s.44). Ten złoty okres niemieckiego eksportu przy-

niósł mistrzostwo świata wtej dziedzinie wlatach 2003−2008 zpozytywnymi

skutkami rozwojowymi, ale również zrosnącym uzależnieniem koniunktury od

eksportu iryzykiem głębszego załamania wfazie negatywnych zmian wgospo-

darce światowej (Płóciennik, 2010).

Takie ryzyko urzeczywistniło się w2009 r., kiedy wskutek kryzysowego zała

mania wgospodarce światowej eksport niemiecki spadł wskali rocznej o23,7%,

ajego wartość osiągnęła poziom 1 128 mldUSD (Deutschland inZahlen, 2012, s.44).

Dość nieoczekiwanie ożywienie weksporcie niemieckim nastąpiło bardzo

szybko, aprzyrosty roczne rzędu 18,5% w2010 i11,4% w2011 r. doprowadziły do

przekroczenia wartości eksportu zrekordowego roku 2008, tak wujęciu dolarowym,

jak iweuro (Olszyński, 2012).



273

Silna ekspansja eksportowa Niemiec spotkała się narynku światowym zjeszcze

silniejszym przyrostem konkurencyjności gospodarki chińskiej. Od 2009 r. Chiny

stały się największym eksporterem świata; Niemcy zajęły 2 pozycję.

Weksporcie usług pozycja Niemiec whandlu światowym jest skromniejsza.

Udział Niemiec wświatowych obrotach usługami wynosi weksporcie –ok. 6%,

zaś wimporcie –od 8% do10% (Deutschland inZahlen, 2012, s.131).

Wdużej mierze równolegle do eksportu następowały zmiany wsferze importu

Niemiec. Wlatach 1995−2010 (2011) jego wartość absolutna wzrosła z464 mldUSD

do 1 204 mldUSD w2008 r. oraz 1 067 mldUSD w2010. W2011 r. poziom importu

Niemiec przewyższył weuro poziom z2008 r. ookoło 100 mldiwyniósł 902 mldEUR

(Deutschland inZahlen, 2012, 44). Dynamika zmian wimporcie przewyższała

wniewielkim, ale zauważalnym wymiarze tempo zmian weksporcie, zaś wroku

spadkowym (2009) spadek importu był nieco niższy niż eksportu. Podłożem

takiej tendencji było uzależnienie niemieckiego gospodarki od importu surowców,

wszczególności energetycznych. Wzrost ich cen wpierwszej dekadzie XXIwieku

przyniósł ponadprzeciętny wzrost importu. Ponadto, stała silna ekspansja ekspor-

towa prowadziła do wzrostu importochłonności, stając się niekiedy powodem do

krytyki ze względu na„bazarowość” gospodarki (Sinn, 2005).

Względne znaczenie sektora eksportowego wgospodarce Niemiec wlatach

1995−2010 stale, choć wmalejącym tempie, rosło. Oile w1995 r. udział eksportu

towarów iusług wPKB wyniósł 24% ibył niższy od przeciętnego dla Unii Europej-

skiej (29,5%), tow2008 r. osiągnął poziom 47,3% (w2011 r. –45%), co oznaczało 6%

powyżej przeciętnego dla UE i7% powyżej poziomu dla Polski (Misala, 2011, s.155).

Cechą charakterystyczną geograficznego ukierunkowania eksportu iimportu

Niemiec, wywodzącą się, poczęści, zzaszłości historycznych, apoczęści –zrodza-

jowej struktury wymiany, jest koncentracja obrotów narynkach europejskich,

wszczególności –narynku Unii Europejskiej. Wyraża się ona wtym, iż około

60% niemieckiego eksportu trafia narynki krajów UE (40% narynki krajów grupy

euro), zaś 56,3% importu pochodzi ztego obszaru. Równocześnie zauważalna jest

tendencja do zmniejszania udziału UE whandlu Niemiec: weksporcie –z64%

w1995 r. do 59,3% w2011 r.; wimporcie –z62,7% w1995 r. do 56,3% w2011 r.

(Deutschland inZahlen, 2011, s.45). Kosztem rynków UE, znaczenia whandlu

zagranicznym Niemiec nabierają kraje Europy Środkowej iWschodniej, kraje

OPEC, Chiny iUSA.

Wlatach 1995−2010 obserwuje się stabilność relatywnego znaczenia dla Niemiec

głównych rynków zbytu izaopatrzenia. Podstawowymi partnerami weksporcie

niemieckim od 1995 r. pozostawały: Francja, USA, Niderlandy, Wielka Brytania

iWłochy. Wanalizowanym okresie nastąpił spadek znaczenia dla Niemiec rynku

274

amerykańskiego irynku Wielkiej Brytanii, zaś znacząco zyskał rynek Chin. Udział

Chin wzrósł z3,8% w2008 r. do 6% w2011roku.

Wimporcie pierwszą piątkę partnerów Niemiec tworzyły tesame kraje, ztym

że przesunięcia wczasie były silniejsze inieco inaczej ukierunkowane. Spadła rola

Francji (z10% do 7,4%) iUSA (z7,5% do 5,5%); wzrosła rola Niderlandów iChin

oraz krajów Europy Środkowej iWschodniej.

Koncentracja handlu zagranicznego Niemiec naEuropie przynosiła ich gospo-

darce przez wiele dziesięcioleci stabilne pozytywne efekty, ale wostatnim okresie

okazała się przeszkodą wszybkim przestawianiu się narynki krajów wschodzących,

wszczególności Chin iIndii (Misala, 2011, s.140).

Zgodnie zprawidłowościami znanymi zteorii handlu międzynarodowego,

struktura towarowa niemieckiego handlu zagranicznego ijej zmiany sątypowe

dla krajów wysoko rozwiniętych. Wnajbardziej zagregowanym ujęciu, zarówno

wimporcie jak iweksporcie, dominują przetworzone wyroby przemysłowe, zaś

rola wyrobów gospodarki żywnościowej stale się obniża. Itak wimporcie Niemiec

udział wyrobów gospodarki żywnościowej spadł z10,3% w1995 r. do 7% w2010 r.,

zaś weksporcie odpowiednio: z5,1% do 5,0%. Surowce iwyroby przemysłowe

stanowiły wimporcie 93%, wtym: wyroby gotowe –64%, zaś weksporcie –95%,

wtym wyroby gotowe: 83% (Deutschland inZahlen, 2012, s.45).

Bardziej zdezagregowane dane, według grup SITC, konkretyzują ewolucję

struktury wymiany zuwzględnieniem również dynamiki zmian wtym zakresie.

Weksporcie Niemiec używki iartykuły spożywcze posiadały stabilną pozycję

zpięcioprocentowym udziałem. Spadł radykalnie zniemal 6% do 3% udział sprze-

daży odzieży itekstyliów. Wzrósł znacząco z12,4% do 15,5% udział weksporcie

wyrobów chemicznych. Udział wyrobów przemysłu maszynowego ielektrotech

nicznego pozostawał wlatach 1995–2010 bez większych zmian (około 33%). Takie

zmiany świadczą oewolucji strukturalnej, typowej dla współczesnych rozwiniętych

gospodarek.

Wimporcie struktura towarowa była tylko nieco różna, ale jej zmiany –bar

dziej dynamiczne. Udział artykułów spożywczych iużywek spadł wzakupach

Niemiec z9% w1995 r. do 6,5% w2011roku. Wzrósł istotnie udział nośników

energii (ropa, węgiel, gaz, prąd elektryczny) z8,3% w1991 r. do 13,3% w2011roku.

Poziom udziału wyrobów elektrotechnicznych ibudowy pojazdów był niższy niż

wprzypadku eksportu, ale pozostawał stabilny (około 28%). Zdecydowanie naj

większe wahania rocznych zmian importu wstrukturze towarowej wykazywała

grupa paliw oraz surowców naturalnych. Ekstremalnym przypadkiem był spadek

udziału wimporcie grupy surowców wokresie recesji 2001 r. oponad 50% iwzrost

udziału wczasie boomu 2003 i2008 oponad 120−150%. Zjawisko tobyło efektem

275

skumulowania skutków wzrostu popytu ze strony sektora eksportowego Niemiec

isilnego wzrostu cen narynkach światowych.

Zmiany międzynarodowej konkurencyjności gospodarki Niemiec związane

sąściśle zewolucją strony jakościowej wymiany towarowej zzagranicą. Jakość

handlu zagranicznego Niemiec, stanowiąca oosiągniętym poziomie konkurencyj-

ności, uzewnętrznia się wstrukturze wymiany według poziomu technologicznego

towarów, wykorzystania rodzajów nakładów ipoziomu kwalifikacji używanej siły

roboczej. Mierniki RCA dla poszczególnych części eksportu (importu) wskazują

wysokość izmiany przewag konkurencyjnych, wyznaczając kierunki obecnej

iprzyszłej specjalizacji eksportowej.

Struktura rodzajowa niemieckiego handlu zagranicznego zperspektywy

poziomu technologicznego towarów, będących przedmiotem wymiany, stanowi

interesujący przypadek. Niemcy eksportują przede wszystkim towary średnio

wysokiej techniki (MHT). Ta grupa towarów przemysłowych (pojazdy mechaniczne,

maszyny iurządzenia, produkty chemiczne) dominuje wniemieckim eksporcie,

zudziałem około 46% w1995 r., 54% w2008 r. (dotychczasowe maksimum) i48%

w2010roku (rys. 6.1).





200000

400000

600000

800000

00000

1600000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Wysoka technika Średnio wysoka technika

Średnio niska technika Niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Drugą pozycję wniemieckim eksporcie, zudziałem około 30−33% zajmują

towary zaliczane do średnio niskiej techniki (MLT), zaś ostatnią, najmniej ważącą,

zudziałem około 10% − towary niskiej techniki (LT).



Kluczowym segmentem sektora eksportowego wwalce opozycję konkurencyjną

whandlu światowym odgrywa eksport towarów wysokiej techniki (HT). Wtym

zakresie Niemcy pozostają nieco wtyle wrelacji do najbardziej rozwiniętych

krajów OECD, ale trwale poprawiają swoją pozycję wrankingu światowym. Itak

udział eksportu wysokiej techniki wcałości eksportu wzrósł wlatach 1995−2006

z11,6% do 14,1%. Maksimum tego udziału (16,8%) odnotowano w2000 r. Ostatnie

pogorszenie sytuacji związane jest zumocnieniem się przewag konkurencyjnych

wsektorze średnio wysokiej techniki (MHT) (Gehrke, Krawczyk, 2012). Wimpor-

cie Niemiec (rys. 6.2) relacje ze względu napoziom technologiczny kształtowały

się podobnie jak wprzypadku eksportu, ztym że udział towarów średniej niskiej

techniki (MLT) iniskiej techniki (LT) kształtował się napoziomie wyższym.

Wskaźniki ujawnionych przewag komparatywnych –RCA (tabela 6.1) potwier-

dzają specjalizację handlową Niemiec. Są one pozytywne irelatywnie wysokie dla

segmentu dóbr MHT. Dla towarów MLT sąkilkakrotnie niższe itrwale maleją.

Zupełny brak przewag odnotowują Niemcy wtowarach niskiej techniki, dla których

RCA sąujemne izmniejszają się.

Wsegmencie dóbr wysokiej techniki RCA sąpozytywne, ale prezentują nie

wielkie wartości iuległy pogorszeniu wostatnich dwóch latach.





100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

miliony USD

Wysoka technika Średnio wysoka technika Średnio niska technika Niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

277







−0.4

−0.3

−0.2

−0.1

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Wysoka technika

Średnio wy

soka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Pozycję konkurencyjną przemysłu niemieckiego wskali międzynarodowej

opiuje bardziej szczegółowo struktura wymiany według stopnia wykorzystania

materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym (rys. 6.4 i6.5).









0.0

100000.0

200000.0

300000.0

400000.0

500000.0

600000.0

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

miliony USD

Podstawowe Pracochłonne Kapitałochłonne

Oparte na markengu Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

278









0.0

50000.0

100000.0

150000.0

200000.0

250000.0

300000.0

350000.0

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

miliony USD

Podstawowe Pracochłonne Kapitałochłonne

Oparte na markengu Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Niemcy, zgodnie zoczekiwaniami schematów teoretycznych, eksportują przede

wszystkim (35%) wyroby przemysłów opartych nabadaniach (technology driver

industries –TDI). Kolejną, wznaczeniu dla sektora eksportowego, grupą jest grupa

przemysłów podstawowych (mainstream manufacturing − MM), zudziałem około

27%. Wyroby przemysłów kapitałochłonnych (capital intensive industries –CI) sta-

nowią 20%, zaś nawyroby pracochłonne (labour intensive industries –LI) ioparte

namarketingu (marketing driven industries –MDI) przypada po9%. Zasadniczą

tendencją wtym zakresie wostatnich 15latach było wzmocnienie pozycji towarów

TDI iosłabienie pozycji wyrobów przemysłów podstawowych (MM) ipracochłon-

nych (LI). Powodami sązwiększanie się nacisku konkurencyjnego ztzw.krajów

wschodzących iwysokie jednostkowe koszty pracy wNiemczech. Zjawiska tebyły

powodem nieco innej struktury importu wtym zakresie (rys. 6.5). Oile również

wimporcie grupa przemysłów naukochłonnych (TDI) zachowuje dominację

zudziałem ok. 30%, toowiele większe znaczenie (udział 22%) posiadają towary

zprzemysłów kapitałochłonnych (CI) ipracochłonnych (LI).

Wskaźniki RCA (rys. 6.6) odnotowują najwyższe, choć zmniejszające się

wostatnich latach wartości ujawnionych przewag komparatywnych dla niemiec-

kich produktów przemysłów podstawowych (MM). Drugą pozycję, ztendencją

do wzrostu, zajmują produkty naukochłonne (TDI). Przewagi konkurencyjne nie

występują (ujemne RCA) dla przemysłów CI, MDI iLI. Wskaźniki RCA dla tych

279

przemysłów uległy pogorszeniu, zwłaszcza wlatach 2009−2010. Dane tepotwierdzają

analizy Dolnosaksońskiego Instytutu Badań Gospodarczych (Niedersächsisches

Institut für Wirtschaftsforschung), według których wlatach 2008−2010 Niemcy

utrzymały pozycję whandlu światowym wsferze produktów naukochłonnych,

podczas gdy wsferze produktów średniej wysokiej techniki nastąpiły drastyczne

spadki weksporcie (Gehrke, Krawczyk, 2012, s.2).











−0.6

−0.5

−0.4

−0.3

−0.2

−0.1

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na markeng

Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Kolejne przybliżenie stanu jakościowego niemieckiej wymiany zzagranicą

tworzy zestawienie udziałów wcałościowym eksporcie iich zmian według poziomu

kwalifikacji siły roboczej. Wtym zakresie odnotować można dla gospodarki RFN

istotne zmiany wczasie (rys. 6.7 i6.8).

Tak weksporcie, jak iwimporcie, nastąpiło umocnienie pozycji przemy-

słów intensywnie wykorzystujących średnio wykwalifikowanych pracowników

umysłowych (weksporcie –48%, wimporcie –35%). Wimporcie mniej więcej

tak samo istotne miejsce zajmują przemysły produkujące przy pomocy średnio

wykwalifikowanych pracowników fizycznych (33%), zaś weksporcie –ich udział

jest mniejszy iosiąga poziom około 30%. Udział przemysłów wykorzystujących

wysoko kwalifikowaną kadrę wynosi weksporcie iimporcie 11%. Spada udział

wwymianie produktów wytworzonych przez pracowników oniskich kwalifikacjach.

280







200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

miliony USD

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowany

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

średnio wykwaliﬁkowany

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowany

pracowników ﬁzycznych

Przemysły wykorzystujące

nisko wykwaliﬁkowanych

pracowników ﬁzycznych

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.







100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

miliony USD

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowanych

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

średnio wykwaliﬁkowanych

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowanych

pracowników ﬁzycznych

Przemysły wykorzystujące nisk

wykwaliﬁkowanych

pracowników ﬁzycznych

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wskaźniki RCA wtym zakresie (rys. 6.9) wskazują nafakt, iż ujawnione przewagi

komparatywne wysokie itrwałe występują wprzemysłach ze średnio wykwalifiko-

281

wanymi pracownikami umysłowymi. Niewielkie, ale pozytywne przewagi dotyczą

również przemysłów ze średnio wykwalifikowanymi pracownikami fizycznymi oraz

wsektorze zwysokokwalifikowaną kadrą pracowników. Nie ujawniają się natomiast

przewagi wsektorze zpracownikami oniskich kwalifikacjach (Budnikowski, 2011).









−0.4

−0.3

−0.2

−0.1

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowany

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

średnio wykwaliﬁkowany

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowany

pracowników ﬁzycznych

Przemysły wykorzystujące

nisko wykwaliﬁkowanych

pracowników ﬁzycznych

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Whandlu zagranicznym Niemiec nastąpiło radykalne zmniejszenie się

znaczenia handlu międzygałęziowego narzecz handlu wewnątrzgałęziowego.

Charakter wyposażenia wczynniki wytwórcze idysponowanie odpowiednimi

przewagami konkurencyjnymi ukształtowały wielkość, strukturę iintensyw-

ność handlu wewnątrzgałęziowego Niemiec. Wskaźniki intensywności handlu

wewnątrzgałęziowego Niemiec (IIT) prezentowane dla różnych przekrojów

wymiany zzagranicą narys. 6.10, 6.11 i6.12 informują oewolucji tego handlu

wostatnim piętnastoleciu.

Nieco zaskakujące jest odkrycie, iż największą intensywność wymiany mię

dzygałęziowej odnotowano wprzemysłach niskich technologii (LT). Ponad 95%

obrotów tego segmentu eksportowego ma charakter wewnątrzgałęziowy. Podobna

jest sytuacja weksporcie dóbr wysokiej techniki (HT), choć intensywność tego

typu handlu tego typu jest wtym przypadku nieco niższa (88−91%). Najniższym

relatywnie, choć obiektywnie również bardzo wysokim wskaźnikiem IIT (76,6%)

charakteryzują się przemysły średniej wysokiej techniki (MHT).

282









0.2

0.4

0.6

0.8

1.2

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

Wysoka technika Średnio wysoka technika

Średnio niska technika Niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.









0.2

0.4

0.6

0.8

1.2

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wskaźnik IIT

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na markeng

Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

283

Zperspektywy klasyfikacji WIFO opartej nastopniu wykorzystania materialnych

iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym przypadek Niemiec (rys.6.13)

wskazuje nanajwyższą intensywność (0,957) dla przemysłów pracochłonnych (LI),

nieco niższą (0,931) dla przemysłów kapitałochłonnych (CI). Ostatnią pozycję

wtym zestawieniu zajmują przemysły podstawowe (MM), zintensywnością handlu

wewnątrzgałęziowego około 0,755.

Podobnie jak wprzypadku klasyfikacji według poziomu technologicznego,

kształtują się wskaźniki IIT wklasyfikacji opartej napoziomie kwalifikacji siły

roboczej. Najwyższy poziom handlu wewnątrzgałęziowego wykazują przemysły

zatrudniające pracowników niskokwalifikowanych (0,95). Najniższy poziom wskaź-

nika (0,76) charakteryzuje przemysły zzatrudnieniem średnio wykwalifikowanych

pracowników umysłowych (rys. 6.12).







0.2

0.4

0.6

0.8

1.2

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Wskaźnik IIT

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowany

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

średnio wykwaliﬁkowany

pracowników umysłowych

Przemysły wykorzystujące

wysoko wykwaliﬁkowany

pracowników ﬁzycznych

Przemysły wykorzystujące

nisko wykwaliﬁkowanych

pracowników ﬁzycznych

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zbazy United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Podobnie jak wprzypadku klasyfikacji według poziomu technologicznego,

kształtują się wskaźniki IIT wklasyfikacji opartej napoziomie kwalifikacji siły

284

roboczej. Najwyższy poziom handlu wewnątrzgałęziowego wykazują przemysły

zatrudniające pracowników niskokwalifikowanych (0,95). Najniższy poziom wskaź-

nika (0,76) charakteryzuje przemysły zzatrudnieniem średnio wykwalifikowanych

pracowników umysłowych (rys. 6.14).

Niezależnie od różnej intensywności IIT wposzczególnych segmentach wymiany

zzagranicą, tendencją podstawową jest wzrost znaczenia handlu wewnątrzgałę-

ziowego wostatnim piętnastoleciu (odmienna sytuacja pojawiła się wyjątkowo

wlatach kryzysu 2008−2009).

Specjalizacja międzynarodowa gospodarki Niemiec uległa pogłębieniu, awspół-

zależności wkształtowaniu się stanu koniunktury światowej ihandlu międzyna-

rodowego wyraźnie się wzmocniły. Przyniosło tonie tylko fenomen „gospodarki

bazarowej”, ale także intensywny rozwój nowych form międzynarodowych stosun-

ków gospodarczych, takich jak out-sourcing, off-shoring itp. (Siebert, 2005, s.91).





Badania wNiemczech przeprowadzane sąprzez szerokie spektrum insty-

tucji napoziomie publicznym iniepublicznym

. Ważne miejsce wpublicznym

sektorze badawczym zajmuje sektor uniwersytecki. Obejmuje on uniwersytety

iuniwersytety nauk stosowanych (Fachhochschulen)

. Uniwersytety zajmują się

przede wszystkim podstawowymi badaniami naukowymi (Grundlagenforschung),

podczas gdy uniwersytety nauk stosowanych zajmują się przede wszystkim stoso-

wanymi tematami badawczymi (tzw.angewandte Forschung). Obok aktywności

badawczej uniwersytetów wdalszej kolejności wymienić należy cztery duże orga-

nizacje badawcze, które zajmują się rodzajem badań określanych wNiemczech

jako exzellente Foschung.

Instytuty badawcze towarzystwa „Max-Planck Gesellschaft” (MPG) zajmują

się podstawowymi badaniami naukowymi skupiającymi się wokół tematyki biolo-

giczno-medycznej, fizyczno-chemiczno-technicznej oraz nauk humanistycznych

Towarzystwo „Fraunhofer-Gesellschaft” (FhG) wyspecjalizowało się przede

wszystkim wobszarze badań stosowanych ioferuje usługi badawcze dla przemysłu,

sektora usług isektora publicznego

. Kolejne towarzystwo badawcze, „Helmholtz-

BMBF (2010), s.38.

Hochschulrektorenkonferenz http://www.hrk.de/de/home/home.php.

Max-Planck-Gesellscha http://www.mpg.de/.

FraunhoferGesellscha http://www.fraunhofer.de/index.jsp.

285

-Gemeinschaft Deutscher Forschungszentren” (HGF), jest zjego szesnastoma

centrami badawczymi największą organizacją naukową wNiemczech. Przyczynia

się do rozwiązywania problemów wsześciu dziedzinach (ziemia iśrodowisko natu-

ralne, zdrowie, kluczowe technologie, badania materiałowe, transport iprzestrzeń

kosmiczna) poprzez interdyscyplinarne projekty

. Dodatkowo dostarcza narodowym

imiędzynarodowym grupom badawczym technologię iinfrastrukturę. „Leibniz-

-Gemeinschaft” (WGL) jest instytucją zorientowaną napopyt interdyscyplinarnych

badań. Oferuje usługi dla przemysłu, administracji publicznej ipolityki wobszarze

od nauk przyrodniczych ponauki humanistyczne

Akademie nauk zajmują się napoziomie krajów związkowych szerokim wachla-

rzem tematów badawczych. Od lipca 2008roku dysponują poprzez Narodową

Akademię Nauk (Nationale Akademie der Wissenschaften) nową strukturą

Kolejnym znaczącym czynnikiem działań badawczych ijednocześnie głównym

aktorem działań innowacyjnych wniepublicznym obszarze jest prywatna gospo-

darka. Jej przedsiębiorstwa wprzemyśle iusługach przyspieszają rozwój procesów

badawczych iinnowacyjnych idlatego stanowią jeden zkluczowych czynników

wbadaniach irozwoju. Ponad dwie trzecie zainwestowanych rocznych wydatków

B+R ponoszone jestprzez przedsiębiorców nawewnętrzne lub wspólne projekty

badawcze zpartnerami obszaru gospodarki inauki (BMBF, 2010, s.39). Większość

projektów finansowanych ztych wydatków przez przedsiębiorców ma charakter

badań stosowanych ima nacelu bezpośrednie wykorzystanie wgospodarce. Ta

szczególna charakterystyka badań przeprowadzanych przez przedsiębiorców

wporównaniu do badań naukowych wsektorze publicznym jest wynikiem pro-

cesów finansowania wstrukturach organizacyjnych przedsiębiorstw. Aktywacja

środków finansowych zmierza do optymalnego wkładu do wartości dodanej

biznesu izwiązanego ztym przyszłego zwiększenia korzyści przedsiębiorstwa.

Ztej koncepcji wywodzi się adekwatne zadania badawcze, metody izasady orga-

nizacji. Kryterium toodróżnia badania prowadzone przez przedsiębiorców od

badań publicznych.

Poziom wskaźników innowacyjności podlegał wbadanym okresie znaczącym

zmianom. Udział nakładów wewnętrznych naB+R ogółem (GERD) wPKB wzrósł

wokresie 1995−2009 z2,19% do 2,78% (rysunek 6.13). Szczególnie silny był wzrost

wczterech latach (od 2005−2009) –o0,3 punkty procentowe. Mimo toniemiecka

Helmholtz-Gemeinscha http://www.helmholtz.de/.

Leibnitz-Gemeinscha http://www.wgl.de/.

Union der Deutschen Akademien der Wissenschaen http://www.akademienunion.de/ oraz Natio-

nale Akademie der Wissenschaen http://www.leopoldina-halle.de/cms/.



gospodarka nie osiągnęła stopy wzrostu nakładów naB+R takiej jak wkrajach

Skandynawskich czy Stanach Zjednoczonych (Schasse et al., 2011, s.82−91).





0.5

1.5

2.5

1995 2000 2005 2009

procent

Źródło: Dane OECD.

Rozwój inwestycji innowacyjnych powinien zostać przeanalizowany wielo

aspektowo. Od 1995 odsetek nakładów wewnętrznych naB+R finansowanych przez

przemysł wzrósł z60% do 67,27% wroku 2008. Najwyższy wzrost przemysłowych

inwestycji miał miejsce wlatach 1995−2000 przy wzroście osześć punktów pro

centowych. Wnastępnych latach można było zaobserwować wzrost tylko ojeden

punkt procentowy. Dla tych latbył tomniejszy postęp przemysłowych inwestycji

innowacyjnych. Od 2005 do 2008roku można zauważyć nadal lekką redukcję udziału

wydatków wprzemyśle. Przeciętny roczny udział wydatków przemysłu na B+R od

1995 do 2008 wyniósł 65,23%. Natomiast udział odsetka nakładów wewnętrznych

naB+R finansowanych przez rząd zmniejszył się wlatach 1998−2008. Spadł z37,88%

do 28,4% iwskazywał, szczególnie od 1995 do 2000roku, silny spadek o6,5 punk-

tów procentowych. Od roku 2005 do 2008 widoczna jest stabilizacja tego udziału,

lecz tendencja pokazuje stabilny proces wycofywania publicznego finansowania

innowacji. Przeciętny roczny publiczny udział B+R wlatach 1995−2008 wynosił

31,51%. Wskazuje tonakontynuowaną tendencję przesuwania kosztów B+R zrządu

naprzemysł. Ponadto nakłady wewnętrzne naB+R finansowane przez inne źródła

krajowe nieznacznie zwiększyły swój udział z 0,26% PKB w1995r. do 0,31% w2008r.

Istotniejszą zmianą wstrukturze nakładów naB+R był wzrost udziału nakładów

wewnętrznych naB+R finansowanych przez zagranicę. Te wzrosły od 1995 do 2008

z1,83% do 4,01% PKB. Fakt ten podkreśla rosnące znaczenie międzynarodowych

287

środków dla procesów innowacyjnych wNiemczech. Ich przeciętny roczny udział

wPKB wyniósł 2,93%.

Udział prywatnych nakładów naB+R nieznacznie wzrósł, z1,45% do 1,88%

wlatach 1995−2009. Najsilniejszy wzrost miał miejsce odroku 1995 do roku 2000

o0,27 punktu procentowego. Wkolejnych latach mogły zwiększyć swój udział tylko

o0,16 punkty procentowe. Trend wzrostowy wydatków prywatnych jest oczywisty.

Przeciętny roczny udział od 1995 do 2009 wyniósł 1,69%.

Inwestycje wventure capital odgrywają bardzo małą rolę wcałkowitej aktywności

inwestycyjnej. Przyczyniły się, zudziałem wwysokości 0,005% PKB, do rozwoju

ekonomicznego wNiemczech wroku 1995, przy czym nie wszystkie bezpośred

nio służyły działalności innowacyjnej. Ich udział wzrósł do 2009roku do 0,018%.

Jednakże ich całkowity wpływ narozwój ekonomiczny był niewielki.

Wgospodarce Niemiec wsektorze nauki itechniki zatrudnionych było36,7%

osób aktywnych zawodowo. Ich udział wzrósł do 2009roku do znaczącego poziomu

42,4%. Przy tym, co druga zatrudniona osoba pracuje wtym znaczącym dla

innowacji obszarze. Roczna średnia zatrudnionych wnauce itechnice od 1995 do

2009roku wynosiła 39,75%. Rozwój widać również wudziale gospodarstw domo

wych zdostępem do Internetu. Wzrósł on z16,4% wroku 2000 do 79,1% wroku

2009. Wskazuje tonabardzo wysoki aktualny poziom dostępu donowych mediów

iinformacji wspołeczeństwie





10.2

10.4

10.6

10.8

11.2

11.4

1997 2000 2005 2008

procent

Źródło: Dane Eurostat.

Źródło Dane OECD.

288

Do ewaluacji innowacyjnej pozycji gospodarki Niemiec służy 5 kryteriów.

Udział osób zatrudnionych wsektorach przemysłowych wysokiej iśrednio wysokiej

techniki wykazał od 1997 do 2008roku bardzo zmienny rozwój (rysunek 6.14).

Do roku 2000 udział ten wzrósł z10,84% do 11,19%, lecz spadł wkolejnych latach

do 10,5% wroku 2005. Gospodarka Niemiec nie mogła wyraźnie wtych latach

utrzymać poziomu zatrudnienia wsektorach przemysłowych wysokiej iśrednio

wysokiej techniki. Wkolejnych latach, do roku 2008, zmniejszył się ponownie

ten udział do poziomu 10,89%, który był porównywalny zpoziomem zroku 1997.

Inną tendencję pokazuje udział zatrudnienia wwiedzochłonnych sektorach

usługowych. Wzrósł on z28,56% wroku 1997 do 35,3% wroku 2008 (rys. 6.15).

Podkreśla towzrastające znaczenie wiedzochłonnych usług wNiemczech. Co trzecia

osoba wNiemczech pracuje obecnie wtym obszarze zatrudnienia. Odzwierciedla

topostępującą transformację niemieckich struktur przemysłowych. Wydatki

naB+R wprzemysłach intensywnych technologicznie były znaczącym czynni-

kiem rozwoju gospodarki Niemiec podczas kryzysu ekonomicznego wroku 2008,

ze stopą wzrostu powyżej średniej wcałym przemyśle (Belitz et al., 2011, s.1f.).

Strukturalna zmiana wdziałalności B+R Niemiec jest dość powolna. Tradycyjnie

znaczące sektory przemysłowe np.przemysł chemiczny, elektronika, budowa

maszyn ipojazdów straciły nadynamice B+R, zwyjątkiem produkcji aut, która

wzmocniła swoje znaczenie.





1997 2000 2005 2008

Źródło: Dane Eurostat.

Liczba zgłoszeń patentowych spadła wprzeliczeniu na1 mlnUSD wydatków

naB+R.Jako wskaźnik aktywności innowacyjnej liczba zgłoszeń patentowych

289

spadła z0,91 zgłoszeń wroku 1997 do 0,74 zgłoszeń wroku 2007

. Roczna śred-

nia wlatach 1997−2007 wynosiła 0,83 zgłoszeń, wprzeliczeniu na1 milionUSD

inwestycji wB+R. Ten trend pokazuje problemy związane zrosnącą intensyw-

nością B+R wgospodarce Niemiec. Patrząc naliczbę zgłoszeń patentowych

wprzeliczeniu namilion mieszkańców można zauważyć trend wzrostowy. Liczba

zgłoszeń patentowych wzrosła zwysokiego poziomu 466,71 zgłoszeń wroku 1995

do 581,67zgłoszeń wroku 2007

. Wroku 2000 osiągnęła ona najwyższą wartość

629,32zgłoszeń wprzeliczeniu namilion mieszkańców. Od roku 2005 liczba

zgłoszeń zdaje się utrzymywać nawysokim poziomie. Średnia roczna zgłoszeń

patentowych wprzeliczeniu namilion mieszkańców wynosiła wtych latach

566,04 zgłoszeń. Te wyniki odzwierciedlają kontynuację intensywnej aktywności

B+R wniemieckiej gospodarce.

W wyniku działalności innowacyjnej wzrósł udział eksportu produktów wyso-

kiej techniki weksporcie ogółem wlatach 1995−2006 z11,64% do 14,06%. Udział

ten osiągnął swoje maksimum wroku 2000, kształtując się napoziomie 16,08%.

Następnie spadał nieznacznie do roku 2006 (rys. 6.16). Stosunkowo niewielki udział

eksportu produktów high-tech odzwierciedla strukturalne słabości niemieckiej gospo-

darki, która ma przewagi komparatywne przede wszystkim wproduktach średnio

wysokiej techniki, np.samochodach, maszynach czy produktach chemicznych.

Jednak wzrostowy trend tego udziału pokazuje, że gospodarka Niemiec pokonuje

wyzwania międzynarodowej konkurencji. Niemiecki handel międzynarodowy

przesunął się lekko pomiędzy rokiem 2002 a2008 kuproduktom wymagającym

mniejszego nakładu badań (Cordes/Gehrke, 2011, s.1−4). Pomimo togospodarka

Niemiec mogła utrzymać pozycję lidera wświecie weksporcie produktów ointen-

sywnym B+R przed Chinami iUSA.

Reasumując, wbadanym okresie nastąpiła poprawa większości wskaźników

systemu innowacji Niemiec. Dotyczy towszystkich przedstawionych powyżej

wskaźników zdolności do innowacji zwyjątkiem odsetka nakładów wewnętrznych

naB+R finansowanych przez rząd (European Union Innovation Scoreboard, 2011,

s.33 oraz European Competitiveness Report, 2011, s.7−12). Również wprzypadku

pozycji innowacyjnej wszystkie wskaźniki ukazują pozytywne zmiany, zwyjątkiem

udziału zatrudnienia wsektorach przemysłowych wysokiej iśrednio wysokiej

techniki wzatrudnieniu ogółem oraz nieznacznego zmniejszenia liczby zgło-

szeń patentowych wprzeliczeniu namilion mieszkańców. Te pozytywne zmiany

Źródło Dane WIPO.

290

w systemie innowacji Niemiec przyczyniły się do poprawy konkurencyjności

gospodarki Niemiec wmiędzynarodowej perspektywie poroku 1995.



Niemcy, posiadający największą gospodarkę wEuropie iczwartą naświecie,

liczą aktualnie 82,8 mlnmieszkańców isąpod względem potencjału ludnościowego

drugim państwem wEuropie (poRosji), czwartym wOECD (poUSA, Japonii

iMeksyku) oraz 14 wświecie. Społeczeństwo niemieckie jest społeczeństwem

stosunkowo starym, ze średnim wiekiem 43,4lata (Deutschland inZahlen, 2011,

s.7), zaś wskaźniki wzrostu liczby mieszkańców, łącznie zsaldem migracji, nie

sąwstanie poprawić ani nawet utrzymać aktualnej sytuacji demograficznej.

Według aktualnych danych OECD, RFN osiągnie maksimum liczby ludności

w2015roku. Od tego roku wystąpi stała tendencja spadkowa (81 mlnw2030roku,

74 mlnw2050roku). Postępujący proces starzenia się społeczeństwa doprowadzi

do podniesienia mediany wieku w2050 r. do 46,8 (wyższą medianę wykazują tylko:

Japonia, Słowenia, Włochy, Czechy) (Dickmann, 2005, s.28) oraz do drastycznego

wzrostu obciążenia populacji narzecz osób wwieku poprodukcyjnym. Według

danych OECD wskaźnik obciążenia spada trwale od 6,9 w1950 r. do 3,2 w2010 r.,

do 2,1 w2030 r. i1,8 wlatach 2040–2050.



Źródło: Dane Banku Światowego, baza Education Statistics (EDStats), plik WB_HC_Extracts.xls (http://data-

bank.worldbank.org/ddp/home.do).

291

Wostatnich kilkudziesięciu latach RFN była wkorzystnej sytuacji co do

kształtowania się zasobów siły roboczej (ludność zawodowo czynna wg MOP)

Wielkość tych zasobów trwale się zwiększała, osiągając w2009 r. 42,3 mlnosób.

Według prognoz instytutów badawczych specjalizujących się wbadaniu rynku

pracy, sytuacja taulega zasadniczej zmianie. Od 2015roku zacznie występować

znaczący spadek liczby ludności zawodowo czynnej: do poziomu 35−40 mlnw2020 r.,

32–35 mlnw2040 i25–35 mlnw2050 r. Równocześnie współczynnik ludności

zawodowo czynnej spadnie zok. 51% na42,5% (Schäfer, Seyda, 2005, s.118).

Luki wilości kapitału ludzkiego mogą być kompensowane jego poprawiającą

się jakością. Wtym względzie sytuacja wNiemczech ulegała wyraźnym zmianom.

Przez kilka dziesięcioleci miała miejsce ekspansja edukacyjna (Bildungsexpansion),

widoczna szczególnie wstosunku do wzrostu poziomu wykształcenia ikwalifikacji

kobiet (Plünnecke, Seyda, 2005). Wostatnim 15-leciu tempo zmiany wwykształ-

ceniu wyraźnie się zmniejszyło, ale obraz całości jest korzystny: niemal 60% spo-

łeczeństwa posiada wykształcenie średnie, 24% − wykształcenie wyższe, a17%

−podstawowe. Równocześnie średnia liczba latnauki wydłużyła się z9,4 w1995

do 12,2 w2009 r., co wprawdzie krótkookresowo zmniejsza zasób siły roboczej, ale

powinno poprawiać jego jakość (por.rys. 6.17).

Prognozy ztej dziedziny wskazują nafakt, iż wprzyszłości udział osób zwykształ-

ceniem akademickim ustabilizuje się, anieznaczne przyrosty wystąpią jedynie

wgrupie młodszych kobiet (Plünnecke, Seyda, 2005).

Odnośnie do wykształcenia ikwalifikacji kapitału ludzkiego wNiemczech

należy wskazać nadwa specyficzne zjawiska. Po pierwsze, wNiemczech funk-

cjonuje historycznie (ustawowo od 1938 r.) rozpowszechniony tzw.dualny system

kształcenia zawodowego, wramach którego występuje integracja kształcenia

wszkołach zawodowych izakładach pracy. Wtym systemie toprzedsiębiorstwa

iich organizacje (Izby Przemysłowo-Handlowe iRzemieślnicze) uczestniczą wtwo-

rzeniu izarządzaniu kwalifikacjami, łącznie zich specyficznym dostosowaniem do

własnych potrzeb ikreowaniem etosu zawodu, wramach którego liczą się nie tylko

wiedza iumiejętności, lecz i„powołanie” (Beruf = zawód, od berufen = powołać)

(Miller-Idriss, 2002).

Ogół siły roboczej obejmuje osoby wwieku 15latistarszych, które spełniają denicję Międzyna-

rodowej Organizacji Pracy ludności zawodowo czynnej. Oznacza to, że sątowszyscy ludzie wdanym

kraju, którzy dostarczają siłę roboczą do produkcji towarów iusług wdanym okresie. Obejmuje ona

zarówno pracujących jak ibezrobotnych. Praktyka krajów różni się wzakresie włączania do tej kategorii

takich grup jak pracownicy sił zbrojnych ipracownicy sezonowi lub pracujący wniepełnym wymiarze

godzin. Generalnie kategoria tanie zawiera pracy wgospodarstwie domowym iinnych nieodpłatnych

świadczeń opiekunów ipracowników wsektorze nieformalnym.

292



Źródło: Dane Banku Światowego, baza Education Statistics (EDStats), plik WB_HC_Extracts.xls (http://data-

bank.worldbank.org/ddp/home.do).

Po drugie, wostatniej dekadzie, zdaniem ekspertów iwopinii OECD, Niemcy

dokonały istotnego postępu wdziedzinie poprawy systemu edukacji wzakresie

jakości iwyrównywania dostępu (OECD, 2012, s.14). Wysiłki rządu federalnego

irządów poszczególnych krajów związkowych mają przynieść poprawę jakości

badań, efektywności studiów ipromować studia wzakresie nauk ścisłych, ze

względu nakluczowe znaczenie tego typu wykształcenia wtworzeniu innowacji

iutrzymaniu/zwiększeniu konkurencyjności gospodarki (Gorynia-Pfeffer, 2012).

Oceny wykorzystania kapitału ludzkiego wNiemczech sąkrytyczne. Dokonana

w2004 r. przez IdW ocena wukładzie relatywnym 26 krajów OECD wskazywała

24, przedostatnie (przed Polską) miejsce Niemiec. Do niekorzystnego pozycjono-

wania doprowadziły: relatywnie długi okres edukacji, krótki okres aktywności

zawodowej, niska liczba przepracowanych rocznie godzin iniski wiek emerytalny

(Anger, 2007, s.13). Bieżące, podstawowe wskaźniki wykorzystania kapitału

ludzkiego kształtują się korzystniej, areformy ubezpieczeń społecznych wraz

zpodniesieniem wieku emerytalnego do 67latpowinny wprzyszłości jeszcze je

poprawić. Wskaźnik aktywności zawodowej (zatrudnienia) jest zdecydowanie

wyższy od przeciętnego wOECD iw2010 wyniósł 76,1% dla mężczyzn (OECD

–72,7%) oraz 66,1% dla kobiet (OECD –56,7%) (OECD, 2012, s.12). Stopa bez

293

robocia, wskazująca bezpośrednio stopień marnotrawstwa kapitału ludzkiego

kształtowała się wprzedziale 7,5−11,1%.

Wostatnich latach, wwarunkach przezwyciężania skutków światowego kryzysu

gospodarczego, wNiemczech zdarzył się “mały cud zatrudnieniowy” (OECD, 2012,

s.3). Stopa bezrobocia spada od 2010 r. iaktualnie kształtuje się napoziomie 6,5%

− najniższym od 20lat. Równocześnie udział bezrobotnych zwyższym wykształce-

niem wbezrobotnych ogółem wyraźnie spada, awysokość tego wskaźnika świadczy

oopłacalności wykształcenia akademickiego ze względu naodpowiednio wysokie

szanse zawodowe. “Cud zatrudnieniowy” dotyczy zwłaszcza młodzieży. Podczas

gdy we Francji stopa bezrobocia młodzieży (15−24lat)

wynosi 25%, wPolsce

–30%, wHiszpanii osiągnęła poziom 40% − towNiemczech jest tylko nieznacznie

wyższa od ogólnej stopy bezrobocia. Sprawny system kształcenia zawodowego oraz

polityka wsparcia ze strony państwa przynoszą wefekcie wysoki stopień aktyw-

ności zawodowej młodzieży (wprzedziale od 41,4%−48,7% wlatach 1995−2009).





Źródło: Dane Banku Światowego, baza World Development Indicators (WDI) & Global Development Finance,

plik WorldBank2.xls (http://databank.worldbank.org/ddp/home.do).

Wyraźnie negatywny wpływ nawykorzystanie kapitału ludzkiego ma relatywnie

krótki czas pracy wNiemczech. Tygodniowy czas pracy mężczyzn wynosi średnio

Wiek do 15 do 24latjest wkontekście demograi uznawany za populację młodzieży.

294

40,1godzin (średnia dla OECD: 41,2 godzin), zaś kobiet –30,5 godzin (OECD:

34,8), (OECD, 2012). Roczny wymiar pracy wynosi wNiemczech 1655 godzin, co

sytuuje ten kraj wczołówce najkrócej pracujących (wśród krajów OECD –4 pozycja

poFrancji, Danii, Grecji) (Deutschland inZahlen, 2011, 145).

Niemcy, jako kraj wysoko rozwinięty, otendencji do stabilizacji irelatywnie

niskich stóp wzrostu PKB (wyjątek: zmiany PKB wlatach 2009−2010), charakte-

ryzują się również niewysokim tempem zmian produktywności pracy. Wokresie

1995−2010 średnioroczne tempo wzrostu produkcyjności, mierzonej wartością PKB

na1 zatrudnionego, wyniosło 0,8% (przeciętna dla OECD –1,5%), zaś mierzonego

wartością PKB na1 przepracowaną godzinę –1,3% (OECD –1,5%), (OECD 2012,

s.17). Wtym samym okresie wynagrodzenia godzinowe iwynagrodzenia na 1zatrud-

nionego, mierzone wUSD iwg PPP, wzrastały wbardzo umiarkowanym tempie

(rys. 6.19 i6.20). Tak więc, relatywnie wysokiej jakości kapitał ludzki, przynoszący

stałe wzrosty PKB, można było narynku nabyć potylko nieznacznie rosnącej cenie.



Źródło: Dane OECD (http://stats.oecd.org/OECDStat_Metadata/ShowMetadata.ashx?Dataset=ULC_

ANN&ShowOnWeb=true&Lang=en).

Dzięki umiarkowanemu wzrostowi płac (około 1,5% rocznie; dla porównania:

we Francji –4,3%) (Fabre, 2012) ireformom dotyczącym rynku pracy oraz sfery

ubezpieczeń społecznych, całkowite koszty pracy wzrosły wlatach 2000−2008

wNiemczech o17% (we Francji − wtym okresie wzrost o56%). Rys. 6.21 wskazuje

niemal stały spadek kosztów pracy najednostkę produkcji. Tendencję nakrótko

przerwał okres kryzysowego spadku PKB w2009roku.

295





Źródło: Dane OECD (http://stats.oecd.org/OECDStat_Metadata/ShowMetadata.ashx?Dataset=ULC_

ANN&ShowOnWeb=true&Lang=en).





Źródło: Dane OECD, (http://stats.oecd.org/OECDStat_Metadata/ShowMetadata.ashx?Dataset=ULC_

ANN&ShowOnWeb=true&Lang=en).

Wskaźnik obliczany jest natej bazie danych jako całość kosztów pracy podzielona przez wielkość

produkcji. Wskaźnik jest wykorzystywany jako łączna miara kosztów pracy. Odnosi się on do wynagro

dzeń pracowników dostosowanych dla osób samozatrudnionych, awięc wistocie odnosi się do docho-

dów zpracy. Wskaźnik ten jest określany również jako realny jednostkowy koszt pracy.



Spadek jednostkowych kosztów pracy, wskaźnika odzwierciedlającego kon-

kurencyjność kosztową, udało się uzyskać tylko wkorzystnych koniunkturalnie

latach 2003−2007, ztym, że pogwałtownym pogorszeniu się sytuacji w2009 r.

tendencja spadkowa znowu się pojawiła. Dane zrys. 6.22 potwierdzają skuteczność

reform Idekady XXIwieku oraz aktualność wzrostu konkurencyjności gospodarki

Niemiec wokresie pokryzysowym.



Źródło: Dane OECD (http://stats.oecd.org/OECDStat_Metadata/ShowMetadata.ashx?Dataset=ULC_ANN&Sho-

wOnWeb=true&Lang=en). Rok bazowy to2005.

Podsumowując, można stwierdzić, iż kapitał ludzki był mocnym pozytyw-

nym atutem wzapewnieniu konkurencyjności gospodarki niemieckiej. Od strony

ilościowej (zasób kapitału ludzkiego), dobra dotychczasowa sytuacja ulegnie, ze

względów demograficznych, wyraźnemu pogorszeniu. Liczba ludności ipodaż siły

roboczej będzie wNiemczech malała. Sygnały ozmniejszaniu się zasobów kapitału

ludzkiego doprowadziły do –jak się wydaje –skutecznych działań wpodnoszeniu

jego jakości. Nowe zasady tworzenia kwalifikacji izarządzania nimi prowadzą

do ich podwyższania oraz bardziej efektywnego wykorzystania, atym samym

–wzrostu wydajności. Istnieje szansa nato, iż wpołączeniu zdoskonaleniem sys-

temu innowacji, pozwoli tonautrzymanie procesów rozwojowych wgospodarce

niemieckiej wpierwszej połowie XXIwieku.

297





Efektywność niemieckiego systemu innowacyjnego bazuje napolepszeniu poli-

tyki wobszarze edukacji, nauki iinnowacji. Wykształcenie zawodowe napoziomie

szkolnictwa średniego (Sekundarstufe) związane jest ze strukturami tradycyjnego

niemieckiego „systemu dualnego” (duales System). Ten system zawiera wsobie ścisły

związek pomiędzy szkolnym wykształceniem iwykształceniem wzakładach pracy

inaśladowany jest przez inne kraje, wszczególności wUE (BMBF, 2012a, s.2).

Struktury systemu dualnego przyczyniły się nie tylko do stabilizacji rynku pracy

podczas kryzysu ekonomicznego, lecz również do dobrej międzynarodowej pozycji

gospodarki Niemiec wobszarze bezrobocia wśród młodych ludzi, napoziomie

wykształcenia zawodowego oraz dostępu do rynku pracy pozakończeniu edukacji

napoziomie średnim. Wdziedzinie szkolnictwa wyższego wysoki poziom osiąga

obecnie implementacja procesu bolońskiego nauniwersytetach. Do zaobserwowanych

jego pozytywnych efektów należą: wysoka ilość studentów wkrótkim przeznaczonym

nastudia okresie, wprowadzenie quality assessment oraz podwyższony poziom inter-

nacjonalizacji naniemieckich uniwersytetach (BMBF, 2012b, s.1). Rząd niemiecki

razem zkrajami związkowymi wsparły programem „Hochschulpakt 2020” szkoły

wyższe dodatkową pomocą finansową wcelu zwiększenia ich wydajności. Kolejny

program − Qualitätspakt Lehre –służy polepszeniu jakości nauczania iprogramów

studiów. Dla badań nanajwyższym poziomie wprowadzono uwieńczony sukcesem

program Exzellenzinitiative izaczęto go kontynuować wroku 2010 (GWK, 2010).

Istniejącym nadal wyzwaniem jest dalsze zwiększenie liczby studentów kierunków

MINT (matematyka, informatyka, nauki przyrodnicze, technologia). Kierunki

tesądecydujące dla rozwoju potencjału technologii iinnowacji. Strategia innowa-

cyjna Niemiec skonkretyzowana została przez program High-tech Strategie 2020

(EFI, 2011, s.13). Ta strategia stawia nowe akcenty iskupia wsobie pięć obszarów

strategicznych dla aktywności innowacyjnych. Sukces strategii high-tech będzie

zależał przede wszystkim od warunków wdrażania tego programu.

Podsumowaniem silnych isłabych stron niemieckiego systemu innowacji jest

tabela 6.1.

298



 

 



Fachhochschulen)

 



 

 



 



 



 

high-tech

 

 

 



 



 venture capital 

 high-tech



 

 

 

 



 



 

 

 



 

 

 



 



 

 

 



 



 

 



 

 



 





 

 



 

Źródło: Opracowanie własne.





Niemcy sąprzykładem gospodarki, której siłą jest umiejętne połączenie unikalnej

struktury systemu innowacji irozwijanych przez lata wybranych gałęzi przemysłu.

Niemiecki system innowacji charakteryzuje się funkcjonalnym podziałem

zadań między sektorem publicznym iprywatnym. Taki podział zadań wspierany

jest przez system edukacyjny, znacznie zdywersyfikowany, charakteryzujący się

dużą różnorodnością form instytucji edukacyjnych. Stanowi toosilnej stronie

299

systemu innowacji Niemiec, gdyż gwarantuje stały dopływ wysoko wykwalifiko-

wanych kadr do sektora biznesu.

Wskaźniki ekonomiczne opisujące konkurencyjność niemieckiej gospodarki

pokazują, że Niemcy zdołały wykorzystać swoją pozycję wgospodarce światowej,

dzięki systematycznemu wzrostowi wydajności czynników wytwórczych. Był

tojeden zważnych elementów konkurencyjności gospodarki Niemiec. Głównym

wyzwaniem dla konkurencyjności niemieckiej gospodarki jest rozwiązanie pro

blemów strukturalnych wynikających zniekorzystnej sytuacji demograficznej.



Grażyna Wojtkowska-Łodej

Austria jest państwem opowierzchni 83 858 km

położonym wEuropie

Środkowej. Należy do krajów ostosunkowo niewielkiej liczbie ludności, która

w2011 r. wynosiła 8,4 mln. WAustrii obserwuje się, podobnie jak winnych kra-

jach europejskich malejący przyrost naturalny, który wświetle prognoz nalata

2010/2015 kształtuje się napoziomie 0,2%. Niski przyrost naturalny przekłada

się naniewielki prognozowany do 2030 r. przyrost liczby ludności, szacowany

docelowo na8,6 mln. Jednocześnie wydłuża się długość życia obywateli, która

w2011 r. wynosiła ponad 80lat

. Wefekcie Austria zalicza się do grupy krajów

ostarzejącym się społeczeństwie.

Obecnie gospodarka Austrii należy do jednych znajbogatszych istabilnych

gospodarek unijnych. Wanalizowanym okresie 1995−2010 tempo wzrostu pro

duktu krajowego brutto (PKB) rosło ipomimo kryzysu gospodarczego, w2010 r.

było ono wyższe od analogicznego wskaźnika dla UE-27, jak również wskaźnika

dla państw strefy euro (EU-EA 17). Odobrym stanie gospodarki mogą świadczyć

także: niska inflacja wynosząca 1,8% − dwukrotnie niższa niż wpozostałych

państwach, stopa bezrobocia, kształtująca się napoziome 4,4% oraz relatywnie

niższy dług publiczny.

Wefekcie tych procesów zwiększał się dobrobyt społeczeństwa Austrii. Wokre-

sie 1995−2010 produkt krajowy brutto wprzeliczeniu na1 mieszkańca wzrósł o¾.

Por.: Human Development Report 2011 –Sustainability and Equity: ABetter Future for All.

300



Wokresie prowadzonej analizy 1995−2010, zbiegającej się zwejściem Austrii

do Unii Europejskiej, wolumen importu powiększył się ponad dwukrotnie, osią

gając poziom 150 mldUSD w2010 r. wobec 66,4 mldUSD w1995 r., natomiast

wolumen eksportu wanalogicznym czasie wzrósł dwu ipółkrotnie do poziomu

144,9 mldUSD wobec 57,6 mldUSD w1995 r. (tab. 6.2).

Obserwowana dynamika wolumenu importu ieksportu Austrii była także

wyższa od dynamiki zmian importu ieksportu zewnętrznego UE iporównywalna

zdynamiką światowych obrotów. Wefekcie, obroty handlu zagranicznego Austrii

wprzeliczeniu na1 mieszkańca uległy podwojeniu osiągając poziom 18 tys. USD

wimporcie i17,2 tys. USD weksporcie w2010 r.



         

         

 %        

         

 %        

* wskaźniki dynamiki dotyczą lat: 2000/1995; 2005/2000; 2006/2005; 2007/2006; 2008/2007; 2009/2008;

2010/2009; 2010/1995.

Źródło: Obliczenia własne, baza danych OECD.

Głównymi partnerami handlowymi Austrii sąkraje UE, wtym Niemcy, Węgry,

Włochy, Holandia, Francja, Wielka Brytania, Czechy, Słowacja, aponadto Szwajcaria,

USA, Rosja atakże Polska (tab. 6.3). Wanalizowanym okresie zwiększeniu uległa

wymiana handlowa zChinami. Jej wyrazem jest wzrost udziału rynku chińskiego

wimporcie ogółem o1,8 pkt.procentowego w2010 r. wobec 1995 r. iweksporcie

ogółem odpowiednio o1,98 pkt.procentowego. Stabilnym partnerem handlowym

Austrii, jeśli chodzi owielkość wzajemnej wymiany, jest Rosja. Wostatniej deka-

dzie obserwuje się wzrost obrotów handlowych zRosją, przy czym dotyczył on

wwiększym stopniu eksportu niż importu.

Na uwagę zasługuje fakt, że wokresie 1995−2010 wimporcie Austrii rośnie

udział innych, pozawymienionymi wtabeli państwami, stanowiąc prawie

całego importu ieksportu.

Analizując strukturę rodzajową handlu Austrii według klasyfikacji SITC,

obserwuje się generalnie bardzo zbliżoną strukturę rodzajową wymiany jak również

dynamikę zmian, które przyjmowała największą wartość wokresie 2000−2005.

301

























       

 



         

           

           

           

           

           

           

           

           

           

           

           

 



     



   

           

         

 



     



   

         

bd. – brak danych

Źródło: Obliczenia własne, baza danych OECD.

Wimporcie Austrii około 30% w2010 r. stanowiły surowce rolne, mineralne oraz

produkty przetworzone (grupy towarowe SITC 0–5) (tabela 6.4). Wśród surowców

wimporcie Austrii dominują ropa naftowa, węgiel, gaz ziemny. Jest towynik sto-

sunkowo niewielkich własnych zasobów surowcowych ibogactw naturalnych, ich

wyczerpywania się oraz ograniczania wydobycia zuwagi naochronę środowiska.

Znaczący udział wimporcie stanowią maszyny, urządzenia isprzęt transportowy

(SITC-7), towary przemysłowe sklasyfikowane według surowca (SITC 6) oraz różne

wyroby przemysłowe (SITC-8). Wanalizowanym okresie większą dynamikę wzro-

stu, niż dynamika importu ogółem wyróżniał się import olejów, tłuszczy iwosków

zwierzęcych iroślinnych (SITC 4), surowców niejadalnych (SITC 2), chemikaliów

iproduktów pokrewnych (SITC 5) oraz import różnych wyrobów przemysłowych.

302



 

 

   

   

















   

















                 

                 

 



               

 





               

 



               

 



               

 





               

 



               

 



               

 





            



  



                

1)

Jest towzrost zpoziomu 0,36 mldUSD w1995 r. do poziomu 5,74 mldUSD w2010 r.

2)

Jest towzrost zpoziomu 0,36 mldUSD w1995 r. do poziomu 4,4 mldw2010 r.

Źródło: Obliczenia własne, otrzymana baza danych OECD.

303

Weksporcie dominują głównie maszyny, narzędzia isprzęt transportowy, oraz

wyroby przemysłowe, wyroby hutnicze, chemiczne. Wanalizowanym okresie więk-

szą dynamiką eksportu niż dynamika wzrostu eksportu ogółem charakteryzował

się eksport produktów przetworzonych zropy naftowej (SITS-3), napojów ityto

niu (SITC-1), towarów przetwórstwa przemysłu chemicznego (SITC-5), maszyn,

urządzeń isprzętu transportowego (SITC-7).

Dla zgłębienia analizy zmian wstrukturze wymiany handlowej Austrii dokonano

zbadania struktury rodzajowej handlu zagranicznego według klasyfikacji OECD,

opartej napoziomie technologicznym, następnie według klasyfikacji WIFO, opartej

nastopniu wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie

wytwórczym oraz zmian wstrukturze rodzajowej handlu opartej napoziomie

kwalifikacji siły roboczej.

Wstrukturze importu oraz eksportu dokonywanej wg pierwszej ze wspo-

mnianych kwalifikacji dominują wyroby przemysłów średniowysokiej technologii

iśrednio niskiej technologii, następnie przemysły niskiej technologii anakońcu

znajdują się wyroby przemysłów wysokiej technologii (tabela 6.5).

Wramach importu wyrobów średnio niskiej technologii, których udział wimpor

cie ogółem w1995 r. wyniósł 37,7% iwzrósł do 38% w2010 r., aweksporcie ogółem

odpowiednio 36,5%, 41%, dominują maszyny zwyjątkiem elektrycznych, chemikalia,

wyroby precyzyjne, maszyny iaparatura elektryczna. Wgrupie wyrobów średnio

niskiej technologii największy udział przypada nawyroby metalowe, zarówno

wimporcie wynoszącym wanalizowanym okresie ok. 30%, jak iweksporcie ok. 35%.

Najważniejszymi produktami wytwarzanymi wAustrii wanalizowanym okre-

sie były wyroby przemysłu maszynowego, środki transportu, wyroby przemysłu

elektromaszynowego, elektrotechnicznego imetalowego. Wśród nich wymienić

można takie produkty jak: silniki, samochody ciężarowe iterenowe, tabor kolejowy,

obrabiarki, sprzęt optyczny iaparaturę do badań naukowych, produkty przetwór-

stwa ropy naftowej, nawozy azotowe, sodę itp.

Wgrupie produktów wytwarzanych przez przemysły niskiej technologii, sta

nowiącej ok. 15% wimporcie ieksporcie, dominują tekstylia iodzież.

Natomiast wgrupie obejmującej wyroby przemysłu wysokiej technologii,

stanowiącym ok. 8% wimporcie ieksporcie ogółem wanalizowanym okresie,

dominuje sprzęt elektroniczny iradiowo-telewizyjny, farmaceutyki, komputery

oraz sprzęt biurowy.

Przedstawiona struktura towarowa importu ieksportu Austrii wg klasyfikacji

OECD, zwyraźną dominacją wyrobów przemysłów średniowysokiej iśrednio

niskiej technologii, wynoszącą ponad ⅔ całego importu ieksportu, jest bardzo

zbliżona do struktury handlu UE.

304





  

 

       

















































        

          

          

 



        

          





       





       

          

          

          

          

 



        

          

305





       

        

          

          

          

          

          

          

          

          





       

        

          

          

 



        

          





       

Źródło: Obliczenia własne, baza danych OECD.



Różnica dotyczy zdecydowanie większego udziału wimporcie ieksporcie ogółu

UE wyrobów wysokiej technologii wynoszącego w2010 r. 14,3% wimporcie wobec

8,2% wAustrii, aweksporcie odpowiednio 12,7% dla UE i8,6% dla Austrii

Jednak wanalizowanym okresie można zauważyć pewne zmiany wstrukturze

importu ieksportu. Na uwagę zasługuje wimporcie oraz jeszcze bardziej wyraź-

nie weksporcie, wzrost udziału wyrobów przemysłów średnio wysokiej techniki

(wtym chemikaliów), niewielki wzrost eksportu wyrobów wysokiej techniki,

wszczególności farmaceutyków o14,5 pktprocentowych wokresie 1995−2010

ispadek ook. 10 pkt.procentowych eksportu sprzętu elektronicznego itelekomu-

nikacyjnego, komputerów oraz sprzętu biurowego o6 pktproc.Zmianom tym

towarzyszył spadek udziału whandlu produktów przemysłów niskiej techniki.

Kolejną klasyfikacją, interesującą zpunktu widzenia badania struktury ijej

zmian whandlu zagranicznym Austrii jest klasyfikacja WIFO, oparta nastopniu

wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym

(tabela 6.6). Zanalizy danych wynika, że wstrukturze importu ieksportu Austrii

dominują wyroby przemysłów podstawowych, kapitałochłonnych oraz opartych

nabadaniach naukowych. Mniejszy udział przypada naimportowane ieksporto

wane wyroby przemysłów pracochłonnych oraz opartych namarketingu.

Zmiany zachodzące wstrukturze handlu wyrażają się wprawie trzykrotnym

wzroście importu Austrii wyrobów opartych nabadaniach, dwu ipółkrotnym

wzroście importu opartego namarketingu oraz podwojeniu wzrostu importu

wpozostałych grupach. Podobnie jak wimporcie, weksporcie wanalizowanym

okresie dominują wyroby przemysłów podstawowych, kapitałochłonnych iopar

tych nabadaniach. Dynamika zmian tej struktury weksporcie jest nieco mniejsza

niż wimporcie. Wokresie 1995−2010 wzrósł udział weksporcie ogółem, eksport

wyrobów kapitałochłonnych. Udział eksportu przemysłów podstawowych oraz

opartych nabadaniach względnie nie uległ zmianie, natomiast wyrobów pozo-

stałych przemysłów zmalał. Obserwuje się wzrost udziału ook. 5 pktprocento-

wych wyrobów przemysłu kapitałochłonnego, niewielki spadek udziału wyrobów

przemysłów podstawowych oraz wyraźny spadek udziału wyrobów przemysłów

pracochłonnych (o1,8 punktu procentowego wimporcie io3,1 pktprocentowego

weksporcie w2010 r. wobec 1995 r.).

Te zmiany wstrukturze wymiany handlowej Austrii wpewnym stopniu pokry-

wają się ztendencjami zmian obserwowanych wUE. Jednak dynamika zmian była

odmienna. Oile wokresie 2000−2010 nastąpił dwukrotny wzrost importu ieksportu

Por.: Obliczenia własne woparciu obazę danych.

307

zarówno Austrii, jak ipaństw UE, otyle dynamika importu Austrii była wyższa

niż dynamika importu UE27.









 

   





   

























































































































































































































































* wskaźniki dynamiki obliczone dla okresu: 2000/1995, 2005/2000, 2010/2005, 2010/1995

Źródło: Obliczenia własne, baza danych UN Comtrade.







 

   

       



























































































        

Źródło: Opracowanie własne woparciu obazę danych UN Comtrade.

308

Inną perspektywę pokazuje ujęcie struktury wymiany handlowej Austrii według

klasyfikacji WIFO, opartej napoziomie kwalifikacji siły roboczej (tabela 6.8).







 

   





   













































































































































































































* wskaźniki dynamiki obliczone dla okresu: 2000/1995, 2005/2000, 2010/2005, 2010/1995

Źródło: Obliczenia własne, baza danych UN Comtrade.

Na podstawie tej klasyfikacji można zauważyć, że whandlu Austrii dominują

wyroby produkowane przez średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych

oraz pracowników fizycznych. Stanowiły one w2010 r. łącznie 77,5% importu (wobec

74,4% w1995 r.) i77,8% eksportu (wobec 75,3% w1995 r.). Oile tendencja tajest

podobna wUE towyraźnie wyższy niż wAustrii jest udział handlu UE wyrobami

wyprodukowanymi przez przemysły zatrudniające wysoko wykwalifikowanych

pracowników (o3 pktprocentowe wimporcie io5 pktprocentowych weksporcie

w2000 r., wobec odpowiednio po6 pktprocentowych w2010 r.). Jednak nauwagę

zasługuje zmieniająca się szybko dynamika eksportu wyrobów produkowanych

wAustrii przy wykorzystaniu wysoko wykwalifikowanych pracowników. Wokresie

1995−2010 nastąpił bowiem trzykrotny wzrost wartości tego eksportu.

Wkonsekwencji analizy handlu izmian wstrukturze handlu Austrii zacho

dzi pytanie, wjaki sposób sytuacja tawpływa iokreśla przewagi komparatywne

309

whandlu zagranicznym, wszczególności wodniesieniu do przemysłów intensywnie

wykorzystujących nowoczesne czynniki produkcji. Analiza taprzeprowadzona

została analogicznie do wcześniejszych analiz wodniesieniu do grup przemysłów

według trzech typów klasyfikacji sektorów przetwórstwa przemysłowego.

Wtabeli 6.9 zaprezentowane zostały wskaźniki ujawnionych przewag kom-

paratywnych (RCA) Austrii wokresie 2000−2010 zgodnie zklasyfikacją OECD

opartą napoziomie technologicznym.







       









































































Źródło: Baza danych OECD.

Zanalizy wskaźników wynika, że w2000 r. wszystkie znich, zwyjątkiem wskaź-

nika dla przemysłów niskiej technologii, przyjmowały wartość mniejszą od zera, co

świadczy obraku przewagi konkurencyjnej. Jednak po10latach sytuacja wgospodarce

ihandlu zagranicznym Austrii uległa istotnej zmianie, naco wskazują dodatnie war-

tości tych wskaźników. Pojawiła się względna przewaga Austrii wodniesieniu do dóbr

technologicznie intensywnych, wszczególności wytwarzanych wsektorach wysokiej

iśredniowysokiej technologii. Dobra wytwarzane wtych przemysłach wymagają

także relatywnie dużych nakładów kapitału ludzkiego. Do tych branż zalicza się

m.in. branżę budowy maszyn, pojazdów transportowych, narzędzi mechanicznych.

Ponadto Austria, naco wskazują wskaźniki, zyskuje przewagi whandlu zagra-

nicznym wprzemysłach opartych nabadaniach, traci natomiast wprzemysłach

kapitałochłonnych (tab. 6.10).

Wskaźniki przewag komparatywnych Austrii, zarówno odnoszące się do dóbr

technologicznie intensywnych jak idóbr wymagających relatywnie dużych nakładów

nakapitał ludzki ibadania, wskazują nawzrost przewag konkurencyjnych tych

branż wodróżnieniu do branż igałęzi tradycyjnych. Jednak należy zaznaczyć, że

dystans gospodarki Austrii do głównych państw wgospodarce światowej wzakresie

dóbr technologicznie ibadawczo intensywnych, jest znaczny.

310







       





















































































Źródło: Baza danych OECD.

Reasumując, można stwierdzić, że zanalizy wskaźników przewag kompara-

tywnych wynika, że Austria staje się uprogu XXIwieku krajem, który uczestnicząc

wwymianie międzynarodowej uzyskuje przewagi komparatywne wprzemysłach

wysokiej techniki oraz przemysłach opartych nabadaniach.

Analizując rozmiary handlu wewnątrzgałęziowego Austrii oraz wskaźniki

IIT, wyrażające intensywność handlu wewnątrzgałęziowego wposzczególnych

gałęziach, można także zaobserwować zachodzące zmiany. Zanalizy kształtowa-

nia się wskaźnika IIT wynika, że uprogu XXIwieku Austria zalicza się do krajów

owysokim udziale obrotów wewnątrzgałęziowych zarówno wprzemysłach wysokiej

techniki, przemysłach opartych nabadaniach, jak również przemysłach opartych

nawysoko iśrednio wykwalifikowanych pracowników.







      



       



       



       



       

Źródło: Obliczenia własne, baza danych OECD.

311

Jeśli chodzi ozmiany handlu wewnątrzgałęziowego Austrii wyrobami opartymi

napostępie technologicznym, tow2000 r. najwyższe wskaźniki wtym względzie

osiągał handel wyrobami oniskiej intensywności technologicznej. Utrzymuje się on

nadal nawysokim poziomie 0,9922, co oznacza, że prawie całe obroty zagraniczne

danej gałęzi stanowią obroty wewnątrzgałęziowe Austrii. Godne podkreślenia

jest, że wokresie dekady lat2000−2010 najbardziej wyraźnie wzrosła współpraca

wewnątrzgałęziowa wzakresie wyrobów wysokiej technologii (wzrost wskaźnika

IIT zpoziomu 0,8879 w2000 r. do 0,9578 w2010 r.). Są towskaźniki porównywalne

do wskaźników UE27.

Uwzględniając natomiast klasyfikację handlu towarami opartą nastopniu

wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym

(tabela 6.12) można zaobserwować zmianę wpoziomie handlu wewnątrzgałęziowego

wprzemysłach opartych nabadaniach marketingu. Rośnie także wielkość obrotów

wewnątrzgałęziowych wgałęziach przemysłów pracochłonnych oraz wniewielkim

stopniu wprzemysłach kapitałochłonnych.













      

















































































Źródło: Obliczenia własne, baza danych OECD.

Wartości omawianych wskaźników IIT obserwowanych wAustrii, porówny-

walne sązich uśrednionymi wartościami dla UE27. Jednak wAustrii, wanalizo-

wanej dekadzie zaobserwowano wyraźne zmiany tych wskaźników wyrażające

zwiększenie intensywności handlu wewnątrzgałęziowego wprzemysłach wysokiej

technologii, przemysłach opartych nabadaniach oraz wykorzystujących wysoko

iśrednio wykwalifikowaną kadrę pracowników.

312



Polityka badań irozwoju oraz innowacji Forschungs-Technologie und Innova-

tionspolitik (FTI) Austrii tworzona jest przez wiele podmiotów oddziałujących

napłaszczyźnie całego kraju, krajów związkowych, oraz gmin. Różne sątakże

instrumenty wspierania oddolnych inicjatyw wtym zakresie. Wyróżnić można

trzy poziomy kierowania, oddziaływania, wspomagania wzakresie polityki badań

irozwoju oraz innowacji, amianowicie: ministerstwa iinstytucje odpowiedzialne

za tępolitykę, instytucje wspierające oraz podmioty, do których skierowany jest

system bodźcowy, wspierający działania iprocesy rozwoju wiedzy, technologii

iinnowacji. Odpowiedzialność za tworzenie wizji rozwojowej iwnoszenie inicjatyw

ustawodawczych wtym zakresie do parlamentu spoczywa narządzie federalnym.

Ministerstwa iAgendy zajmujące się szeroko rozumianą polityką rozwojową

gospodarki, we współpracy ze sobą, tworzą woparciu owymienione wcześniej

wizje strategie rozwoju. Obok określenia celów wskazuje się wnich napriorytety

działań, warunki brzegowe, stosowne regulacje, narzędzia iprocedury działania.

Finansowe ramy skutecznej realizacji założonych celów określa Ministerstwo

Finansów. Zanim programy takie powstaną, poddawane sąszerokiej dyskusji

zainteresowanych branżowych środowisk, związków, stowarzyszeń, agencji, środo

wiska naukowców ibadaczy winstytutach badawczych iuniwersytetach, ekspertów

wdziedzinie badań, rozwoju iinnowacji.

Szczególną rolę wtworzeniu polityki innowacyjnej isystemu innowacyj-

nego wAustrii odgrywają: Ministerstwo Transportu, Innowacji iTechnologii

(Das Bundesministerium für Verkehr, Innovation und Technologie –BMVIT),

Ministerstwo ds. Gospodarki, Rodziny iMłodzieży (Das Bundesministerium für

Wirtschaft, Familie und Jugend –BMWFJ), Ministerstwo ds. Nauki iBadań (Das

Bundesministerium für Wissenschaft und Forschung –BMWF) oraz Ministerstwo

Finansów (Das Bundesministerium für Finanzen –BMF)

. Dla pierwszego ztych

ministerstw, amianowicie MBVIT centralnym zadaniem jest, poprzez rozwój

innowacji itechnologii, wpływanie napodnoszenie konkurencyjności gospodarki

iprzemysłu, tworzenie miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników,

rozwój nauki napoziomie wyższym, dbanie ostabilny rozwój. Ponadto dba ono

obadania podstawowe iich aplikacje, wtym rozwój patentów.

Działalność Ministerstwa ds. Gospodarki, Rodziny iMłodzieży (BMWFJ)

wzakresie wspierania transferu technologii izarządzania innowacjami odnosi się

Por.: A. J. Maj, Die Innovationsförderung inder EU am Beispiel Ősterreichs und Polens. Eine lan-

deskundliche Studie, http://othes.univie.ac.at/6960/1/2009–10-06_0107672.pdf---praca, (25.07.2012).

313

zwłaszcza do rzemiosła. Podmiotami szczególnej uwagi sąmałe iśrednie przedsię-

biorstwa, które aktywnie uczestniczą wadaptacji nowych rozwiązań naukowych,

technicznych czy technologicznych wpraktyce gospodarczej.

Ministerstwo ds. Nauki iBadań wswoich kompetencjach ma wspieranie idbanie

orozwój nauki, badań naukowych iedukację.

Duże znaczenie dla wspierania całego systemu badań irozwoju oraz innowacji

jest Ministerstwo Finansów. Obok prowadzenia igospodarowania przez nie budże-

tem federalnym odpowiedzialne jest ono także za środki finansowe, niezbędne dla

realizacji projektów badawczych iinnowacyjnych.

Obok ministerstw wstrukturze wspierania innowacji ważną rolę odgrywają

agencje federalne (Förderungagenturen) takie jak: Austriacka Spółka Usług Gospo-

darczych (Austria Wirtschaftsservice GmbH − AWS) iStowarzyszenie Wspierania

Badań (Forschungsförderungsgesellschaft − FFG), wramach których prowadzone

sąliczne programy badawcze, awdwóch pierwszych funkcje właścicielskie pełnią

wspólnie ministerstwa BMVIT iBMWFJ.

Nad tymi kilkoma centralnymi instytucjami pieczę sprawuje rząd federalny

oraz Rada Narodowa ze stałym Komitetem ds. Badań, Innowacji iTechnologii,

tworząc środowisko dla rozwoju badań naukowych, wspierania innowacji iedukacji

wAustrii. Powyższe instytucje pośrednio kierują iwspierają inicjatywy oddolne

przedsiębiorstw iinstytutów badawczych czy środowisk uniwersyteckich.

Wdziałaniach bezpośrednich wspierających kluczowe ipriorytetowe projekty

badawcze istotną rolę odgrywają powołane idziałające od wielu latwAustrii

wyspecjalizowane instytucje, amianowicie:

–

Fundusz dla Wspierania Badań Naukowych (Fonds zur Förderung der Wissen-

chaftlichen Forschung FWF),

– Fundusz Wspierania Badań dla Rzemiosła (Forschungsförderungsfonds für die

Gewerbliche Wirtschaft − FFF),

–

Austriacka Spółka Usług Gospodarczych (Austria Wirtschaftsservice GmbH

–AWS),

– Stowarzyszenie Wspierania Badań (Forschungsförderungsgesellschaft –EFG)

Wpraktyce życia gospodarczego Austrii wobszarze badań irozwoju ważną

rolę odgrywają instytuty badawcze wchodzące wskład tzw.obszarów kooperacji

(kooperativen Bereich) sektora przedsiębiorstw, do którego zalicza się m.in.:

Por.: Ősterreichischer Forschungs und Technologiebericht 2012, BMWF, BMVIT, Wien, 2012,

s.50−56. Od 1998roku działa także Spółka Badawcza Christian Doppler (Christian Doppler Forschungs-

gesellscha –CDG), choć ona zarządza pojedynczymi instrumentami wspierającymi idlatego zajmuje

szczególne miejsce.

314

– Austriacki Instytut Technologiczny (Austrian Institute of Technology- AIT)

– Spółka Badawcza Joanneum (Joanneum Forschung GmbH),

–

Centrum Kompetencyjne Nowoczesnych Technologii (Competence Centres for

Excellent Technologies − COMET).

Wszystkie teinstytucje tworzą szeroki zakres możliwości inarzędzi oddzia

ływania, dzięki którym nie tylko przedsiębiorstwa mogą urzeczywistniać swoje

pomysły iwprowadzać je narynek, ale także mogą być rozwijane nowe technolo

gie, współpraca między nauką igospodarką oraz mogą także sprzyjać kształceniu

wysoko wykwalifikowanych kadr nowych badaczy.



Wskaźnik udziału nakładów wewnętrznych naB+R wPKB jest jednym

zpodstawowych wskaźników opisujących zdolność innowacyjną gospodarki.

Wchwili akcesji do UE Austria przeznaczała 1,55% PKB naB+R (tab. 6.13).

Wciągu 15latwskaźnik ten wzrósł iosiągnął poziom 2,75% w2010 r. Godne

podkreślenia jest to, że wokresie 1995−2010 analogiczny wskaźnik wzrósł dla

państw UE27 o0,25 pkt.proc,adla Austrii o1,2 pkt.proc.WAustrii większa

dynamika wzrostu nakładów naB+R wPKB, miała miejsce przy wysokim udziale,

wtych nakładach, środków publicznych (41% w2010 r.) iśrodków przedsiębiorstw

(43% w2010 r.) oraz rosnącym udziale zasobów ludzkich zatrudnionych wsys-

temie B+R wludności zawodowo czynnej ogółem. Obserwowane zmiany tych

wskaźników były także wyrazem reform gospodarczych, wtym restrukturyzacji,

prywatyzacji iliberalizacji, podjętych wgospodarce Austrii od początku lat90.

ikontynuowanych wwarunkach członkostwa wUE. Wejście do UE oznaczało

dla Austrii wiele zmian wynikających zprzyjęcia unijnego aquis communautaire,

stanowiło wyzwanie ijednocześnie impuls do podjęcia dalszych reform. Wtym

także można upatrywać osiągniętych przez Austrię efektów kreacji iprzesunięcia

whandlu oraz większej integracji zrynkiem wewnętrznym, oraz wprowadzenia

wspólnej waluty

Por.: www.ait.ac.at

Szerzej w:A.Belke, F.Schneider, Privatization inAustria: Response toInternational and External

Pressures, “CESifo DICE Report”, nr1/ 2005.

315





      

      



 























 

















 























 























 























 





















 























 venture capital 



















 





















 

























      



 





















 



















 



















 





















 





















Źródło: Dane OECD oraz EUROSTAT (wskaźnik 7), EUROSTAT (tsiir080) wskaźnik 8, 11, 12), (tsiir160) wskaź-

nik 15); WIPO (wskaźnik 13 i 14).

Wdniu 8marca 2011 r. rząd Austrii przyjął długofalowy program ramowy

dotyczący badań irozwoju tzw.Strategię Badań, Technologii iInnowacji

. Są wnim

zdefiniowane strategiczne ioperacyjne cele, punkty ciężkości inarzędzia ich reali-

zacji. Celem głównym jest osiągnięcie przez Austrię do 2020 r. pozycji najbardziej

innowacyjnego kraju wśród państw członkowskich UE. Ma temu sprzyjać planowany

wzrost nakładów naB+R wPKB do poziomu 3,76%. Zuwagi jednak nasytuację

namiędzynarodowym rynku finansowym ikryzys gospodarczy zakłada się, że

wśrednim okresie nie będzie możliwe kontynuowanie dotychczasowej tendencji

wzrostu wzakresie wysokości nakładów zbudżetu krajowego. Uznaje się jednak,

że nie ma innej alternatywy wobec rosnącej konkurencji międzynarodowej, uwa

runkowań socjalnych, ekonomicznych iekologicznych niż dalsze wzmacnianie

badań, rozwoju iinnowacji

Szerzej naten temat: Strategie der Bundesregierung für Forschung, Technologie und Innovation,

Potenziale ausschöpfen, Dynamik steigern, Zukun schaen: Der Weg zum Innovation Leader, www.

bmvit.gv.at (25.07.2012).

Program ten jest skoordynowany ze strategią gospodarczą UE Europa 2020 oraz propozycją Komi-

sji Europejskiej z30listopada 2011 r. nowego Programu Ramowego Badań iInnowacji Horyzont 2020.

317

Wokresie analizy nauwagę zasługuje fakt, że badania irozwój innowacyjno-

ści Austrii finansowane sąze źródeł własnych, tj.środków publicznych, środków

prywatnych przedsiębiorstw, ale także współfinansowane przez środki obce,

wtym pochodzące zzagranicy, wszczególności zfunduszy unijnych. Podmiotami

uczestniczącymi wprocesie B+R sąprzedsiębiorstwa, wyższe uczelnie, instytuty

badawcze, publiczne iprywatne oraz prywatne instytucje (Gemeinnütziger Sektor).

Wstrukturze rodzajowej nakładów naB+R Austrii dominują, obok badań

podstawowych, nakłady nabadania eksperymentalne istosowane. Do podmio-

tów, które je prowadzą należą przede wszystkim przedsiębiorstwa. Wbadaniach

podstawowych natomiast przodują szkoły wyższe. Ponadto wsektorze przedsię

biorstw widoczne jest różnicowanie wydatków według dziedzin gospodarczych

iwkładu technologicznego, awsektorze szkół wyższych według dyscyplin wie-

dzy. Ponadto obserwuje się wokresie 2002−2009 dodatkowo zależność między

zaawansowaniem technologicznym produkowanych wyrobów lub świadczonych

usług aintensywnością wydatków naB+R

. Ponadto jak wcześniej wspomniano

naprzedsiębiorstwach koncentrują się działania wobszarze B+R.Na duże przed

siębiorstwa, zatrudniające powyżej 250 zatrudnionych iktórych udział wogólnej

liczbie przedsiębiorstw badawczych w2009 r. stanowił 14%, przypadało 71% ogólnej

sumy wydatków naB+R.Jeśli chodzi omałe przedsiębiorstwa, zatrudniające do

50pracowników istanowiące 59% ogółu przedsiębiorstw badawczych, sytuacja

wyglądała zgoła odmiennie, amianowicie nanie przypadało 11% wydatków

naB+R

. Zatem obserwuje się wsektorze przedsiębiorstw działających wsferze

B+R ich koncentrację oraz fakt, że aktywne sątuwzdecydowanej większości

duże przedsiębiorstwa. Najbardziej innowacyjne technologicznie przedsiębiorstwa

wświetle badań wAustrii obserwuje się wbranżach elektronicznej (przetwarza-

nia danych), biurach projektowych, przemyśle, wtym motoryzacyjnym, budowy

maszyn, produkcji towarów IT itelekomunikacji, przetwórstwa chemicznego,

przemyśle farmaceutycznym, gazowym, chemicznym

. Ponadto obserwuje się

wAustrii wzrost liczby zgłoszeń patentowych oraz, omówiony wcześniej, wzrost

udziału eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem.

Por.: Europäische Kommission, Europa 2020: Eine Strategie für intelligentes, nachhaltiges und integrati-

ves wachstum, Mitteilung der Kommission an das Europäische Parlament, den Rat, den Europäischen

Wirtschas- und Sozialausschuss und den Ausschuss der Regionen, KOM (2010) 2020, Brüssel. 3.3.2010;

Europäische Kommission, Horizont 2020 –das Rahmenprogramm für Forschung und Innovation, Mit-

teilung der Kommission an das Europäische Parlament, den Rat, den Europäischen Wirtschas- und

Sozialausschuss und den Ausschuss der Regionen, KOM (2011) 808 endgültig, Brüssel, 30.11.2011.

Por.: Ősterreichischer Forschungs- und Technologiebericht 2012, …, op. cit., s.39−40.

Ibidem, s.41.

Por.: Ősterreichischer Forschungs- und Technologiebericht 2012 …, op. cit., s.94.

318

W wyniku analizy wskaźników opisujących zdolność innowacyjną gospodarki

Austrii (tabela 6.13) można stwierdzić, że istotnym czynnikiem określającym tęzdol-

ność jest wielkość irosnąca dynamika udziału nakładów naB+R wPKB Austrii,

wysoki udział przedsiębiorstw wprocesach finansowania współpracy zośrodkami

badawczymi iwdrażania nowych rozwiązań technologicznych, naukowych iorga

nizacyjnych oraz porównywalny zpoziomem średnim dla UE27, ale rosnący, udział

kadry wysoko wykwalifikowanej wludności zawodowo czynnej ogółem. Tym

zjawiskom dodatkowo sprzyja przejrzysty izorientowany naB+R system instytucji.

Do ważnych wskaźników opisujących pozycję innowacyjną Austrii należą także

wskaźniki dotyczące kapitału ludzkiego, wtym opisujące udział zatrudnionych

wsektorach wysokiej iśrednio wysokiej techniki wzatrudnieniu ogółem, czy

rosnący wskaźnik zatrudnienia wwiedzochłonnych sektorach usług.



Jeśli chodzi oliczbę ludności Austrii, awszczególności jej zmiany, tozgodnie

zprognozami nastąpi jej wzrost zpoziomu 8,4 mlnw2010 r. o3% do poziomu

8,7 mlnmieszkańców do roku 2020 r. iodalsze 7% w2050 r. osiągając poziom bliski

9 mln. Wokresie dziesięciu dekad powolnej zmianie ulega udział liczby osób wwieku

15−64latwludności ogółem. Obserwowana wtym względzie malejąca tendencja

świadczy ostarzeniu się społeczeństwa Austrii. Potwierdza tozmniejszająca się

liczba ludności wwieku produkcyjnym przypadająca najednego emeryta. Stosowny

wskaźnik zwiększył się prawie dwukrotnie w2010 r. wobec 1950 r. iwynosi 3,8,

aprognozy przewidują, że w2020 r. będzie wynosił 2,2. Zatem coraz mniej osób

zawodowo czynnych będzie pracowało wgospodarce. Może tomieć istotny wpływ

nadalszy rozwój gospodarczy Austrii ijej konkurencyjność.

Zuwagi nafakt, że współcześnie wgospodarkach wysoko rozwiniętych obser-

wowany jest trend do wzrostu znaczenia wiedzy, którego praktycznym wyrazem jest

wzrost popytu narynku pracy nawysoko wykwalifikowaną siłę roboczą. Wielkość

osób legitymujących się ukończonymi studiami wyższymi ilegitymującymi się

stosownie wysokimi kwalifikacjami, umiejętnościami iwiedzą, będzie już wnajbliż-

szej przyszłości kluczowym czynnikiem dla kształtowania pozycji konkurencyjnej

oraz innowacyjnej zarówno napoziomie przedsiębiorstw jak icałej gospodarki.

Uznaje się, że dobrze wyedukowany, zwysokimi kwalifikacjami personel stanowi

podstawowy warunek dla badań irozwoju innowacji wtym także transferu myśli

naukowej do praktyki gospodarczej

. Oczekuje się wzrostu popytu szczególnie

Por.: Ősterreichischer Forschungs- und Technologiebericht 2012 …, op. cit., s.133.

319

nawykształcenie wyższe akademickie wdziedzinie nauk przyrodniczych itech-

nicznych. Wśród ludności zawodowo czynnej wAustrii obserwuje się tendencję

do wzrostu grupy siły roboczej legitymującej się ukończonymi studiami wyższymi

(tab. 6.14). Na tęgrupę kieruje się największą ilość środków finansowych.



      

  %    



 



% 



  



 



% 



  



 



% 



  



 



%    



 



%    



 



%    



 



    

dane za 2009 r.;

dane za 1996 r.;

dane za 2007 r.;

dane za 2008 r.

Źródło: Dane Banku Światowego, baza Education Statistics (EdStats), plik WB_HC_Extracts.xls (http://data-

bank.worldbank.org/ddp/home.do); opracowanie własne.

Wokresie analizy obserwuje się także, niewielką, choć wydłużającą się średnią

liczbę latnauki osób wwieku 25+. W wydatkach ogółem naB+R wsektorze szkół

wyższych wynoszących 1,9 mldEUR w2009 r., 1,5 mldEUR przypadało nauniwer-

sytety. Wokresie 2002−2009 obserwuje się także wzrost zatrudnienia wobszarze

B+R nauczelniach − wzrost o44%, z9,147 w2002 r., do poziomu 13,134 w2009 r.

Wtym czasie personel naukowy wzrósł średnio o51%, jednak można zauważyć brak

równomiernego wzrostu winnych kategoriach zatrudnionych osób

. Wnajwięk-

szym stopniu, bo o70% wzrosło zatrudnienie asystentów ipersonelu naukowego,

aprofesorów idocentów uniwersyteckich o7%. Udział tej ostatniej grupy wstruk-

turze zatrudnienia stanowił 21% personelu naukowego w2002 r. izmalał do 16%

w2009 r. Największy poziom zatrudnienia występuje wnaukach przyrodniczych,

medycznych, następnie naukach technicznych ispołecznych.

Por.: Ősterreichischer Forschungs- und Technologiebericht 2012 …, op. cit., s.135 inastępne.

320

Jeśli chodzi opoziom wykorzystywania kapitału ludzkiego, tomożna go ocenić

woparciu okilka mierników, amianowicie, kształtowanie się stopy bezrobocia

wśród ogółu zatrudnionych, jego struktura, wszczególności wodniesieniu do ludzi

młodych iwykształconych pozostających bez pracy. Jak wynika zdanych zawartych

wponiższej tabeli, wlatach 1995−2010 obserwuje się wAustrii stosunkowo niewy-

soką stopę bezrobocia, wynoszącą wsierpniu 2010 r. 4,4%. Niekorzystnym jednak

zjawiskiem sąwskaźniki bezrobocia wśród ludności zwyższym wykształceniem

oraz wśród młodzieży kształtujące się napoziomie 10% w2007 r.









    

























































dane za 2007 r.

Źródło: Dane Banku Światowego, baza World Development Indicators (WDI) &Global Development Finance,

plik WorldBank

.xls (http://databank.worldbank.org/ddp/home.do); Opracowanie własne; Ősterreichisches Insti-

tut für Wirtschasforschung, Institut für Höhere Studien, Assessing the Lisbon Strategy 2005–2010 and Estimat-

ing Expected Eects from Reaching the EU 2020 Gaals, S.Ederer, J.Janger, S.Kaniovski, |D.Kletzan-Slamanig,

J.Berger, I.Fortin, H.Hofer, I.Paterson, E.Skriner, K.Schönpung, U.Schuh, W.Schwarzbauer, Vienna, Decem-

ber 2010, s.2. Por.www.WIFO_IHS_Lissabon_31032011.pdf.

Kolejnym ważnym wyznacznikiem stopnia wykorzystywania kapitału ludz-

kiego jest jego wydajność. Wanalizowanym okresie można zaobserwować wzrost

wynagrodzenia za godzinę pracy oraz wynagrodzenia najednego zatrudnionego

(tab. 6.16). Jest totendencja, którą można zaobserwować także winnych państwach

europejskich. Wzrost wynagrodzenia za 1 godzinę pracy wAustrii w2009 r. wyniósł

53% (wobec 1955 r.), natomiast wSzwecji 84%, wFinlandii 75%, wNiemczech 47%,

awDanii 61%. Zatem trendy wukazujące się wgospodarce Austrii sąpodobne jak

wczołówce państw uznawanych za liderów innowacyjności.

Interesującym zpunktu widzenia kształtowania się przewag konkurencyjnych jest

poziom kosztów pracy ijego zmiany. Koszt pracy najednostkę produkcji w2009 r.

spadł zpoziomu 0,73 do 0,67. Jest on obecnie porównywalny zwymienionymi

wcześniej krajami, ale wFinlandii jest najniższy iwynosi 0,63. Kolejny miernik

dotyczący jednostkowych kosztów pracy (ULC) wykazuje tendencję wzrostową.

Jest toefektem jego spadku wprzetwórstwie iprzemyśle oraz wzrostu wbudownic-

321

twie, handlu, finansach, usługach biznesowych irynkowych. Rosnące jednostkowe

koszty pracy oznaczają spadek konkurencji kosztowej Austrii.











    



































































Źródło: Dane OECD (http://stats.oecd.org/OECDStat_Metadata/ShowMetadata.ashx?Dataset=ULC_

ANN&ShowOnWeb=true&Lang=en).



Jak już wcześniej zaznaczono, istotne zmiany wgospodarce Austrii następowały

od początku lat90. XX w. Akcesja do UE przyspieszyła rozpoczęte wcześniej procesy

prywatyzacyjne, zmiany restrukturyzacyjne, wefekcie przyczyniła się także do

wzrostu dynamiki handlu Austrii. Jednocześnie Austria jako państwo członkow-

skie przystąpiła w2002 r. do wdrażania długofalowego programu gospodarczego,

tzw.Strategii Lizbońskiej, który wswej istocie polegał nazdynamizowaniu rozwoju

gospodarek państw UE poprzez idzięki praktycznym wykorzystaniu nowoczesnych

rozwiązań technologicznych powszechnie stosowanymi, komputerów, telefonii

komórkowej, dostępu gospodarstw domowych do Internetu oraz rozwojowi badań

naukowych iwiedzy oraz nowych gałęzi nauki, wszczególności nanonauki inano-

technologii. Istotne zmiany zaszły także naaustriackim rynku pracy, wyrażające

się zatrudnieniem osób starszych, młodzieży ikobiet.

Istotnymi elementami wskutecznym wdrażaniu celów Strategii Lizbońskiej była

stabilna polityka władz austriackich, rozumiejąca iwspierająca działania narzecz

podniesienia poziomu edukacji atakże zwiększania nakładów nabadania inowe

technologie

. Wciągu ostatnich 15latAustria aktywnie uczestniczyła wprocesie

integracyjnym, dokonując pożądanych zmian wswojej gospodarce.

Por.: A.Szymański, Austria. Prawie pełna kontynuacja, w:Zmiana ikontynuacja. Polityka euro-

pejska wybranych państw Unii Europejskiej, L.Jesień (red.naukowa), PISM, Warszawa 2008, s.41–47;

Ősterreichisches Institut für Wirtschasforschung, Institut für Höhere Studien, Assessing the Lisbon

Strategy 2005–2010 and Estimating Expected Eects from Reaching the EU 2020 Gaals, S.Ederer, J.Janger,

322



 

 



 



 





 



 

 

 

 





 



 





 



 



 



 

 

 

 

 



 

 







 

 





 



 



 



 





 

1)

Wsektorze biznesu w33 rmach skoncentrowane jest 50% ogólnych nakładów naB+R − wykorzystane będą

sprzyjać rozwojowi.

Źródło: Opracowanie własne.

Szczególnym wyrazem troski odalsze badania irozwój, potrzeby reform

wsystemie edukacji jest przyjęty do realizacji w2011 program B+R nanajbliższe

lata. (FTI-Strategie)

. Program ten jest skorelowany zcelami strategii gospodarczej

S.Kaniovski, D.Kletzan-Slamanig, J.Berger, I.Fortin, H.Hofer, I.Paterson, E.Skriner, K.Schönpung,

U.Schuh, W.Schwarzbauer, Vienna, December 2010, Por.: www.WIFO_IHS_Lissabon_31032011.pdf.

Por.: Strategie der Bundesregierung für Forschung, Technologie und Innovation, Potenziale aus-

schöpfen, Dynamik steigern, Zukun schaen: Der Weg zum Innovation Leader …, op. cit.

323

UE Europa 2020, która dotyczy zmian narynku pracy, zintensyfikowania działań

narzecz badań, rozwoju iinnowacji, przeciwdziałania zmianom klimatu ienergii,

zintensyfikowania edukacji oraz ograniczanie wykluczenia społecznego.

Wszystkie czynniki charakteryzujące dotychczasowy system wpływania

narozwój innowacji, zestawione poniżej mogą już obecnie decydować opozycji

iprzewadze konkurencyjnej Austrii nad innymi państwami UE (tab. 6.17).

Mocne strony należycie wykorzystane będą sprzyjać dalszemu rozwojowi inno-

wacji wAustrii, ale tojest zależne także od ograniczania lub eliminacji, wszystkich

czynników określonych jako słabe strony tego systemu.

Czynniki wymienione jako „szanse” touwarunkowania, które właściwie wyko-

rzystywane mogą wpływać nadynamikę B+R iwzrost innowacyjności.

Zjawiska związane zzagrożeniami dla systemu innowacji nie muszą wystąpić

wrzeczywistości. Ich realne wystąpienie pośrednio uzależnione jest od skutecz

ności działań antykryzysowych oraz determinacji wrealizacji aktualnej strategii

rozwoju badań, technologii iinnowacji wAustrii do 2020 r.

Działania teobejmują cele wodniesieniu do pięciu sfer, amianowicie: wspierania

systemu edukacji, wzmocnienia środowiska naukowego, wtym współpracy nauko-

wej ibadawczej zuniwersytetami zagranicznymi, wzmocnienia kooperacji między

praktyką gospodarczą inauką wzakresie wspierania badań, innowacyjności oraz

dla rozwoju przedsiębiorczości. Cele temogą pośrednio zależeć od efektywności

zarządzania systemem badań iinnowacji izarządzania, planowanymi napoziomie

3,76% PKB do 2020 r. środkami naB+R.





Austria należy do krajów europejskich stosunkowo małych, dla jej gospodarki

wymiana międzynarodowa odgrywa dużą rolę. Realizowana przez rząd Austrii

polityka otwartego rozwoju wyraża się między innymi wudziale handlu zagra

nicznego wPKB. Wokresie analizy można było zaobserwować wzrost udziału

eksportu wPKB zpoziomu 34,9% w1995 r. do 51,9% w2011 r. Zwiększeniu udziału

austriackiego eksportu obok prowadzonej polityki gospodarczej sprzyjała poli-

tyka handlowa oraz szeroko zakrojone akcje promocyjne, realizowane przez rząd

wspólnie zróżnymi instytucjami (np.Austriacką Izbą Gospodarczą). Specjalnym

celem miało być także pokonanie barier eksportowych dla austriackich MSP

Por.: www.go-international.at; www.aba.gov.at; www.w.at; www.ibwe.at

324

Wokresie 1995−2010 zmianie uległa struktura handlu zagranicznego. Jej wyra-

zem jest między innymi wzrost udziału towarów wysoko przetworzonych whandlu

zagranicznym ogółem, atakże weksporcie, do wytwarzania których potrzebna

jest wysoko wykwalifikowana siła robocza. Stanowi topraktyczny wyraz działań,

narzecz badań irozwoju, innowacji iwdrażania nowych rozwiązań do praktyki

gospodarczej. Wokresie kryzysu gospodarczego zmniejszeniu uległa dynamika

eksportu, zwłaszcza wprzemyśle maszynowym ieksporcie pojazdów. Wydaje

się, że nadal jednak jest niewykorzystany duży potencjał wzakresie świadczenia

ieksportu usług biurowych oraz rozwoju usług tranzytowych.



Oskar Kowalewski

Niniejszy podrozdział zawiera ocenę znaczenia kapitału ludzkiego oraz inno-

wacyjności wprocesie kształtowaniu przewag komparatywnych whandlu zagra-

nicznym Hiszpanii iprzekształcania ich wdynamiczne przewagi konkurencyjne.



Wokresie 1995−2010 nastąpił niewielki wzrost udziału Hiszpanii wświatowej

wymianie handlowej. Największy wzrost udziału Hiszpanii weksporcie światowym

wystąpił w2003 r., kiedy wynosił on 2,15%. Wlatach późniejszych wskaźnik ten

spadał nawet do poziomu 1,83% w2008 r., awięc był on niższy niż w1995 r. kiedy

wynosił 1,91%. W2010 r. osiągnął jednak wartość ponad 2,04%. Należy podkreślić

jednak, że wwartościach absolutnych eksport Hiszpanii wzrastał wcałym anali-

zowanym okresie z89,62 mldUSD w1995 r. do 246,27 mldUSD w2010 r.

Wysoką dynamikę wykazywał także hiszpański import wlatach 1995−2010.

Wzrósł on z113,40 mldUSD w1995 r. do 315,55 mldUSD w2010 r., przy czym

maksymalną wartość wwysokości 418,73 mldUSD osiągnął wroku 2008. Udział

Hiszpanii wimporcie światowym dynamicznie wzrastał z2,39% w1995 r., do 2,55%

w2010 r., przy czym maksymalną wartość (2,87%) osiągnął w2007 r.

Wcałym analizowanym okresie utrzymywał się deficyt handlowy, który wzrósł

z23,78 mldUSD w1995 r. do 69,28 mldw2010 r. (tab. 6.18).

325































     

     

     

     

     

     

     

     

Źródło: Opracowanie własne napodstawie bazy danych WTO.

Najważniejszym rynkiem zbytu dla hiszpańskich towarów pozostawała wokre-

sie 1995−2010 Francja. W2010 r. eksport Hiszpanii narynek francuski osiągnął

wartość 45008 mlnUSD, co stanowiło 18,28% całkowitego eksportu tego kraju.

Oznacza tostopniowy spadek roli Francji jako głównego partnera handlowego

Hiszpanii, ponieważ w1995 r. udział ten wynosił 20,53%. Wanalizowanym okresie

najważniejszymi partnerami handlowymi poFrancji pozostawały Niemcy, Portugalia

iWłochy, aczkolwiek również ich udział wcałkowitym eksporcie tego kraju spadał

od 1995 r. iwynosił odpowiednio 10,47%, 8,92% i8,77% w2010 r. Równocześnie od

roku 1995 można zaobserwować rosnący eksport hiszpańskich towarów do państw

rozwijających się, wszczególności zregionu Ameryki Północnej.





    

  %  %  %  %

        

        

        

        

        

        

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.



W2010 r. największym partnerem wimporcie Hiszpanii były Niemcy zudziałem

11,74%. Udział ten zmniejszył się jednak z15,24% w1995 r. do 11,74% w2010roku.

Spadek importu niemieckich towarów był jednak mniejszy niż towarów francu-

skich. Od 1995 r. udział francuskich towarów importowanych do Hiszpanii spadł

z17,22% do 10,73% w2010 r. Wnastępstwie tego Francja przesunęła się zpierwszego

nadrugie miejsce jako najważniejszy partner handlowy Hiszpanii. Kolejnymi naj-

większymi partnerami Hiszpanii wimporcie były Chiny iWłochy, których udział

wynosił odpowiednio 7,92% i7,01% w2010 r. Znaczący wzrost udziału importu

towarów jest zauważalny zwłaszcza wprzypadku Chin, którego udział wynosił

zaledwie 1,98% w1995 r. (tab. 6.20).





    

  %  %  %  %

        

        

        

        

        

        

        

        

        

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

W2010 r. Hiszpania eksportowała głównie maszyny, urządzenia isprzęt trans-

portowy (33,8%), towary przemysłowe (17,1%), chemikalia iprodukty pokrewne

(14,4%) oraz żywność izwierzęta (12,2%). Wlatach 1995−2010 można zaobserwować

istotną zmianę wstrukturze eksportu. Zmniejszył się udział maszyn, urządzeń

isprzętu transportowego o8 punktów procentowych (p.p.) Jednocześnie można

zaobserwować wzrost udziału weksporcie zHiszpanii chemikaliów iproduktów

pokrewnych oprawie 7 p.p.oraz paliw mineralnych, smarów imateriałów pochod-

nych oblisko 4 p.p.(tab. 6.21).

327





 

       

































                 

                 

 



               

 





               

 



               

 



               

 





               

 



               

 



               

 



               

 















  











Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

328

W2010 r. Hiszpania importowała głównie maszyny, urządzenia isprzęt trans-

portowy (28,8%), paliwa mineralne, smary imateriały pochodne (18,4%), chemi-

kalia oraz produkty pokrewne (14,2%). Również wprzypadku struktury importu

towarów można zaobserwować istotne zmiany wlatach 1995−2010. Wokresie tym

wzrósł między innymi udział wimporcie paliw mineralnych, smarów imateria-

łów pochodnych o10 p.p.Równocześnie wanalizowanym okresie nastąpił spadek

udziału wimporcie maszyn, urządzeń isprzętu transportowego oponad 6 p.p.Warto

zwrócić uwagę, że zaobserwowane zmiany wstrukturze importu sąbardzo zbliżone

do zmian wstrukturze eksportu (tab. 6.21).

Analiza zmian struktury towarowej handlu zagranicznego Hiszpanii wlatach

1995−2010 wg klasyfikacji OECD opartej napoziomie technologicznym pokazuje,

że wcałym badanym okresie Hiszpania charakteryzowała się względnie wysokim

udziałem eksportu dóbr przemysłów średnio wysokiej iśrednio niskiej techniki

(tab. 6.22). Pozytywnie należy ocenić wzrost udziału weksporcie wysokiej techniki

o1 p.p., ale ciągle pozostaje on naistotnie niższym poziomie wporównaniu do tego

udziału dla całej gospodarki światowej. Wysoki jest natomiast udział eksportu niskiej

techniki, aczkolwiek uległ on spadkowi o3 p.p.wlatach 1995−2010. Zaprezentowane

dane ostrukturze eksportu ilustrują, że mimo wysokich nakładów wHiszpanii

naB+R wostatnich dwóch dekadach, zmiany wgospodarce hiszpańskiej zachodzą

stosunkowo wolno.







   

       

        





       





       

        

* Dane dla Hiszpanii za rok 2009

Źródło: Opracowanie własne napodstawie bazy danych WTO.

Struktura towarowa handlu zagranicznego Hiszpanii wlatach 1995−2010 wg

klasyfikacji WIFO opartej nastopniu wykorzystania materialnych iniematerial

nych nakładów wprocesie wytwórczym (tabela 6.23) potwierdza niskie zawanso-

wanie technologiczne gospodarki Hiszpanii. Eksport tego kraju opiera się przede

329

wszystkim naprzemysłach podstawowych, których udział wzrósł z31,67% w1995 r.

(wporównaniu do 21,78% dla całego świata) do 53,71% w2010 r. (odpowiednio

21,10% dla całego świata). Negatywnie należy ocenić także spadek wstrukturze

towarowej eksportu Hiszpanii przemysłu kapitałochłonnego z23,44% w1995 r. do

11,04% w1995 r. oraz opartego nabadaniach z10,28% w1995 r. do 6,96% w2010 r.

Pozytywnie natomiast należy ocenić spadek wanalizowanym okresie udziału

przemysłu pracochłonnego o5 p.p.









   

       

        

        

        





       





       

* Dane dla Hiszpanii za rok 2009

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

Analiza zmian struktury towarowej handlu zagranicznego wlatach 1995–2010

wg klasyfikacji WIFO opartej napoziomie kwalifikacji siły roboczej (Peneder, 1999)

potwierdza wcześniejsze ustalenia dotyczące struktury eksportowej Hiszpanii.

Największe znaczenie weksporcie mają przemysły wykorzystujące pracowników

oniskich kwalifikacjach, których udziały wynoszą odpowiednio 16,30% i12,14%

w2010 r. Warto jednak podkreślić, że wstrukturze eksportowej Hiszpanii udział

przemysłów wykorzystujących pracowników oniskich kwalifikacjach spadł

o2punkty procentowe wporównaniu od 1995 r. Równocześnie wlatach 1995−2010

weksporcie Hiszpanii zwiększył się o1 p.p.udział przemysłów wykorzystujących

wysoko wykwalifikowanych pracowników. W2010 r. udział ten dla Hiszpanii

wynosił 7,95% ibył istotnie niższy wporównaniu do 11,73% dla świata. Niemniej

wlatach 1995−2010 nastąpił również wzrost udziału eksportu przemysłów opartych

naśrednio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych z38,98% do 40,34%,

przy równoczesnym spadku eksportu przemysłów opartych naśrednio wykwali

fikowanych pracownikach fizycznych z36,31% do 35,51%. Dane tepotwierdzają

330

powolne zmiany wstrukturze gospodarki Hiszpanii wbadanym okresie, która

ciągle jeszcze wmałym stopniu opiera się nakapitale ludzkim (tab. 6.24).











   

       







       













     









       







       

* Dane dla Hiszpanii za rok 2009

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

Wykorzystanie wskaźnika przewag komparatywnych whandlu zagranicznym

(Revealed Comparative Advantage –RCA) Hiszpanii według klasyfikacji OECD

opartej napoziomie technologicznym pozwala naanalizę przewag wprodukcji

ieksporcie produktów Hiszpanii, wktórych zgodnie zteorią gospodarka tasię spe-

cjalizuje. Przez cały badany okres 1995−2010 Hiszpania miała przewagi względne

wprzemysłach niskiej, średnio niskiej iśrednio wysokiej techniki. Utrzymujący

się ciągle niski poziom zaawansowania technologicznego gospodarki hiszpańskiej

potwierdza brak przewag komparatywnych wprzemysłach wysokiej techniki, przy

czym wskaźnik RCA wzrósł zpoziomu –0,3711 w1995 r. do –0,2744 w2010 r. Wzrost

ten odzwierciedla przemiany wgospodarce hiszpańskiej, które jednak zachodzą

stosunkowo wolno wostatnich latach (tab.6.25).

Wskaźnik RCA obliczony wg klasyfikacji handlu WIFO opartej nastopniu

wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym

pokazuje, że Hiszpania ma przewagi komparatywne wprzemysłach opartych

namarketingu oraz kapitałochłonnych. Wtych przemysłach odnotowano najwyższe

wartości wskaźnika przewagi względnej w2009 r. Wtym samym roku najniższe

331

wartości RCA odnotowano natomiast wodniesieniu do przemysłów opartych

nabadaniach oraz przemysłów podstawowych. Negatywnie należy ocenić jednak

przede wszystkim spadek wartości wskaźnika RCA dla przemysłów opartych

nabadaniach z0,154 w1995 r. do 0,0722 w2009 r. (tab. 6.26).







       

       





      





      

       

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.







       

       

       

       





      





      

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

Analizując ewolucję wskaźnika RCA whandlu zagranicznym wg klasyfikacji

WIFO opartej napoziomie kwalifikacji siły roboczej wlatach 1995−2010 można

odnotować, że Hiszpania miała w2010 r. wyłącznie przewagi względne wprzemysłach

opartych napracownikach oniskich kwalifikacjach (tab. 6.27). Wlatach2005–2009

kraj ten posiadał także przewagę wprzemysłach opartych naśrednio wykwalifiko-

wanych pracownikach umysłowych, którą jednak utracił w2010 r. Wanalizowanym

okresie Hiszpania natomiast nie miała przewagi komparatywnej whandlu zagra-

nicznym wprzemysłach opartych napracownikach wysoko wykwalifikowanych,

332

ani także wprzemysłach opartych napracownikach oniskich kwalifikacjach. Dane

tepotwierdzają powolną ewolucję gospodarki hiszpańskiej, atakże ciągły brak

przewagi komparatywnej wsektorach zaawansowanych technologiczne.







        





       









       









       





       

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

Wanalizie handlu zagranicznego Hiszpanii ważne sąrównież wskaźniki opi-

sujące intensywność handlu wewnątrzgałęziowego (intra-industry trade –IIT),

który jest generowany przez procesy internacjonalizacji idelokalizacji produkcji.

Wskaźnik ITT ilustruje czy kraj eksportuje iimportuje produkty wytworzone

wtych samych sektorach. Wymiana wewnątrzgałęziowa umożliwia zwiększenie

korzyści gospodarki związanych zpogłębiającą się specjalizacją wograniczonej

liczbie produktów poszczególnych sektorów. Ztych też powodów wzrost wartości

obrotów wewnątrzgałęziowych wgospodarce należy oceniać pozytywnie.

Zdanych tabeli 6.28 wynika, że w2010 r. największe rozmiary handlu wewnątrz-

gałęziowego (IIT) dla Hiszpanii występowały wprzemysłach: niskiej techniki

(IIT = 0,9034), anastępnie średnio niskiej techniki (IIT = 0,8935), średnio wyso-

kiej techniki (IIT = 0,8740) iwysokiej techniki (IIT = 0,7420). Pozytywnie należy

ocenić wzrost wskaźnika IIT wprzemyśle wysokiej techniki: z0,7057 w1995 r.

do 0,7420 w2009 r., przy czym wlatach 2000−2008 utrzymywał się on naistotnie

niższym poziomie niż w2010roku. Opoprawie konkurencyjności świadczyć

jednak może także wzrost wskaźnika IIT wprzemysłach średnio wysokiej tech-

niki z0,8600 w1995 r. do 0,8740 w2010 r. oraz średnio niskiej techniki z0,8756

w1995 r. do 0,9034 w2010 r. Jednocześnie zauważalny jest stały spadek wskaźnika

333

IIT dla przemysłów niskiej techniki z0,9572 w1995 r. do 0,9034 w2010 r., co może

potwierdzać trwały charakter polepszającej się konkurencyjność Hiszpanii whan-

dlu międzynarodowym.







       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

Zmiany rozmiarów handlu wewnątrzgałęziowego (IIT) odnotowano też dla

gospodarki hiszpańskiej dla towarów wg klasyfikacji WIFO opartej nastopniu

wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym.









        

        

        

        

        

        

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.

W2010 r. największa intensywność handlu wewnątrzgałęziowego występowała

wHiszpanii wprzemysłach opartych nabadaniach oraz przemysłach pracochłonnych.

Ponadto, wprzemysłach opartych nabadaniach wskaźnik IIT spadł zpoziomu 0,9594

w1995 r. do 0,7953 w2006 r., poczym nastąpił dynamiczny jego wzrost do 0,9594

w2010 r. Zbliżona sytuacja występowała także wprzemysłach opartych nakapitale

inamarketingu. Wprzypadku przemysłów opartych namarketingu najwyższa

wartość wskaźnika ITT wynosiła 0,9776 w2000 r., zaś w2010 r. kształtowała się

334

napoziomie 0,9348 ibyła tym samym zbliżona do wysokości obserwowanej w1995 r.

Wśród analizowanych grup przemysłów największą stabilnością charakteryzował

się wskaźnik ITT dla przemysłów podstawowych, którego wartość w2010 r. była

równa wartości zroku 1995 (tab. 6.29).

Kształtowanie się handlu wewnątrzgałęziowego Hiszpanii whandlu towarami wg

klasyfikacji WIFO opartej napoziomie kwalifikacji siły roboczej wlatach1995−2009

wskazuje najego największą intensywność wprzemysłach opartych napracowni-

kach oniskich kwalifikacjach (tab. 6.30). Współczynnik IIT dla tej grupy towarów

spadł jednak z0,9572 w1995 r. do 0,9034 w2007 r., co odzwierciedla zachodzące

wtym kraju zmiany wstrukturze gospodarczej. Ozmianach tych świadczy także

wzrost handlu wewnątrzgałęziowego wprzemysłach opartych nawysoko iśrednio

wykwalifikowanych pracownikach umysłowych (odpowiednio z0,7057 i0,8600

w1995 r. do 0,7420 i0,8740 w2009 r.) Otrwałym charakterze zachodzących zmian

wstrukturze gospodarczej Hiszpanii świadczyć może spadek handlu wewnątrzga-

łęziowego wprzemysłach opartych naśrednio wykwalifikowanych oraz pracow-

nikach oniskich kwalifikacjach.







       





      





      





      





      

Źródło: Opracowanie napodstawie danych WTO.



Wlatach osiemdziesiątych XXwieku wzorując się namiędzynarodowych

rozwiązaniach, rząd hiszpański podjął szereg działań mających nacelu odbudowa-

nie potencjału naukowego wkraju. Zwiększenie nakładów publicznych nanaukę

miało pozwolić hiszpańskim naukowcom konkurować wskali globalnej, ale także

przyczynić się do wzrostu innowacyjności ikonkurencyjności gospodarki. Wcelu

realizacji tych zadań w1986 r. parlament hiszpański uchwalił ustawę orozwoju

335

nauki itechniki, której wykonanie ocharakterze operacyjnym ifunkcjonalnym

stanowił narodowy plan rozwoju nauki itechniki (Muñoz, Espinosa Díaz, 2000a).

Wostatniej dekadzie najważniejsze zmiany wpolityce wdziedzinie badań,

rozwoju iinnowacji wprowadzono w2006 r. Celem tych zmian było wprowadzenie

nowych instrumentów, które miały usunąć główne bariery wsystemie innowacji,

atakże usprawnić finansowanie itransfer wiedzy znauki do przemysłu. Rządy

regionalne ikrajowy w2009 r. wprowadziły nowe instrumenty, wtym między

innymi zatwierdzenie hiszpańskiej strategii innowacji 2010−2015 jako część ERA

2020 Vision.. Strategia tawprowadziła istotne wsparcie finansowe wnarodowym

planie badawczym dla B + R + I,zapewniając wsparcie finansowe dla współpracy

między ośrodkami badawczymi iprzedsiębiorstwami, między innymi poprzez

większe wykorzystanie funduszy podwyższonego ryzyka (venture capital). Nowa

strategia innowacji koncentruje się również nadyfuzji technologii informacyjnych

ikomunikacyjnych (ICT) przez przedsiębiorstwa ikonsumentów. Działania temają

się przyczynić do ożywienia gospodarczego Hiszpanii poprzez intensywne iogólne

wykorzystanie ICT. Wkonsekwencji rząd ciągle wspiera działania mające zwięk-

szyć potencjał naukowy iinnowacyjność gospodarki, aczkolwiek przy mniejszym

wsparciu finansowym wnastępstwie kryzysu gospodarczego (OECD, 2009).

WHiszpanii, instytucje kształtujące politykę naukową, innowacyjną iedu-

kacyjną można podzielić nadwie podstawowe grupy, co wynika zpodziału poli-

tycznego kraju. Pierwszą grupę stanowią instytucje napoziomie centralnym, które

kształtują politykę naukową, innowacyjną iedukacyjną narzecz całego państwa.

Wśród centralnych instytucji najważniejszą rolę odgrywa Ministerstwo Nauki

iInnowacji (MICINN), które zostało utworzone wkwietniu 2008 r. Ministerstwo

tojest politycznie odpowiedzialne za prawie wszystkie działania zzakresu badań

irozwoju wHiszpanii. Ze względu naswoją centralną rolę ministerstwo tow2011 r.

otrzymało naswoją działalność aż 68% środków finansowych, które sąalokowane

przez rząd nanaukę wcentralnym budżecie państwa (GBAORD). Hiszpańskie

Ministerstwo Nauki iInnowacji jest formalnie odpowiedzialne za tworzenie, plano-

wanie ikoordynację podstawowego instrumentu polityki naukowej iinnowacyjnej,

którym jest czteroletni Narodowy Plan Badań, Rozwoju iInnowacji. Ostateczna

wersja planu musi jednak zostać najpierw zaakceptowana przez międzyresortową

Komisję ds. Nauki iTechnologii (CICYT), naczele której stoi premier Hiszpanii.

Wskład komisji wchodzą także przedstawiciele najwyższego stopnia zministerstw,

które również zaangażowane sąwobszarze badań irozwoju. Ostatecznie Narodowy

Plan zatwierdzany jest przez parlament hiszpański, przy czym wtrakcie procesu

legislacyjnego obejmuje on konsultacje parlamentarnej komisji do spraw badań

ido spraw przemysłu (Heijs, 2011).



WHiszpanii ważną instytucją napoziomie centralnym odpowiedzialną za

realizację celów wyznaczonych wNarodowym Planie jest także Ministerstwo Prze-

mysłu, Turystyki iHandlu (MICYT). Ministerstwo toodpowiedzialne jest jednak

przede wszystkim za kształtowanie polityki innowacyjnej wobszarze technologii

ICT. Dodatkowo ministerstwo toproponuje iwprowadza wżycie politykę badaw

czo-rozwojową wzakresie rozwoju przemysłu, handlu, energii, małych iśrednich

przedsiębiorstw, turystyki, telekomunikacji ispołeczeństwa informacyjnego. Na

swoje działania wtym obszarze ministerstwo wydało 26,8% środków zbudżetu

GBAORD w2011 r. Istotną rolę whiszpańskim systemie innowacyjnym odgrywa

także Ministerstwo Obrony Narodowej, które odpowiada za politykę naukową

iinnowacyjną wdziedzinie bezpieczeństwa narodowego. Natomiast Ministerstwo

Robót Publicznych odpowiedzialne jest za badania irozwój polityki innowacyjnej

wsprawach technologii inżynierskich, budowania iochrony środowiska (Heijs, 2011).

Od 2008 r. wnastępstwie reform whiszpańskim systemie innowacyjnym

Ministerstwo Edukacji Narodowej ponownie odpowiedzialne jest za szkolnictwo

wyższe, natomiast ma ono niewielki wpływ nadziałalność badawczą. Ztych też

powodów nabadania naukowe ministerstwo tootrzymało tylko 2,5% budżetu

GBAORD w2011 r. Szkolnictwo wyższe natomiast podlega władzy poszczególnych

regionów wHiszpanii, które sąodpowiedzialne za ich finansowanie.

Drugą istotną grupę wsystemie innowacyjnym Hiszpanii stanowią zatem

instytucje napoziomie regionalnym, które kształtują niezależnie od siebie politykę

naukową, innowacyjną iedukacyjną w17 wspólnotach autonomicznych Hiszpanii.

Występujący dualizm systemu innowacyjnego wHiszpanii wynika zbardzo silnej

pozycji regionalnych władz wspólnot autonomicznych, które starają się uniezależ-

nić od władz centralnych wostatnich latach. Chociaż instytucje centralne ciągle

pozostają głównymi aktorami wpolityce innowacyjnej kraju, toodpowiedzialność

regionalnych władz za politykę naukową, innowacyjną iedukacyjną napoziomie

regionalnym, jak ifinansowanie działań wtym zakresie powoduje, że system

innowacyjny hiszpański jest bardzo złożony (Muñoz, Espinosa, Díaz, 2000b).

Kompetencje władz regionalnych wzakresie polityki naukowej, innowacyjnej

iedukacyjnej sątakie same we wszystkich regionach Hiszpanii. Większość auto

nomicznych wspólnot Hiszpanii ma własny Regionalny Planu Badań, Rozwoju

iInnowacji, który wdużym stopniu wzoruje się nakrajowym planie narodowym.

Działania władz autonomicznych ikrajowych koordynowane sąprzez Radę Gene-

ralną ds. Nauki iTechnologii. Wodróżnieniu od innych państw, rząd hiszpański

ma kompetencję tylko do kształtowania wyłącznie ogólnych ram dla polityki

badań, rozwoju iinnowacyjności. Władze autonomiczne natomiast mogą opra-

cować isfinansować własną politykę naukową, projekty badawcze, infrastrukturę

337

iinne rodzaje działalności ocharakterze badawczo-rozwojowym (Sanz-Menéndez,

Cruz-Castro, 2005). Wrezultacie, istnieje bardzo duży stopień pokrywania się tych

obszarów, gdyż wysokiemu stopniu decentralizacji nauki wregionie, nie towarzyszy

koordynacja. Ztych też powodów rząd hiszpański stara się od 2008 r. wwiększym

stopniu integrować politykę centralną zregionalną wobszarze naukowym, inno

wacyjnym iedukacyjnym (Uyarra, 2010).

Whiszpańskim systemie innowacji ważną rolę odgrywają instytucje pośredni-

czące, których zadaniem jest wspieranie działalności innowacyjnej przedsiębiorstw,

wszczególności przez ułatwianie przepływu informacji, wiedzy itechnologii między

jednostkami naukowymi asektorem przemysłu.

WHiszpanii napoziomie centralnym istnieją trzy główne podmioty, które odpo-

wiedzialne sąza zarządzanie iwdrażanie polityki badań, rozwoju iinnowacyjności:

1. Międzyresortowa Komisja ds. Nauki iTechnologii (CICYT), która odpowie-

dzialna jest za opracowanie, koordynowanie iocenę polityki badań, rozwoju

iinnowacyjności, wszczególności wodniesieniu do Narodowego Planu.

Ponadto, wtym obszarze międzyresortowa komisja koordynuje prace mini-

sterstw, atakże nadzoruje hiszpańskie instytucje uczestniczące wprojektach

międzynarodowych. Działania CICYT wspierane sąprzez Generalną Radę Nauki

iTechnologii, która koordynuje relacje między autonomicznymi regionami, jak

również między władzami regionów iadministracją centralną.

2. Hiszpański Fundusz Nauki iTechnologii (FECYT), który jest podstawowym

instrumentem oddziaływania organów centralnych nadziałalność badaw-

czą podmiotów podrzędnych. Priorytetowym celem FECYT jest wspieranie

finansowe uczelni, ośrodków badawczych iprzedsiębiorstw wbadaniach, które

przyczynią się do zmiany wzrostu modelu hiszpańskiego wkierunku opartym

nawiedzy iinnowacji. Innym, także ważnym celem FECYT jest występowanie

jako lider wwielkich sieciach naukowych lub też parkach technologicznych,

czy też nawet ośrodkach takich jak technologiczne muzea.

3. Centrum Rozwoju Przemysłu Technologii (CDTI) ma za zadanie wspomagać

innowacyjność irozwój technologiczny hiszpańskich przedsiębiorstw. Misją

CDTI jest „zwiększenie” konkurencyjności firm hiszpańskich zwiększając

ich poziom zaawansowania technologicznego. CDTI podlega bezpośrednio

Ministerstwu Nauki iInnowacji od 2009 r., które zajmuje się finansowaniem

iwsparciem projektów badawczo-rozwojowych hiszpańskich przedsiębiorstw.

CDTI napoziomie krajowym, ocenia izarządza funduszami dla firm, które

sązaangażowane wprojekty badawcze, rozwojowe lub innowacyjne. Centrum

oferuje również programy wsparcia dla tworzenia ikonsolidacji firm tech-

nologicznych. CDTI naszczeblu międzynarodowym natomiast organizuje

338

ipromuje uczestnictwo firm hiszpańskich wprogramach współpracy techno-

logicznej, jak naprzykład weuropejskich programach ramowych EUREKA

lub IBEROEKA. CDTI zarządza inadzoruje także udział Hiszpanii wdużych

międzynarodowych instytucjach badawczych, jak naprzykład wEuropejskiej

Agencji Kosmicznej (ESA).

Uzupełnieniem powyższych instytucji sąpubliczne bądź prywatne fundusze lub

fundacje, które zostały powołane przez banki lub przedsiębiorstwa, wcelu finan-

sowania badań wposzczególnych obszarach. Część ztych fundacji ma charakter

centralny jak np.Instituto Salud Carlos III Health Research, którego zadaniem jest

finansowanie badań wdziedzinie biomedycyny iinnych nauk ozdrowiu. Instytucja

tajest także odpowiedzialna za promowanie badań iwypowiadania się również

wkwestiach regulacyjnych naprzykład wsprawie biobanków.

Niektóre fundacje non-profit utworzone ze środków publicznych czy też prywat-

nych działają wsprawach polityki obejmującej działalność naukową, innowacyjną

iedukacyjną. Wśród tych podmiotów Fundacja naRzecz Nauki iTechnologii

(FECYT) ma szczególne znaczenie napoziomie krajowym, zaś Katalońska Fundacja

ds. Badań Naukowych (Fundació Catalana per la Recerca) stanowi dobry przykład

dla takiej inicjatywy naszczeblu regionalnym.

Od 1980 r. parki naukowo-technologiczne stały się kluczowymi graczami

whiszpańskim systemie innowacji. W1988 r. utworzone zostało Hiszpańskie

Stowarzyszenia Parków Naukowych iTechnologicznych (APTE) wskład którego

obecnie wchodzi 53 członków (19 partnerów i34 członków stowarzyszonych).

WHiszpanii jest tylko 18 parków naukowych itechnologicznych, zaś pozostałe

sąnaetapie planowania lub etapach wczesnego rozwoju. Whiszpańskich parkach

naukowo-technologicznych dominują przedsiębiorstwa zsektora ICT, wktórych

zatrudnionych było blisko 25% wszystkich pracowników naukowo-badawczych.

Wostatnich latach działalność irozwój parków naukowo-technologicznych

wspierana była przede wszystkim przez władze lokalne. Przykładem współpracy

wtym obszarze sądziałania rządu Katalonii narzecz utworzenia wBarcelonie

parku specjalizującego się wbiomedycynie. Wnastępstwie współpracy rządu

Katalonii, Rady Miasta Barcelony oraz Uniwersytetu Pompeu Fabra wybudowany

został obok szpitala nowy parktechnologiczny, przy czym obecnie finansowany

jest on wdużym stopniu przez sektor prywatny. Zaangażowanie sektora prywat

nego wjego budowę wynikało zfaktu, że większość firm farmaceutycznych iich

laboratoriów zlokalizowanych jest wregionie Katalonii. Ponadto trzy duże firmy

międzynarodowe − Novartis, Bayer iSanofi − mają swoją siedzibę wBarcelonie.

Współpracę między instytucjami badawczymi aprzedsiębiorstwami wspierają

przemysłowe biura łączności (ILO). Biura testarają się określić potrzeby technologiczne

339

sektorów społeczno-gospodarczych, anastępnie stymulować transfer technologii

iwiedzy między sektorem publicznym aprywatnym. Wten sposób przyczyniają

się one do wykorzystania ikomercjalizacji wyników prac badawczo rozwojowych

uniwersytetów ipublicznych ośrodków badawczych. Natomiast Europejskie Gospo-

darcze Centra Innowacji oferują przedsiębiorcom zintegrowane doradztwo iusługi

wprzygotowaniu niezbędnych działań wcelu transferu technologii iwiedzy.

Obok ILO whiszpańskim systemie innowacyjnym występują także organy

ijednostki organizacyjne podlegające regionalnej lub lokalnej administracji, której

celem jest wspieranie innowacji iułatwienie realizacji działań wtym obszarze. Pod-

mioty tesąjednostkami publicznymi oróżnych formach prawnych, jak naprzykład

hiszpańskie Biuro Patentowe iZnaków Towarowych (OEPM) czy też regionalne

ilokalne agencje rozwoju.

WHiszpanii istotnymi podmiotami wnarodowym iregionalnym systemie

innowacji sąuniwersytety, ośrodki badawcze oraz instytucje zajmujące się pro-

mowaniem itransferem wiedzy itechnologii do przedsiębiorstw. Obecnie istnieje

około 60 publicznych uniwersytetów wcałym kraju, które sąnadzorowane przez

władze regionalne. Władze regionalne finansują działalność edukacyjną ibadawczą

uniwersytetów, ale sąone organizacjami autonomicznymi działającymi woparciu

owłasny statut. Niemniej wszystkie hiszpańskie uczelnie publiczne mają rady

społeczne, które reprezentują lokalne społeczeństwo isektor prywatny. Rady

temają istotną rolę wzatwierdzaniu budżetu uczelni, azatem pośrednio decydują

okierunku ich rozwoju wzakresie edukacji ibadań. Natomiast wkontaktach zrzą-

dem uczelnie reprezentowane sąprzez Stowarzyszenie Rektorów (Conferencia de

Rectores de Universidades Españolas), wskład którego wchodzą wszyscy rektorzy

hiszpańskich uniwersytetów.

Działalność uniwersytetów wzakresie współpracy itransferu wiedzy do przed-

siębiorstw wspierają Uniwersyteckie Fundacje Przedsiębiorczości (FUE), których

założycielami sąuniwersytety iizby handlowe wregionach. Ich zadaniem jest

budowanie silnych powiązań zprzedsiębiorstwami, co ma umożliwiać wymianę

itransfer wiedzy. W2011roku istniało 33 FUE.

Obok uczelni istotną rolę wobszarze badań naukowych odgrywają także

publiczne ośrodki badawcze, które sąnadzorowane przez poszczególne ministerstwa.

Ogólnokrajowe instytucje badawcze wraz zuniwersytetami tworzą trzon hiszpań-

skiego systemu innowacyjnego iodpowiedzialne sąza wdrażanie większości działań

zapisanych wNarodowym Planie Badań Naukowych, Rozwoju Technologicznego

iPlanu Innowacji. Największym publicznym ośrodkiem whiszpańskim systemie

innowacji jest CSIC, który zrzesza ponad sto ośrodków badawczych we wszystkich

dziedzinach nauki. Ośrodki badawcze, wprzeciwieństwie do uniwersytetów, nie

340

mają silnego powiązania zprzemysłem. Jednak wostatnich latach niektóre ośrodki

badawcze, wszczególności wtakich dziedzinach jak biologia, rolnictwo lub oceano-

grafia, nawiązały nieformalną współpracę zfirmami zich otoczenia. Wnastępstwie

tych związków przemysł nieformalnie wpływa naich programy badawcze, co zaś

wostatnim okresie wspierane jest przez centralne iregionalne władze (Heijs, 2011).



Wcelu ustalenia wjakim stopniu konkurencyjność gospodarki Hiszpanii była

dotychczas uwarunkowana jej zaawansowaniem technologicznym, wniniejszym

podrozdziale zostanie przeprowadzona analiza empiryczna zdolności ipozycji

innowacyjnej. Podstawowe dane zawiera tabela 6.31.



     





     

     





     

     





     

     





     

     







     

     





     

     





     

     





     

     





     

     

venture capital      

     

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD oraz Eurostat Statistics Database.

341

Oistotnych działaniach podejmowanych przez rząd narzecz rozwoju tech-

nologicznego Hiszpanii świadczy prawie dwukrotny wzrost udziału nakładów

wewnętrznych nabadania irozwój ogółem wPKB wanalizowanym okresie. W1995 r.

udział nakładów wewnętrznych nabadania irozwój ogółem wPKB wynosił 0,79%

PKB oraz wzrósł do poziomu 1,38% PKB w2009 r. Jednak mimo podejmowanych

starań ze strony rządu, nakłady wewnętrzne nabadania irozwój ogółem wPKB

były wHiszpanii niższe w2009 r. od średniej dla państw członkowskich UE27,

które kształtowały się napoziomie 1,90% PKB.

Wzrostowi wydatków naB+R nie zawsze towarzyszy przyrost innowacyjno

ści gospodarki. Oskali zaangażowania przedsiębiorstw wkomercjalizację badań

naukowych świadczyć mogą m.in. wskaźniki opisujące udział różnych źródeł

finansowania B+R, wtym wydatków rządowych, innych źródeł krajowych, pro-

gramów zagranicznych (wtym głównie UE) oraz przedsiębiorstw. W2007 r. udział

nakładów rządowych wnakładach naB+R wynosił wHiszpanii 43,66%. Wtym

samym okresie wpaństwach członkowskich UE27 średnio udział ten wynosił

33,95% PKB. Wyższy poziom finansowania nakładów naB+R ze źródeł publicz-

nych wHiszpanii niż średnio wpaństwach UE27 należy ocenić negatywnie, gdyż

rezultaty tych badań często znajdują mniejsze zastosowania komercyjne. Zkolei

udział przedsiębiorstw wnakładach naB+R wHiszpanii wzrósł wanalizowanym

okresie iwynosił 45,46% nakoniec 2007 r. Udział ten był jednak niższy niż średni

udział przedsiębiorstw wnakładach naB+R wUE27, który sięgnął blisko 55% wtym

samym okresie. W2007 r. również odsetek nakładów wewnętrznych naB+R finan-

sowanych przez zagranicę był o1 p.p.niższy niż średnio wUE27. Porównanie tych

danych zwynikami takich państw członkowskich jak Finlandia czy Niemcy poka-

zuje relatywnie słabą pozycję Hiszpanii. Potwierdza to, że wHiszpanii współpraca

ośrodków badawczych zprzedsiębiorstwami jest słaba, co ma negatywny wpływ

napoziom konkurencyjności gospodarki. Osłabym powiązaniu nauki zgospodarką

świadczy także niski wskaźnik rozpowszechnienie inwestycji typu venture capital,

który wwielu rozwiniętych gospodarkach jest efektywnym źródłem finansowania

działalności innowacyjnej. WUSA udział tych inwestycji wPKB sięgał w2009roku

0,05%, awHiszpanii był onwtym samym okresie praktycznie zerowy.

Innym miernikiem ilustrującym zdolność innowacyjną gospodarki może

być rozpowszechnienie wykorzystania technologii informacyjnych. Miernikiem

tego może być odsetek gospodarstw domowych zdostępem do Internetu. Wtym

obszarze można zaobserwować wHiszpanii znaczny postęp, gdyż udział gospo

darstw domowych zdostępem do Internetu wzrósł z35,51% w2000 r. do 53,96%

w2009 r. Pomimo tego wzrostu wskaźnik ten pozostaje mniejszy wHiszpanii od

średniej unijnej, która wynosiła 65,2%. Ponadto, wprzeszłości Hiszpania miała

342

wyższy odsetek zatrudnionych wnauce wrelacji do aktywnej zawodowo ludności

niż wśrednio wUE. Niestety w2009 r. wskaźnik ten uległ wHiszpanii pogorszeniu

spadając do poziomu 37,2%, podczas gdy średnia jego wartość wUE wzrosła wtym

samym okresie do 38,1%.

Wtabeli 6.32 przedstawione sąwskaźniki dotyczące pozycji innowacyjnej

Hiszpanii.



     







    







    





    





    





    

Źródło: Opracowanie napodstawie Eurostat Statistics Database oraz danych World Intellectual Property Orga-

nization –WIPO.

Wokresie 1995−2008 wHiszpanii odnotowano spadek udziału zatrudnienia

wsektorach przemysłowych wysokiej iśrednio wysokiej techniki wzatrudnieniu

ogółem z5,25% do 4,78%. Spadek ten wpewnym zakresie rekompensuje wzrost

udziału zatrudnienia wwiedzochłonnych sektorach usługowych ogółem z22,18%

w1995 r. do 28,89% w2008 r.

Wocenie poziomu innowacyjności gospodarki ważne znaczenie mają także

wskaźniki dotyczące ochrony własności intelektualnej, która wdużym stopniu

obrazuje zaawansowanie technologiczne przedsiębiorstw. WHiszpanii następował

stały spadek liczby zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu na1 miliard USD wydatków

naB+R, z0,33 w2000 r. do 0,22 w2007 r., równocześnie jednak poprawie ulegał inny

wskaźnik, tj.zwiększyła się liczba zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu namilion

mieszkańców z51,97 w1995 r. do 72,87 w2007 r., co może świadczyć opozytyw

nej tendencji wobszarze efektywności prac B+R. Jednakże narelatywnie niską

konkurencyjność hiszpańskich przedsiębiorstw wskazuje względnie niski udział

eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem. Wokresie 1995−2008

wskaźnik ten spadł z5,81% do 4,92% w2007 r.

343



Struktura demograficzna kraju oraz jakość kapitału ludzkiego ma istotne zna-

czenie dla długookresowej przewagi konkurencyjnej kraju. Hiszpania pod względem

liczby ludności należy do większych państw wEuropie, którą obecnie zamieszkuje

ponad 46 milionów mieszkańców. Niestety, tak jak wprzypadku wielu innych

rozwiniętych gospodarek europejskich można zaobserwować negatywne długo-

okresowe tendencje demograficzne wpostaci negatywnego przyrostu naturalnego,

który prowadzi do spadku liczby ludności. Utrzymywanie się niskich wskaźników

przyrostu naturalnego wHiszpanii może mieć negatywne skutki dla gospodarki

oraz stabilności finansów publicznych. Oba teproblemy wyraźnie przedstawia

prognoza stosunku liczby osób wwieku produkcyjnym do liczby osób wwieku

poprodukcyjnym do roku 2050 wporównaniu do danych dla lat1995−2010. Wg

danych OECD wporównaniu do 2010 r. stosunek ten spadnie z4,01 do 2,94 w2025 r.,

aw2050roku przy utrzymaniu się obecnych trendów przyrostu naturalnego spad-

nie do 1,48. Oznacza to, że odsetek ludności wwieku produkcyjnym wpopulacji

ogółem spadnie drastycznie, co nie pozostanie bez wpływu nawzrost gospodarczy

iinnowacyjność gospodarki. Dodatkowo, starzejące się społeczeństwo stanowić

będzie bardzo duże obciążenie dla finansów publicznych iutrzymanie obecnego

systemu ubezpieczeń społecznych wHiszpanii może być trudne wprzyszłości.

Drugim czynnikiem, który kształtuje innowacyjność gospodarki, jest jakość

zasobów ludzkich. WHiszpanii wprzeciwieństwie do zmian demograficznych

można zaobserwować pozytywne tendencje wostatnich latach wpoziomie istruk-

turze wykształcenia siły roboczej, co zostało przedstawione wtabeli 6.33.

Dane Banku Światowego potwierdzają wzrost zasobów siły roboczej wHisz

panii z16,4 mlnosób w1995 r. do 22,9 mlnosób w2009 r. Równocześnie można

zaobserwować rosnący udział siły roboczej zwykształceniem średnim z16%

w1995 r. do 24% w2007 r., atakże siły roboczej zwykształceniem wyższym

z20,3% w1995 r. do 31,8% w2007 r. Odbywało się tokosztem spadku udziału siły

roboczej zwykształceniem podstawowym z56,1% w1995 r. do 43,8% w2007 r.

Oznacza to, że coraz więcej osób podejmuje dalsze kształcenie poukończeniu

szkoły podstawowej itym samym rosnącą jakość kapitału ludzkiego wbadanym

okresie wHiszpanii.

Rząd hiszpański wzwiązku zcoraz większym znaczeniem wykształcenia ludności

dla konkurencyjności gospodarki, przykłada coraz większą wagę do inwestowania

wkapitał ludzki. Odzwierciedla towyraźny wzrost udziału wydatków naedukację

wPKB nakażdym poziomie kształcenia: napoziomie studiów wyższych z20,3%

PKB w1995 r. do 31,8% PKB w2008 r., napoziomie szkoły średniej z23,24% PKB

344

w2000 r. do 25,8% PKB w2008 r. oraz napoziomie podstawowym z17,53% PKB

w2000 r. do 20,33% PKB w2008 r. WHiszpanii pozytywną tendencję odnośnie

do wykształcenia siły roboczej potwierdza także wskaźnik dotyczący średniej

liczby latnauki osób wwieku powyżej 25lat, który wzrastał z7,73 w1995 r. do

10,35 w2010 r.



          





         







         







         







         







         







         









         







         

Źródło: Opracowanie napodstawie danych Banku Światowego Education Statistics.

Obserwowane pozytywne trendy wzakresie poziomu wykształcenia kapitału

ludzkiego niestety nie przekładają się bezpośrednio najego wykorzystanie. Od wielu

latnajwiększym problemem wgospodarce hiszpańskiej jest wysokie bezrobocie,

wszczególności wśród młodzieży. Wokresie boomu gospodarczego stopa bezro

bocia co prawda spadała wszybkim tempie z22,7% w1995 r. do 8,3% w2007 r.,

ale następnie ponownie istotnie wzrosła wnastępstwie kryzysu do 18% w2009 r.

Zbliżony trend można było także zaobserwować wprzypadku stopy bezrobocia

wśród młodzieży wHiszpanii. Wlatach 1995−2007 spadła ona z40,45% do 18,19%,

345

anastępnie wzrosła do 37,85% w2009 r. Przy obecnych tendencjach demograficz-

nych Hiszpanii może skutkować toznacznym obniżeniem konkurencyjności kraju.

Wostatniej dekadzie obserwuje się wHiszpanii znaczny wzrost przeciętnych

wynagrodzeń, zpoziomu 15,73 USD (wPPP) za godzinę w1995 r. do 24,45 USD

za godzinę (wPPP) w2009 r. Podobna tendencja występuje wodniesieniu do

wysokości wynagrodzenia przypadającego nazatrudnionego, które wzrosło

z26237 USD (wPPP) w1995 r. do 39503 USD (wPPP) w2009 r. Wanalizowanym

okresie równocześnie odnotowano spadek kosztów pracy najednostkę produkcji

z0,68 w1995 r. do 0,62 w2009 r., co oznacza wzrost konkurencyjności Hiszpanii,

mimo rosnącego wynagrodzenia.



    

     





    

     

Źródło: Dane OECD.





W2011 r. rząd hiszpański wdrożył szereg działań ujętych wKrajowym Pro-

gramie Reform (KPR) inowym Narodowym Planie Badań Naukowych, Rozwoju

Technologicznego iInnowacji.

WHiszpanii głównymi instrumentami wykorzystywanymi wramach krajowej

iregionalnej polityki innowacyjnej sązachęty podatkowe ibezpośrednie finan-

sowanie projektów naukowo-technologicznych. Wostatnich latach bardzo ważne

znaczenie dla realizacji polityki naukowej, innowacyjnej iedukacyjnej Hiszpanii

miało korzystanie zinstrumentów polityki regionalnej Unii Europejskiej, która

wznaczącym stopniu obejmowała rozwój nowoczesnej infrastruktury badawczo-

-rozwojowej oraz wspieranie innowacyjności. Wprzyjmowanych programach ope-

racyjnych wramach funduszy strukturalnych kładziono duży nacisk napriorytety

związane zbadaniami, rozwojem technologicznym iinnowacjami.

Podsumowaniem oceny innowacyjności Hiszpanii jest analiza SWOT naro

dowego systemu innowacji (tab. 6.35).







 



 





 





 







 

 





 





 



 



 





 

 



 





 







 

 





 

 



 

 

 







 

 



 



 





 



 





Źródło: Opracowanie własne.







Hiszpania jest przykładem kraju, wktórym od wielu latprzywiązuje się bardzo

duże znaczenie do poprawy innowacyjności gospodarki. Rezultatem tego dążenia

były duże nakłady nabadania irozwój. Niestety mimo podejmowanych działań

transfer wiedzy zuniwersytetów iośrodków badawczych do gospodarki pozostaje

nastosunkowo niskim poziomie.

347

Wobrotach handlowych towarami iusługami Hiszpanii kluczowe znaczenie

miała wymiana dóbr orelatywnie wysokim lub średnim stopniu zaawansowania

technologicznego. Eksport przemysłu wysokiej iśredniej techniki, podobnie jak

iimport tej grupy towarów stanowi obecnie prawie 50% handlu zagranicznego

Hiszpanii. Analizując wyniki obrotów handlowych natle cech narodowego

systemu innowacji należy wskazać, że wzrost wartości hiszpańskiego eksportu

wostatnich dwóch dekadach, awtym również zmiana struktury eksportu, była

możliwa dzięki nakładom naB+R, atakże dzięki rosnącemu umiędzynarodowieniu

hiszpańskich przedsiębiorstw. Wprzeszłości istotnym czynnikiem, który również

wpływał naprzyrost eksportu był bardzo wysoki napływ bezpośrednich inwesty-

cji zagranicznych do Hiszpanii. Napływ ten związany był zrosnącą dostępnością

wykwalifikowanej siły roboczej wHiszpanii oraz nieco niższymi kosztami pracy

niż wporównaniu np.do Niemiec. Pośrednio świadczy toopozytywnym związku

pomiędzy nakładami narozwój kapitału ludzkiego aeksportem zHiszpanii.

Do połowy lat90. XXwieku istotną cechą charakterystyczną Hiszpanii był

rozwój gospodarki zgodnie ze strategią typową dla tzw.kraju doganiającego. Jej

odzwierciedleniem było ujemne saldo obrotów nieucieleśnioną wiedzą techniczną,

wtym obrotów patentami ilicencjami (Misala, 1992, 1993). Strategia tawwięk-

szym stopniu jest typowa dla krajów rozwijających się niż państw wysoko uprze-

mysłowionych, które bazują nainnowacjach krajowych. Problemem była wtedy

komercjalizacja wiedzy, atakże słaby jej transfer zuczelni iośrodków badawczych

do przemysłu. Dodatkowo jak zauważył C. F.Laaser (1997), możliwości nadra-

biania dystansu ekonomicznego Hiszpanii wstosunku do najwyżej rozwiniętych

gospodarczo krajów świata tkwiące wrozwoju międzynarodowego podziału pracy

ocharakterze międzygałęziowym wyczerpały się wdużej mierze już napoczątku

lat90. XX, co wyraźnie potwierdził obecny kryzys gospodarczy.

Ztych też względów można wnioskować, że sprawne funkcjonowanie narodo

wegosystemu innowacji przyczyniło się do poprawy konkurencyjności hiszpańskiego

eksportu wpierwszym okresie, tj.wdrugiej połowie lat90. XX w. Jednakże słabość

tego systemu, awszczególności niewystarczające powiązania przedsiębiorstw zuni-

wersytetami ipublicznymi ośrodkami badawczymi toczynnik, który osłabia tempo

rozwoju hiszpańskiej gospodarki. Zjednej strony hiszpańskie przedsiębiorstwa

wdużym stopniu odgrywają istotną rolę narynkach zagranicznych imają przewagę

konkurencyjną, wszczególności wsektorze finansowym ibudowlanym. WHiszpanii

wyłonienie się konkurencyjnych przedsiębiorstw międzynarodowych było możliwe

dzięki wzrostowi jakości kapitału ludzkiego, atakże wysokiej otwartości społeczeństwa.

Zdrugiej strony również wtym przypadku większość firm hiszpańskich

działała wsektorach, które charakteryzowały się niskim poziomem innowacji.

348

Wobec obecnego kryzysu iutraty konkurencyjności przez gospodarkę hiszpańską

rząd ponownie stara się doprowadzić do wzrostu znaczenia narodowego systemu

innowacji wkreowaniu przewag konkurencyjnych przedsiębiorstw. Wtym celu

priorytetem polityki innowacyjnej stało się obecnie wzmocnienie powiązań między

uniwersytetami iośrodkami badawczymi aprzedsiębiorstwami.



Tomasz Napiórkowski

Celem tego rozdziału jest ocena powiązań pomiędzy innowacyjnością izaso-

bami kapitału ludzkiego akomparatywnymi przewagami whandlu zagranicznym

wgospodarce Stanów Zjednoczonych (USA). Tłem do porównań jest gospodarka

Unii Europejskiej.



Wartość eksportu USA (rys. 6.19) wzrosła wciągu ostatniej półtorej dekady

z582 964 milionów USD w1995 r. do 1 277 109 mlnUSD w2010 r. Wokresie

1995−2010 spadek eksportu nastąpił dwukrotnie, naskutek kryzysu wlatach

2001−02 (tzw.kryzys dot-com) oraz globalnego kryzysu ekonomicznego, który

rozpoczął się w2008 r. Podobne tendencje zmian można zaobserwować również

weksporcie UE (rys. 6.19)



500 000

900 000

1 300 000

1 700 000

2 100 000

2 500 000

miliony USD

Eksport USA

Eksport UE27

Import USA

Import UE27

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.

3 49

Import USA, podobnie jak eksport, wzrastał wlatach 1995−2010 (z77 821 mlnUSD

do 1 966 496 mlnUSD), malejąc wkryzysowych latach 2001 i2009. Oile wartość

importu USA była większa od importu UE wlatach 2000−2007, toobie wartości sąnie-

mal identyczne w2010 r. Różnica pomiędzy eksportem aimportem wUSA wzrosła

wciągu badanego okresu z187 856 mlnUSD w1995 r. do 689 387 mlnUSD w2010 r.,

przy czym poprawa bilansu handlu zagranicznego wUSA nastąpiła dwukrotnie,

tj.wlatach 2001 i2009.





50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

1995 2000 2005 2010

miliony USD

Brazylia

Kanada

Chiny

Francja

Niemcy

Japonia

Meksyk

Holandia

Azja, inne

Korea

Płd.

Singapur

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Wroku 1995 eksport USA do dziesięciu najważniejszych odbiorców (rys.

6.20)wy niósł 378 620 mlnUSD, agłównymi odbiorcami towarów zUSA były:

Kanada (126 021 mlnUSD), Japonia (64 259 mlnUSD) oraz Meksyk (46 309 mlnUSD).

W2000roku wartość eksportu wzrosła do 536 672 mlnUSD, aMeksyk przesunął

się nadrugą pozycję jako odbiorca towarów amerykańskich, wyprzedzając Japonię

(wartość eksportu USA do tych krajów wyniosła odpowiednio: 111 710 mlnUSD

i65 251 mlnUSD). Największą zmianą w2005 r. było znaczące przesunięcie się

Chin naliście najważniejszych odbiorców amerykańskiego eksportu, zjedena-

stego naczwarte miejsce. Wostatnim roku badanego okresu, wartość eksportu

zUSA do dziesięciu największych partnerów wyniosła 798 730 mlnUSD, gdzie

zdecydowana większość skierowana była do Kanady (248 186 mlnUSD), Meksyku

(163 320 mlnUSD) iChin (91 878 mlnUSD).

350





50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

450 000

1995 2000 2005 2010

miliony USD

Kanada

Chiny

Francja

Niemcy

Irlandia

Włochy

Japonia

Malezja

Meksyk

Azja, inne

Korea Płd.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Biorąc pod uwagę główne kraje wysyłające swoje towary do USA (rys. 6.21)

w1995roku, pierwsze trzy miejsca przypadają ponownie Kanadzie (148 277 mlnUSD),

Japonii (127 195 mlnUSD) oraz Meksykowi (32 745 mlnUSD). Największa zmiana

wstrukturze geograficznej amerykańskiego importu nastąpiła w2005 r., kiedy

Chiny stały się drugim co do wielkości eksporterem do USA (259 829 mlnUSD).

Pięć latpóźniej, gospodarka Chin staje się największym zagranicznym dostawcą

dóbr do USA (382 953 mlnUSD), przed Kanadą (279 275 mlnUSD) iMeksykiem

(231 919 mlnUSD).

Podsumowując, wlatach 1995−2010 największą zmianą wstrukturze geo-

graficznej handlu zagranicznego USA jest wzrost znaczenia Chin jako partnera

handlowego. Warto odnotować również to, że zmiany wstrukturze geograficznej

handlu USA były wbadanym okresie raczej niewielkie, co sugeruje trwałość tej

struktury wbliskiej przyszłości.

Biorąc pod uwagę strukturę branżową eksportu USA wg klasyfikacji SITC

można wyodrębnić trzy główne grupy towarów. Wskład pierwszej grupy wchodzą

towary charakteryzujące się najwyższymi wartościami eksportu, do których należą

maszyny, urządzenia isprzęt transportowy (ich eksport wzrósł z282 736 mlnUSD

w1995 r. do 451 725 mlnUSD w2010 r.), chemikalia iprodukty pokrewne (zajmujące

drugie miejsce zwartością eksportu 62 089 mlnUSD w1995 r. i188 836 mlnUSD

w2010 r.) oraz różne wyroby przemysłowe. Druga grupa składa się ztowarów

351

przemysłowych sklasyfikowanych wg surowca, żywności izwierząt, surowców

niejadalnych zwyjątkiem paliw oraz towarów itransakcji niesklasyfikowanych wg

SITC –odnotowano wzrost eksportu tej grupy dóbr z21 694 mlnUSD w1995 r. do

118 686 mlnUSD w2010 r. iprzesunięcie zsiódmego napiąte miejsce wstrukturze

branżowej eksportu USA. Wskład ostatniej grupy wchodzą: paliwa mineralne, smary

imateriały pochodne (wzrost eksportu wlatach 1995−2010 z10 101 mlnUSD do

79 394 mlnUSD), napoje itytoń (eksport zmniejszył się z8 086 mlnUSD w1995 r.

do 4 458 mlnUSD w2010 r. ibyła tojedyna grupa, gdzie odnotowano spadek) oraz

oleje, tłuszcze iwoski zwierzęce iroślinne (wzrost eksportu wlatach 1995−2010

z2 514 mlnUSD do 4 230 mlnUSD).

Na podstawie powyższej analizy można wnioskować, że eksport USA wgkla

syfikacji SITC charakteryzuje się dość trwałą strukturą. Ponadto, maszyny, urzą-

dzenia isprzęt transportowy oraz chemikalia iprodukty pokrewne sągrupami

onajwyższym udziale weksporcie. Oleje, tłuszcze iwoski zwierzęce iroślinne

odgrywają natomiast najmniejszą rolę.

Struktura importu USA wg klasyfikacji SITC również może zostać podzielona

natrzy grupy, zuwagi naznaczenie wogólnej wartości importu. Tak, jak wprzy-

padku eksportu, maszyny, urządzenia isprzęt transportowy mają największy

udział wimporcie USA (wzrost wartości importu z347 848 mlnUSD w1995 r. do

720 428 mlnUSD w2010 r.), kolejne pozycje zajmują towary przemysłowe, skla

syfikowane wg surowca (wzrost importu wlatach 1995−2010 z94 359 mlnUSD

do 201 503 mlnUSD) oraz różne wyroby przemysłowe (ich import zwiększył się

z138 686 mlnUSD w1995 r. do 306 369 mlnUSD w2010 r.). W1995roku, paliwa

mineralne, smary imateriały pochodne były naczwartym miejscu naliście głównych

towarów importowanych przez USA, lecz nakońcu badanego okresu zajmowały

już drugie miejsce (import wyniósł 361 933 mlnUSD). Napoje itytoń, oraz oleje,

tłuszcze iwoski zwierzęce iroślinne sągrupami towarowymi onajniższej wartości

importu (odpowiednio import wyniósł wroku 1995 5 673 mlnUSD i1 511 mlnUSD,

aw2010 r. 17 474 mlnUSD i4 525 mlnUSD).

Inną możliwością klasyfikacji struktury branżowej handlu USA jest uwzględ

nienie poziomu zaawansowania technologicznego dóbr oraz poziomu kwalifikacji

siły roboczej zatrudnionej przy ich wytwarzaniu (Hatzichronoglou, 1997).

Eksport USA towarów zaliczonych do grupy owysokim zaawansowaniu tech

nologicznym (wymagający wysokich kwalifikacji siły roboczej) wyniósł w2010 r.

250 709 mlnUSD, rosnąc zpoziomu 185 039 mlnUSD w1995 r. Najważniejsze kate-

gorie przemysłów zaliczone do tej grupy toprodukcja sprzętu iurządzeń radiowych,

telewizyjnych itelekomunikacyjnych oraz produkcja maszyn biurowych ikomputerów,

przy czym wartości importu tych dóbr wzrastały tylko wlatach 1995−2000. Przemysł

352

produkujący wyroby farmaceutyczne oraz przemysł wytwarzający samoloty istatki

kosmiczne zamieniły się pozycjami poznacznym spadku wartości tego ostatniego

(z22 031 mlnUSD w1995 r. do 4 781 mlnUSD w2010 r.). Przemysły ośrednio wysokim

zaawansowaniu technologicznym (wykorzystujące przede wszystkim pracowników

umysłowych ośrednich kwalifikacjach) odnotowały stały wzrost udziału weksporcie

USA wbadanym okresie, zeksportem równym 1 012 984 mlnUSD w2010 r., wten

sposób stając się najważniejszą pozycją weksporcie USA wg przedstawionej klasy

fikacji. Liderem wtej grupie dóbr sąwyroby chemiczne (zwyłączeniem wyrobów

farmaceutycznych), aprzemysłem onajniższej wartości eksportu wtej grupie jest

produkcja maszyn iurządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanych.





200 000

400 000

600 000

800 000

1 000 000

1 200 000

1995

2000

2005

2006

2007

2008

2009

2010

miliony USD

Eksport USA

Wysoka technika

Średnio wysoka technika

Średnio niska technika

Niska technika

200 000

400 000

600 000

800 000

1 000 000

1 200 000

1 400 000

1995

2000

2005

2006

2007

2008

2009

2010

miliony USD

Import USA

Wysoka technika

Średnio wysoka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Wgrupie ośrednio niskim zaawansowaniu technologicznym (wykorzystującej

głównie pracowników fizycznych ośrednich kwalifikacjach) dominują przemysły

wytwarzania koksu, produktów rafinacji ropy naftowej ipaliw jądrowych oraz pro-

dukcja metalowych wyrobów gotowych (zwyjątkiem maszyn iurządzeń). Najbardziej

imponujący wzrost eksportu USA zaobserwowano wtej grupie wodniesieniu do

produkcji metali (z6 666 mlnUSD w1995 r. do 16 537 mlnUSD w2010 r.). Przemysły

onajniższym stopniu zaawansowania technologicznego (oparte nawykorzystaniu

pracowników fizycznych oniskich kwalifikacjach) mają najmniejsze znaczenie,

jeśli chodzi owartość eksportu zUSA. Głównym reprezentantem tej grupy jest

przemysł produkujący artykuły spożywcze inapoje oraz wyroby tytoniowe.

353

Przemysły produkujące sprzęt iurządzenia radiowe, telewizyjne itelekomu-

tacyjne oraz produkujące maszyny biurowe ikomputery mają największe udziały

wimporcie USA, wśród wyrobów owysokim zaawansowaniu technologicznym.

Wartość importu USA wtej grupie towarów podwoiła się wbadanym okresie.

Przemysł produkcji wyrobów farmaceutycznych charakteryzował się najbardziej

imponującym wzrostem, z8 860 mlnUSD w1995 r. do 75 850 mlnUSD w2010 r.

Wzrost importu z572 311 mlnUSD w1995 r. do 1 311 645 mlnUSD w2010 r.

odnotowano także dla wyrobów przemysłów ośrednio wysokim zaawansowaniu

technologicznym. Warto jednak zwrócić uwagę, że dokonały się zmiany znaczenia

poszczególnych grup towarów wimporcie USA. Pojazdy samochodowe, przyczepy

inaczepy, które w1995 r. były napierwszym miejscu wgrupie dóbr zaliczających się

do średnio wysokiej techniki zimportem równym 128 249 mlnUSD, 15latpóźniej

uplasowały się naczwartej pozycji, za produkcją sprzętu medycznego ichirurgicz-

nego, oraz przyrządów ortopedycznych, produkcją wyrobów chemicznych (bez

produkcji wyrobów farmaceutycznych), oraz produkcją maszyn nieelektrycznych,

aich import wyniósł 241 473 mlnUSD. Drugą największą pod względem wartości

importu USA grupą sąwyroby średnio niskiej techniki. W2010 r. ich import wyniósł

1 118 508 mlnUSD. Od 2000 r. dominującą pozycję wtej grupie miała produkcja

metalowych wyrobów gotowych (zwyjątkiem maszyn iurządzeń), anajmniejszą

wartość importu osiągnęła produkcja inaprawa statków iłodzi. Jedyną grupą

przemysłów omalejącej wartości importu wciągu ostatnich pięciu latbadanego

okresu, były przemysły oniskim zaawansowaniu technologicznym, wtym zwłaszcza

przemysł włókienniczy, futrzarski oraz produkcja skór wyprawionych.

Kolejny przekrój branżowy importu USA bazuje nazastosowaniu czynników

materialnych iniematerialnych wprodukcji (Peneder, 1999, rys.6.23). Whandlu

zagranicznym USA największą rolę odgrywały przemysły oparte nabadaniach,

natomiast przemysły pracochłonne oraz przemysły oparte namarketingu miały

najmniejsze udziały wwymianie handlowej Stanów Zjednoczonych wbadanym

okresie.

Eksport wyrobów zgrupy przemysłów podstawowych wykazywał wokresie

1995−2010 stabilny wzrost, osiągając wartość 263 531 mlnUSD. Wiodące towary

eksportowe ztej grupy tomaszyny ogólnego przeznaczania oraz urządzenia do

wytwarzania iwykorzystywania energii mechanicznej (zwyłączeniem silników

lotniczych, samochodowych imotocyklowych), których eksport podwoił się

wciągu analizowanych 15lat. Produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego, gdzie

indziej niesklasyfikowana dominuje weksporcie przemysłów pracochłonnych.

Natomiast najbardziej imponujący wzrost eksportu z3 263 mlnUSD w1995 r. do

21 441 mlnUSD w2010 r. dotyczył wyrobów jubilerskich.

354





100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

miliony USD

Eksport

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na markengu

Oparte na badaniach

200 000

400 000

600 000

800 000

miliony USD

Import

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na markengu

Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Przemysły zaklasyfikowane jako kapitałochłonne osiągnęły w2010 r. wartość

eksportu ponad dwa razy większą od tej z1995 r. Liderem pod względem wartości

eksportu wśród towarów kapitałochłonnych sąchemikalia, natomiast najwyższą

dynamikę wzrostu eksportu odnotowano wprzemyśle wytwarzania iprzetwarzania

produktów rafinacji ropy naftowej. Negatywnie nawartość eksportu USD wpływa

grupa przemysłów opartych namarketingu. Wartość eksportu tej grupy spadła do

96 235 mlnUSD w2010roku, zpoziomu 104 925 mlnUSD w2000 r. Zaskoczeniem

jest duży wzrost wartości eksportu lidera tej grupy, tj.reprodukcji zapisanych

nośników informacji.

Eksport towarów wytwarzanych przez przemysły oparte nabadaniach zwiększył

się wokresie 1995−2010 z253 810 mlnUSD do 372 092 mlnUSD, charakteryzując się

największym udziałem weksporcie USA. Wramach tej grupy wyróżnia się produk-

cja wyrobów farmaceutycznych, których eksport w2010 r. osiągnął wartość ponad

pięciokrotnie większą niż w1995 r., atakże produkcja lamp elektronowych iinnych

elementów elektronicznych, charakteryzująca się wzrostem eksportu ookoło 20%.

Wimporcie USA, dominującą pozycję wlatach 1995−2010 zajmowały przemysły

oparte nabadaniach, anajmniejszy udział miały przemysły oparte namarketingu

(rys. 6.23). Wgrupie towarów wytwarzanych przez przemysły oparte nabada-

niach, uwagę zwraca silny wzrost wartości importu wyrobów farmaceutycznych

(z8 860 mlnUSD do 74 989 mlnUSD), zaś największą wartość importu w2010 r.

odnotowano wodniesieniu do pojazdów samochodowych.

355

Wgrupie przemysłów podstawowych największy wzrost importu odnotowano

wprodukcji broni iamunicji (z708 mlnUSD w1995 r. do 4 047 mlnUSD w2010 r.).

Natomiast największym udziałem wimporcie tej grupy charakteryzowała się

produkcja urządzeń do wytwarzania iwykorzystywania energii mechanicznej

(zwyłączeniem silników lotniczych, samochodowych imotocyklowych).

Wprzeciwieństwie do analizowanej powyżej grupy przemysłów podstawowych,

której import stale wzrastał wbadanym okresie, wartość importu USA wzakresie

wyrobów wytwarzanych przez przemysły pracochłonne spadła ookoło 10 mlnUSD

wciągu ostatnich pięciu latdo poziomu 295 349 mlnUSD w2010 r. Wtym samym

okresie przemysły kapitałochłonne zwiększyły swój import prawie trzykrotnie

do poziomu 332 945 mlnUSD w2010 r., anajwiększe wzrosty importu tej grupy

wlatach 1995−2010 odnotowano wprzemyśle wytwarzania iprzetwarzania

produktów rafinacji ropy naftowej (z12 372 mlnUSD do 74 504 mlnUSD) oraz

produkcji podstawowych chemikaliów (z25 578 mlnUSD do 75 643 mlnUSD).

Spadek importu dotyczył natomiast takich towarów jak cement, wapno oraz gips.

Wgrupie przemysłów opartych namarketingu, charakteryzującej się naj-

mniejszym udziałem wimporcie USA ogółem, wyróżnia się jedna branża, amia-

nowicie wyroby tytoniowe, których import wzrósł wbadanym okresie najsilniej,

z189 mlnUSD w1995 r. do 733 mlnUSD w2010 r.

Ocena przewag komparatywnych whandlu zagranicznym USA oparta jest

naanalizie kształtowania się wskaźnika RCA (Revealed Comparative Advantage).

Wskaźnik ten obliczono wg wzoru przedstawionego wrozdziale pierwszym niniej-

szej monografii. Do 2008 r. Stany Zjednoczone miały największe przewagi kom-

paratywne whandlu grupą towarów owysokim zaawansowaniu technologicznym

(rys.6.24). Od 2009 r. przemysły średnio wysokiej techniki osiągnęły najwyższe

wartości współczynnika RCA, natomiast nastąpiła utrata przewag komparatywnych

whandlu towarami wytwarzanymi przez przemysły wysokiej techniki.

Najważniejszym przemysłem zgrupy wysokiej techniki jest wprzypadku USA

–podobnie jak iwUE –produkcja wyrobów farmaceutycznych, jednak USA,

wprzeciwieństwie do UE nie ma przewag komparatywnych whandlu tągrupą

dóbr. USA ma natomiast przewagi komparatywne wwymianie handlowej statkami

powietrznymi ikosmicznymi, ale turównież UE była wstanie utrzymać przewagę

nawyższym poziomie itoprzez cały badany okres.

Whandlu towarami średnio wysokiej techniki Stany Zjednoczone utrzymały

przewagi komparatywne wcałym badanym okresie. Oile największą przewagę

wśród tej grupy dóbr miał wUSA handel wyrobami chemicznymi (zwyłączeniem

produkcji wyrobów farmaceutycznych), towUE relatywnie najsilniejsze przewagi

występowały whandlu pojazdami samochodowymi.











−0.5

−0.4

−0.3

−0.2

−0.1

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

RCA

Wysoka technika Średnio wysoka technika

Średnio niska technika Niska technika

Źródło: Obliczenia własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Wgrupie towarów średnio niskiej techniki przewagi komparatywne charak-

teryzowały się dużą zmiennością, zarówno wUSA, jak iwUE. Jak można się tego

spodziewać, USA wykazuje rosnący brak przewag komparatywnych whandlu towa-

rami oniskim zaawansowaniu technologicznym (wskaźnik RCA był równy –0,1208

w2000 r., aw2010 r. wynosił –0,3624). Jedyną grupą towarową niskiej techniki,

która wykazała pozytywne RCA jest wymiana wzakresie artykułów spożywczych,

napojów oraz wyrobów tytoniowych. Kategorią znajniższymi wskaźnikami RCA

(co wskazuje narelatywnie najsilniejszy brak przewag whandlu) jest produkcja

drewna iwyrobów zdrewna. Dla UE wtej kategorii, wskaźniki RCA sąrównież

negatywne, ale omniejszych wartościach.

Analiza przewag USA whandlu ujmowanego wg klasyfikacji zastosowanych

czynników produkcji pokazuje, że do roku 2009 Stany Zjednoczone utrzymywały

największą przewagę komparatywną wgrupie towarów opartych nabadaniach

357

(rys.6.25). Wkolejnym roku największe wskaźniki RCA odnotowano whandlu

towarami wytwarzanymi przez przemysły kapitałochłonne. WUE współczyn-

nik RCA dla wymiany handlowej dóbr wytwarzanych przez przemysły oparte

nabadaniach był pozytywny irosnący wcałym badanym okresie, pozaostatnimi

dwoma latami. Podobnie, jak wUE, tak iwUSA przemysły sklasyfikowane jako

pracochłonne wykazywały wyraźny brak jakichkolwiek przewag komparatywnych

whandlu. UE utrzymywała wbadanych latach przewagę nad USA wzakresie

wymiany towarami wytwarzanymi przez przemysły podstawowe, natomiast wgrupie

przemysłów opartych namarketingu, zarówno USA, jak iUE miały najsilniejsze

przewagi komparatywne whandlu produktami tytoniowymi.









−1.0

−0.8

−0.6

−0.4

−0.2

0.0

0.2

0.4

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

RCA

Podstawowe Pracochłonne Kapitałochłonne

Oparte na markengu Oparte na badaniach

Źródło: Obliczenia własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Wskaźnik handlu wewnątrzgałęziowego (intra-industry trade − IIT) pozwala

nabardziej szczegółową analizę struktury wymiany handlowej Stanów Zjedno

czonych

. W2000 r. USA charakteryzowały się najwyższym wskaźnikiem handlu

wewnątrzgałęziowego wodniesieniu do grupy towarów owysokim zaawansowaniu

Wskaźnik obliczono według formuły Grubela-Lloyda, omówionej wrozdz. 1 tej monograi.

358

technologicznym (indeks IIT był równy 0,9299). W2008 r. grupa taustąpiła miej-

sca wyrobom wytwarzanym przez przemysły ośrednio wysokim zaawansowaniu

technologicznym. Najniższy współczynnik IIT dla USA, świadczący onajmniej

intensywnej wymianie wewnątrzgałęziowej miała grupa towarów oniskim zaawan-

sowaniu technologicznym. Dla porównania, wUE najintensywniej rozwijają handel

wewnątrzgałęziowy przemysły ośrednio wysokim zaawansowaniu technologicznym.







1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

USA

Wysoka technika

Średnio wysoka technika

Średnio niska technika

Niska technika

0.75

0.8

0.85

0.9

0.95

1.05

2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Wysoka technika

Średnio wysoka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.

Analizując intensywność handlu wewnątrzgałęziowego USA klasyfikowa-

nego wg wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wich procesie

wytwórczym czynników należy odnotować, że toprzemysły, które sąoparte

nabadaniach, mają największy współczynnik IIT aż do roku 2009, wktórym lide-

rem została grupa przemysłów kapitałochłonnych. Zarówno wUSA, jak iwUE,

przemysły pracochłonne miały najniższy współczynnik handlu wewnątrzgałę-

ziowego (rysunek 6.27).

359







1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

USA

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na markengu

Oparte na badaniach

0.75

0.8

0.85

0.9

0.95

2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na markengu

Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zUN Comtrade.





Historia innowacyjności, aco za tym idzie narodowego systemu innowacji wSta

nach Zjednoczonych została podzielona przez badaczy tego zjawiska (np.Daneke,

1998) nakilka okresów powiązanych zteorią innowacji J.Schumpetera. Okres

przed II wojną światową charakteryzował się wieloma problemami, np.„małe,

rozwijające się firmy cierpiały nabrak możliwości pozyskania kapitału, podczas

gdy duże firmy borykały się znadmierną biurokratyzacją” (Daneke, 1998, s.102).

Dodatkowym utrudnieniem dla rozwoju innowacji było zbyt małe wsparcie badań

wuniwersytetach oraz słabe powiązania pomiędzy światem nauki aświatem biznesu.

Wlatach 1945−1985 inwestycje związane ze sferą militarną oraz eksploracją kosmosu

rozrosły się dzięki znacznemu napływowi kapitału do tych sfer gospodarowania.

Jednocześnie, dzięki aktywności funduszy venture capital, małe firmy przestały

cierpieć nabrak kapitału. Najważniejszymi posunięciami ustawodawczymi rządu

USA było wprowadzenie dwóch aktów prawnych tj.: 1)tzw.Bayh-Dole Act (1980),



który „umożliwił uniwersytetom iinnym instytucjom non-profit automatyczne

pozyskanie praw autorskich, patentów pochodzących zbadań finansowanych

zfederalnych pieniędzy” (Jeffe, 1999), oraz 2) National Cooperation Research Act

(1984), który ułatwił współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami, dzięki zmniejsze-

niu sankcji antymonopolowych (Mowery, 1996). Od roku 1986 trwa trzeci okres

rozwoju innowacji wUSA, wktórym nacisk kładzie się narozwój jednostek, koope-

racji oraz sieci kooperacyjnych pomiędzy sektorem prywatnym ipublicznym, co

ułatwia np.transfer technologii (Federal Technology Transfer Act, 1986) iprzekłada

się nawzrost efektywności.



Wydatki naB+R wyrażone jako procent PKB sąwyższe wUSA (2,78% w2008 r.),

niż średnio wUE (1,84%). Porównując wydatki naB+R finansowane przez rząd

(GOVERD) ztymi, pochodzącymi zsektora biznesowego (BERD) można zauważyć,

że zarówno wUSA, jak iwUE firmy sąodpowiedzialne za zdecydowaną większość

wydatków naB+R. Jednakże stwarza topewne zagrożenia, związane ztym, że

finansowanie badań przez sektor biznesowy jest bardziej podatne naszoki ekono-

miczne niż finansowanie ze środków budżetowych. Bardzo ciekawym zjawiskiem,

charakterystycznym dla USA jest to, że wydatki przedsiębiorstw naB+R iwydatki

rządowe charakteryzują się odmiennym kierunkiem zmian. Wczasie, gdy nakłady

biznesu naB+R spadają, wydatki rządowe rosną. Może tooznaczać, że rząd USA

ma ustalony poziom nakładów naB+R, który musi zostać osiągnięty wgospodarce

istąd przy spadku nakładów biznesu zwiększane sąśrodki zbudżetu.

Pozycja innowacyjna USA wyrażona liczbą patentów wprzeliczeniu na nakłady na

B+R oraz namieszkańca charakteryzuje się rosnącym trendem. Ponadto, po2006 r.

obserwuje się wyraźne przyspieszenie tempa wzrostu obu tych wskaźników.

Pozycję innowacyjną można ocenić również napodstawie dynamiki eksportu

towarów zaklasyfikowanych jako towary owysokim zaawansowaniu techno-

logicznym wrelacji do eksportu ogółem. Stany Zjednoczone nie tylko wyprze-

dzają UE pod względem wartości tego wskaźnika, ale również spadek dynamiki

obserwowany od 2000 r. wobu obszarach gospodarczych, jest mniej gwałtowny

wUSA niż wUE.



W2000 r. większość siły roboczej wUSA miała średnie wykształcenie (rys.6.28).

Pięć latpóźniej największy odsetek ludności stanowiły osoby zwyższym wykształce



niem, azdecydowana mniejszość miała wykształcenie podstawowe. Dla porównania,

wUE największy odsetek siły roboczej stanowią osoby ze średnim wykształceniem.





2000 2005 2006 2007

jako procent ogółu siły roboczej

Siła robocza

z podstawowym

wykształceniem

Siła robocza ze średni

wykształceniem

Siła robocza z wyższym

wykształceniem

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zWorld Bank.

Są dwie główne przyczyny rosnącego odsetka osób zwyższym wykształceniem

wUSA. Po pierwsze, wysoki poziom płac osób zwyższym wykształceniem oznacza

coraz wyższe wymagania pracodawców iprzekłada się nadążenie pracowników do

podnoszenia kwalifikacji. Po drugie, im więcej osób ma pewien poziom wykształ-

cenia, tym większa jest konkurencja wtym segmencie rynku pracy, który tego

poziomu wymaga, co powoduje dążenie do zdobycia nowej wiedzy iumiejętności

iukończenia kolejnego etapu kształcenia. Jednym ze źródeł innowacyjności USA

jest również znaczna imigracja utalentowanych badaczy zzagranicy.

Wydatki naedukację wprzeliczeniu naucznia szkoły podstawowej (wyrażone

jako procent PKB per capita) rosną nieustannie wUSA, podczas gdy wydatki na

studenta wszkole wyższej zdecydowanie zmalały po2006 r. Relatywnie najwyż

sze sąwydatki naucznia szkoły średniej inie zmieniły się one wciągu ostatniego

pięciolecia (rys. 6.29).

WUE średnie nakłady naedukację wprzeliczeniu naucznia sąmniejsze

niż wUSA, ale systematycznie wzrastają. Wyjątkiem sąwydatki wprzeliczeniu

nastudenta wszkole wyższej, których średni poziom wUE jest wyższy niż wUSA.

Dokonując oceny zasobów kapitału ludzkiego wStanach Zjednoczonych warto

zwrócić uwagę nakoszty pracy, które sukcesywnie wzrastały wlatach 1995−2009. Jeśli



za 100 przyjąć jednostkowe koszty pracy w2005 r., towedług danych OECD w1995 r.

wynosiły one 83,84, aw2009 r. już 108,34

. Kolejnym aspektem oceny kapitału

ludzkiego USA jest wydajność pracy (mierzona jako PKB wprzeliczeniu nazatrud

nionego). Stany Zjednoczone mają przewagę nad UE pod względem tego wskaźnika,

przy czym od 2005 r. dystans ten zmniejsza się.





2000 2005 2006 2007 2008

procent PKB per capita

Wydatki na ucznia szko

ły

podstawowej

Wydatki na ucznia szko

ły

średniej

Wydatki na studenta

wyższych uczelni

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych zBanku Światowego.

Powyższa analiza innowacyjności ikapitału ludzkiego USA prowadzi do

wniosku, że USA ma większy niż UE potencjał innowacyjny, co wynika m.in.

zwyższego poziomu wykształcenia siły roboczej iwyższej wydajności pracy wUSA

wporównaniu do UE.





We wrześniu 2009 r., prezydent Barack Obama przedstawił nową inicjatywę

dotyczącą pobudzania innowacyjności USA zatytułowaną AStrategy for American

Innovation: Driving Towards Sustainable Growth and Quality Jobs. Głównym celem

Dane OECD.



działań rządu zarysowanym wstrategii jest poprawa konkurencyjności gospodarki

USA. Strategia opiera się natrzech filarach

Celem pierwszego filaru jest wzrost poziomu edukacji siły roboczej tak, by

sprostała ona potrzebom XXI w. Działania przewidziane wramach tego filara

toinicjatywy pro-konkurencyjne (np.Head Start Program), wzmocnienie koope-

racji pomiędzy sektorem prywatnym isektorem publicznym (np.STEM) oraz

zwiększenie finansowania przeznaczonego narozwój nauk ścisłych (np.projekty

National Science Foundation) ibudowanie infrastruktury IT.

Drugi filar koncentruje się napobudzaniu innowacji. Realizacji tego celu ma

służyć uproszczenie systemu ulg podatkowych dotyczących prowadzenia działalności

B+R, skrócenie okresu uzyskania patentu, szersze wsparcie małych przedsiębiorstw

ifirm rozpoczynających działalność (np.programy: Startup America, Affordable

Care Act –pozwalające nautrzymanie ubezpieczenia zdrowotnego) oraz stworzenie

przychylnego innowacjom ekosystemu.

Na trzeci filar składają się cztery priorytety: 1) pozyskiwanie czystej energii,

2)wzrost inwestycji wbiotechnologie inanotechnologie, unowocześnianie proce

sów produkcyjnych itechnologii kosmicznych (np.National Space Policy) oraz ich

zastosowanie (np.wsektorze komunikacji), 3) promowanie przełomowych innowacji

wtechnologiach związanych ze służbą zdrowia (np.przekazywanie informacji)

oraz 4) rozwój iwdrażanie nowatorskich rozwiązań edukacyjnych.

Strategia USA dotycząca edukacji została ujęta wdokumencie pt. Strategic Plan

For Fiscal Years 2007–12”

. Ma ona ma trzy główne cele: 1) poprawienie wyników

uczniów wczytaniu imatematyce do 2014 r.; 2) osiągnięcie wyższego poziomu

kształcenia wszkołach średnich; 3) zapewnienie młodzieży szerszego dostępu do

edukacji wszkołach wyższych. Plan nalata 2011−2014 dodaje do tych celów poprawę

warunków związanych ze zdrowiem studentów.

Główną siłą systemu innowacji USA jest jego elastyczność, co przekłada się

najego wysoką efektywność. Niestety, występują też negatywne tendencje, takie

jak zmniejszające się wydatki naedukację wszkołach wyższych, czy długotrwałe

procedury patentowe. Obie tekwestie zostały poruszone przez prezydenta B.Obamę

womówionej powyżej strategii. Czynnikiem, który może negatywnie oddziaływać

nainnowacyjność USA jest globalne spowolnienie gospodarcze, które powoduje

m.in. zmniejszenie skłonności do ryzyka iograniczenie nakładów naryzykowne

przedsięwzięcia B+R.

White House: http://www.whitehouse.gov/innovation/strategy/executive-summary.

US Department of Education: http://www

.ed.gov/about/reports/strat/index.html?src=ln.









Analiza studium przypadku Stanów Zjednoczonych pozwala naweryfikację

hipotezy oistnieniu związku pomiędzy zakumulowanymi zasobami kapitału

ludzkiego iinnowacyjnością akształtowaniem się długookresowych przewag

whandlu zagranicznym.

Z wyjątkiem ostatnich latbadanego okresu, dla którego dane statystyczne

sązniekształcone przez globalny kryzys gospodarczy, naprzykładzie USA można

stwierdzić, iż większe inwestycje wrozwój kapitału ludzkiego, czyli skupienie się

najego jakości, mają pozytywny wpływ nainnowacyjność ikonkurencyjność

gospodarki. WStanach Zjednoczonych większość siły roboczej ma wykształcenie

wyższe iwokresie 1995−2010 odsetek ten wzrastał. Jednocześnie Stany Zjednoczone

mają relatywnie największe przewagi komparatywne whandlu zagranicznym

dobrami owysokim oraz średnio wysokim zaawansowaniu technologicznym.

Oceniając handel wg klasyfikacji bazującej narodzajach zastosowanych czynników

wytwórczych, należy zauważyć, że Stany Zjednoczone mają największą przewagę

whandlu wyrobami przemysłów opartych nabadaniach (lata 2000, 2005−2008)

oraz dóbr kapitałochłonnych (wszczególności wlatach 2009−2010).

Na przewagi konkurencyjne whandlu zagranicznym USA znaczny wpływ

miał dynamiczny rozwój kapitału ludzkiego, zarówno wwymiarze ilościowym,

jak ijakościowym (wzrost poziomu wykształcenia ludności). Ponadto, elastyczność

amerykańskiego systemu innowacji iliberalne zasady prowadzenia działalności

gospodarczej sprzyjają przyciąganiu utalentowanych badaczy iprzedsiębiorczych

jednostek zcałego świata, co wdługim okresie pozytywnie oddziałuje nainnowa

cyjność ikonkurencyjność całej gospodarki.







Narodowy system innowacji określony terminem „doganiający” dzieli się na

trzy odmienne podtypy. Grecja, Portugalia, Węgry, Polska iSłowenia tojedna

podgrupa. Drugi, nieco inny rodzaj tego systemu reprezentują Malezja iMalta.

Wtrzeciej podgrupie znalazły się natomiast Estonia, Łotwa, Litwa, Słowacja

iUkraina (por.rozdz. 3). To co łączy tetrzy podtypy „doganiających” systemów

innowacji toich przeciętna, zbliżona do światowej średniej, zarówno zdolność do

innowacji, jak ipozycja innowacyjna. Wciągu ostatniego dziesięciolecia można

ponadto zauważyć silną zmienność wszystkich wskaźników opisujących tesystemy.

Oznacza toswoiste „doganianie” średnich ich wartości dla świata (Weresa, 2012).

Stąd wywodzi się nazwa tego typu systemu innowacji, aznacząca poprawa wskaź

ników skłania do poszukiwania przyczyn tego procesu iwskazania, czy, iwjakim

stopniu znajduje on odzwierciedlenie wpoprawie przewag konkurencyjnych tych

państw wwymianie handlowej.

Wniniejszym rozdziale poszukiwanie odpowiedzi natopytanie przyświeca

analizom studiów przypadków dwóch krajów –Polski iWęgier.



Mariusz-Jan Radło

WPolsce, jak wskazują dotychczasowe badania występuje znaczące zróżnicowanie

kapitału ludzkiego zarówno wwymiarze przestrzennym jak idemograficznym. Na

tozróżnicowanie, jak wskazują Kotowska iWięzak (2007), wpływają istotnie także

czynniki demograficzne, awtym m.in. wiek oraz praca wsektorze pozarolniczym.

Podobne wyniki prezentuje Liberda (2005), która dowodzi, że nakłady nainwe-

stycje wedukację sąwdużym stopniu zdeterminowane strukturą demograficzną

gospodarstw domowych oraz ich dochodów. Wielu badaczy podkreśla jednak

systematyczną poprawę stanu kapitału ludzkiego wPolsce wostatnich latach oraz

366

pozytywny jego wpływ nawzrost gospodarczy (Janc, 2009). Głównym czynnikiem

wzmacniającym tezmiany była transformacja gospodarcza.

Zdrugiej jednak strony badania empiryczne wykazują, iż kapitał ludzki jest

jednym zkluczowych czynników wpływających naograniczenie innowacyjności

polskich małych imikro przedsiębiorstw (Gagacka, 2007; Baczko, Krzywina,

Pieńkowska, 2010).

Wświetle powyższych uwag celem niniejszego podrozdziału jest poszukiwanie

odpowiedzi napytanie czy, iwjakim stopniu odnotowywana wostatnich latach

poprawa poziomu kapitału ludzkiego wPolsce wpływa napoziom innowacyjności

gospodarki oraz to, wjakim stopniu zakumulowane zasoby kapitału ludzkiego oraz

będące ich rezultatem innowacje wpływają nakształtowanie się długookresowych

przewag konkurencyjnych whandlu zagranicznym.



Zmiany wstrukturze przewag konkurencyjnych polskiej gospodarki można

zaobserwować analizując polski eksport. Wszczególności powstaje pytanie: czy

następuje przesuwanie się Polski wmiędzynarodowym podziale pracy wstronę

bardziej zaawansowanych iunikalnych technologicznie działalności, cechu-

jących się wyższym udziałem wiedzy itechnologii wprocesie produkcji? Im

bardziej przewagi konkurencyjne oparte sąnaunikalnych zasobach, awtym

nawiedzy itechnologiach, tym sąone trwalsze ibardziej odporne nazmianę cen

czy wahania kursów walut (Porter, 1990, 1998). Tym samym prokonkurencyjne

zmiany strukturalne oznaczają przesuwanie się produkcji ieksportu wkierunku

przemysłów iproduktów opierających swój rozwój nabardziej unikalnych prze

wagach, wynikających ze stosowanych technologii, kwalifikacji siły roboczej czy

wykorzystywanych zasobów.

Jak wynika zdanych zaprezentowanych narys. 7.1 wartość polskiego eksportu

systematycznie rosła wlatach 1995−2008 zpoziomu 23 mldEUR do 172 mldEUR.

Warto jednak zauważyć, że wlatach 1995−2002 przyrost wartości eksportu był

relatywnie wolny idopiero od roku 2003 można odnotować istotne przyspiesze-

nie dynamiki jego wzrostu. Co więcej, ostatni kryzys wgospodarce światowej

zaowocował okresowym obniżeniem wartości polskiego eksportu ze 172 mldEUR

w2008 r. do 137 mldEUR wroku 2009 r. W2010 r. polski eksport ponownie wzrósł

do 157 mldEUR.







172

137

157

102

210

150

174

250

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Eksport

Import

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

Polski import towarów wlatach 1995−2010 przewyższał wartość eksportu

wcałymanalizowanym okresie, adynamika jego zmian była bardzo zbliżona do

dynamiki eksportu. Oznacza to, że do 2003 r. polski import był relatywnie stabilny

irósł, ale jego przyrosty były niewielkie. Dopiero od 2003 r. nastąpił okres jego

szybkiego wzrostu. Wlatach 1995−2008 polski import wzrósł z29 mldEUR do

2010 mldEUR. Globalny kryzys spowodował okresowy spadek wartości importu

z210 mldEUR w2008 r. do 150 mldEUR w2009 r., poczym nastąpił wzrost

importu do poziomu 174 mldEUR. Jak wynika zdanych zaprezentowanych

wtab. 7.1 dziesięcioma najważniejszymi partnerami handlowymi Polski zpunktu

widzenia kierunków eksportu wlatach 1995−2010 były Niemcy, Francja, Wielka

Brytania, Włochy, Czechy, Niderlandy, Rosja, Szwecja, Węgry iHiszpania. Warto

jednocześnie odnotować, że wlatach 1995−2010 udział poszczególnych krajów

wpolskim eksporcie zmienił się istotnie. Szczególnie widoczny był spadek udziału

Niemiec − z38.4% w1995 r. do 26% w2010 r. oraz wzrost znaczenia takich kierun-

ków eksportu jak Francja, Wielka Brytania czy Czechy. Wimporcie dziesięcioma

głównymi partnerami handlowymi Polski w2010 r. były takie kraje jak: Niemcy,

Rosja, Chiny, Włochy, Francja, Czechy, Niderlandy, Korea Południowa, Wielka

Brytania oraz USA. Wtej grupie również zmieniały się udziały poszczególnych

gospodarek wlatach 1995−2010. Wśród nich nauwagę zasługuje spadek udziału

Niemiec o5 punktów procentowych (p.p.) oraz wzrost udziału Chin oraz Rosji −

odpowiednio o7.9 i3.7 p.p.

368







     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

USA     

     



     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

USA     

     

     

     

     

Uwagi: * różnica wartości dla roku 2010 i1995; ** Dane dla Belgii w1995roku obejmują również Luksemburg.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

369







       





         

         





        





        





        

         





        





        

         





        

         



       





         

         





        





        





        

         





        





        

         





        

         

Uwagi: * stosunek wartości dla roku 2010 do wartości zroku 1995.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.



Nieco więcej natemat polskiego handlu zagranicznego wlatach 1995−2010 mówi

jego struktura towarowa. Ztab. 7.2 wynika, że w2010roku Polska eksportowała

głównie maszyny, urządzenia isprzęt transportowy (41.5%), towary przemysłowe

(20,1%), wyroby przemysłowe (12,7%), żywność (9.2%) oraz chemikalia (8.6%).

Jednocześnie wlatach 1995−2010 nastąpiła istotna zmiana wstrukturze eksportu

polegająca naznaczącym wzroście udziału maszyn, urządzeń isprzętu trans-

portowego (o20.5 p.p.) oraz spadek udziału towarów iwyrobów przemysłowych

(oodpowiednio 7.9 i7.5 p.p.) oraz paliw mineralnych (o3.8 p.p.). Jednocześnie

Polska importowała głównie maszyny urządzenia isprzęt transportowy (34.4%),

towary iwyroby przemysłowe (odpowiednio 17.6% i10.1%) oraz chemikalia (14.2%)

ipaliwa (10.9%). Wtym miejscu warto zauważyć, że zmiany wstrukturze pol-

skiego importu wlatach 1995−2010 były znacznie mniejsze niż zmiany weksporcie

idotyczyły głownie wzrostu importu maszyn, urządzeń isprzętu transportowego

(o4.9p.p.), oraz spadku importu towarów przemysłowych (o4 p.p.).

Najbardziej pozytywną zmianą wstrukturze eksportu zpunktu widzenia

udziału dóbr produkowanych przez przemysły zaliczane do różnych grup ze względu

napoziom zaawansowania technologicznego był (tabela 7.3):

•

spadek wlatach 1995−2009 udziału dóbr produkowanych przez przemysły

niskiej oraz średnio niskiej techniki –odpowiednio z22,1% do 16,4% iz51,3%

do 40,7%;

•

oraz wzrost wlatach 1995−2009 udziału dóbr produkowanych przez przemysły

wysokiej oraz średnio wysokiej techniki –odpowiednio z21,6% do 33,8% oraz

z5,1% do 9,0%.

Pomimo tych pozytywnych zmian strukturalnych, jakie wystąpiły wlatach

1995−2009 wroku 2009 wciąż ponad połowę wartości polskiego eksportu stanowił

eksport dóbr niskiej oraz średnio niskiej techniki.





       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.



Najważniejsze pozytywne zmiany wstrukturze eksportu wlatach 1995–2009

zpunktu widzenia udziału dóbr produkowanych przez przemysły zaliczane do

różnych grup ze względu nastopnień wykorzystania materialnych iniematerialnych

nakładów wprocesie wytwórczym objęły (tab. 7.4):

• spadek udziału dóbr produkowanych przez przemysły pracochłonne ikapita

łochłonne –odpowiednio z35,2% do 18,3% iz25,2% do 18,2%;

•

oraz wzrost udziału dóbr produkowanych przez przemysły oparte nabada-

niach, marketingu oraz przemysły podstawowe. Udział przemysłów opartych

nabadaniach wzrósł z7,5% do 24,5%, przemysłów opartych namarketingu

z10,8% do 13,8%, natomiast przemysłów podstawowych z21,4% do 25,2%.

Pozytywnie należy ocenić również fakt, że łączny udział przemysłów opartych

nabadaniach oraz marketingu sięgnął 38,3% ibył wyższy od łącznego udziału

przemysłów pracochłonnych ikapitałochłonnych, który wyniósł 36,5%. Oskali

odnotowanej zmiany świadczy fakt, że wpołowie lat90. udział przemysłów pra-

cochłonnych ikapitałochłonnych weksporcie sięgał ponad 60% zaś przemysłów

opartych nabadaniach oraz marketingu wynosił zaledwie 18,3%.





       

       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

Kluczową pozytywną zmianą wstrukturze polskiego eksportu wlatach

1995−2009 zpunktu widzenia udziału dóbr produkowanych przez przemysły

wykorzystujące siłę roboczą oróżnym poziomie kwalifikacji był (tab. 7.5):

•

spadek udziału dóbr produkowanych przez przemysły oparte naśrednio

wykwalifikowanych pracownikach fizycznych oraz przemysłów opartych

napracownikach oniskich kwalifikacjach –odpowiednio z51,3% do 40,7%

iz22,1% do 16,4%;

• oraz wzrost udziału dóbr produkowanych przez przemysły oparte nakadrze

wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz średnio wykwalifikowanych

pracownikach –odpowiednio z5,1% do 9,0% oraz z21,6% do 33,8%.



Pomimo tych pozytywnych zmian strukturalnych, jakie wystąpiły wlatach

1995−2009 wroku 2009 wciąż ponad połowę wartości polskiego eksportu stanowił

eksport dóbr produkowanych przez przemysły oparte nazatrudnieniu średnio

wykwalifikowanych pracowników fizycznych oraz pracowników oniskich kwa-

lifikacjach.





       





      





      





      

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

Wlatach 1995−2009 istotnie zmieniły się także wartości wskaźnika przewag

komparatywnych whandlu zagranicznym (tab. 7.6). Główne pozytywne trendy

odnotowane we wspomnianym okresie objęły wzrost wartości wskaźników prze-

wagi względnej dla dóbr produkowanych przez przemysły wysokiej oraz średnio

wysokiej techniki oraz spadek wartości tych wskaźników dla dóbr produkowanych

przez przemysły niskiej iśrednio niskiej techniki. Pomimo tych pozytywnych

zmian wroku 2009 wartość wskaźników przewagi względnej wciąż wskazywała

nawystępowanie niewielkiej przewagi komparatywnej whandlu dobrami niskiej

iśrednio niskiej techniki oraz niewielki brak takiej przewagi whandlu dobrami

wysokiej iśrednio wysokiej techniki.





       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.



Dane dotyczące kształtowania się przewag komparatywnych whandlu dobrami

produkowanymi przez przemysły oróżnym stopniu wykorzystania materialnych

iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym zaprezentowano wtabeli 7.7.

Zjej analizy wynika, że główne pozytywne zmiany wkształtowaniu się przewag

względnych wlatach 1995−2009 whandlu zagranicznym objęły spadek wartości

wskaźników RCA dla dóbr pracochłonnych ikapitałochłonnych oraz wzrost war

tości wskaźników przewagi względnej wprzemysłach opartych nabadaniach oraz

marketingu, atakże przemysłach podstawowych. Warto jednocześnie odnotować,

że wroku 2009 Polska odnotowywała przewagę względną whandlu dobrami pro-

dukowanymi przez przemysły oparte namarketingu oraz przemysły pracochłonne.

Wodniesieniu do przemysłów opartych nabadaniach oraz przemysłów podsta-

wowych wartość RCA wskazuje naniewielki brak przewag względnych, natomiast

wodniesieniu do przemysłach kapitałochłonnych odnotowano najniższe wartości

wskaźnika przewagi względnej.







       

       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

Zmiany wprzewagach względnych whandlu według poziomu kwalifikacji siły

roboczej różnych przemysłów zaprezentowano wtabeli 7.8. Zjej analizy wynika, że

wlatach 1995−2009 wzrosła wartość wskaźników RCA dla przemysłów opartych

nakadrze wysokokwalifikowanych pracowników oraz średnio-wykwalifikowanych

pracownikach umysłowych, co należy ocenić pozytywnie. Podobnie napozytywną

ocenę zasługuje spadek wartości wskaźników przewagi komparatywnej whandlu

dobrami produkowanymi przez przemysły oparte naśrednio wykwalifikowanych

pracownikach fizycznych oraz pracownikach oniskich kwalifikacjach. Pomimo

pozytywnych trendów, wroku 2009 wciąż jednak Polska odnotowywała niewielkie

przewagi względne whandlu dobrami produkowanymi przez przemysły oparte

naśrednio wykwalifikowanych pracownikach fizycznych oraz pracownikach

oniskich kwalifikacjach, oraz niewielki brak takich przewag whandlu dobrami



produkowanymi przez przemysły oparte nakadrze wysoko wykwalifikowanych

pracowników oraz średnio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych.





       





      





      





      

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

Dla oceny natury handlu zagranicznego Polski istotne sąrównież wskaźniki

opisujące intensywność handlu wewnątrzgałęziowego (IIT –intra industry trade).

Pokazują one czy kraj eksportuje iimportuje produkty wytworzone wtych samych

sektorach. Przyczyną wzrostu obrotów wewnątrzgałęziowych jest zwykle wzrost

zróżnicowania się dóbr będących przedmiotem handlu czy upodabnianie się

gustów konsumentów icen czynników produkcji. Ogólnie wzrost wartości obrotów

wewnątrzgałęziowych wgospodarkach należy oceniać pozytywnie.

Analiza zmian iwartości wskaźnika handlu wewnątrzgałęziowego whandlu

analizowanym zperspektywy klasyfikacji przemysłów według poziomów tech-

niki wskazuje, że wokresie 1995−2009 nastąpił duży wzrost intensywności obro-

tów wewnątrzgałęziowych wprzemysłach wysokiej iśrednio wysokiej techniki.

Wzrosła też intensywność handlu wewnątrzgałęziowego wprzemysłach średnio

niskiej techniki. Nieco zmalała natomiast wprzemysłach niskiej techniki. Warto

też odnotować, że wroku 2009 we wszystkich typach przemysłów odnotowywano

wysokie izbliżone do jedności wskaźniki handlu wewnątrzgałęziowego (tab. 7.9).



       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.



Zmiany intensywności handlu wewnątrzgałęziowego dobrami produkowanymi

przez przemysły wróżnym stopniu wykorzystujące materialne iniematerialne

nakłady wprocesie wytwórczym zostały zaprezentowane wtabeli 7.10. Zjej analizy

wynika, że wlatach 1995−2009 najwyższy wzrost intensywności handlu wewnątrz-

gałęziowego odnotowano wobrotach dobrami produkowanymi przez przemysły

oparte nabadaniach oraz pracochłonne. Wzrost taki wystąpił również wodnie

sieniu do przemysłów podstawowych. Wprzemysłach opartych namarketingu

nie odnotowano wyraźnego trendu wzrostu ani spadku, natomiast intensywność

obrotów wewnątrzgałęziowych wprzemysłach kapitałochłonnych spadła. Wroku

2009 we wszystkich wspomnianych typach przemysłów odnotowywano jednak

bardzo wysokie wskaźniki intensywności handlu wewnątrzgałęziowego.





       

       

       

       

       

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.

Intensywność handlu wewnątrzgałęziowego wróżnych sektorach opartych

nasile roboczej oróżnych kwalifikacjach zaprezentowano wtabeli 7.11. Zjej analizy

wynika, że najwyższy wzrost obrotów wewnątrzgałęziowych wlatach 1995−2009

odnotowano wodniesieniu do handlu towarami produkowanymi przez przemy

sły oparte nakadrze wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz przemysły

oparte naśrednio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych. Niewielki

wzrost intensywności wystąpił wodniesieniu do handlu dobrami produkowanymi

przez przemysły oparte naśrednio wykwalifikowanych pracownikach fizycznych,

natomiast niewielki spadek whandlu towarami produkowanymi przez przemysły

oparte napracownikach oniskich kwalifikacjach. Wroku 2009 we wszystkich

wspomnianych typach przemysłów odnotowywano jednak bardzo wysokie wskaź-

niki intensywności handlu wewnątrzgałęziowego.







       





      





      





      

       

Źródło: Opracowanie własne napodstawie napodstawie bazy Comtrade.



Narodowy system innowacji obejmuje całość rynkowych ipozarynkowych

instytucji wpływających nakierunki iprędkość innowacji oraz dyfuzji technologii

wgospodarce. Jak wskazuje OECD (1999), wnaukach ekonomicznych istnieje kilka

przesłanek, dla których procesy innowacyjne wgospodarce należy rozpatrywać

wkontekście szerszych ram, naktóre składają się instytucje rynkowe inierynkowe.

Kwestię narodowego systemu innowacji ijego roli wkształtowaniu procesów

innowacyjnych wPolsce należy rozpatrywać wkontekście szerszych ram rozwoju

instytucji rynkowych inierynkowych wPolsce oraz wkontekście ogólnego poziomu

rozwoju gospodarki.

Wpowyższej perspektywie narodowy system innowacji obejmuje instytucje

badawcze, system nauki, instytucje wspierające oraz przedsiębiorstwa, atakże

działające wwymiarze regionalnym klastry przemysłowe iregionalne systemy

innowacji. Wszystkie teinstytucje działają wszerszym otoczeniu, obejmującym

globalne sieci innowacji, otoczenia makroekonomiczne iregulacyjne, infrastruk

turę komunikacyjną, czynniki produkcji, rynku produktów oraz system edukacji

iszkoleń. Interakcja tych wszystkich elementów kształtuje narodową zdolność

innowacyjną oraz pozycję.

Według GUS (2011), do głównych podmiotów prowadzących działalność

badawczo rozwojową wPolsce zaliczyć należy wszystkie instytucje iosoby zaj-

mujące się pracami twórczymi, podejmowanymi dla zwiększenia zasobu wiedzy,

jak również dla znalezienia nowych zastosowań tej wiedzy. Tym samym wskład

sfery B+R wPolsce wchodzą:

•

Jednostki, których podstawowy rodzaj działalności zaklasyfikowany został do

działu 72 według PKD 2007 „Badania naukowe iprace rozwojowe”, awtym:



– państwowe jednostki badawczo-rozwojowe;

– placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk;

– przedsiębiorstwa;

– stowarzyszenia;

– fundacje ijednostki działające przy pomocy innych form prawnych.

• Szkoły wyższe: publiczne iniepubliczne prowadzące działalność B+R;

•

Jednostki prowadzące działalność naukową iprace rozwojowe obok swojej

podstawowej działalności systematycznie lub incydentalnie.

Powyższe jednostki, za Frascati Manual (OECD, 2002), można podzielić według

sektorów instytucjonalnych na: przedsiębiorstwa, instytucje rządowe, szkoły wyższe

oraz prywatne instytucje niedochodowe.

Aby zrozumieć rolę poszczególnych instytucji wpolskim narodowym systemie

innowacji oraz ich wzajemne powiązania –zamiast analizy ich kompetencji iwza-

jemnej podległości –warto napoczątek przyjrzeć się strukturze źródeł finansowania

wydatków nabadania według pochodzenia tych środków oraz tego, kto je wydaje.

Według danych GUS (2011), w2009roku głównym źródłem finansowania badań

iprac rozwojowych wPolsce były środki budżetowe, których udział wwydatkach

ogółem nabadania irozwój wynosił 60,4% (5,48 mldzł). Kolejnym pod względem

ważności źródłem finansowania działalności badań irozwoju w2009roku były

ośrodki przedsiębiorstw krajowych, które stanowiły 27,1% wydatków ogółem wPol-

sce naB+R (2,46 mldzł), anastępnie szkół wyższych –stanowiące 6,7% wydatków

naB+R iśrodki zagraniczne stanowiące 5,5% tych wydatków.

Źródła finansowania tojednak tylko jeden zwymiarów aktywności inno-

wacyjnej. Równie istotne są powiązania pomiędzy poszczególnymi elementami

systemu innowacji, awtym również przepływy środków finansowych pomiędzy

sektorem rządowym, uniwersytetami iprzedsiębiorstwami. Dane dotyczące tego

zagadnienia również prezentowane sąprzez GUS (2011). Zich analizy wynika, że:

•

Środki ze źródeł rządowych naB+R sąkierowane głównie do rządowych

ośrodków badawczych oraz szkół wyższych. Wsumie prawie połowa rządo-

wych środków nabadania irozwój (49,8%) ulokowana została winstytucjach

rządowych, kolejne 44,4% wszkołach wyższych, natomiast pozostałe niecałe

6% winstytucjach prywatnych (głównie przedsiębiorstwach). Jednocześnie

środki rządowe stanowią kluczowe źródło finansowania badań winstytucjach

rządowych (87,7%) oraz szkołach wyższych (72,4%). Udział środków rządowych

wfinansowaniu badań przedsiębiorstw oraz niedochodowych instytucji pry-

watnych jest niski iwynosił odpowiednio 12,3% oraz 2,4%.

•

Środki przedsiębiorstw w87,9% były przeznaczone nafinansowanie badań

prowadzonych wprzedsiębiorstwach. Kolejne 8,0% tych środków przeznaczono



nafinansowanie badań wsektorze rządowym, zaś pozostałe kilka procent

finansowało badania wszkołach wyższych.

•

Środki pochodzące od szkół wyższych stanowiły 6,7% nakładów naB+R wroku

2009 (0,61 mldzł) iprawie wcałości finansowały one badania realizowane

wramach szkół wyższych.

• Natomiast środki zagraniczne sfinansowały 5,5% nakładów naB+R wPolsce

w2009 r. (0,50 mldzł). Najczęściej korzystały znich jednostki rządowe isamo-

rządowe oraz publiczne szkoły wyższe, rzadziej zaś przedsiębiorstwa. Najwyższy

udział środków zagranicznych wśrodkach naB+R ogółem odnotowano jednak

winstytucjach współpracujących zprzedsiębiorstwami (26,2%), fundacjach

istowarzyszeniach (16,3%) oraz niepublicznych szkołach wyższych (8,5%).

Wśród jednostek badawczo-rozwojowych środki zagraniczne naprace B+R

stanowiły 6,1% środków naB+R, awplacówkach PAN –9,2%. Ponadto, w2009 r.

1,6% środków przeznaczonych naprace B+R stanowiły środki wykorzystane

wprzedsiębiorstwach zprzewagą kapitału zagranicznego.

Opisana wyżej sytuacja wskazuje nawystępowanie bardzo silnych powiązań

izależności pomiędzy rządem irządowymi ośrodkami badawczymi oraz szkołami

wyższymi. Bardzo słabe sąnatomiast powiązania pomiędzy sektorem rządowym

iprzedsiębiorstwami. Jeszcze słabsze sąpowiązania sektora prywatnego zpań-

stwowymi ośrodkami badawczymi, anajsłabsze powiązania występują pomiędzy

sektorem przedsiębiorstw auniwersytetami. Powyższe dane oznaczają, że struktura

powiązań wramach polskiego systemu innowacji jest daleka od idealnej sytuacji,

opisanej przez Etzkowitza iLeydesdorffa (2000). Najsłabszą stroną tej struktury

sąwątłe połączenia pomiędzy przedsiębiorstwami auniwersytetami idosyć słabe

ich powiązania zpaństwowymi ośrodkami badawczymi. Co więcej, sektor szkół

wyższych ipaństwowych ośrodków badawczych finansowo uzależniony jest od dota-

cji rządowych, które finansują przytłaczającą większość wydatków wspomnianych

instytucji. Natomiast, przedsiębiorstwa finansują głównie własne badania iwnie-

wielkim stopniu posiłkują się współpracą zpaństwowymi ośrodkami badawczymi

iwjeszcze mniejszym stopniu współpracują zuniwersytetami.

Podsumowując powyższą analizę należy wskazać, że środki publiczne nabada-

nia irozwój wPolsce lokowane były głównie wsektorach będących częścią sektora

publicznego lub ściśle znim powiązanych, awtym głównie wsektorze rządowym

oraz szkolnictwie wyższym. Wbardzo niewielkim stopniu były one lokowane

wsektorze prywatnym, wtym wprzedsiębiorstwach, jak iprywatnych organizacjach

non-profit. Jednocześnie sektor prywatny finansował swoją działalność badawczo-

-rozwojową głównie ze środków własnych. Zkolei sektor rządowy oraz szkolnic-

two wyższe finansowały swoje wydatki badawczo rozwojowe głównie środkami



publicznymi. Bardzo nieduże były też przepływy środków pomiędzy sektorem

prywatnym aszkolnictwem oraz sektorem rządowych ośrodków badawczych.

Sytuacja taka wskazuje nabardzo słabe powiązania przedsiębiorstw zobydwoma

wspomnianymi sektorami instytucjonalnymi.



Pomimo pozytywnych zmian strukturalnych związanych ze wzrostem zna-

czenia przewag whandlu zagranicznym wynikających ztechnologii czy anga-

żowania bardziej zaawansowanych niematerialnych czynników wytwórczych,

pozycja innowacyjna polskiej gospodarki wciąż pozostaje relatywnie słaba. Jak

wynika zdanych zaprezentowanych wtabeli 7.12 polska gospodarka cechuje się

bardzo niskim wskaźnikiem liczby zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu namilion

mieszkańców, który wynosił w2007roku 62,75, podczas gdy wUSA czy Niemczech

sięgał on odpowiednio 800,17 i581,67. Co więcej, wartość tego wskaźnika wlatach

1995−2007 wPolsce nie poprawiła się. Warto jednak odnotować, że liczba aplikacji

patentowych wprzeliczeniu namldUSD nakładów nabadania irozwój wPolsce

była zbliżona do tych, jakie cechują wspomniane gospodarki wysokorozwinięte.

Wskazuje tonarelatywnie zbliżoną efektywność wykorzystania nakładów nabadania

irozwój wPolsce iUSA czy Niemczech, chociaż wPolsce nakłady tesąznacznie

niższe. Na lukę wosiągniętym poziomie innowacyjności pomiędzy Polską akra

jami wysokorozwiniętymi wskazuje również wartość wskaźnika udział eksportu

produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem, która wPolsce była znacznie

niższa niż wUSA, Niemczech, czy całej Unii Europejskiej ogółem

Na różnice wosiągniętym poziomie innowacyjności pośrednio wskazują także

szczegółowe wskaźniki zatrudnienia. Jak wynika zdanych zaprezentowanych we

wspomnianej wcześniej tabeli, udział zatrudnienia wsektorach przemysłowych

wysokiej iśrednio wysokiej techniki wzatrudnieniu ogółem wPolsce był opołowę

niższy niż wgospodarce niemieckiej ikształtował się napoziomie około 5%. Był on

również nieco niższy niż wcałej Unii Europejskiej, wktórej wahał się on wgranicach

6,58−7,4%. Nieco niższy od tego cechującego całą UE czy Niemcy był również udział

zatrudnienia wwiedzochłonnych sektorach usługowych wzatrudnieniu ogółem.

Zaprezentowany tutaj wskaźnik udziału eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogó-

łem nie jest porównywalny ze wskaźnikami prezentowanymi wpoprzednim podrozdziale, gdyż odnosi

się do klasykacji produktów ze względu napoziom techniki. Wpoprzednim rozdziale zastosowano

metodologię odnoszącą się do poziomu techniki cechującej całe sektory.





      





USA     

     

     

     







USA     

     

     

     





USA     

     

     

     









USA     

     

     

     







USA     

     

     

     

Uwagi: .. − brak danych.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD, EUROSTAT iWIPO.

Pozycja innowacyjna danej gospodarki jest związana zwieloma czynnikami

kształtującymi jej zdolność innowacyjną, wśród nich sąróżne wskaźniki opisujące

nakłady nabadania irozwój (B+R), ich strukturę, dostęp do Internetu czy rozwój

venture capital. Wybrane wskaźniki opisujące zdolność innowacyjną polskiej

gospodarki natle USA, Niemiec icałej UE opisano wtabeli 7.13.

Najbardziej ogólnym wskaźnikiem opisującym zdolność innowacyjną gospo

darki jest udział nakładów wewnętrznych nabadania irozwój (B+R) ogółem

wPKB. Wartość tego wskaźnika wPolsce wlatach 1995−2009 wahała się wgra-

nicach 0,56−0,68% ibyła ona znacząco niższa niż wUSA, Niemczech icałej UE.

Wgospodarkach tych wartość tasięgnęła odpowiednio 2,79% PKB wroku 2008,

wNiemczech 2,78% PKB wroku 2009 iwUE 1,9% PKB wroku 2009. We wszystkich



tych gospodarkach udział nakładów naB+R wPKB znacząco wzrósł womawia-

nym okresie. WPolsce natomiast trudno było mówić owystępowaniu tendencji

wzrostowej lub spadkowej.

Same wydatki nabadania irozwój nie sąwystarczającą podstawą do zwiększania

innowacyjności gospodarki. Wprzyspieszaniu postępu technologicznego podsta-

wowe znaczenie odgrywa zdolność gospodarek do przekształcania wyników badań

wkonkretną ofertę rynkową. Jednym zczynników decydujących otej zdolności jest

intensywność ijakość powiązań sfery badawczo-rozwojowej zprzemysłem. Otym

zaś –pośrednio –świadczy struktura finansowania wydatków nabadania irozwój,

awszczególności proporcje pomiędzy poziomem finansowania tych wydatków

przez rząd apoziomem ich finansowania przez przedsiębiorstwa. Zwiększanie

wydatków rządowych nabadania irozwój nie zawsze prowadzi do wzrostu inno-

wacyjności gospodarki inie zawsze przekłada się nawzrost gospodarczy, októrym

decyduje to, czy wyniki badań wykorzystają przedsiębiorstwa. Bardzo interesujące

wpowyższym kontekście jest kształtowanie się wskaźników opisujących udział

różnych źródeł finansowania B+R, awtym wydatków rządowych, innych źródeł

krajowych, programów zagranicznych (wtym głównie UE) oraz przedsiębiorstw.

Zdanych zaprezentowanych we wspomnianej tabeli wynika, że wPolsce udział

nakładów rządowych wnakładach nabadania irozwój sięga 60% wydatków naB+R

ogółem. Dla porównania wUSA czy Niemczech udział ten sięgał wroku 2008

odpowiednio 27,05% i28,4% wydatków naB+R ogółem. Zkolei udział przedsię-

biorstw wnakładach naB+R wPolsce wahał się wgranicach 27,1−35,96% inakoniec

analizowanego okresu był znacznie niższy niż najego początku. Wtym samym

czasie udział przedsiębiorstw wfinansowaniu B+R wUSA iNiemczech w2008roku

sięgnął ponad 67% iistotnie wzrósł wlatach 1995−2008. Istotne różnice wstruktu-

rze finansowania B+R pomiędzy Polską akrajami wysokorozwiniętymi wynikały

jednak nie tyle zbardzo dużych nakładów publicznych nabadania (gdyż ich relacja

do PKB była niższa niż we wspomnianych gospodarkach wysokorozwiniętych),

ile zbardzo niskich nakładów nabadania irozwój ze strony przemysłu. Sytuacja

taka wznaczącym stopniu odzwierciedlała poziom rozwoju polskiej gospodarki

iprzedsiębiorstw.

Innym wskaźnikiem opisującym zdolność innowacyjną może być rozpo-

wszechnienie dostępu do technologii informacyjnych. Miernikiem tego może być

odsetek gospodarstw domowych zdostępem do Internetu, jako procent wszystkich

gospodarstw domowych. Wtym zakresie wPolsce womawianym okresie nastąpił

znaczący postęp iwroku 2009 dostępem takim dysponowało wPolsce prawie

58,59% gospodarstw domowych podczas gdy wroku 2005 tylko 30,44%. Jednak

itutaj wroku 2009 utrzymywała się luka pomiędzy Polską aUSA iNiemcami, gdyż



we wspomnianych gospodarkach dostęp taki deklarowało odpowiednio 68,7%

gospodarstw domowych wUSA i79,07% gospodarstw domowych wNiemczech.



        









USA       

       

       

       







USA       

       

       

       







USA       

       

       

       









USA       

       

       

       







USA       

       

       

      







USA       

       

       

       







USA       

       

       

       

383









USA       

       

       

       

venture capital



USA       

       

       

       

Uwagi: .. –brak danych.

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD, EUROSTAT iWIPO.

Istotnym mankamentem polskiej gospodarki wporównaniu do USA iNiemiec

było również rozpowszechnienie inwestycji typu venture capital. Oile wUSA

udział tych inwestycji wPKB sięgał w2009roku 0,05%, wNiemczech 0,02% otyle

wPolsce był praktycznie zerowy.



Zasoby ludzkie topodstawowy czynnik decydujący oinnowacyjności danej

gospodarki, gdyż działalność taka zawsze jest wytworem myśli ludzkiej. Zasoby

ludzkie mają charakter szczególny. Ludzie sami sąjednocześnie zasobami wpro

cesach gospodarczych, jak również podmiotami decydującymi owykorzystaniu

wszystkich zasobów, które przetwarzają wdobra iusługi oraz uczestniczą we

wzajemnej wymianie. Potencjał ludnościowy polskiej gospodarki jest obecnie

wysoki i–jak wynika zdanych zaprezentowanych narys. 7.1 –wlatach 1995−2010

systematycznie wzrastała liczba ludności wwieku produkcyjnym z25,61 mlnosób

wroku 1995 do 27,24 mlnosób wroku 2010. Jednak liczba ludności ogółem wPolsce

womawianym okresie spadła z38,27 mlnosób do 38,19 mln. Sytuacja taka była

następstwem niskich wskaźników przyrostu naturalnego oraz ujemnej migracji

netto. Obserwowany przyrost liczby ludności wieku produkcyjnym wpoprzednich

latach wynikał natomiast zwejścia narynek pracy osób zwyżu demograficznego

zpoczątku lat1980.

Niestety powyższe dane nie napawają optymizmem, autrzymywanie się niskich

wskaźników przyrostu naturalnego wPolsce może mieć bardzo negatywne skutki

dla gospodarki oraz stabilności finansów publicznych. Jak wynika zprognoz

OECD wnajbliższych latach zpowodu niskich wskaźników płodności utrzymujących

się wPolsce wnadchodzących dekadach polskie społeczeństwo będzie się starzeć



wdość szybkim tempie. Opisuje toprognoza stosunku liczby osób wwieku produk-

cyjnym do liczby osób wwieku poprodukcyjnym do roku 2050 wporównaniu do

danych dla lat1995−2010 zaprezentowana narys. 7.1. Wynika zniej, że wdekadzie

2010−2020 stosunek ten spadnie z5,27 do 3,46, aw2050roku przy utrzymaniu się

obecnych trendów przyrostu naturalnego spadnie do 1,19. Oznaczać tobędzie, że

odsetek ludności wwieku produkcyjnym wpopulacji ogółem spadnie drastycznie,

co nie pozostanie bez wpływu nawzrost gospodarczy iinnowacyjność gospodarki.





Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD.

Zasoby kapitału todrugi obok zasobów ludzkich zespół czynników kształtujących

innowacyjność gospodarki. Kapitał ludzki odnosi się do jakości zasobów ludzkich,

awtym wszczególności odzwierciedla poziom oraz strukturę ich wykształcenia.

Ocena tych zasobów obejmuje ich wielkość, strukturę, proces tworzenia, dostęp

ność ijej formy.

Jednym zpodstawowych wskaźników opisujących poziom kapitału ludzkiego

jest struktura populacji wwieku produkcyjnym według poziomów wykształce-

nia, którą zaprezentowano wtabeli 7.14. Zanalizy tej tabeli wynika, że wlatach

1995−2007 struktura wykształcenia siły roboczej wPolsce istotnie się poprawiła.

Spadł wniej udział osób zwykształceniem podstawowym, z21,5% do 10,2%.

Wzrósł natomiast udział osób zwykształceniem średnim, z64,7% do 68,3%, oraz

osób zwykształceniem wyższym, z13,8% do 21,5%.







    

     

     

     

Źródło: Bank Światowy.

Powyższe trendy miały też swoje odzwierciedlenie we wzroście średniej liczby

latnauki osób wwieku 25latiwięcej wPolsce − z9,1latwroku 1995 do 9,9lat

wroku 2010. Wporównaniu do Niemiec, USA czy Szwecji wroku 2010 Polska

cechowała się jednak itak niższą średnią liczbą latnauki osób wwieku 25latiwię-

cej. Co więcej, we wszystkich analizowanych gospodarkach wskaźnik ten poprawił

się wlatach 1995–2010. Oznacza to, że wszystkie wspomniane kraje zaczęły więcej

inwestować wswój kapitał ludzki iPolskę pomimo odnotowanej poprawy wciąż

dzieli dystans do krajów najbardziej rozwiniętych.

Istotne znaczenie dla gospodarki ma nie tylko potencjał ludnościowy opi-

sywany wskaźnikami demograficznymi iwskaźnikami kapitału ludzkiego, ale

również poziom wykorzystania zasobów ludzkich wprocesie tworzenia dochodu

narodowego. Wlatach 2000−2010 stopa zatrudnienia wPolsce wzrosła z55% do

ponad 59%, co należy ocenić pozytywnie (rys. 7.2). Na tle innych krajów UE oraz

USA stopy zatrudnienia wPolsce wciąż jednak pozostawały relatywnie niskie. Dla

porównania wNiemczech, Austrii, Szwecji, Danii czy Niderlandach przekraczały

one 70%. Należy jednak odnotować, że wporównaniu do połowy lat90. oraz do

roku 2000 i2005, wroku 2009 stopa bezrobocia utrzymywała się wPolsce na

relatywnie niskim poziomie.

Bardzo ważnymi wskaźnikami wykorzystania zasobów ludzkich ikapitału

ludzkiego wtworzeniu dochodu narodowego sąrównież wskaźniki wydajności,

stanowiące stosunek PKB kolejno do liczby ludności, liczby zatrudnionych iliczby

godzin pracy wgospodarce. Ich analiza pokazuje też źródło luki wpoziomach roz-

woju gospodarczego. Dane dotyczące tego zagadnienia zaprezentowano wtabeli 7.15.

Zjej analizy wynika, że wlatach 1995−2010 Polska systematycznie doganiała

poziom rozwoju gospodarczego krajów europejskich. W2010roku luka rozwojowa

dzieląca Polskę od średniej UE27 sięgała 37%, podczas gdy wroku 1995 było toaż

57%. Luka wydajności pracy jednego zatrudnionego była jeszcze niższa isięgała

33,2% w2010, podczas gdy wroku 1995 było toaż 54,0%. Powyższe oznacza jednak

również, że większa luka wpoziomach PKB per capita niż wwydajności jednego

386

zatrudnionego wynikała zniższych niż wUE27 stóp zatrudnienia, awięc zmałego

wykorzystania zasobów ludzkich wgospodarce. Jeszcze ciekawsze dane przynosi

wskaźnik opisujący lukę wydajności wprzeliczeniu naczas pracy. Wtym zakresie

luka wpoziomie wydajności wroku 2010 sięgała 46,1%, podczas gdy wroku 1995 była

ona równa 60,17%. Znacząco niższe wskaźniki wydajności wprzeliczeniu naczas

pracy wporównaniu do wydajności wprzeliczeniu nazatrudnionego wskazują,

że przeciętny czas pracy każdego zatrudnionego wPolsce był znacząco wyższy od

czasu pracy innych zatrudnionych wUE27. Ten ostatni wskaźnik pokazuje również

faktyczną wydajność godzinową każdego zatrudnionego wPolsce, która wciąż jest

znacząco niższa niż średnia wUE27, co wznaczącym stopniu wynika zczynników

organizacyjnych itechnologicznych. Polacy jednak, nadrabiają tęlukę wydajności

wyższym średnim czasem pracy. Jednak niższe poziomy zatrudnienia pogłębiają

lukę wPKB namieszkańca.





Węgry

Malta

Włochy

Litwa

Hiszpani

Rumunia

Słowacja

Łotwa

Polska

Grecja

Bułgaria

Irlandi

Estonia

Belgia

Francja

UE27

Czechy

Luksemburg

Portugal

Słowenia

USA

Finlandia

Wlk. Bryt.

Cypr

Niemcy

Austria

Szwecja

Dania

Niderlandy

2000 2010

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Eurostat.





    

    

    

    

Źródło: Eurostat.

Oprócz wydajności pracy istotne znaczenie mają również koszty pracy. Ich

kształtowanie się zaprezentowano wtabeli 7.16. Zjej analizy wynika, że wroku

2009 poziom wynagrodzeń wPolsce stanowił około 50% poziomu wynagrodzeń

wNiemczech oraz około jednej trzeciej poziomu wynagrodzeń wUSA. Jedno-

cześnie wporównaniu do połowy lat1990. relatywne wynagrodzenia wPolsce

wzrosły wrelacji do obydwu wspomnianych gospodarek. Co ciekawe, relatywne

wynagrodzenia godzinowe wlatach 2000−2009 spadły wPolsce wporównaniu do

USA iNiemiec iwroku 2009 płace godzinowe wNiemczech stanowiły 307% płac

wPolsce, zaś płace wUSA 346%. Chociaż wroku 2005 –czyli przed ostatnim kryzy-

sem –dysproporcja tabyła jeszcze wyższa naniekorzyść płac wPolsce. Gdy koszty

pracy przeliczy się wrelacji do jednostki produkcji otrzymamy wskaźnik realnych

kosztów pracy itewPolsce już nie sątak dużo niższe niż wUSA czy Niemczech.

Jak wynika zdanych zaprezentowanych we wspomnianej tabeli wskaźniki tewUSA

iNiemczech stanowią odpowiednio 127,3% i116,4% kosztów pracy najednostkę

produkcji wPolsce. Oznacza to, że poziom płac we wszystkich tych gospodarkach

stanowi odzwierciedlenie faktycznego poziomu osiągniętej wydajności pracy.





USD

     







     

     

USA     







     

     

USA     





     

     

USA     

388





     







     

     

USA     







     

     

USA     





     

     

USA    

Źródło: OECD.





Wdrugiej połowie dekady 2000−2010 polityka naukowa, innowacyjna oraz

edukacyjna podlegała istotnym zmianom wynikającym zcyklu politycznego

oraz zmiany rządów. Istotnym elementem systematyzującym politykę państwa

wodniesieniu do wspomnianych obszarów było przyjęcie przez Radę Ministrów

w2009roku Planu uporządkowania strategii rozwoju, którego celem było upo-

rządkowanie priorytetowych dokumentów wpostaci opracowanych dotychczas

strategii iprogramów rozwoju. Wdokumencie tym zaproponowano opracowanie

dziewięciu strategii rozwoju realizujących średniookresową (oraz długookresową)

strategię rozwoju kraju, awtym: strategii innowacyjności iefektywności gospodarki;

strategii rozwoju kapitału ludzkiego; strategii rozwoju transportu do 2020roku;

strategii dotyczącej bezpieczeństwa energetycznego iśrodowiska; programu Sprawne

państwo; strategii rozwoju kapitału społecznego; krajowej strategii rozwoju regio-

nalnego 2010−2020: Regiony, miasta, obszary wiejskie; strategii rozwoju systemu

bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej; strategii zrównoważonego

rozwoju wsi, rolnictwa irybactwa. Wśród wspomnianych dziewięciu strategii, dwie

odnoszą się bezpośrednio do narodowego systemu innowacji isąto: strategia inno-

wacyjności iefektywności gospodarki oraz strategia rozwoju kapitału ludzkiego.

Zpowyższymi strategiami istotnie powiązany jest inny dokument programowy,

jakim jest Krajowy Program Reform: Europa 2020. Wramach tego dokumentu

kluczowe znaczenie dla rozwoju narodowego systemu innowacji mają dwa ztrzech

obszarów priorytetowych, które dotyczą rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury

389

oraz innowacyjności. Wperspektywie zarysowanych wcześniej słabości narodo-

wego systemu innowacji wPolsce związanych zniskimi środkami przeznaczanymi

nabadania irozwój oraz bardzo słabe powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami

auniwersytetami ipublicznymi ośrodkami badawczo-rozwojowymi, wśródklu

czowych dla wzmocnienia NSI wPolsce uznać należy priorytety: 1.6. Rozwój

imodernizacja infrastruktury B+R; 2.4. Kapitał intelektualny dla innowacyjności;

2.5. Nauka bliżej gospodarki; 2.6. Świadome zarządzanie motorem innowacyjności

oraz 2.3. Nowe kierunki rozwoju innowacyjności. W wielu wypadkach trudno jednak

naobecnym etapie ocenić efektywność planowanych działań. Wstępne uwagi do

wspomnianych obszarów polityki zaprezentowano wtabeli niżej.

Podsumowując powyższe rozważania można dokonać oceny głównych mocnych

isłabych stron narodowego systemu innowacji wPolsce, atakże szans izagrożeń

stojących przed nim stojących (tab. 7.17).



 

 



 





 





 



 





 









 



 

 



 

 





 

 



 







 





 





 



 





 





 



 

 

Źródło: Opracowanie własne.









Jak wykazano wzaprezentowanej wcześniej analizie handlu zagranicznego, do

głównych pozytywnych tendencji zaobserwowanych wokresie 1995−2009 zaliczyć

należy przede wszystkim bardzo dynamiczny wzrost handlu zagranicznego poroku

2002 oraz relatywnie szybkie odbudowanie wielkości eksportu pojego załamaniu

się wokresie kryzysu wroku 2009.

Poza tymi ogólnymi tendencjami zaobserwowano również szereg pozytywnych

zmian strukturalnych wpolskim eksporcie, jakie zaszły wlatach 1995−2009. Wśród

nich wymienić należy:

•

Spadek udziału dóbr produkowanych przez przemysły niskiej oraz średnio

niskiej techniki;

• Wzrost udziału dóbr produkowanych przez przemysły wysokiej oraz średnio

wysokiej techniki;

• Spadek udziału dóbr produkowanych przez przemysły pracochłonne ikapi

tałochłonne;

• Wzrost udziału dóbr produkowanych przez przemysły oparte nabadaniach,

marketingu oraz przemysły podstawowe;

•

Spadek udziału dóbr produkowanych przez przemysły oparte naśrednio

wykwalifikowanych pracownikach fizycznych oraz przemysłów opartych

napracownikach oniskich kwalifikacjach;

•

Wzrost udziału dóbr produkowanych przez przemysły oparte nakadrze

wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz średnio wykwalifikowanych

pracowników.

Pomimo tych pozytywnych tendencji wzmianach struktury handlu zagra-

nicznego, należy odnotować, że polski eksport cechuje szereg cech negatywnych,

wtym m.in. fakt, że wroku 2009 wciąż ponad połowę wartości polskiego eksportu

stanowił eksport dóbr niskiej oraz średnio niskiej techniki. Ponadto ponad połowę

wartości polskiego eksportu stanowił eksport dóbr produkowanych przez przemysły

oparte naśrednio wykwalifikowanych pracownikach fizycznych oraz przemysłów

opartych napracownikach oniskich kwalifikacjach.

Analizując wyniki polskiego eksportu natle cech narodowego systemu inno

wacji wPolsce należy wskazać, że wzrost wartości polskiego eksportu wostatniej

dekadzie, awtym również zmiana struktury eksportu, była wdużej części możliwa

dzięki napływowi bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jak wskazuje Radło

(2011), przemysły, które odnotowały wostatniej dekadzie najwyższe przyrosty



eksportu tote, które cechowały się bardzo wysokim napływem bezpośrednich

inwestycji zagranicznych. Napływ ten związany był zwieloma czynnikami ocha-

rakterze instytucjonalnym, awtym wejściem do Unii Europejskiej, dużą dostęp-

nością wykwalifikowanej siły roboczej wPolsce, czy utrzymującymi się różnicami

wkosztach pracy. Wtym miejscu pośrednio można wykazać pozytywny związek

pomiędzy kapitałem ludzkim aeksportem.

Biorąc pod uwagę powyższe dane, napodstawie przeprowadzonych badań

trudno wnioskować opozytywnym wpływie narodowego systemu innowacji

napoprawę konkurencyjności polskiego eksportu. Co więcej, biorąc pod uwagę

słabości tego systemu, awszczególności niskie powiązania przedsiębiorstw zuni

wersytetami oraz publicznymi ośrodkami badawczymi, można postawić tezę, że

prawdopodobna rola narodowego systemu innowacji wkreowaniu przewag kon

kurencyjnych wpolskim handlu zagranicznym była marginalna. Należy jednak

wskazać, że poprawa akumulacji kapitału ludzkiego, awtym znacząca poprawa

wykształcenia ludności wPolsce, istotnie wpływała napoprawę atrakcyjności

polskiej gospodarki do lokowania wniej inwestycji zagranicznych.

Formułując powyższe uwagi należy jednak pamiętać otym, że gospodarki,

naróżnych etapach swojego rozwoju opierają się naróżnych czynnikach konkuren-

cyjności. Oznacza torównież, że polska gospodarka –nadotychczasowym etapie

swojego rozwoju –budowała swoje przewagi konkurencyjne woparciu oprzyciąganie

inwestycji zagranicznych iodbudowę potencjału innowacyjnego. Przechodzenie

do wyższych poziomów rozwoju gospodarczego oraz konkurencyjności oznaczać

będzie, że coraz większego znaczenia nabierać będzie budowa przewag konkuren

cyjnych krajowych przedsiębiorstw ibudowa przewag konkurencyjnych również

bazujących nakrajowym potencjale gospodarczym. Symptomem przechodzenia

do tego etapu rozwoju konkurencyjności narodowej jest to, że od kilku latrośnie

zainteresowanie polskich firm podejmowaniem inwestycji za granicą. Coraz więcej

polskich firm ma natyle silne przewagi konkurencyjne, że sąone wstanie nie tylko

eksportować, ale również wchodzić kapitałowo narynki zagraniczne.

Zpowyższych względów należy wskazać, że wnajbliższych latach należy

oczekiwać wzrostu znaczenia narodowego systemu innowacji wkreowaniu prze-

wag konkurencyjnych polskich przedsiębiorstw. Oznacza to, że niezbędna jest

poprawa efektywności jego funkcjonowania, tym bardziej, że wobecnym swoim

stanie system ten ma wiele słabości. Najważniejsze znich toniewystarczający

zakres powiązań nauki zprzedsiębiorstwami oraz niska komercjalizacja efektów

działalności badawczo rozwojowej.





Marcin Gomułka

Węgry sąkrajem omałej gospodarce, aco za tym idzie dużej możliwości dyna-

micznego dopasowania izarządzania swoją konkurencyjnością. Wskazuje się, iż

wokresie transformacji wkierunku gospodarki wolnorynkowej Węgrom udało

się uruchomić falę wzrostu eksportu poprzez napływ bezpośrednich inwestycji

zagranicznych.

Tempo wzrostu PKB Węgier wostatnich latach uległo spowolnieniu, co jest

związane ze światowym kryzysem finansowo-gospodarczym. Wprzeciwieństwie

do Polski, nie udało się jednak uniknąć ujemnego tempa wzrostu w2009roku,

wktórym spadek PKB był znaczny iwyniósł –6,8%, awpoprzednich dwóch latach

był on bliski zeru. Wlatach 2010−2011 możliwe było nieznaczne podniesienie

tempa wzrostu powyżej jednego procenta rocznie. Podsumowując, lata 2007−2011

były okresem znacznego spowolnienia Węgier, co należy uznać za objaw braku

konkurencyjności makroekonomicznej.



Najważniejszym partnerem eksportowym Węgier sąNiemcy, naktóre wroku

2010 przypadało 25% węgierskiego wywozu. Niemcy były głównym partnerem

handlowym Węgier już w1995roku. Od tego czasu tadominująca pozycja nie

uległa zmianie.

Warto zwrócić uwagę, że duże gospodarczo iludnościowo gospodarki USA,

Rosji oraz Chin mają małe znaczenie jako rynki eksportowe dla Węgier. Polska

jest ważniejszym partnerem eksportowym niż Rosja; Holandia lub Hiszpania

sąważniejsze niż USA, aChiny jako rynek eksportowy sądaleko pozalistą naj-

ważniejszych państw.

Podsumowując, większość eksportu jest kierowana do wysoko rozwiniętych

krajów Europy Zachodniej. Zestawienie danych dotyczących struktury geograficznej

eksportu zawiera tabela 7.18.

Wzakresie struktury importu można zaobserwować zarówno pewne podo

bieństwa, ale występują również pewne istotne różnice. Niemcy sąnajważniejszym

partnerem importowym Węgier ozbliżonym udziale wimporcie jak iweksporcie

wynoszącym ok. 25%. Natomiast dwoma pozostałymi partnerami importowymi

sąRosja iChiny zudziałami wimporcie wynoszącymi odpowiednio 8% i7%.

Wprzypadku Rosji niewątpliwie ma tozwiązek zpozycją Rosji jako kraju eks-

393

portera nośników energii (gazu iropy) narynek europejski. Przypadek Chin jest

związany ze znacznym zaangażowaniem tego kraju weksport przetworzonych

produktów przemysłowych.



    

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

USA     

     

Źródło: Opracowanie własne.

Wprzypadku pozostałych krajów struktura importu nie charakteryzuje się

znaczącymi różnicami wstosunku do struktury eksportu. Pozostałymi istotnymi

partnerami handlowymi Węgier sąsąsiadująca znimi Austria, Polska oraz Sło

wacja, ale również bardziej odległa Holandia, Włochy oraz Francja. Bezpośredni

sąsiad − Czechy, jest dopiero dziesiątym partnerem handlowym.

Uwagę zwraca brak obecności niektórych sąsiadów Węgier naliście najwięk

szych partnerów handlowych. Dotyczy toUkrainy, Słowenii, Chorwacji oraz Serbii,

atakże Rumunii wprzypadku importu.

Podsumowując, struktura geograficzna importu podobnie jak eksport jest

ukierunkowana nahandel zEuropą Zachodnią, zuzupełnieniem odobra surow-

cowe lub pracochłonne pozyskiwane zRosji iChin.

Przed przejściem do bardziej zaawansowanych miar konkurencyjności gospo-

darki węgierskiej whandlu zagranicznym warto przeanalizować strukturę towa-

rową wymiany.





    

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

USA     

     

Źródło: Opracowanie własne.

Wprzypadku Węgier wroku 2010 zarówno struktura towarowa eksportu, jak

iimportu jest zdominowana przez kategorię SITC 7 “Maszyny, urządzenia isprzęt

transportowy”. Eksport owysokości 53 mldUSD jest wdużej mierze równowa-

żony przez import owielkości 39 mldUSD, co wprzełożeniu nastrukturę handlu

oznacza, że aż 56% eksportu i45% importu należy do tej kategorii.

Druga istotną pozycją obrotów handlowych Węgier sąSITC 6 “Towary prze

mysłowe sklasyfikowane według surowca”. Zarówno wwymiarze ilościowym,

jak iudziałowym import surowców dominuje wpewnym stopniu nad eksportem

wstosunku 8,8 mldUSD eksportu do 10,7 mldUSD importu (9% do 11% wwymia-

rze udziałowym).

Natomiast kategorią importową, która bardzo silnie dominuje handel zagra

niczny sąSITC 3 czyli “Paliwa mineralne, smary imateriały pochodne”. Stanowią

one aż 11% importu oraz tylko 3% eksportu. Występowanie tej nierównowagi jest

zrozumiałe ipowiązane zomawianą uprzednio strukturą geograficzną handlu

zagranicznego. Jest tozwiązane zimportem paliw iinnych pochodnych rafinacji

węglowodorów głównie zRosji. Węgry nie posiadają znaczących własnych zasobów

ropy naftowej, więc wdużej mierze sąskazane najej import.



Pozostałe kategorie handlowe mają niskie znaczenie.

Podsumowując, główną charakterystyką handlu zagranicznego Węgier wuję

ciu strukturalnym jest konieczność ekwiwalentnej wymiany wobszarze maszyn,

urządzeń isprzętu transportowego oraz konieczność znalezienia rynków zbytu

wpozostałych kategoriach towarowych eksportu wcelu zdobycia środków pozwa-

lających naimport paliw. Wtym sensie konkurencyjność rozumiana jako zdolność

do sprzedaży narynkach światowych (ability tosell) jest czynnikiem koniecznym

sprawnego funkcjonowania gospodarki.

Wujęciu dynamicznym uwagę zwraca zwielokrotnienie eksportu SITC 7

„Maszyn, urządzeń isprzętu transportowego” z3 mldUSD do 53 mldUSD

wlatach1995−2010. Należy zwrócić uwagę nafakt, że wroku 1995 import maszyn

był większy od importu, awciągu 15latsytuacja tauległa odwróceniu.







    





 



    

 



    

      

      

      

 



    

 



    

      

 



    

      

     

Źródło: Opracowanie własne.

Analizę struktury towarowej wujęciu SITC warto rozszerzyć oinne profile

strukturalne eksportowanych iimportowanych dóbr. Bardzo ważnym profilem jest

struktura technologiczna pozwalająca podzielić eksport iimport naróżne poziomy

zaawansowania technicznego. Wzrost udziału zaawansowanych technologicznie

dóbr jest objawem rosnącej konkurencyjności eksportowej badanego kraju, którego

396

przedsiębiorstwa poprzez innowacyjność zwiększają swoją zdolność do sprzedaży

narynkach światowych.







    





      

 



    

 



    

      

 



    

      

      

      

      

      

     

Źródło: Opracowanie własne.

Dynamika struktury importu Węgier wskazuje, że istotne zmiany dokonały się

wlatach 1995−2000, natomiast wlatach 2000−2010 można mówić ostrukturalnej

stabilizacji. Istotne sąwięc zmiany do roku 2000, które polegały nazwiększeniu

udziału towarów wysokiej techniki wimporcie z9% do 15%. Zdrugiej strony udział

towarów niskiej techniki spadł zpoziomu 17% do poziomu 10%.

Struktura eksportu ulegała ciągłej poprawie wcałym okresie 1995–2010. Powoli

rósł udział towarów należących do kategorii wysokiej techniki zpoziomu 7% aż

do poziomu 22%. Spadał udział eksportu należącego do niskiej techniki iwroku

2010 wynosił on zaledwie 9% względem początkowego poziomu 22%.

Zmiana strukturalna dokonała się równolegle ze wzrostem poziomów abso

lutnych importu oraz eksportu we wszystkich kategoriach technologicznych. Te

dwa fakty sągodzone obserwacją, iż eksport iimport dóbr najwyższej techniki

rósł bardzo silnie, natomiast eksport iimport dóbr niskiej techniki rósł wtempie

umiarkowanym. Szczególnie należy zwrócić uwagę naogromne zwiększenie eks

portu dóbr wysokiej techniki wlatach 1995−2010 przy znacznie niższym wzroście

eksportu dóbr niskiej techniki.



Podsumowując, dane strukturalne eksportu iimportu według poziomów

technologicznych klasyfikacji OECD wskazują nabardzo wysoką poprawę kon-

kurencyjności Węgier.





   

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.





   

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.

Ważnym zagadnieniem struktury handlu zagranicznego jest uwzględnienie

rodzajów czynników wykorzystywanych wprodukcji eksportowej oraz imporcie.

Tak zwana klasyfikacja WIFO dzieli towary będące przedmiotem handlu zagranicz

nego napięć kategorii. Spośród nich trzy kategorie dzielą towary według stopnia

zaangażowania tradycyjnych czynników. Kluczowe dla analizy konkurencyjności

sądwie pozostałe kategorie, czyli towary, których produkcja została oparta główne

nabadaniach oraz kategoria towarów opartych głównie namarketingu. Ich udział

whandlu odzwierciedla stopień innowacyjności technologicznej imarketingowej.

Wprzypadku Węgier zmiany wstrukturze importu wskazują naspadek udziału

wimporcie towarów pracochłonnych z14% do 7%, przy jednoczesnym wzroście

udziału wimporcie produktów opartych nabadaniach z23% do 41%. Tym samym

towary, których produkcja jest oparta nabadaniach uzyskały największy udział

wimporcie.

Jednocześnie podobną dynamikę można zaobserwować postronie eksportowej.

Wlatach 1995−2010 spadł udział produktów pracochłonnych zpoziomu 24% do

398

poziomu 7%. Bardzo silnie wzrósł udział produktów opartych nabadaniach weks-

porcie zpoziomu 16% do poziomu 50%, przy czym większość zmiany dokonała

się wlatach 1995−2000.

Zmiany tenależy ocenić bardzo pozytywnie. Są one objawem rosnącej inno

wacyjności gospodarki węgierskiej wobszarze konkurencyjności eksportowej. Już

połowę eksportu stanowią produkty oparte nabadaniach, aprodukty pracochłonne

zostały zredukowane do małej części eksportu. W wymiarze absolutnym wartość

każdej ztych kategorii rosła, lecz zróżnicowana była dynamika. Dla produktów

opartych nabadaniach wciągu 15latdoszło do 70-krotnego zwiększenia eksportu,

co jest nadzwyczajnym osiągnięciem.

Podsumowując, również tedane wskazują nasilny związek innowacyjności

zkonkurencyjnością międzynarodową Węgier.







    

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.







    

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.

Kolejnym analizowanym zagadnieniem jest wpływ kapitału ludzkiego nakon-

kurencyjność gospodarki węgierskiej. Zagadnienie tomoże zostać zbadane poprzez

399

pryzmat wykorzystania czynnika pracy oróżnej jakości wzakresie produkcji

eksportowej (lub importowej). Rosnący udział weksporcie produktów opartych

owykorzystanie kadry wysoko wykwalifikowanych pracowników może być prze-

słanką wskazującą napozytywny wpływ kapitału ludzkiego nakonkurencyjność.

Wprzypadku Węgier można zaobserwować wzrost udziału weksporcie

produktów wytwarzanych przez przemysły zatrudniające głównie kadrę wysoko

wykwalifikowanych iśrednio wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

Łącznie tedwie kategorie produktów obejmują 65% eksportu. Natomiast katego-

ria produktów klasyfikowanych jako wytwarzane przez pracowników oniskich

kwalifikacjach wbadanym okresie 15latzmniejszyła swój udział weksporcie

z22% do 9%. W wymiarze absolutnym eksport produktów wytwarzanych przez

pracowników nisko wykwalifikowanych wzrósł trzykrotnie, natomiast eksport

produktów przemysłów wykorzystujących kadrę wysoko wykwalifikowaną wzrósł

dwudziestokrotnie.

Po stronie importu można obserwować podobny trend zmian strukturalnych,

przy czym należy zwrócić uwagę, że struktura eksportowa wykazuje pewną prze

wagę jakościową nad strukturą importową wzakresie produkcji opartej owyko-

rzystanie pracowników onajwyższych kwalifikacjach wstosunku 22% do 15%.

Oznacza torównież, że wwymiarze absolutnym Węgry eksportują więcej dóbr

wytwarzanych przez wysoko wykwalifikowanych pracowników niż wynosi import.

Podsumowując, również struktura eksportu iimportu podzielona nakatego-

rie według poziomu wykształcenia wskazuje nasilny związek kapitału ludzkiego

zkonkurencyjnością gospodarki węgierskiej.





    





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne.

Standardową miarą przewag komparatywnych whandlu zagranicznym jest

miara RCA (revealed comparative advantage). Miara tamoże być stosowana



wodniesieniu do klasyfikacji handlu wróżne podgrupy. Wodniesieniu do kon-

kurencyjności interpretuje się tąmiarę wten sposób, iż pewne kategorie handlu

zagranicznego mogą być uznawane za bardziej wartościowe od innych. Zpunktu

widzenia konkurencyjności kraju przekładającej się nadobrobyt mieszkańców

korzystne jest zdobywanie przewagi konkurencyjnej wkategoriach eksportu uzna-

nych za wartościowe. Niewątpliwe do takich kategorii może zaliczać się eksport

oparty nawysokim poziomie techniki.





    





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne.

Wbadaniu wykorzystano podział eksportu nakategorie według trzech pre-

zentowanych powyżej klasyfikacji. Ujęcie struktury handlu wpodziale naróżne

poziomy technologiczne (tab. 7.28) wskazuje, że wlatach 1995−2010 dynamicznie

rosła przewaga Węgier wzakresie przemysłów wysokiej techniki oraz średnio

wysokiej techniki. Osilnie rosnącej konkurencyjności świadczy fakt, iż wobszarze

przemysłów wysokiej techniki zmiana była największa (o0,67 jednostek umow-

nych RCA) jak ikońcowy poziom przewagi komparatywnej był najwyższy spośród

czterech analizowanych kategorii.





    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.



Jednocześnie najbardziej zmalała przewaga komparatywna wobszarze niskiej

techniki (o0,38 jednostek), ale nakoniec analizowanego okresu toprzemysły

średnio niskiej techniki mają najniższą przewagę komparatywną.

Dane tewskazują nabardzo pozytywny trend wrozwoju gospodarczym ipro

eksportowym Węgier. Przesunięcie wkierunku przemysłów wysokiej techniki jest

dowodem znacznej poprawy pozycji konkurencyjnej tego kraju.

Zkolei wskaźnik RCA obliczany wodniesieniu do przemysłów sklasyfikowanych

według stopnia wykorzystania czynników materialnych lub niematerialnych jest

trudniejszy do interpretacji (tab. 7.29) Po pierwsze, nie można wskazać określonego

trendu wzakresie przemysłów podstawowych. Wskaźnik wskazuje nanieznaczną

niekonkurencyjność wtym obszarze. Silnie spadła natomiast ujawniona przewaga

konkurencyjna wobszarze produktów wytwarzanych przez przemysły pracochłonne.

Wobszarze produktów produkowanych przez przemysły kapitałochłonne występuje

niekonkurencyjność, co jest niekorzystnym objawem. Oznacza to, iż Węgry nie

sąwpełni zdolne do zapewnienia odpowiedniej bazy kapitałowej wtych branżach

lub też branże tesąsłabiej konkurencyjne od branż zagranicznych. Silnym waha-

niom ulegał eksport produkcji przemysłów opartych namarketingu, przy czy pod

koniec okresu obserwacji 1995−2010 wskaźnik RCA wskazywał nazrównoważenie

eksportu zimportem.

Najważniejszą ibardzo pozytywną obserwacją jest zmiana wskaźnika RCA dla

przemysłów opartych nabadaniach zpoziomu –0,31 do poziomu 0,26. Wskazuje

on nasilny wzrost konkurencyjności Węgier wlatach 1995–2010 wobszarach

związanych znowoczesnymi technologiami. Wkontekście przedmiotu niniejszych

badań, którym jest związek innowacyjności zkonkurencyjnością, jest toobjaw silnej

poprawy konkurencyjności wobszarach zależnych od innowacyjności.







    

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.



Analiza danych ohandlu wperspektywie podziału naprzemysły wykorzystujące

różne rodzaje kwalifikacji pracowników wskazuje narosnącą konkurencyjność

Węgier mierzoną przewagami komparatywnymi wobszarach przemysłu wymagają-

cych najwyższych kwalifikacji (tab. 7.30). Przemysły wykorzystujące kadrę wysoko

wykwalifikowanych pracowników zwiększyły przewagę mierzoną wskaźnikiem

RCA zpoziomu –0,23 (brak przewagi) do poziomu 0,44 (silna przewaga). Również

pozytywny wzrost, ale słabszy odbył się wobszarze przemysłów wykorzystujących

kadrę średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych. Natomiast zlikwi-

dowana została występująca w1995roku przewaga komparatywna występująca

wobszarze produkcji opartej okadry nisko wykwalifikowanych pracowników

(zpoziomu 0,29 do poziomu –0,09).

Wyniki tewskazują nasilną poprawę konkurencyjności Węgier wzakresie

wykorzystywania kapitału ludzkiego do osiągania korzyści zhandlu zagranicznego.

Dla tego kraju potwierdzana jest więc hipoteza badawcza badania.





    





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne.

Jak stwierdza J.Misala wrozdziale 1, warto „preferować rozwiązania sprzyjające

utrwalaniu międzynarodowego podziału pracy typu wewnątrzgałęziowego”, gdyż

„rozwój tego podziału pracy wyraźnie stymuluje inwencyjność iinnowacyjność”.

Wzwiązku ztym wysoki poziom handlu wewnątrzgałęziowego wkażdym zobsza-

rów handlu zagranicznego jest pozytywnym zjawiskiem. Wydaje się jednak, że

wprzypadku handlu zagranicznego dotyczącego towarów opartych naprzewagach

naturalnych, naprzykład surowcowych, niski poziom handlu wewnątrzgałęziowego

nie jest powodem do krytyki. Międzygałęziowy podział pracy musi występować

wobszarach, wktórych dany kraj nie ma podstaw surowcowych do aktywności.

Na podstawie dostępnych danych można stwierdzić, że gospodarka węgierska

utrzymuje bardzo wysoką intensywność handlu wewnątrzgałęziowego wzakresie



produktów dostarczanych przez przemysły niskiej techniki aż do przemysłów śred-

nio wysokiej techniki. Wkategorii przemysłów wysokiej techniki pełna intensyw-

ność występowała wlatach 2000 oraz 2005, natomiast wostatnim okresie spadła

do niższego poziomu. Nie jest towada, gdyż jak wynika zdanych oabsolutnych

poziomach handlu wtej kategorii, Węgry eksportują więcej towarów przemysłów

wysokiej techniki niż importują.





    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.

Analiza intensywności handlu zagranicznego woparciu oklasyfikację opartą

nastopniu wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wskazuje

nawzrost intensywności we wszystkich uwzględnianych kategoriach klasyfika-

cji. Wyjątkiem jest kategoria produktów wytwarzanych przez przemysły oparte

nabadaniach, wktórej intensywności wzrosła wlatach 2000 i2005, aby następnie

spaść wroku 2010 do poziomu 0,83. Wpozostałych kategoriach intensywność han-

dlu wroku 2010 wynosiła od 0,91 do 0,97. Zjawisko niższej intensywności handlu

zagranicznego towarami przemysłów opartych nabadaniach wlatach 1995 oraz

2010 ma pozytywną interpretację, gdyż jest związane znadwyżkami eksportowymi

wtej kategorii handlowej.





    

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne.



Dynamika intensywności handlu wewnątrzgałęziowego wprzekroju związa-

nym zpoziomami kwalifikacji siły roboczej nie pozwala wskazać nanadzwyczajne

relacje między intensywnością ajakością siły roboczej lub wyraźnego trendu zmian.

Dla przemysłów wykorzystujących kadrę wysoko kwalifikowanych pracowników

można zaobserwować przejściowy proces intensyfikacji dla lat2000−2005. Wokre-

sie tym intensywność handlu wzrosła zpoziomu 0,79 do poziomu 0,98–0,94, aby

wroku 2010 spaść ponownie do poziomu 0,75. Nie można jednak nadawać temu

procesowi niekorzystnej interpretacji, gdyż wynika zarówno wroku 1995 jak i2010

wprzypadku Węgier mieliśmy do czynienia znadwyżką eksportu nad importem

wzakresie produktów wytwarzanych przez przemysły wykorzystujące kadrę wysoko

kwalifikowanych pracowników. Tak więc zaobserwowane obniżenie intensywności

ma raczej pozytywną interpretację.







    





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne.



Narodowy system innowacji Węgier odziedziczył swoją charakterystykę posys-

temie gospodarczym realnego socjalizmu. Charakterystyczne jest między innymi

występowanie narodowej Akademii Nauk. System ten ulegał ewolucji wwyniku

dwóch istotnych zjawisk transformacyjnych: transformacji gospodarczej poupadku

komunizmu wroku 1989 oraz dostosowania do schematu polityki innowacyjnej

Unii Europejskiej poroku 2004.

Struktura narodowego systemu innowacyjnego Węgier może zostać podzielona

natrzy poziomy:

1. polityczny, zawierający ciała rządowe kształtujące politykę naukową, innowa

cyjną iedukacyjną,



2. operacyjny, zawierający instytucje pośredniczące,

3. wykonawczo-badawczy, zawierający uczelnie, instytuty badawcze, podmioty

prywatne.

Polityka innowacyjna jest częścią ogólnej polityki rządu węgierskiego. Wobrębie

działań rządowych Rada Polityki Badawczej, Innowacyjnej iNaukowej (NKITT)

jest najwyższym ciałem rządowym zajmującą się tymi działaniami, obradującą

pod przewodnictwem premiera iodpowiedzialną za naukę, technikę iinnowa-

cje. Kluczowa rola rady polega nakoordynacji izatwierdzeniu propozycji zmian

legislacyjnych mających bezpośredni wpływ nadziałanie narodowego systemu

innowacyjnego Węgier. NKITT jest kontynuacją innych ciał opodobnym celu

działania, zktórych najdłużej funkcjonowała Rada Polityki Naukowej iTechno-

logicznej (TTPK).

Ministerstwo Gospodarki Narodowej nadzoruje wiele zinicjatyw rządowych

dotyczących innowacyjności. Jest zwierzchnikiem Narodowego Biura Innowacji

(NIH).

Ministerstwo Zasobów Narodowych jest rzadko spotykanym typem minister-

stwa.W2010 wchłonęło zadania Ministerstwa Edukacji. Ponadto jest odpowiedzialne

również za zdrowie, sprawy społeczne isport. MZN nadzoruje formułowanie

iwdrażanie polityki naukowej iedukacyjnej. Nadzoruje cały system szkolnictwa

od podstawowego do wyższego. Tym samym ma decydujący wpływ nakształto

wanie kapitału ludzkiego.

Narodowe Biuro Innowacji (NIH) odpowiada za realizację polityki technolo

gicznej iinnowacyjnej. Przygotowuje programy B+R oraz programy innowacyjne

oraz zarządza międzynarodową współpracą badawczą wimieniu rządu. Podlega

premierowi.

Narodowa Agencja Rozwoju (NFU) zarządza Programami Operacyjnymi Planu

Rozwoju Węgier (2007−2013) oraz Funduszem Badań iInnowacji Technologicznych

(KTIA). Przygotowuje ona plany średnio idługookresowe wcelu wykorzystania

Funduszy Spójności iFunduszy Strukturalnych UE.

Wzakresie finansowania działań badawczych iinnowacyjnych największymi

źródłami sąFundusz Badań iInnowacji Technologicznych (KTIA) oraz różne

Programy Operacyjne Nowego Planu Rozwoju Węgier. Węgierski Fundusz Badań

Naukowych (OTKA) dostarcza finansowania badań omniejszej skali. Największe

projekty sąwspółfinansowane zFunduszy Strukturalnych.

Węgierski Fundusz Badań Naukowych (OTKA) ma nacelu wspieranie rozwoju

infrastruktury badawczej oraz badań naukowych. Działa jako niezależna agencja

grantowa koncentrująca się nabadaniach podstawowych. Samodzielnie ustala

zasady podziału środków iogłaszania konkursów nafinansowanie.



Dodatkowo istnieje Węgierskie Centrum Rozwoju Gospodarki (MAG Zrt.).

Realizuje ono politykę innowacyjną poprzez administrowanie funduszami struk-

turalnymi UE ikrajowymi funduszami wspierającymi politykę technologiczną

iinnowacyjną. Głównym odbiorcą funduszy MAG sąprzedsiębiorstwa. Właści-

cielem MAG jest Węgierski Bank Rozwoju PLC.

Urząd Patentowy (MSZH) pełni ważną rolę wzakresie ochrony własności

przemysłowej, przygotowania iwdrażania związanej znią strategii rządowej, reko-

mendacji polityki iogólnoeuropejskiej współpracy wobszarze ochrony własności

intelektualnej.

Do wykonawców badań należą zarówno przedsiębiorstwa prywatne jak iinsty-

tucje publiczne. Silną stroną systemu innowacji Węgier jest znaczny udział przed-

siębiorstw wzatrudnieniu (ok. połowa w2010roku) ifinansowaniu badań (60%

GERD w2010roku).

Do pozostałych wykonawców należą uczelnie wyższe, które wykonują około

20% badań (wydatki GERD w2010roku).

Trzecią istotną grupą wykonawców badań jest Węgierska Akademia Nauk

(MTA), która dysponuje 10 centrami badawczymi i5 instytutami badawczymi.

Organizacja tajest samorządna ipubliczna. W2012roku została ona poddana

silnej reformie konsolidacyjnej. Realizowała ona około 12% badań (wydatków

GERD w2010roku).



Analiza zdolności ipozycji innowacyjnej Węgier ma za zadanie odpowiedzieć

nadwa pytania:

Czy gospodarka Węgier posiada konieczne zdolności do działalności inno-

wacyjnej?

Czy gospodarka Węgier właściwie korzysta ze zdolności do innowacji przekła-

dając je napozycję innowacyjną?

Kluczową miarą zdolności innowacyjnej narodowych systemów innowacyjnych

sątzw.„nakłady wewnętrzne nabadania irozwój wstosunku do PKB”. Ta względna

miara jest najbardziej pojemnym wskaźnikiem informującym otym, jak duża jest

aktywność badawcza wdanym kraju. Wprzypadku Węgier udział tych nakładów

wPKB wzrósł od roku 1995 do roku 2009 zpoziomu 0,72% PKB do poziomu 1,15%

PKB. Wporównaniu do średniej państw UE27 wskaźnik ten jest opołowę niższy,

czyli aktywność innowacyjna jest około dwa razy mniejsza. Korzystnym trendem

jest jednak względny przyrost zpoziomu ok. 43% udziału intensywności badawczej

wkrajach UE27 do poziomu 60% intensywności wtych krajach.



Udział nakładów wewnętrznych budżetowych naB+R (GOVERD) wPKB wska-

zuje, że państwo ma znaczną wspierającą, ale nie decydującą rolę wdziałalności

innowacyjnej. Natomiast odsetek nakładów wewnętrznych finansowanych przez

rząd spadło zpoziomu 51% do poziomu 42%, co wskazuje nawzrostu udziału

sektora prywatnego wfinansowaniu działalności badawczej, co jest bardzo pozy-

tywnym sygnałem. Należy jednak zwrócić uwagę, że jest on nadal wyższy niż dla

średniej unijnej ook. 20%.

Ważnym jest również wzrost odsetka nakładów finansowanych poprzez zagra-

nicę z5% do 10%. Ta zmiana nastąpiła do 2000r. Jest topozytywne zjawisko, gdyż

współpraca zagraniczna pozwala nawymianę wiedzy idoświadczeń, co podnosi

jakość badań.

Wzakresie dostępu gospodarstw domowych do Internetu istotny postęp odbył

się dopiero wostatnich latach iobecnie taki dostęp ma 55% gospodarstw. Wskaź-

nik ten stara się odzwierciedlić stopień rozwoju społeczeństwa informacyjnego

imożliwość wykorzystania infrastruktury informatycznej do tworzenia innowacji

zobszaru informatycznego.

Zasoby ludzkie dla nauki itechniki jako odsetek aktywnej zawodowo ludności

toogół osób aktualnie zajmujących się lub potencjalnie mogących zająć się pracą

związaną ztworzeniem, rozwojem, rozpowszechnianiem izastosowaniem wiedzy

naukowo-technicznej. Dla Węgier wskaźnik ten wynosi ok. 30% ipowoli rośnie.

Wskaźnik ten jest mniejszy od średniej unijnej, jednak nieznacznie, o15%. Nie jest

toróżnica, która mogłaby stanowić problem rozwojowy.

Inwestycje wventure capital jako % PKB sąnabardzo niskim, ledwo mierzalnym

poziomie 3–4 promili PKB. Nie mogą więc mieć dużego znaczenia dla innowa-

cyjności gospodarki węgierskiej. Udział nakładów wewnętrznych przedsiębiorstw

naB+R (BERD) wPKB stanowi około 30 promili PKB, co wynosi zaledwie ok. 30%

normy unijnej. Odsetek nakładów wewnętrznych naB+R finansowanych przez

przemysł wbadanym okresie rósł iobecnie zbliża się do średniej unijnej, wobec

której jest już zaledwie o14% mniejszy.

Wzakresie pozycji innowacyjnej Węgier wyróżnia się trzy grupy wskaźników

tłumaczących innowacyjność. Po pierwsze, innowacyjność może się przejawiać

osiąganiem wysokiego zatrudnienia wsektorach innowacyjnych. Wtym sensie

pożądanym rezultatem konkurencyjności gospodarki jest tworzenie tzw.dobrych

miejsc pracy. Po drugie, kraj może mieć wysoką pozycję innowacyjną wtworzeniu

własności intelektualnej. Po trzecie, kraj może specjalizować się weksporcie pro-

duktów wysokiej techniki, co jest miarą jego konkurencyjności.





    





   





   





   





   





   





   





   

venture capital    





   





   





   





   





   





   





   





   





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne.



Dostępne wskaźniki dla Węgier wskazują napowoli rosnący udział zatrud-

nienia wsektorach przemysłowych wysokiej iśrednio wysokiej techniki, z8%

do 9,3% ogólnego zatrudnienia w2009roku. Rośnie również udział zatrudnienia

wwiedzochłonnych sektorach usługowych, z26,5% do 28,7%.

Wzakresie tworzenia kapitału własności intelektualnej należy wskazać postępu-

jący regres. Spadała intensywność patentowania liczona liczbą zgłoszeń patentowych

wprzeliczeniu na1 mldUSD wydatków naB+R, czyli spadała skuteczność wydatków

innowacyjnych. Wlatach 1995−2009 spadała również intensywność patentowania

mierzona liczbą zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu namilion mieszkańców.

Wydaje się, że konkurencyjność innowacyjna eksportu uległa stabilizacji.

Udział eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem wskazuje, że

wlatach 1995−2000 występował wtej materii znaczny postęp, który następnie uległ

zatrzymaniu wujęciu strukturalnym. Gospodarka węgierska około 20% eksportu

uzyskuje dzięki produktom wysokiej techniki ijest wątpliwe, aby ten udział dalej

rósł. Jednocześnie eksport całkowity rośnie wujęciu absolutnym, awięc można

mówić tylko ostagnacji strukturalnej, ale nie absolutnej.



    





   





   





   





   





   





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne.





Węgry charakteryzują się wysokim poziomem kapitału ludzkiego. Zasób siły

roboczej wlatach 1995−2010 zwiększał się. Udział siły roboczej zwyższym wykształ-

ceniem również ulegał wzrostowi, co jest pozytywnym objawem konkurencyjności

kapitału ludzkiego. Malał udział siły roboczej zpodstawowym wykształceniem.

Problemem wydaje się być spadek wydatków naedukację napoziomie stu-

diów wyższych jako % PKB per capita. Spadał on zpoziomu 36% PKB per capita

do poziomu zaledwie 25% PKB per capita. Zdrugiej strony wzrastały wydatki

naedukację napoziomie szkoły średniej. Zwiększyło się więc wsparcie raczej dla

średniego niż wyższego wykształcenia. Może torównież oznaczać przesunięcie

struktury wyższego wykształcenia wkierunku studiów oniższej kosztochłonności.

Dane wskazują nawzrost średniej liczby latnauki osób dorosłych. Wzrosła ona

zpoziomu 10,4latw1995 do 11,7latw2010roku.



    

    

    

    

    



per capita

   



per capita

   

    

    





   





   

    

Źródło: Opracowanie własne.

Wzakresie wykorzystania kapitału ludzkiego mamy do czynienia zutrzymy-

waniem się dosyć wysokiego poziomu bezrobocia. Jedynie wokresie 2000−2005

bezrobocie spadło do poziomu 6,4% i7,2%. Do roku 2000 wyższe wykształcenie

było praktycznie gwarancją braku bezrobocia wśród absolwentów uczelni wyższych.



Okazuje się, że od roku 2005 wyższe wykształcenie przestało być taką gwarancją.

Wszczególności wostatnich latach wzrosło bezrobocie wśród ludzi młodych, co

stanowi poważny problem społeczny.

Dane wskazują również naciągły wzrost jednostkowych kosztów pracy. Nie

stanowi toznaczącego problemu, oile nie powoduje utraty konkurencyjności

whandlu zagranicznym. Uprzednio analizowane dane wskazują, że takie zjawisko

nie zachodzi.







Istotnym elementem wzrostu konkurencyjności Węgier okazało się być przej-

ście do eksportu wysokich technologicznie dóbr oraz znacznie zaawansowane

ipostępujące wyjście zeksportu dóbr nisko technologicznych, który jeszcze wroku

1995 miał dosyć duży udział wtej działalności. Aby możliwa była taka zmiana,

konieczne jest posiadanie odpowiedniego zasobu czynnika kapitału ludzkiego oraz

odpowiedniego poziomu innowacyjności. Należy wskazać, iż Węgry dysponowały

tymi zasobami już od czasów transformacji. Wprawdzie możliwe jest uzupełnianie

naprzykład liczby inżynierów wreakcji nazapotrzebowanie, jednakże znacznie

spowalniałoby toproces zmiany struktury eksportu. Wtym sensie zapewnienie

czynników musi wyprzedzać ich wykorzystanie.

Dane dotyczące ujawnionej przewagi komparatywnej wskazały bardzo silne

przesunięcie wkierunku przemysłów wysokiej techniki, co jest objawem stworzenia

znaczących przewag whandlu zagranicznym. Zdecydowanie należy podkreślić, że

Węgry dysponują przewagą komparatywną winnowacyjnych oraz zaawansowanych

technicznie obszarach handlu zagranicznego.

Studium przypadku Węgier wskazuje, że taprzewaga wynika zdysponowania

kapitałem ludzkim wysokiej jakości. Istotny również mógł być dynamiczny wzrost

nakładów wewnętrznych nabadania irozwój (GERD). Przewaga konkurencyjna

związana zinnowacyjnością ikapitałem ludzkim najsilniej przejawia się wprzy

roście udziału eksportu produktów wysokiej techniki weksporcie ogółem.

Warto również podkreślić, iż spadająca ilość rejestrowanych patentów stoi

wsprzeczności zpozytywnymi osiągnięciami wzakresie rozwoju eksportu towarów

wysoko technologicznych czy też opartych nabadaniach.







Niezbilansowane systemy innowacji uważa się za słabo rozwinięte. Występują

one aż w19 państwach gospodarki światowej, aich cechą charakterystyczną sąsilne

rozbieżności pod względem kształtowania się wskaźników opisujących zarówno

zdolność do innowacji, jak ipozycję innowacyjną. Ponadto, naprzestrzeni ostat

‑

nich 10latobserwuje się znaczące wahania wskaźników innowacyjności ikapitału

ludzkiego oraz pogłębienie się istniejących zróżnicowań. Niektóre zkrajów onie‑

zbilansowanych systemach innowacji, takie jak np.Chiny zmierzają wkierunku

stopniowej likwidacji dysproporcji, winnych − np.wRosji toniezbilansowanie nasila

się (Weresa, 2012). Ztego względu tedwa kraje zostały wybrane jako przykłady

niezbilansowanych systemów innowacyjnych ipoddane szczegółowej analizie.

Trzecie studium przypadku opracowane wtym rozdziale toMeksyk, wyróżniający

się natle niezbilansowanych systemów innowacji relatywnie wysokimi nakładami

naedukację (Weresa, 2012). Wniniejszym rozdziale dokonano oceny kształtowa‑

nia się iewolucji przewag konkurencyjnych whandlu zagranicznym tych krajów

wskazując narolę kapitału ludzkiego iinnowacyjności wtym procesie.



Krzysztof Falkowski

Na przełomie XX iXXIwieku Rosja zmagała się zpoważnymi konsekwencjami

kryzysu finansowego z1998roku. Zapoczątkowana wówczas polityka gospodar‑

cza podporządkowana ustabilizowaniu sytuacji makroekonomicznej, jak również

sprzyjające zmiany wgospodarce światowej, zwłaszcza wzakresie kształtowania

się cen namiędzynarodowych rynkach surowców energetycznych spowodowały,

iż wstosunkowo krótkim okresie czasu Rosja wkroczyła naścieżkę dynamicznego

wzrostu gospodarczego. Wkontekście wzrostu gospodarczego obserwowanego

wRosji od dłuższego czasu (pozaokresem kryzysu z2008roku) pojawia się pytanie

414

opoziom jej konkurencyjności naarenie międzynarodowej, jak również oźródła

owej konkurencyjności, wtym rolę innowacji ikapitału ludzkiego. Zagadnienia

te są przedmiotem analizy prowadzonej wtym podrozdziale.





Wlatach 1996−2010 obroty handlu zagranicznego Rosji ogółem wykazywały

tendencję wzrostową, jednakże za wyjątkiem dwóch okresów, tj.lat1998−1999 oraz

roku 2009. Spadek wtych latach był spowodowany skutkami kryzysów: z1998roku

oraz globalnym kryzysem z2008roku. Dodatkowo, negatywny wpływ nahandel

zagraniczny Rosji miał występujący wówczas spadek cen surowców energetycz‑

nych narynkach światowych, zwłaszcza cen ropy naftowej, co znacząco wpłynęło

naobniżenie wartości rosyjskiego eksportu.

Zdecydowanie większe znaczenie wcałości obrotów handlowych Rosji zzagra‑

nicą wlatach 1996−2010 miał rosyjski eksport niż import tego kraju (rysunek 8.1).



500

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

eksport import

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Najwyższą wartość eksportu wRosji odnotowano w2008roku, kiedy to osiągnął

on poziom 468 mldUSD, zkolei najniższą wartość zanotowano wlatach 1998−1999,

odpowiednio 72,2 mldUSD oraz 72,8 mldUSD. Rosyjski import osiągnął najwyższą



415

wartość w2008roku (267 mldUSD). Wymianę handlową Rosji zzagranicą wcałym

badanym okresie lat1996−2010 cechowało dodatnie saldo obrotów handlowych.

Dokonując analizy struktury geograficznej rosyjskiego eksportu wlatach

1996−2010 należy podkreślić brak stabilizacji wzakresie głównych rynków zbytu

rosyjskich towarów. Tylko dwa kraje (Niemcy iChiny) utrzymały swoją pozycję

wśród 5 głównych partnerów Rosji weksporcie. Ponadto, zwraca uwagę relatywny

spadek znaczenia Niemiec jako rynku zbytu dla rosyjskich towarów. W2000 r.

udział Niemiec wrosyjskim eksporcie wynosił 8,9%, w2005 r. było to8,2%, zaś

w2010roku już tylko 4,3%. Ponadto, widać relatywnie wysoką istabilną pozycję

Chin jako rynku eksportowego Rosji. Wlatach 1996−2010 udział Chin wrosyj

‑

skim eksporcie oscylował wokół 5%. Silną pozycję wśród głównych partnerów

Rosji weksporcie miały Włochy, plasujące się na2–3 miejscu, zudziałem od 7,1%

w2000roku, przez 7,9% w2005roku oraz 6,5% w2010roku. Wrosyjskim ekspor‑

cie odnotowano także wzrost znaczenia Niderlandów, których udział w2010roku

weksporcie Rosji wynosił 14,3% (tab. 8.1).





   

        

        

 USA       

        

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wśród głównych partnerów Rosji wimporcie wokresie 1996−2010 nastąpił

zdecydowany spadek znaczenia krajów WNP, których udział spadł ponad trzy‑

krotnie. Przykładem jest spadek znaczenia Ukrainy wrosyjskim imporcie (spadek

udziału się z10,3% w1996 r. do 6,4% w2010 r.), czy też Białorusi (spadek udziału

wrosyjskim imporcie z10,9% w2000 r. do 3,9% w2010 r.). Wzrosło natomiast

wyraźnie znaczenie Chin jako dostawcy towarów do Rosji. W2010 r. ok. 1/5 całego

importu Rosji (17,9%) pochodziło zChin, co oznacza wzrost udziału aż o10,5 p.p.,

zpoziomu 7,4% w2005roku.

Ponadto, tradycyjnie ważnym partnerem Rosji wimporcie sąNiemcy.

W2010rokuNiemcy uplasowały się nadrugim miejscu wśród najważniejszych

rynków importowych Rosji, zudziałem 12,2% (tab. 8.2).

416





   

        

        

        

 USA  USA     

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Największą część rosyjskiego eksportu wlatach 1996−2010 stanowiły produkty

mineralne, awszczególności paliwa mineralne (ropa naftowa, gaz ziemny), smary

imateriały pochodne (grupa 3 wg klasyfikacji SITC). Ich udział wrosyjskim eks‑

porcie wzrastał, z43,11% w1996 r. do 69,03% w2010 r. Drugą pozycją eksportową

sątowary zgrupy 6 wg klasyfikacji SITC, amianowicie tzw.towary przemysłowe

sklasyfikowane według surowca (wtym m.in. metale iwyroby metalurgiczne).

Jednak udział tej grupy towarowej weksporcie ogółem wyraźnie zmniejszył się

z19,94% w1996 r. do 12,29% w2010 r.

Trzecią grupę towarową pod względem udziału wrosyjskim eksporcie stanowiły

tzw.towary itransakcje niesklasyfikowane, przy czym tagrupa towarowa straciła

naznaczeniu. W1996roku jej udział wrosyjskim eksporcie wynosił 15,81%, zaś

w2010roku już tylko 4,88% (tab. 8.3).

Struktura towarowa rosyjskiego importu charakteryzowała się wlatach

1996−2010dużo większą dywersyfikacją niż struktura eksportu. Najważniejsze

miejsce zajmują maszyny, urządzenia isprzęt transportowy. Ich udział wrosyjskim

imporcie wzrósł aż o20,7 p.p.zpoziomu 20,03% w1996 r. do poziomu 40,73%

w2010 r. Grupa 9 wg klasyfikacji SITC, tj.towary itransakcje niesklasyfikowane

odnotowała spadek udziału wimporcie wlatach 1996−2010 aż o28,93 p.p.Co ciekawe,

pozagrupą 0 (żywność izwierzęta), 1 (napoje itytoń) oraz 3 (paliwa mineralne,

smary imateriały pochodne), których udział wimporcie również zmniejszył się

(odpowiednio o2,5 p.p., 0,92 p.p., 1,04 p.p.), wprzypadku wszystkich pozostałych

grup wg klasyfikacji SITC miały miejsce wzrosty udziałów. Największy wzrost

(pozagrupą 9) odnotowano wprzypadku grupy 8 − różne wyroby przemysłowe,

atakże grupy 5 –chemikalia iprodukty pokrewne (tab. 8.3).

Reasumując, analiza zmian struktury towarowej handlu zagranicznego Rosji

pokazała, że wrosyjskim eksporcie zdecydowanie dominują towary oniskim

stopniu przetworzenia, tj.paliwa mineralne imateriały pochodne, zaś wprzy‑

417

padku importu do Rosji –towary owysokim stopniu przetworzenia, tj.maszyny,

urządzenia isprzęt transportowy.





 





        

         

         

 



       

 





       

 



       

 



       

 





       

 



       

 



       

 





       

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Zpunktu widzenia międzynarodowej konkurencyjności gospodarki warto przyj‑

rzeć się zmianom struktury towarowej whandlu zagranicznym zuwzględnieniem

czynnika technologicznego. Weksporcie rosyjskich towarów zdecydowanie dominują

towary średnio niskiej techniki. Ich udział wcałości rosyjskiego eksportu wlatach

1996−2010 przekraczał poziom 70%, najwyższą wartość osiągając w2010roku (bli

‑

sko 77,5%). Udział ten wzrósł, zpoziomu 72,11% w1996roku do poziomu 77,49%

w2010roku (wujęciu wartościowym oznaczało toprawie 3,5‑krotny wzrost). Wprzy‑

padku pozostałych kategorii towarów przemysłowych, tj.wysokiej techniki, średnio

wysokiej techniki oraz niskiej techniki, odnotowano natomiast spadki ich udziałów



wrosyjskim eksporcie, aczkolwiek wujęciu wartościowym ich wartość kilkukrotnie

wzrosła. Na podkreślenie zasługuje niski udział weksporcie towarów wysokiej tech‑

niki. Wahał się on od 3,62% w1996roku do zaledwie 2,37% w2010roku (tab. 8.4).











   

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wstrukturze rosyjskiego importu wlatach 1996−2010 największe znaczenie

miały towary średnio wysokiej oraz średnio niskiej techniki. Na początku tego

okresu, tj.w1996roku, największy udział rosyjskim imporcie miały towary śred‑

nio niskiej techniki (36,82%), audział towarów średnio wysokiej techniki wynosił

34,1%. Na koniec tego okresu –w2010roku, dominowały wimporcie towary

średnio wysokiej techniki zudziałem 42,38%, anatowary średnio niskiej techniki

przypadało zaledwie 31,34% importu Rosji. Wporównaniu zsytuacją wrosyjskim

eksporcie, większy ido tego rosnący, udział miały towary wysokiej techniki (11,03%

w2010roku wobec 8,72% w1996roku). Należy jednak podkreślić, iż udział ten był

najniższy wporównaniu do pozostałych grup towarów. Ciekawą kwestią jest także

stopniowy spadek znaczenia towarów niskiej techniki wrosyjskim imporcie (tab. 8.5).









   

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

419

Reasumując, wlatach 1996−2010 największe znaczenie wrosyjskim eksporcie

miały towary średnio niskiej techniki, zaś wimporcie –średnio wysokiej techniki.

Biorąc zaś pod uwagę dynamikę itendencję zmian znaczenia poszczególnych grup

towarowych wrosyjskim handlu zagranicznym, należy podkreślić, iż wprzypadku

eksportu kluczowe znaczenie wspomnianych towarów średnio niskiej techniki

dodatkowo umacniało się, zaś wodniesieniu do importu wzrost znaczenia towarów

średnio wysokiej techniki odbywał się kosztem towarów średnio niskiej techniki.

Analiza struktury towarowej handlu zagranicznego Rosji wlatach 1996−2010

zpunktu widzenia znaczenia towarów oróżnym stopniu wykorzystania mate‑

rialnych iniematerialnych nakładów wich procesie wytwórczym pokazuje, że

wrosyjskim eksporcie tradycyjnie dominują towary kapitałochłonne. Ich udział

wzrósł zpoziomu 64,31% w1996roku do poziomu aż 74,97% w2010roku. War

‑

tość eksportu tych towarów wzrastała zpoziomu ok. 37 mldUSD do poziomu

ok. 148 mldUSD. Tak znacząca pozycja towarów kapitałochłonnych wrosyjskim

eksporcie była konsekwencją surowcowego charakteru tego eksportu.

Ponadto, zwraca uwagę fakt bardzo niskiego ido tego dodatkowo malejącego

udziału towarów, których proces wytwórczy bazuje namarketingu oraz badaniach.

W2010 r. udziały tewynosiły odpowiednio zaledwie 3,65% oraz 2,98% (tab. 8.6). Jest

tonajlepszy dowód, iż gospodarka rosyjska nie była wstanie zapewnić atrakcyjnej

oferty eksportowej, tym samym wtym zakresie była kompletnie niekonkurencyjna.











   

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Struktura towarowa rosyjskiego importu wlatach 1996−2010 widziana od strony

stopnia wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwór‑

czym, była dużo bardziej zróżnicowana. Wtym przypadku trudno jest wskazać

jedną dominującą grupę towarową. Co prawda, udział tzw.towarów podstawowych

420

był najwyższy ioscylował wokół 28%, tojednak przewaga tej grupy towarowej nad

kolejną, tj.towarami opartymi namarketingu (27% w2010roku) była niewielka.

Analizując zmiany, jakie zaszły wtej strukturze wlatach 1996−2010, należy

podkreślić wzrost znaczenia przede wszystkim towarów bazujących nabadaniach

(największy wzrost zpoziomu 16,55% w1996roku do poziomu 27,08% w2010roku),

dużo mniejszy, ale także wzrost odnotowano wgrupie towarów pracochłonnych

(z9,45% w1996 r. do 11,89% w2010 r.). Ponadto wystąpił też wzrost znaczenia

wrosyjskim imporcie towarów podstawowych (z27,03% w1996 r. do 28,16% w2010 r.).

Wprzypadku towarów bazujących namarketingu oraz towarów kapitałochłonnych

odnotowano spadki ich udziałów wrosyjskim imporcie (odpowiednio z24,8%

w1996 r. do 16,06% w2010 r. oraz z22,17% w1996 r. do 16,81% w2010 r. –tab. 8.7).













   

    

    

    

    

    

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Reasumując, wlatach 1996−2010 wstrukturze rosyjskiego eksportu dominu‑

jącą rolę odgrywały towary kapitałochłonne. Wimporcie, który pod względem tej

struktury był dużo bardziej zdywersyfikowany, największe znaczenie miały towary

podstawowe oraz teoparte nabadaniach.

Kolejne podejście do analizy struktury towarowej handlu zagranicznego Rosji

uwzględnia klasyfikację według poziomu kwalifikacji siły roboczej niezbędnej

do wytworzenia towarów będących przedmiotem wymiany zzagranicą, zarówno

weksporcie, jak iimporcie. Analiza takiej struktury handlu pokazuje, iż wlatach

1996−2010 zdecydowanie dominującą rolę weksporcie odgrywały towary wytwo‑

rzone przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Ich

udział był bardzo wysoki ioscylował wprzedziale 70−80%. Porównując poziom

udziału wszystkich grup towarowych w2010roku zpoziomem z1996roku, tylko

wprzypadku tej właśnie grupy odnotowano wRosji wzrost znaczenia weksporcie,

421

mierzony udziałem wtymże. Wprzypadku pozostałych grup towarowych wystą‑

piły, co prawda, nieznaczne, ale spadki udziałów, chociaż eksport wzrastał wujęciu

wartościowym. Należy też odnotować bardzo niski udział wrosyjskim eksporcie

grupy wyrobów przemysłów wykorzystujących kadrę wysoko wykwalifikowanych

pracowników − w2010 r. zaledwie 2,37% (tab. 8.8).











   





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wimporcie towarów do Rosji dominowały tepochodzące zprzemysłów wyko‑

rzystujących średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych. W2010roku

przypadało nanie 42,38% rosyjskiego importu. Stosunkowo duże znaczenie miały

także towary pochodzące zprzemysłów wykorzystujących średnio wykwalifiko‑

wanych pracowników fizycznych, których udział wcałości rosyjskiego importu

wyniósł 31,34% w2010roku.

Podobnie, jak wprzypadku eksportu, tak iwimporcie udział towarów pocho

‑

dzących zprzemysłów wykorzystujących kadrę wysoko wykwalifikowanych

pracowników wbadanym okresie był najniższy (11,03% w2010roku). Wlatach

1996−2010 wzrosło znaczenie towarów pochodzących zprzemysłów wykorzystu

‑

jących średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych (z34,1% w1996 r.

do 42,38% w2010 r.) oraz przemysłów bazujących nawysoko wykwalifikowanych

pracownikach, aczkolwiek wtym przypadku wdużo mniejszym zakresie (z8,72%

w1996 r. do 11,03% w2010 r.). Nastąpił natomiast spadek udziału wrosyjskim

imporcie pozostałych kategorii dóbr, tj.towarów pochodzących zprzemysłów

wykorzystujących średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych, atakże

pracowników oniskich kwalifikacjach (odpowiednio z36,82% w1996 r. do 31,34%

w2010 r. oraz 20,36% w1996 r. do 15,25% w2010 r. –tab. 8.9).

422









   





   





   





   





   

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Reasumując, biorąc pod uwagę pochodzenie towarów, będących przedmiotem

handlu zagranicznego Rosji wanalizowanym przedziale czasu, zprzemysłów

opartych naróżnym poziomie kwalifikacji siły roboczej, należy podkreślić, iż

oile weksporcie zRosji dominowały towary wytworzone przy pomocy średnio

wykwalifikowanych pracowników fizycznych, otyle wimporcie główną irosnącą

rolę odgrywały towary pochodzące zprzemysłów wykorzystujących średnio

wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

Zcałej przeprowadzonej powyżej analizy struktury towarowej handlu zagra

‑

nicznego Rosji wlatach 1996−2010 wynikają następujące wnioski ogólne:

weksporcie rosyjskich towarów narynki zagraniczne dominowały towary

średnio niskiej techniki, kapitałochłonne, wytwarzane przy pomocy średnio

wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Zdecydowanie największy udział

wrosyjskim eksporcie miały produkty mineralne (paliwa tj.ropa naftowa, gaz

ziemny), smary imateriały pochodne;

2. wimporcie Rosji dominowały towary średnio wysokiej techniki, podstawowe

oraz oparte nabadaniach, pochodzące zprzemysłów wykorzystujących śred

‑

nio wykwalifikowanych pracowników umysłowych. Największy udział miały

maszyny, urządzenia isprzęt transportowy.

Ocena poziomu konkurencyjności Rosji whandlu zagranicznym zostanie doko‑

nana przy wykorzystaniu wskaźnika ujawnionych przewag komparatywnych (RCA).

Wgrupach towarowych klasyfikowanych według ich poziomu zaawansowania

technologicznego Rosja miała wwybranych latach okresu 1996−2010 przewagi

komparatywne whandlu towarami średnio niskiej techniki. Wpozostałych gru‑

pach odnotowano brak tych przewag. Co więcej, poziom konkurencyjności Rosji

423

wzakresie towarów wysokiej techniki, średnio wysokiej techniki oraz niskiej

techniki wlatach 1996−2010 znacząco się pogorszył (rys. 8.2).









−3.000

−2.500

−2.000

−1.500

−1.000

−0.500

0.0000

0.5000

1.0000

1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wysokiej techniki

średnio wysokiej techniki

średnio niskiej techniki

niskiej techniki

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Uwzględniając grupy towarowe wyodrębnione woparciu ostopień wyko‑

rzystania materialnych iniematerialnych nakładów wich procesie wytwórczym

należy zwrócić uwagę nawystępowanie przewag komparatywnych whandlu

zagranicznym Rosji tylko wjednej ztych grup, amianowicie handlu towarami

kapitałochłonnymi (notabene mającymi, jak tozostało już wcześniej wykazane,

największy udział wrosyjskim eksporcie). Najwyższy poziom konkurencyjności

narynku międzynarodowym wtej grupie towarowej Rosja miała wbadanym

okresie whandlu produktami rafinacji ropy naftowej.

Wprzypadku pozostałych grup towarowych, wyodrębnionych woparciu

ostopień wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wich procesie

wytwórczym, wlatach 1996−2010, wskaźnik RCA przybierał wartości ujemne, co

dowodzi braku występowania wtym zakresie przewag komparatywnych (rys. 8.3).

Podobnie niekorzystnie dla Rosji kształtowała się sytuacja wzakresie handlu

grupami towarowymi wyodrębnionymi woparciu opoziom kwalifikacji siły robo‑

czej niezbędnej do ich wytworzenia. Wartości wskaźnika RCA dla poszczególnych

wspomnianych wyżej grup towarowych przyjmowały wartości ujemne ido tego

dodatkowo malały zroku narok (rys. 8.4).

424









−3.5000

−3.000

−2.500

−2.000

−1.500

−1.000

−0.500

0.0000

0.5000

1.0000

1.5000

1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

podstawowe

pracochłonne

kapitałochłonne

oparte na markengu

oparte na technologiac

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.







−3.0000

−2.500

−2.000

−1.500

−1.000

−0.500

0.0000

0.5000

1.0000

1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wysoko wykwaliﬁkowa

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

nisko wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Wtym kontekście zwraca też uwagę stopniowa utrata konkurencyjności Rosji

whandlu towarami wytwarzanymi przy pomocy średnio wykwalifikowanych

pracowników fizycznych.

Podsumowując, gospodarka rosyjska charakteryzuje się brakiem występo‑

wania przewag komparatywnych wprzemysłach intensywnie wykorzystujących

425

nowoczesne czynniki produkcji. Co gorsza, nie dość, że poziom konkurencyjności

Rosji jest bardzo niski, tododatkowo pogarsza się, co zpunktu widzenia dalszego

rozwoju kraju, wobliczu także potencjalnego wyczerpywania się posiadanych

surowców, stanowi zagrożenie.

We współczesnej gospodarce światowej coraz większą rolę odgrywa specjali

‑

zacja oraz handel wewnątrzgałęziowy. Ztego punktu widzenia ważną iciekawą

kwestią jest odpowiedź napytanie, czy wprzypadku Rosji wlatach 1996−2010

można było zaobserwować zmiany wpoziomie handlu wewnątrzgałęziowego,

zwłaszcza wodniesieniu do wyrobów zaliczanych do przemysłów intensywnie

wykorzystujących nowoczesne czynniki produkcji.

Analizując handel zagraniczny Rosji, według poziomu zaawansowania tech

‑

nologicznego, należy stwierdzić, iż najwyższą intensywnością handlu wewnątrz‑

gałęziowego charakteryzowały się wbadanym okresie towary średnio niskiej

techniki. Dodatkowo, jedynie wzakresie tej właśnie grupy od 2000roku handel

wewnątrzgałęziowy permanentnie wzrasta, podczas gdy wprzypadku towarów

wysokiej techniki, towarów średnio wysokiej techniki oraz towarów niskiej techniki

nastąpił wtym samym okresie dynamiczny spadek. Największy ów spadek ijed‑

nocześnie najbardziej spektakularny miał miejsce wprzypadku towarów średnio

wysokiej techniki (rys. 8.5).







0000

2000

4000

6000

8000

1.0000

1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wysokiej techniki średnio wysokiej techniki

średnio niskiej techniki niskiej techniki

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Podobne spadki intensywności handlu wewnątrzgałęziowego whandlu zagra‑

nicznym Rosji wlatach 1996−2010 miały miejsce wprzypadku większości grup

426

towarowych wyodrębnionych woparciu ostopień wykorzystania materialnych

iniematerialnych nakładów wich procesie wytwórczym. Najbardziej spektakularne

ijednocześnie głębokie obniżenie owej intensywności miało miejsce wprzypadku

towarów pracochłonnych oraz tych bazujących nabadaniach. Zwłaszcza todrugie

zjawisko jest szczególnie niekorzystne zpunktu widzenia konkurencyjności rosyj‑

skiej gospodarki narynku światowym.

Wmiarę stabilna sytuacja, aczkolwiek nastosunkowo niskim poziomie wanali‑

zowanych latach miała miejsce wprzypadku towarów kapitałochłonnych (rys. 8.6).









0000

2000

4000

6000

8000

0000

1.2000

1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

podstawowe

pracochłonne

kapitałochłonne

oparte na markengu

arte na technologiach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Bardzo wyraźne zmniejszenie intensywności handlu wewnątrzgałęziowego

występowało od 2000roku wodniesieniu do towarów wytwarzanych przy

pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych, średnio wykwa‑

lifikowanych pracowników fizycznych, azwłaszcza przy pomocy kadry wysoko

wykwalifikowanych pracowników. Intensywność handlu wewnątrzgałęziowego

wzrosła naprzestrzeni lat2000−2010 jedynie wprzypadku towarów wytwa‑

rzanych przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych,

whandlu którymi Rosja ma relatywnie najwyższy poziom międzynarodowej

konkurencyjności (rys. 8.7).

Reasumując, wlatach 1996−2010 widoczna była tendencja obniżania się inten‑

sywności handlu wewnątrzgałęziowego Rosji. Powyższe stwierdzenie nie odnosi

427

się jedynie do kapitałochłonnych towarów średnio niskiej techniki, wytwarzanych

przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych, wzakresie

których Rosja była wbadanym okresie relatywnie najbardziej konkurencyjna.







0000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1.0000

1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wysoko wykwaliﬁkowa

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy umysłowi

średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

nisko wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.



Do głównych podmiotów narodowego systemu innowacji wRosji należą: rząd

federalny, regionalne organy administracji państwowej, atakże niezwykle ważna

sieć finansowo‑innowacyjna, która tworzy infrastrukturę sieciową, wramach

której funkcjonują regionalno‑kooperacyjne ośrodki innowacyjne, gałęziowo‑

‑koordynacyjne ośrodki innowacyjne, organy zarządzania gałęziami oraz regio‑

nalne igałęziowe infrastruktury innowacyjne. Zdrugiej zaś strony, wspomniana

sieć finansowo‑innowacyjna ma za zadanie monitorować rezultaty działalności

istniejących instytucji, funkcjonujących wramach stworzonej sieci.

Liczba instytucji zsektora B+R naprzełomie minionej dekady zmniejszyła się

wRosji ookoło 14% (tab. 8.10). Największy spadek, prawie ojedną trzecią dotyczył

liczby instytucji badawczych. Jedynie wprzypadku instytucji szkolnictwa wyższego

nastąpiła wyraźna poprawa iwzrost ich liczby oprawie 30%.

Analizując udział poszczególnych typów instytucji wogólnej liczbie instytucji

B+R wRosji zwraca uwagę dominująca pozycja państwowych instytucji badawczych,

które według danych Rosyjskiego Centrum Badań Naukowych iStatystyki stanowią



aż 53% ogółu organizacji, kolejna grupa pod względem liczebności tojednostki

szkolnictwa wyższego (14%), zaś przedsiębiorstwa took. 6%.



      

      

      

      

      

      

      

      

      

* w2005roku zmianie uległa metodologia przyporządkowania instytucji do poszczególnych typów.

Źródło: Rosyjskie Centrum Badań Naukowych iStatystyki.

Najważniejszą instytucją publiczną wkreowaniu innowacji jest bez wątpienia

Rosyjska Akademia Nauk, skupiająca czołowych naukowców ibadaczy zcałego kraju.

Do priorytetów badawczych Rosyjskiej Akademii Nauk należą projekty zzakresu mate‑

matyki, chemii ifizyki, które pochłaniają ponad połowę budżetu tej instytucji. Blisko

68% działalności naukowo‑badawczej Rosyjskiej Akademii Nauk jest finansowane

ze środków państwowych (OECD, 2011, s.156). Słabe umiędzynarodowienie badań

naukowych, jak również niski stopień wymiany informacji wskali międzynarodowej,

uznawany jest za główny powód stosunkowo niskiej efektywności realizowanych

przez Rosyjską Akademię Nauk przedsięwzięć innowacyjnych. OECD szacuje, że

blisko połowa pracowników Akademii nie bierze czynnego udziału wprojektach

badawczych, co oznacza niepełne wykorzystanie posiadanych zasobów ludzkich.

Wynika togłównie ze stosunkowo niskich pensji, skutkujących zaangażowaniem

pracowników wdodatkowe formy aktywności zawodowej. Co więcej, co trzeci

pracownik Rosyjskiej Akademii Nauk ma 60 iwięcej lat(OECD, 2011).

Charakteryzując wsposób ogólny narodowy system innowacji wRosji warto

jest także zwrócić uwagę naistniejące wtym kraju specjalne strefy ekonomiczne

(SSE) iich rolę wpodnoszeniu poziomu innowacyjności gospodarki. WRosji

funkcjonuje sześć typów specjalnych stref ekonomicznych, należą do nich: strefy

innowacyjne, strefy produkcyjne, strefy turystyczne, strefy portowe, „stare strefy”

zlat90. XXwieku, atakże strefy innowacyjne. Strefy innowacyjne zostały umiej‑

scowione zreguły blisko dużych aglomeracji. Dwie znich znajdują się wstolicy

429

kraju –Moskwie, kolejne wdwóch dużych miastach, tj.Sankt Petersburgu oraz

Tomsku. Każdej ze stref przypisano inną specjalizację. Jedna ze stref moskiewskich

–Dubna, jest ośrodkiem rozwoju technologii informacyjnych oraz technologii

nuklearnych. Druga –Zelenograd, specjalizuje się wmikro‑ inanotechnologii.

Zkolei, Specjalna Strefa Ekonomiczna wSankt Petersburgu została powołana do

opracowywania instrumentów analitycznych, natomiast SSE wTomsku specjalizuje

się wrozwoju elektroniki przemysłowej oraz biotechnologii (Liuhto, 2009, s.8).

Ważną rolę wfunkcjonowaniu każdego narodowego systemu innowacji odgry‑

wają uczelnie wyższe. Wlatach 90. XXwieku poupadku Związku Radzieckiego

liczba szkół wyższych wRosji zaczęła się zwiększać. Wraz zpojawieniem się nowych

możliwości pracy wtransformującej się gospodarce spadła liczba pracowników

naukowych. Ponowny wzrost udziału projektów B+R, realizowanych wuczel‑

niach wyższych miał miejsce dopiero od 2000roku. Od tego momentu wyraźnie

widoczny był wzrost udziału uczelni wyższych prowadzących działalność badawczą

wodniesieniu do ogólnej liczby szkół wyższych zpoziomu 9,6% w2000roku do

14,3% w2009roku. Wtym samym okresie wznacznie mniejszym stopniu wzrósł

udział pracowników badawczych wśród ogółu kadry naukowej (z4,9% w2000roku

do 6,5% w2009roku) oraz udział wydatków uczelni wyższych związanych zpro‑

wadzonymi badaniami wporównaniu do ogółu wydatków krajowych (z4,5%

w2000roku do 7,1% w2009roku) (Dezhina, 2011, s.8).

Obecnie wRosji mamy do czynienia zwdrażaniem nowych projektów, mających

nacelu zwiększenie udziału uniwersytetów wpracach badawczych irozwojowych.

Zpowyższego względu wkilku ośrodkach uniwersyteckich powstały tzw.„lustrzane”

laboratoria. Przy ich powołaniu posłużono się zachodnimi wzorcami akademic‑

kich laboratoriów badawczych, dzięki czemu mają one zzałożenia uczestniczyć

wprojektach międzynarodowych. Jednym zgłównych celów ich funkcjonowania

ma być zwiększenie wymiany studentów oraz większa współpraca wpozyskiwa

‑

niu iprzetwarzaniu informacji wskali globalnej. Jednakże warto podkreślić, iż

uboga infrastruktura naukowa wRosji może skutecznie uniemożliwić realizację

tych zamierzeń. Co więcej, rząd nie przedstawił jak do tej porydługoterminowych

planów rozwoju ifinansowania działalności wspomnianych laboratoriów badaw‑

czych (Dezhina, 2011, s.18−19).





Oceniając zdolność innowacyjną Rosji należy zwrócić szczególną uwagę naśrodki

finansowe przeznaczane naB+R, gdyż jest tojedno zgłównych źródeł kreacji wła‑

430

snych rozwiązań innowacyjnych. Nakłady naB+R wRosji wlatach 1996−2009 nie

były wysokie, ich wartość bowiem oscylowała wokół 1−1,2% PKB. Uwzględniając

potencjał gospodarczy ifinansowy Rosji, zwłaszcza wokresach sprzyjającej koniunk‑

tury cenowej naświatowych rynkach surowców energetycznych, wartość tęnależy

uznać za dalece nieadekwatną do możliwości ipotrzeb rosyjskiej gospodarki. Wtym

kontekście zwraca uwagę fakt, iż od 2003roku aż do 2008roku, kiedy Rosja odnoto‑

wywała coraz większe nadwyżki budżetowe, udział środków przeznaczanych nasferę

badawczo‑rozwojową wtym kraju sukcesywnie zmniejszał się. W2009roku poziom

ten wzrósł, ale przyczyną owego wzrostu był spadek PKB, będący konsekwencją

światowego kryzysu gospodarczego, który nie ominął także iRosji.

Wprzypadku Rosji sektor B+R jest zdecydowanie zdominowany przez pań

‑

stwo, itozarówno pod względem finansowym, jak iorganizacyjnym. Na środki

budżetowe przypadało w2009roku aż blisko 66,5% ogółu wydatków związanych

zsektorem B+R.Był toich najwyższy poziom wcałym badanym okresie. Zna‑

czącą datą wtym zakresie był rok 1999, gdzie poziom finansowania sfery B+R ze

środków publicznych był relatywnie najniższy wbadanym okresie (ok. 51% PKB).

Było tozwiązane zniebywale trudną sytuacją finansową całego państwa wwyniku

kryzysu finansowego z1998roku. Należy jednak podkreślić, iż począwszy od

1999roku udział środków budżetowych powoli, ale systematycznie wzrastał.

Wzwiązku ztak istotnym finansowaniem sfery B+R wRosji ze środków

budżetowych, aż 77% zatrudnienia wtym sektorze przypada nainstytucje, przed‑

siębiorstwa stricte państwowe.

Analizując strukturę finansowania sfery badawczo‑rozwojowej wRosji, należy

zwrócić także uwagę nafakt stopniowego zmniejszania się udziału środków własnych

rosyjskich przedsiębiorstw wfinansowaniu tejże sfery gospodarki, narzecz środków

publicznych. Tendencja powyższa jest dowodem zwiększania się roli budżetu pań‑

stwa jako donatora sfery B+R wRosji. Dodatkowo zwiększa toodpowiedzialność

władz państwowych za stan finansowania tej sfery, jakże ważnej zpunktu widzenia

innowacyjności oraz konkurencyjności całej gospodarki.

Wkontekście finansowania sfery badawczo‑rozwojowej wRosji warto jest

także zwrócić uwagę naudział podmiotów zagranicznych wtymże finansowa‑

niu, który nie był znaczący. W1996roku wynosił on 5,58% środków ogółem

przeznaczanych nafinansowanie sfery B+R wRosji, zaś w2009roku analogiczny

wskaźnik wynosił 6,46%.

Wzwiązku zpowyższym, niezwykle ważną kwestią jest to, naile zagraniczni

inwestorzy sąwstanie zaufać Rosji izainwestować swoje pieniądze wrozwój jej

innowacyjności. Warto jednak zauważyć, iż całkiem sporo rosyjskich przedsiębior‑

ców (48% dużych iśrednich przedsiębiorstw według Russian Innovation Survey

431

2009−2010) wciągu trzech lat(2006−2009) współpracowało wobszarze techno‑

logii oraz innowacji zpartnerami zagranicznymi. Głównymi partnerami wtym

zakresie dla przedsiębiorstw rosyjskich były firmy głównie zNiemiec (36%), USA

(23%), Chin (16%) oraz pozostałych państw Wspólnoty Niepodległych Państw

(10%) (Bauman Innovation and OPORA –Russian Innovation Survey 2009−2010).

Efektem ponoszonych nakładów nabadania irozwój, jak również stopnia

efektywnego wykorzystania posiadanych zasobów kapitału ludzkiego (zwłaszcza

tych ospecjalistycznym, technicznym wykształceniu) jest pozycja innowacyjna

danego kraju.

Jednym zpodstawowych wyznaczników pozycji innowacyjnej kraju jest liczba

zgłoszeń patentowych. Wprzypadku Rosji liczba zgłoszeń patentowych wprzeliczeniu

namilion mieszkańców wlatach 1995−2007 wyraźnie wzrosła, co jest niezwykle

korzystnym ipożądanym zjawiskiem wsytuacji wykazanej wcześniej niskiej kon

‑

kurencyjności rosyjskiej gospodarki whandlu międzynarodowym. Podczas gdy

w1995roku wartość tawynosiła 118,5, tonakoniec tego okresu –w2007roku

było tojuż 193,5. Niemniej jednak, pomimo wspomnianej poprawy, pod względem

przedmiotowego wskaźnika Rosję dzieli jeszcze wręcz swoista przepaść, wporów‑

naniu do USA, czy Niemiec (rys. 8.8).

Odnosząc zkolei liczbę zgłoszeń patentowych wRosji do wielkości nakładów

finansowych nasferę badawczo‑rozwojową wtym kraju, wyraźnie widać stosunkowo

wysoką wydajność owego finansowania zpunktu widzenia pożądanych efektów

wpostaci zgłoszeń patentowych. Była ona znacząco wyższa wlatach 1997−2007

niż analogiczna dla USA oraz Niemiec.





200

400

600

800

1000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Rosja USA Chiny (bez Hong Kongu) Niemcy

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych WIPO.

432

Dla Rosji, najwyższa wydajność finansowania sfery B+R mierzona liczbą zgło‑

szeń patentowych wprzeliczeniu na1 mldUSD wydatków naB+R miała miejsce

w2000roku, kiedy towskaźnik ten wynosił 2,05. Od tamtego momentu zmniejszył

się, niemniej jednak wkolejnych latach kształtował się zdecydowanie powyżej 1.

Powyższe dane mogą świadczyć okoncentracji środków finansowych natych

dziedzinach, wktórych generowanie zgłoszeń patentowych było najwyższe,

tj.zzakresu: softwaru (oprogramowania) komputerowego, nanotechnologii,

technologii nuklearnych, przemysłu lotniczego ikosmicznego, atakże zzakresu

szeroko rozumianych zbrojeń iwojskowości.





2.5

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Rosja USA Chiny (bez Hong Kongu) Niemcy

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych WIPO.

Wykazany powyżej wzrost liczby zgłoszeń patentowych wRosji wlatach

1995−2007 przełożył się także nawzrost udziału eksportu produktów wysokiej

techniki wrosyjskim eksporcie. Był on zauważalny wlatach 1997−2002, wlatach

kolejnych tendenja owa uległa odwróceniu, co było bezpośrednią konsekwencją

wzrostu znaczenia surowców energetycznych wrosyjskim eksporcie, związanego

zdynamicznym wzrostem cen tych surowców narynku światowym. Niemniej

jednak udział towarów high-tech wrosyjskim eksporcie wlatach 1996−2006 był

nieporównywalnie niższy niż analogiczny wprzypadku Niemiec czy USA.

Dokonując analizy zakumulowanych zasobów ludzkich jako jednej zpoten

‑

cjalnych determinant długookresowych przewag konkurencyjnych whandlu

zagranicznym Rosji, warto nawstępie zwrócić uwagę nawielkość ijakość owego

zasobu wtym kraju.

433





1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Rosja USA Niemcy

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych EUROSTAT.



Wprzypadku Rosji obserwowana jest permanentna tendencja obniżania się

liczebności populacji wtym kraju. Oile wmomencie powstania niepodległej

Rosji wwyniku rozpadu ZSRR, co miało miejsce pod koniec 1991roku, kraj ten

zamieszkiwało, według oficjalnych statystyk –148,9 mlnosób, tow2000roku

–146,8 mln, w2005roku –143,8 mln, zaś w2010roku już tylko 142,9 mlnosób.

Według prognozy UNCTAD, w2020roku ogólna liczba ludności wRosji wynosić

będzie 141 mlnosób. Przyczyn powyższej tendencji spadkowej wzakresie ogólnej

populacji Rosjan doszukiwać się należy wbardzo wysokim ujemnym wskaźniku

przyrostu naturalnego oraz nasilających się tendencjach emigracyjnych, zwłaszcza

młodych osób.

Mówiąc ozmianach wzakresie ogólnej liczby populacji rosyjskiej należy zwrócić

uwagę naliczbę ludności wwieku produkcyjnym. Generalna tendencja była zbieżna

do tej jaką obserwuje się wodniesieniu do ogólnej populacji Rosjan. Niemniej jednak,

bardzo wyraźny spadek liczby osób wwieku produkcyjnym był widoczny wRosji

aż do 1998roku, tj.kryzysu finansowego. Jeszcze w1996roku odsetek ludności

wwieku produkcyjnym do ludności ogółem wRosji wynosił 50,8%, tow1998roku

analogiczny wskaźnik wynosił zaledwie 45,9%. Główną konsekwencją powyższego

bardzo znaczącego spadku owego wskaźnika były ruchy migracyjne pod rozpadzie

ZSRR oraz postępująca recesja gospodarcza, której punktem kulminacyjnym był

wspomniany już kryzys finansowy z1998roku.

434

Od 1999roku odsetek ludności czynnej zawodowo wRosji zaczął dynamicznie

wzrastać, niemniej jednak, według prognoz UNCTAD, począwszy od 2012roku

przedmiotowy odsetek ludności czynnej zawodowo będzie się niestety zmniejszał.

Omówione powyżej tendencje wzakresie zasobów ilościowych kapitału ludz‑

kiego wRosji sąszczególnie niekorzystne zpunktu widzenia ewentualnej poprawy

konkurencyjności gospodarki rosyjskiej. Oznaczają one bowiem konieczność

zwiększenia efektywności wykorzystania posiadanych, coraz mniejszych, zasobów

ludzkich, atym samym także poprawy ich szeroko rozumianej jakości. Wtym

kontekście należy zwrócić uwagę naszeroko rozumiany poziom kwalifikacji siły

roboczej wRosji. Jednym ze wskaźników powyższego jest struktura siły roboczej

według poziomu wykształcenia (rys. 8.11).





10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1995 1996 1998 2002 2003 2004 2005 2006 2007

% siły roboczej z wyższym wykształceniem

% siły roboczej ze średnim wykształceniem

% siły roboczej z podstawowym wykształceniem

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Banku Światowego.

Zpunktu widzenia stopnia wykształcenia, jakość kapitału ludzkiego wRosji

wlatach 1995−2007 należy ocenić wysoko. Wcałym tym okresie odsetek osób

zwyższym oraz średnim wykształceniem był wyższy niż 85%, natomiast od

2002roku nawet 90% ogółu siły roboczej wtym kraju. Obserwowaną wtym kon‑

tekście pozytywną tendencją był stopniowy spadek odsetka osób zpodstawowym

wykształceniem.

Ciekawym zjawiskiem, obserwowanym wRosji wlatach 1995−2007 był wzrost

udziału osób zwyższym wykształceniem. Było tokonsekwencją m.in. wzrostu liczby

absolwentów uczelni wyższych wRosji. Nie mniej jednak, zpunktu widzenia inno‑

435

wacyjności, możliwości generowania nowoczesnych rozwiązań technologicznych,

szczególnie potrzebni sąabsolwenci kierunków ścisłych, technicznych, awtym

zakresie obserwowano swoistą stagnację. Znaczący wzrost liczby absolwentów

szkół wyższych wRosji dotyczył zwłaszcza kierunków humanistycznych (Crane,

Usanov, 2010, s.98). Tym samym, obecni absolwenci szkół wyższych wRosji de

facto nie spełniają wymogów rynku, który zgłasza duże zapotrzebowanie przede

wszystkim nainformatyków, inżynierów itechnologów produkcji.

Wtym kontekście warto jest także podkreślić fakt, iż zroku narok wRosji

przeznacza się coraz większe środki finansowe naszkolnictwo wyższe. W1995roku

udział tych wydatków wPKB wynosił 9,8%, w2000roku już 10,9% PKB, podczas

gdy w2005roku już 12,6% PKB, zaś w2010roku 14,8% PKB.

Wodniesieniu zaś do stopnia wykorzystania posiadanego kapitału ludzkiego

wRosji wbadanym okresie, należy zwrócić uwagę nafakt wyraźnej poprawy

obserwowanej naprzestrzeni lat, począwszy od 1999roku. Analizując jednakże

dane statystyczne dotyczące rynku pracy wRosji, trzeba mieć nauwadze istniejącą

olbrzymią „szarą strefę” wtym państwie.

Zpunktu widzenia konkurencyjności danej gospodarki, wkontekście wykorzy‑

stania (zatrudnienia) posiadanych zasobów pracy, niezwykle ważne jest efektywne

wykorzystanie najlepiej wyedukowanych (zwyższym wykształceniem) obywateli

danego kraju. Wtym zakresie sytuacja wRosji zdecydowanie się poprawia. Pod

‑

czas gdy wpołowie lat90. XXwieku odsetek osób zwyższym wykształceniem

wogólnej liczbie bezrobotnych wynosił około 40%, to2010roku wynosił już 29%.

Nadal oznaczało to, iż blisko 1/3 bezrobotnych wRosji stanowiły osoby zwyższym

wykształceniem, niemniej jednak stopień ich wykorzystania wgospodarce zwiększał

się, co należy uznać za tendencję pożądaną.





Działania rządowe wramach prowadzonej szeroko rozumianej polityki gospo‑

darczej mają bezsprzecznie istotne znaczenie wstymulowaniu rozwoju innowa‑

cyjności ikonkurencyjności każdego kraju. Poza działaniami bezpośrednimi ich

nadrzędną rolą jest stworzenie odpowiedniego klimatu inwestycyjnego dla innych

podmiotów.

Pierwszych kroków mających nacelu wspieranie rozwoju innowacyjności Fede‑

racji Rosyjskiej we wskazanych obszarach należy doszukiwać się wproklamowanym

w1996roku prawie federalnym „Nauka iPolityka Naukowo‑Technologiczna”.

436

Zbiegiem czasu zainteresowanie inwestowaniem wbadania irozwój zmieniło się

ze zwykłego zapisu wpróbę realizacji konkretnych działań.

Specjalne zadania powierzono Ministerstwu Rozwoju Gospodarczego. Cele

ipodstawowe kierunki modernizacji gospodarki rosyjskiej zostały zawarte wdługo‑

falowej koncepcji rozwoju społeczno‑gospodarczego Rosji do 2020roku. Wpowyższej

koncepcji zawarto plan przejścia gospodarki naścieżkę innowacyjnego, społecznie

zorientowanego wzrostu. Ma się on dokonać głównie poprzez modernizację trady‑

cyjnych sektorów gospodarki, tj.metalurgii, produkcji chemicznej, budownictwa

irolnictwa.

Jednym zgłównych stymulatorów rozwoju ma być poprawa szeroko rozu‑

mianej infrastruktury. Wplanach zawarto również inwestycje wrozwój nowych

sektorów takich, jak inżynieria badań, usługi medyczne oraz edukacja, które

mają wpłynąć napoprawę konkurencyjności rosyjskiej gospodarki. Działania

Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego mają koncentrować się wokół wspierania

przedsięwzięć innowacyjnych wistniejących firmach oraz pomocy wrozwoju

nowych przedsiębiorstw. Wtym celu podjęto systemowe działania, których zada‑

niem ma być poprawa ustawodawstwa wdziedzinie innowacji oraz stymulacja

popytu naprodukty branży. Wtym celu 4sierpnia 2009roku rząd przyjął plan

działań dotyczący wsparcia działalności przedsiębiorstw innowacyjnych. Ponadto

Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego rokrocznie jest organizatorem konferencji

natemat poprawy postrzegania rosyjskich marek oraz wzrostu ich konkurencyj

‑

ności wkraju oraz zagranicą.

Wramach wspomnianego ministerstwa powołano specjalny Departament

Nadzoru Korporacyjnego, który skupia się nadziałalności instytucji rozwojowych

iprzedsiębiorstw państwowych. Departament koordynuje ich działania, zapewnia

udział pracowników ministerstwa wdziałach rozwojowych firm oraz radach nad‑

zorczych. Departament koncentruje się napoprawie efektywności przedsiębiorstw

państwowych oraz implementacji nowoczesnych metod zarządzania pochodzących

zzachodnich wzorców. Obecnie priorytetem działań departamentu jest rozwój

ipropagowanie finansowania venture capital.

Jedną zinstytucji państwowych mających nacelu wspieranie innowacyjności

rosyjskiej gospodarki, awkonsekwencji poprawy jej konkurencyjności międzyna‑

rodowej jest także specjalna Rządowa Komisja Wysokiej Technologii iInnowacji

(zreformowana w2010roku). Komisja tajest stałym organem powołanym do

koordynacji działań federalnych organów władzy wykonawczej oraz jej współpracy

zorganami regionalnymi, instytucjami, stowarzyszeniami publicznymi inauko‑

wymi wrealizacji iformułowaniu polityki rozwoju krajowego systemu innowacji.

Jej przewodniczącym jest premier Federacji Rosyjskiej, awskład wchodzą m.in.

437

wybrani ministrowie, pracownicy ministerstw, prezesi przedsiębiorstw, rektorzy

uczelni iinstytucji badawczych. Do głównych celów wspomnianej komisji należy

nadzorowanie działań władz federalnych wsferze polityki innowacji, formułowanie

długoterminowych prognoz naukowych itechnologicznych, rozwój nanotechnologii

inanoprzemysłu oraz stworzenie rynku najego produkty

Ponadto, w2009 r. prezydent powołał specjalną Komisję ds. Modernizacji

iRozwoju Technologicznego Gospodarki. Do jej podstawowych zadań należy

przede wszystkim: opracowanie podstaw nowego rządowego programu moder‑

nizacji irozwoju technologicznego gospodarki rosyjskiej, koordynowanie działań

organów władzy państwowej uczestniczących wprocesie wdrażania innowacji, jak

również określanie priorytetów rozwoju technologicznego Rosji.

Dodatkowo wyznaczono pięć głównych priorytetów wzakresie prac owej

komisji, amianowicie: technologie jądrowe, technologie kosmiczne, medycyna,

energetyka oraz technologie informacyjne itelekomunikacyjne.

Charakteryzując narodowy system innowacji Rosji zpunktu widzenia prowa

‑

dzonej polityki innowacyjnej władz rosyjskich należy zwrócić uwagę nawyraźną

koncentrację zarówno środków, jak istarań wzakresie rozwoju sektora nanotech

‑

nologii, który notabene został uznany za strategiczny obszar badań naukowych

wRosji. Środki finansowe dotychczas przeznaczone nananotechnologie sięgają

już 15 mldUSD. Według szacunków, wciągu najbliższych 5−6lat, wartość tego

sektora przemysłu wzrośnie o2 bln USD. Ponadto, do 2015 r. oczekuje się wzrostu

produkcji owartości 900 mldrubli dzięki wykorzystaniu rozwiązań znanotech

‑

nologii (dzisiaj produkcja tanie przekracza 4–5 mldrubli)

Ztego też względu, we wrześniu 2007roku powstała pierwsza wRosji

instytucja, mająca nacelu realizację narodowych celów wzakresie nanotechno‑

logii −The Russian Corporation of Nanotechnologies (RUSNANO). Głównym

priorytetem działalności powyższej instytucji jest komercjalizacja projektów

nanotechnologicznych.

Innym ważnym projektem realizowanym wramach prowadzonej polityki

władz federalnych, mającym nacelu poprawę innowacyjności ikonkurencyjności

rosyjskiej gospodarki jest budowa Centrum Innowacji Skolkovo, które docelowo ma

być ośrodkiem, gdzie nawzór amerykańskiej Doliny Krzemowej, mają powstawać

nowoczesne wynalazki irozwiązania dla przemysłu. Wskład Centrum wchodzić

Według: OECD Reviews of Innovation Policy: Russian Federation, OECD 2011, s.182−189.

K. Ptak, Innowacje w Rosji, http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86196.asp?soid=21E6F290CA4

B47D1B5FE89B179ED4F4C, (dostęp na16.06.2012).



ma nowoczesny kampus uniwersytecki oraz szereg instytucji, takich jak parki tech‑

nologiczne, wyspecjalizowane laboratoria, jak również centra finansowe iprawne.

Olbrzymie przedsięwzięcie, które kosztować ma rosyjski rząd 5 mldUSD, ma

wiele cech wspólnych zinnymi przedsięwzięciami klastrowymi naświecie. Cen

‑

trum jest tak naprawdę państwem wpaństwie − ma silny samorząd, własne sądy,

zajmujące się ochroną własności intelektualnej, własne prawa, czy wręcz własną

policję. To wszystko służyć ma temu, by korzystając zsilnych stron otoczenia (przede

wszystkim zdostępu do wykształconej siły roboczej), wmożliwie jak największym

stopniu odciąć się od barier, które utrudniają rozwój innowacyjnych przedsięwzięć

wRosji –takich jak biurokracja ikorupcja

Reasumując, do mocnych stron (atutów) narodowego systemu innowacji Rosji,

szczególnie ważnych zpunktu widzenia poziomu jej międzynarodowej konkuren‑

cyjności, zaliczyć należy

•

wysoki wzrost gospodarczy dający możliwość kreacji przez rząd federalny

sprzyjających warunków stymulacji irozwoju działalności proinnowacyjnej,

•

istnienie kilku strategicznych dokumentów zzakresu innowacyjności gospodarki,

•

istnienie specjalnych instytucji koordynujących działania proinnowacyjne

napoziomie federalnym,

• wzrastającą liczbę instytucji, agencji, wspierających naregionalnym szczeblu

działania proinnowacyjne,

• poprawę stopnia prawnego zabezpieczenia własności intelektualnej, zgodnie

zmiędzynarodowymi standardami,

• wzrost przywiązywania uwagi do monitorowania iewaluacji polityki innowa

‑

cyjnej, zuwzględnieniem międzynarodowego benchmarkingu.

Do słabych stron narodowego systemu innowacji Rosji, co wkonsekwencji

obniża także poziomu jej międzynarodowej konkurencyjności, zaliczyć należy

• niski stopień włączenia biznesu wproces formułowania priorytetów rozwoju

sektora B+R oraz finansowanie rozwoju tego sektora,

•

słabą implementację bezpośrednio do założeń polityki innowacyjnej problemów

niskiego zaawansowania technologicznego przemysłu oraz słabego włączenia

przedsiębiorstw wmiędzynarodowy transfer wiedzy,

www.pi.gov.pl/parp/chapter_86365.asp?soid=65F3718B5F4A4A618C4AB4279455A2A4, (dostęp

na20.05.2012).

Sze rz ej w : K . K.Peltola , Russian innovation system ininternational comparison –Opportunities

and challenges for the future of innovation development inRussia, Turku School of Economics, Turku

2008, http://www.tse./FI/yksikot/erillislaitokset/pei/Documents/Julkaisut/Peltola%201108%20web.

pdf, (dostęp na20.05.2012).

Ibidem.

439

•

brak rozwiązań umożliwiających wymianę wiedzy oraz dyfuzję technologii

między sektorami gospodarki,

• niski stopień wsparcia dla innowacyjności małych iśrednich przedsiębiorstw,

zwłaszcza naich początkowym etapie rozwoju,

•

niski udział funduszy przeznaczonych nawspieranie innowacyjności przedsię‑

biorstw wbudżecie, przede wszystkim brak finansowania naprzedsięwzięcia

innowacyjne opodwyższonym ryzyku,

•

brak skutecznych, formalnych zasad monitoringu iewaluacji narzędzi polityki

innowacyjnej.

Pomimo określonych słabości narodowego systemu innowacji wRosji można

także wskazać szanse jego dalszego rozwoju, co byłoby szczególnie pożądane

zpunktu widzenia perspektywy poprawy innowacyjności oraz konkurencyjności

rosyjskiej gospodarki. Wspomniane szanse wynikać mogą przede wszystkim z:

•

coraz większej aktywności wzakresie współpracy między różnymi instytucjami

wzakresie tworzenia iwdrażania polityki innowacyjnej,

• rozwoju strategii oraz specjalnych instytucji odpowiedzialnych za stymulację

rozwoju innowacyjnego zarówno przedsiębiorstw, jak igospodarki jako całości,

•

ukierunkowania nastrategiczne wsparcie innowacyjne dla sektorów kluczowych

zpunktu widzenia rozwoju gospodarki,

• aprzede wszystkim, stopniowego wzrostu świadomości innowacyjnej wRosji,

zarówno wkręgach politycznych, jak ibiznesowych.

Zkolei do najistotniejszych zagrożeń rozwoju narodowego systemu innowacji

Rosji zaliczyć należy przede wszystkim:

• brak dalszego rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury innowacyjnej,

• brak skoordynowania działań instytucji państwowych odpowiedzialnych za

politykę innowacyjną wFederacji Rosyjskiej,

• brak ułatwienia dostępu do taniego ibezpiecznego finansowania działalności

innowacyjnej,

• emigracja wysoko wykwalifikowanych specjalistów,

•

brak efektywnego systemu aplikacyjności rozwiązań innowacyjnych do gospo‑

darki,

• brak korelacji między systemem B+R arzeczywistymi potrzebami społeczno

‑

‑ekonomicznymi kraju, wtym także zpunktu widzenia konkurencyjności

jego gospodarki.

440







Wzrost gospodarczy Rosji opiera się naeksporcie surowców energetycznych

iparadoksalnie jest uzależniony od fluktuacji cen tych surowców narynku świa

‑

towym. Gospodarki rosyjskiej nie można nazwać gospodarką opartą nawiedzy,

przede wszystkim zuwagi nafakt niskiego poziomu akumulacji kapitału ludzkiego

oraz innowacji.

Odnosząc się do jakości oraz stopnia wykorzystania posiadanego kapitału

ludzkiego wRosji, nie ulega wątpliwości, iż proces transformacji systemowej,

jak również wąska specjalizacja gospodarki rosyjskiej ograniczona do sektorów

surowcowych, uniemożliwia pełne wykorzystanie posiadanego potencjału kapi‑

tału ludzkiego. Ponadto struktura ijakość zasobów ludzkich wmałym stopniu

odpowiada potrzebom gospodarki.

Analizując strukturę towarową rosyjskiego eksportu wlatach 1996−2010 należy

podkreślić, iż zdecydowanie dominującą rolę wtym zakresie ogrywają towary

wytworzone przy pomocy średnio wykwalifikowanych pracowników fizycznych.

Ich udział wrosyjskim eksporcie był bardzo wysoki iwynosił aż 70−80%. Na

podkreślenie zasługuje także fakt bardzo niskiego udziału wrosyjskim eksporcie

towarów pochodzących zprzemysłów wykorzystujących kadrę wysoko wykwali

‑

fikowanych pracowników. W2010roku udział tych towarów był wręcz śladowy

iwynosił zaledwie 2,37%. Zkolei wrosyjskim imporcie główną irosnącą rolę

odgrywają tradycyjnie towary pochodzące zprzemysłów wykorzystujących średnio

wykwalifikowanych pracowników umysłowych.

Wprzypadku innowacyjności ijej roli wkreowaniu przewag konkurencyjnych

gospodarki rosyjskiej należy podkreślić, iż stopień innowacyjności przedsiębiorstw

wRosji jest generalnie dużo niższy niż winnych krajach opodobnym poziomie

rozwoju społeczno‑ekonomicznego idodatkowo mocno zróżnicowany wzależno‑

ści od branży, wjakiej teprzedsiębiorstwa funkcjonują. Niepokojącym zpunktu

widzenia przyszłej potencjalnej poprawy poziomu innowacyjności gospodarki

rosyjskiej jest fakt, iż sfera badawczo‑rozwojowa, odpowiedzialna za kreację

nowych rozwiązań innowacyjnych, jest praktycznie wcałości finansowana ze

źródeł publicznych, trafiających de facto do dużych przedsiębiorstw państwowych.

Zdrugiej strony, niska świadomość innowacyjna wrosyjskich małych iśrednich

przedsiębiorstwach wpołączeniu zestosunkowo niewielkimi środkami finanso

‑

wymi przeznaczanymi nazakup nowoczesnych rozwiązań technologicznych nie

daje podstaw sądzić, iż poziom innowacyjności przekładający się nawymierne

441

zwiększenie przewag konkurencyjnych Rosji whandlu międzynarodowym nastąpił

wnajbliższym czasie.

Podsumowując, gospodarka rosyjska generalnie charakteryzuje się brakiem wystę‑

powania przewag komparatywnych wprzemysłach intensywnie wykorzystujących

nowoczesne czynniki produkcji. Kapitał ludzki iinnowacje nie odgrywają większej

roli wkształtowaniu przewag whandlu zagranicznym Rosji. Co gorsza, nie dość, że

poziom międzynarodowej konkurencyjności Rosji jest bardzo niski, tododatkowo

pogarsza się, co zpunktu widzenia dalszego rozwoju kraju, wobliczu także poten

‑

cjalnego wyczerpywania się posiadanych surowców, powinno budzić zaniepokojenie.



Günter Heiduk, Agnieszka McCaleb

Chiny tonajbardziej imponujący przykład gospodarki, która wykorzystała

potencjał zacofania, budując rozwój oparty naszerokim wykorzystaniu przewag

komparatywnych izabezpieczając drogę rozwoju poprzez stopniową, pragma‑

tyczną, ale wciąż zorientowaną naprzyszłość transformację (Lin, 2011, s.4). Wiele

badań podkreśla rolę akumulacji kapitału, orientacji proeksportowej ikoncentracji

produkcji jako sił napędowych wzrostu gospodarczego Chin (Felipe et. al., 2010).

Wprzypadku Chin, ten często obserwowany model rozwoju ma pewne szczególne

cechy. Chińskie podejście do transformacji charakteryzuje uczenie się, popierwsze

poprzez przyciąganie kapitału zagranicznego iwiedzy, apodrugie poprzez kształ‑

cenie kadr za granicą. Efektem sąszybkie iwyraźne zmiany strukturalne. Nadra‑

bianie zaległości przez sektor produkcyjny kosztem sektora rolnego jest najbardziej

widoczne we wzroście gospodarczym Chin, który wwysokim stopniu opiera się

naeksporcie. Opóźniony sektor usług może stanowić przyszłe źródło wzrostu.



Rozwój handlu zagranicznego Chin wciągu trzech ostatnich dekad nie prze‑

biega według żadnej teorii handlu, nie jest też on podobny do rozwoju handlu

zagranicznego innych państw. Bardzo powierzchowne obserwacje pozwalają

zauważyć dwie istotne cechy handlu Chin, amianowicie niezwykły wzrost mie‑

rzony udziałem wświatowym handlu iogromne zmiany wstrukturze eksportu.

Udział Chin wświatowym handlu wzrósł z1% w1980 r. do 9,7% w2010 r. (WTO,

2011). W1980 r. surowce iprodukty rolne stanowiły ponad 50% eksportu Chin,

aobecnie, produkty przemysłowe stanowią ponad 90% eksportu.

442

Chiński eksport można ogólnie podzielić między trzy bloki handlowe: Azji

Wschodniej, Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA) iUnii

Europejskiej (UE). Od 1995roku do 2010roku udział UE wchińskim eksporcie

wzrósł z13,3% do 20,5% (Li et. al., 2012), podczas gdy udział USA rósł, apod koniec

analizowanego okresu zmalał (z16,62% w1995 r. przez około 21% wroku 2000 i2005,

akończąc na17,99% w2010 r.), udział Japonii spadł z19,13% w1995roku do 7,67%

w2010roku. Wokresie 1995–2010 trzema najważniejszymi kierunkami chińskiego

eksportu były niezmiennie UE (głównie Niemcy, Holandia, Wielka Brytania, Wło‑

chy), USA, Hong Kong iJaponia, awdalszej kolejności Korea Południowa, Indie,

Rosja iSingapur. Powodem tego jest specjalizacja Chin wpracochłonnej produkcji

narynki krajów rozwiniętych atakże wynik BIZ korporacji międzynarodowych

zUE, USA, Japonii iKorei, które wChinach montują importowane części ikom

‑

ponenty ieksportują je głównie narynki rozwinięte, przyczyniając się wten sposób

do eksportu Chin (Li et.al., 2012; Gaulier et. al., 2007). Handel zkrajami ASEAN

jest wdużym stopniu wynikiem regionalnych sieci produkcji (Li et. al., 2012).

Udział dziesięciu największych partnerów weksporcie Chin zmniejszał się

stopniowo wciągu 15lat, z78,13% w1995 r. do 60,39% w2010roku. Po 2000 r.

eksport Chin do krajów rozwijających się rósł średnio wtempie 25,23%, aimport

ztych krajów rósł wjeszcze szybszym tempie, średnio 42,68% (Lu, Li, 2010), co

jest spowodowane dążeniem Chin do dywersyfikacji rynków eksportowych, jak

również szybko rosnącym importem surowców naturalnych, głównie zkrajów

rozwijających się (Gong, 2011).

Udział dziesięciu najważniejszych partnerów Chin wimporcie stopniowo

zmniejszył się z75,6% w1995 r. do 64,3% w2010 r. UE jest drugim co do wielko‑

ści partnerem Chin wimporcie poJaponii (Li et. al., 2012). Chiński import zUE,

Stanów Zjednoczonych iJaponii jest duży, ale stopniowo maleje (Li et. al., 2012).

Chiński przemysł eksportowy iinwestycje winfrastrukturę znacząco wpłynęły

naimport surowców (Roberts, 2011). Największych partnerów Chin wimporcie

można podzielić nadostawców części ipodzespołów do montażu wChinach

(Wschodnia iPołudniowo‑Wschodnia Azja) idostawców zasobów naturalnych

(Australia, Indie, Brazylia).

Wlatach 1995−2010 struktura eksportu Chin znacząco się zmieniła. Analiza

struktury eksportu Chin woparciu oklasyfikację SITC pokazuje, że eksport pro

‑

stych produktów pracochłonnych spadł narzecz produktów wyższych technologii.

Eksport półproduktów zmniejszył się znacznie, z22,06% wroku 1995 do 15,82%

w2010 r. Eksport maszyn isprzętu transportowego wzrósł z19,52% w1995 r. do

48,07% w2010 r. co odzwierciedla przemieszczanie się Chin wgórę łańcucha

wartości dodanej. Jednak wramach tej grupy konkurencyjność Chin swe źródło

443

ma głównie wzagranicznych przedsiębiorstwach zlokalizowanych wChinach,

których eksport stanowił w2009 r. 69,3% wartości eksportu maszyn iproduktów

elektronicznych (Li et. al., 2012).

Analizując strukturę towarową eksportu Chin według klasyfikacji OECD opartej

napoziomie technologicznym eksportowanych towarów, również można zauważyć

zmiany zachodzące wciągu ostatnich dwóch dekad, pokazujące rosnące znaczenie

eksportu towarów wysokiej iśrednio wysokiej techniki, z7,65% i23,7% w1995 r. do

15,23% i33,25% w2010 r. Eksport produktów niskiej techniki spadł niemal dwukrot‑

nie, z29,99% w1995 r. do 16,85% w2010 r. Natomiast wchińskim imporcie rośnie

znaczenie produktów średnio wysokiej techniki amaleje udział towarów niskiej

techniki. Fakt, że Chiny nadal importują najbardziej zaawansowane technicznie

komponenty oznacza, że transfer wiedzy pochodzi od inwestorów zagranicznych

ispółek zudziałem partnerów zagranicznych, atechnicznie zaawansowane umie

‑

jętności nie sąjeszcze wposiadaniu krajowych przedsiębiorstw (Li et. al., 2012).

Zastosowanie do analizy handlu zagranicznego Chin klasyfikacji WIFO, opartej

nastopniu wykorzystania nakładów materialnych iniematerialnych wprocesie

produkcji, pozwala zaobserwować, że wejście Chin do Światowej Organizacji

Handlu spowodowało nagły wzrost wartości chińskiego eksportu ze wszystkich

grup przemysłowych, zwłaszcza opartych nabadaniach, pracochłonnych ipodsta‑

wowych. W2005 r. tradycyjnie wiodące wchińskim eksporcie branże przemysłu

pracochłonnego ustąpiły branżom opartym nabadaniach, które w2010 r. stanowiły

jedną trzecią chińskiego eksportu. Największy wzrost obrotów towarami wysokiej

techniki sugeruje, że Chiny „przeskakują” ojeden lub więcej etapów stopniowego

rozprzestrzeniania się technologii (tabela 8.11). To oznacza, że Chiny przechodzą

zgospodarki opierającej się wyłącznie naogromnych zasobach siły roboczej iniskich

kosztach pracy do gospodarki, której wzrost wynika zendogenicznych czynników

powstałych naskutek inwestycji wzasoby niematerialne. Wpołączeniu zklasy‑

fikacją OECD można stwierdzić, że strukturalna modernizacja Chin ma solidne

podstawy. Mimo to, przewaga komparatywna Chin wbranżach pracochłonnych

jest nadal silna (25% całości eksportu). Handel gałęzi przemysłu podstawowego

ewoluuje wkierunku średniej dla importu ieksportu, co jest charakterystyczne dla

krajów Triady. Po 2000 r. udział przemysłów kapitałochłonnych pozostał stabilny

napoziomie około 12%. Przemysły opierające się namarketingu zmniejszyły swój

udział z16% w1995 r. do 8,7% w2010 r.

Chiński import ujawnia malejące znaczenie wszystkich grup przemysłowych

pozatymi opierającymi się nabadaniach, których udział wzrósł drastycznie z19,2%

w1995 r. do 45% w2010 r. Jest tospowodowane wcześniej wspomnianym importem

zaawansowanych technologicznie części do montażu wChinach.

444











 

       





       





       





       

        

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Pomimo różnej dynamiki handlu czterech grup przemysłów ich wspólną cechą

jest dominacja eksportu nad importem wkażdej grupie ikażdego roku, zwyjąt‑

kiem grupy opartej napracy wysoko wykwalifikowanych pracowników iśrednio

wykwalifikowanych pracowników umysłowych w1995, 2000 i2005.

Wprzeciwieństwie do innych krajów rozwijających się, Chiny utrzymują prze‑

wagę konkurencyjną wprzemysłach przetwórczych wykorzystujących pracowni‑

ków oniskich kwalifikacjach, nawet gdy zyskują nową przewagę konkurencyjną

wprzemysłach opierających się nakadrze wysoko wykwalifikowanej. Wyjaśnie

‑

niem podwójnej przewagi komparatywnej, która ujawniła się wtrakcie ewolucji

wstrukturze handlu Chin wostatnim dziesięcioleciu jest wielkość istruktura

ekonomiczna tego kraju.

Porównanie zmian wskaźników RCA chińskich prowincji wskazuje, że przewaga

komparatywna Chin wprodukcji pracochłonnej przesuwa się ze wschodnich do

zachodnich regionów inowa przewaga komparatywna wprzemysłach wysokiej

techniki wyłania się wregionach wybrzeża.

Wokresie 1995−2010 analiza przewagi komparatywnej Chin whandlu zagra

‑

nicznym według wcześniej omówionych klasyfikacji: WIFO opartej napoziomie

kwalifikacji siły roboczej zuwzględnieniem poziomu technologicznego (rys. 8.12),

oraz klasyfikacji WIFO bazującej nastopniu wykorzystania materialnych iniema‑

terialnych czynników produkcji (rys. 8.13) potwierdza dotychczasowe badania,

które mówią, że pracownicy oniskich kwalifikacjach nadal sąjej najważniejszym

źródłem.

445







−0.60

−0.4

−0.2

0.00

0.20

0.40

0.60

0.80

1.00

1.20

1.40

1.60

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Wysoko wykwaliﬁkowani

pracownicy umysłowi/wysok

technika

Średnio wykwaliﬁkowani

pracownicy umysłowi/

średnio wysoka technika

Wysoko wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni/średnio

niska technika

Nisko wykwaliﬁkowani

pracownicy ﬁzyczni/niska

technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Pomimo poprawy przewagi komparatywnej przemysłów opierających się

nawysokiej technice iwysoko wykwalifikowanych pracownikach, Chiny nadal

będą budować swoje przewagi komparatywne bazując nataniej sile roboczej,

która stopniowo poprawia swój poziom umiejętności. Wodróżnieniu od prze‑

widywań teoretycznych iprzykładów innych krajów rozwijających się, wzrost

przewagi komparatywnej wprzemysłach wysokiej techniki angażujących wysoko

wykwalifikowanych pracowników nie wiąże się ze spadkiem przewagi kompara‑

tywnej wprzemysłach niskiej techniki wykorzystujących pracowników oniskich

kwalifikacjach. Chiny mogą utrzymać ten model wnajbliższej przyszłości, jeśli

rząd zdoła przekształcić rynek pracy tak, aby działał efektywnie (Yang, et. al.,

2010, s.30).

Analiza handlu zagranicznego Chin wskazuje, że wwielu kategoriach SITC

eksport iimport rosły jednocześnie. Ten rosnący handel wewnątrzgałęziowy

(Intra-Industry Trade –IIT) postępuje zcoraz większą integracją gospodarki Chin

zgospodarką światową, jak również zzaawansowaniem ich handlu.

446







−1.0

−0.5

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Podstawowe Pracochłonne

Kapitałochłonne Oparte na markengu

Oparte na badaniach

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.

Stosunkowo głęboki łańcuch wartości dóbr kapitałowych (BEC 3, rozdział 4)

icentralna rola Chin jako największego eksportera dóbr kapitałowych były przed‑

miotem wielu badań natemat ewolucji IIT Chin. Ich wyniki sugerują, że IIT

odgrywa ważną rolę whandlu Chin zkrajami rozwijającymi się irozwiniętymi,

wktórym pionowy handel wewnątrzgałęziowy wyraźnie dominuje nad poziomym

handlem wewnątrzgałęziowym (Hu iMa, 1999, s.5). Wysoki udział pionowego

IIT Chin nawet wcałkowitym handlu jest wdużym stopniu rezultatem polityki

przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Wostatnim dziesię

‑

cioleciu BIZ przyczyniły się średnio do 81,5% chińskiego handlu przetwórczego

(China Daily, 2011).

Oprócz tradycyjnego podziału handlu wewnątrzgałęziowego napoziomy ipio‑

nowy, poniższa klasyfikacja pozwala zobrazować zawartość technologii, czynników

ikapitału ludzkiego wIIT Chin od 1995 r. do 2010 r. (rys. 8.14−8.15). Wspólną cechą

wszystkich kategorii jest typ współzależności między pracą awielkością handlu

wewnątrzgałęziowego. Im ważniejsza praca iniższa jej jakość whandlu Chin, tym

niższy jest poziom handlu wewnątrzgałęziowego. To nie dziwi, bo Chiny jako kraj

obfity wsiłę roboczą jest wstanie wyprodukować większość ztych produktów

samodzielnie.

447







0000

2000

4000

6000

8000

0000

1.2000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Wysoko wykwaliﬁkowani pracownicy umysłowi/wysoka technika

Średnio wykwaliﬁkowani pracownicy umysłowi/średnio wysoka

technika

Wysoko wykwaliﬁkowani pracownicy ﬁzyczni/średnio niska

technika

Nisko wykwaliﬁkowani pracownicy ﬁzyczni/niska technika

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.







0000

2000

4000

6000

8000

0000

1.2000

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Podstawowe

Pracochłonne

Kapitałochłonne

Oparte na

markengu

Oparte na badaniac

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych United Nations Commodity Trade Statistics Database.



Interpretacja IIT Chin sklasyfikowanego wopisanych kategoriach pozwala

nanastępujące wnioski:

– Stosunkowo niski poziom IIT Chin wprzemysłach pracochłonnych, wyma

‑

gających pracowników oniskich kwalifikacjach, niskiej techniki sugeruje, że

istnieje niewielu konkurentów opodobnym schemacie specjalizacji.

– Wyższe wyniki wpozostałych kategoriach IIT Chin mogą być interpretowane

jako wyraźne dowody naintegrację Chin zglobalnymi sieciami produkcji.

–

Stosunkowo wysoki poziom IIT dla towarów średnio wysokiej techniki iwyko‑

rzystujących średnio wykwalifikowanych pracowników umysłowych opisuje

pozycję Chin jako jednego zkrajów wgórnej części średniego segmentu glo

‑

balnych sieci produkcji.

–

IIT dla towarówwysokiej techniki iwykorzystujących wysoko wykwalifikowa‑

nych pracowników jest drugim najniższym IIT co wskazuje, że innowacyjność

Chin jest stosunkowo niewielka. Wysoki IIT wprzemysłach opierających się

natechnologiach nie musi temu przeczyć. Chiński eksport przetwórczy wteleko‑

munikacji, urządzeniach biurowych itp. opiera się nawysokim imporcie części

ikomponentów. Chińska wartość dodana jest względnie niska, co sugeruje

wiele badań empirycznych dotyczących IIT Chin (np.Xing, 2010).

–

Najbardziej ogólnym wnioskiem, jaki można wyciągnąć ztrzech rodzajów

klasyfikacji IIT jest to, że Chiny stopniowo odchodzą od pracochłonnego

handlu przetwórczego.

–

Analiza IIT powinna być uzupełniona ipowiązana zhandlem przetwór‑

czym Chin istrukturą własności tej części handlu. Nawet analiza globalnego

IIT wskazuje naistotne znaczenie handlu przetwórczego wwyjaśnianiu IIT

(Brühlhart, 2009, s.457).

Dogłębne badanie zależności między handlem wewnątrzgałęziowym Chin

ihandlem przemysłu przetwórczego (Koopman et. al., 2008, s.24) pokazuje, że

poziom udziału zagranicznego wprodukcji eksportowej Chin wzrósł zblisko 50%

wlatach 1997−2002 do 60% wroku 2007. Eksport towarów pracochłonnych opar

‑

tych naniskich kwalifikacjach siły roboczej odnotowuje wysoki poziom udziału

krajowego, podczas gdy eksport produktów wymagających wysoko wykwalifikowa‑

nych pracowników iwysokiej techniki (np.komputery, urządzenia elektroniczne,

sprzęt telekomunikacyjny) wykazuje wyjątkowo niski poziom udziału krajowego.

Towary eksportowe firm zkapitałem zagranicznym zazwyczaj mają stosunkowo

niski poziom udziału krajowego. Wynik ten jest zgodny zwcześniej wyrażonym

założeniem, że konkurencyjność Chin whandlu zagranicznym opierająca się

nainnowacjach znajduje się wrękach podmiotów zagranicznych.

449



Wysoki wostatniej dekadzie wzrost gospodarczy Chin może prowadzić do stop‑

niowego ograniczania przewagi komparatywnej wprodukcji pracochłonnej. Jeśli

Chiny podążą ścieżką rozwoju wielu krajów rozwiniętych, toich przyszła pozycja

wglobalnej gospodarce zależeć będzie od zdolności do innowacji. W1999roku,

chińscy przywódcy świadomi tego faktu ogłosili, że ich celem jest stworzenie

własnego systemu innowacji (Sun, Liu, 2010).

Chiński NSI podlega centralnemu planowaniu, arola przedsiębiorstw wkształ

‑

towaniu polityki naukowej iinnowacyjnej jest ograniczona. Państwo ustanawia cele

wdziedzinie B+R poprzez różne programy, zapewnia wsparcie (głównie finansowe,

ale również mobilizuje zasoby ludzkie) oraz wspiera powiązania pomiędzy kluczo

‑

wymi podmiotami. Poza ustalaniem strategicznych celów, chiński NSI koncentruje

się narozwoju wybranych kluczowych technologii. Od 1999roku priorytetem jest

rozwój przemysłów wiedzy (knowledge-intensive industries) iprzemysłów wysokiej

technologii. Główne programy naukowo‑technologiczne to: Narodowy Program B+R

Kluczowych Technologii, Narodowy Program Rozwoju B+R Wysokich Technologii (zwany

Programem 863), Narodowy Program Badań Podstawowych (zwany Programem 973)

iNarodowy Średnio iDługookresowy Plan Rozwoju Nauki iTechnologii (2006−2020).

Rząd promuje interakcje między kluczowymi podmiotami poprzez tworzenie

programów naukowo‑technologicznych, parków naukowych, inkubatorów istref

rozwoju przemysłów wysokiej techniki. Pomimo to, powiązania między podmio

‑

tami NSI sąwciąż słabe. Rząd bezpośrednio integruje nieliczne podmioty, które

posiadają wymagane zdolności, takie jak wiodące uniwersytety, instytuty badawcze

ifirmy high-tech. Stąd chiński NSI jest często nazywany „wyspami innowacji”

(Kroll, Schiller, 2010).

Chiński system edukacji zapewnia kapitał ludzki jak również zajmuje się

działalnością B+R. Chociaż liczby opisujące chiński system edukacji sąimponu‑

jące (wzrost liczby absolwentów zmiliona w2001 r. do 5,1 miliona w2008 r.; 40%

ogółu absolwentów toprzedstawiciele nauk przyrodniczych iścisłych) toświatowe

rankingi konkurencyjności oceniają go jako jeden znajsłabszych filarów (WEF,

2010). Problemy, zktórymi boryka się chiński system edukacji to: bierny system

nauczania, uczenie się pod kątem testów, brak nacisku narozwijanie kreatywności

iprzedsiębiorczości, niedostatek umiejętności poszukiwanych narynku pracy,

nierówności wzakresie dostępu ijakości edukacji (przyczyną jest wprowadzenie

opłat za studia, częściowa prywatyzacja edukacji, systemu hukou, który utrudnia

alokację najlepszych studentów do najlepszych uczelni), korupcja iplagiaty (Eco

nomist, 2012; Schwaag Serger, Breidne, 2007).

450

Działalność B+R szkolnictwa wyższego jest skoncentrowana zaledwie wkilku

dużych uniwersytetach iskupia się nabadaniach podstawowych istosowanych

wkilku kluczowych dziedzinach zzakresu nauk przyrodniczych itechnicznych

(odpowiednio 16% i66% w2005 r.) (Schaaper, 2009).

Chiński NSI określa się również jako oparty naprzedsiębiorstwach, ponieważ

sąone największym źródłem brutto wydatków naB+R (z57,6% w2000 r. do 71,7%

w2009 r.) imają największy udział wkrajowych zgłoszeniach patentowych (64,6%

w2005 r.) (OECD, 2012). Jednak działalność B+R przedsiębiorstw skupia się jedynie

napracach rozwojowych ibadaniach użytkowych (Schaaper, 2009).







Szereg powszechnie przyjętych wskaźników (Malerba et. al., 2011) dostarcza

informacji ościeżce Chin kukonkurencyjności opartej nainnowacjach. Wporów‑

naniu zinnymi gospodarkami wschodzącymi, Chiny mogą liczyć naznaczne iwciąż

rosnące zasoby zaawansowanej wiedzy, która zawarta jest wnapływających BIZ.

Chiny wydają się naśladować model koncentrowania współpracy przedsiębiorstw,

organizacji publicznych iakademickich, który okazał się sukcesem wwielu krajach.

Biorąc pod uwagę toczącą się transformację, branżową koncentrację BIZ wprzemyśle

ICT iich koncentrację regionalną/lokalną należy się spodziewać, że nawet analiza

podążania Chin kuinnowacji od 1995roku nie pozwala ocenić pełni możliwości

innowacyjnych tego kraju.

W2001 roku Porter iStern (2001, s.4) obliczyli indeks potencjału innowacyj

‑

nego Chin napoziomie 18,1, który uplasował je napozycji 43 z75 badanych krajów.

Uderzające jest to, że wczterech sub‑indeksach (odsetek naukowców iinżynierów,

polityka innowacyjności, środowisko innowacyjne klastrów, powiązania) Chiny

osiągnęły prawie taki sam wynik, co jest dość nietypowe dla zaawansowanych

iwschodzących gospodarek. Na podstawie linii regresji 75 krajów, która pokazuje

zależność pomiędzy zdolnością innowacyjną iPKB per capita, Chiny zostały

zaliczone do grupy krajów, wktórych innowacyjność rośnie szybciej niż zaawan‑

sowanie całej gospodarki, co zapowiada solidną ścieżkę wzrostu naprzyszłość

(Porter iStern, 2001, s.15).

Trend głównych wskaźników wydaje się potwierdzać tęoptymistyczną ocenę.

Nakłady krajowe brutto naB+R (GERD) iwydatki przedsiębiorstw nabadania

irozwój (BERD) wzrastały wlatach 1995−2009 (rys. 8.16).

451







GERD jako % PKB

GOVERD jako % of PK

BERD jako % PKB

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD.

Struktura GERD znacznie zmieniła się wczasie. Udział rządu wGERD stopniowo

zmalał, asektor przedsiębiorstw zwiększył swój udział do 72%, udział działalności

B+R finansowanej przez zagraniczne organizacje wGERD zmniejszył się z2,7%

w2000 r. do 1,35% w2009 r. (rys. 8.17).







1995 2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

procent

sektor rządow

sektor biznesu

zagranica

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych OECD.

Liczba zgłoszeń patentowych rezydentów, mierzonych wstosunku do nakładów

nadziałalność B+R oraz do liczby mieszkańców, nieproporcjonalnie wzrosła od

połowy 1990 r. (rys. 8.18).

Średnia roczna procentowa zmiana względnych ibezwzględnych GERD Chin

jest około dziesięć razy wyższa niż wprzypadku USA iUE27 (Shelton iFoland,

2011, s.3). Porównanie chińskich wyników innowacji zUSA iJaponią –zazwyczaj

mierzonych liczbą zgłoszeń patentowych –pokazuje, że luka została zamknięta

452

w2011roku. Pozwala toprzewidywać, że od 2012 r. Chiny będą prowadzićwglo‑

balnej informacji patentowej (Thomson Reuters, 2011, s.5). Wzrost ten jestwyni‑

kiem rosnącego udziału krajowych zgłoszeń patentowych wcałości wniosków

patentowych (z51,9% w2006 r. do 72,7% w2010 r.), który jest przynajmniej

częściowo spowodowany spadkiem liczby patentów nie‑rezydentów (rys. 8.19).

Pięć wiodących branż pod względem liczby zgłoszonych patentów to: maszyny

elektryczne/urządzenia/energia, instrumenty pomiarowe, komunikacja cyfrowa,

technologia komputerowa, farmaceutyki.





100

120

140

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Patenty rezydentów w przeliczeniu na 1 mln USD wydatków na B+R (lewa oś

)

Patenty rezydentów w przeliczeniu na 1 mln ludności (prawa oś)

Źródło: Opracowanie własne napodstawie WIPO.

Na pierwszy rzut oka, trendy tewydają się potwierdzać pozytywny wpływ

finansowania B+R naosiągnięcia innowacyjne. Jednak wiele badań podważa tezę,

że imponujący wzrost nakładów takich jak wydatki naB+R powoduje znaczną

poprawę innowacyjnej pozycji Chin.



50000

0000

350000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Zgłoszenia patentow

rezydentów

Zgłoszenia patentow

nie rezydentów

Źródło: Opracowanie własne napodstawie danych Banku Światowego.

453

Badania analizujące wartość innowacyjną chińskich patentów wskazują nasto‑

sunkowo niski udział patentów, które sąwynalazkami (tzw.innovative patents)

(Gupta iWang, 2009, s.112). Rząd kierujący się „innowacyjnością wliczbach”

może stymulować patenty niskiej wartości, atym samym znacznie zwiększać liczbę

zgłoszeń patentowych („New York Times”, 2011).



Współdziałanie trzech elementów kształtujących zdolności innowacyjne −

infrastruktury innowacji, warunków specyficznych dla klastrów ijakości powiązań

(Porter, Stern, 2001; Furman, et al., 2002) jest trudne do oszacowania iporównania

między krajami, zwłaszcza, gdy chodzi oocenę zdolności do komunikacji iwspół

‑

pracy między instytucjami zajmującymi się badaniami naukowymi, stosowanymi

ikomercyjnymi. Powszechnie wiadomo, że wChinach egzekwowanie ochrony

praw własności intelektualnej nie spełnia międzynarodowych standardów. Jednak

głównym powodem, dla którego Chiny powinny być traktowane jako przypadek

szczególny podczas oceny iporównywania zdolności innowacyjnych jest dominacja

zagranicznego know-how, który jest podstawą rozwoju krajowych ośrodków innowacji.

Nawet offshoring B+R zUSA iUE do Chin może przyczyniać się do zwiększonych

możliwości całkowitego łańcucha produkcji innowacji wChinach. Wrzeczywistości,

taobserwacja może być interpretowana jako nowopowstający model międzynarodo‑

wego podziału pracy. Ponadto należy pamiętać, że Chiny nie sąkrajem jednolitym

iposzczególne regiony Chin różnią się co do zdolności innowacyjnych. Prowincja

Guangdong jest oceniana najwyżej spośród prowincji Chin pod względem wiedzy

izdolności do innowacji, co wdużym stopniu wynika „zkrajowych iregionalnych

nakładów nainnowacje, struktury lokalnych intelektualistów, jak iwykorzystania

finansów zzagranicy” (Ma, 2010, s.29). Szybko rozwijające się instytucje pośred

‑

niczące wwymianie wiedzy naukowo‑technologicznej sąważnym elementem

wsparcia dla chińskich przedsiębiorstw innowacyjnych. Jednak naobecnym etapie

nie wpełni zaspokajają popyt chińskich przedsiębiorstw (Zhao, Zheng, 2011, s.44).

Wodróżnieniu od innych krajów opodobnym poziomie rozwoju, polityka

rządu wsferze edukacji za najważniejszy priorytet uznaje transformację szkolnic‑

twa wyższego. Liczba absolwentów wdziedzinie nauk przyrodniczych itechnicz‑

nych jest uważana za ważny wskaźnik przewagi konkurencyjnej mającej źródło

winnowacjach danego kraju. Podczas gdy wChinach liczba najniższych stopni

uniwersyteckich wdziedzinie nauk przyrodniczych itechnicznych wzrosła prawie

czterokrotnie wlatach 1999−2008, wzrost wkrajach będących światowymi liderami

technologii był skromny awJaponii odnotowano nawet spadek. Jednak nawet

454

wysoki wzrost gospodarczy Chin –głównie związany zrozwojem sektora produk‑

cyjnego itechnologiczną modernizacją kluczowych branż –który generuje około

2,5 mlnnowych miejsc pracy rocznie dla pracowników umysłowych, nie wystarczy,

aby wchłonąć szybki wzrost liczby absolwentów. Pomimo, że wroku 2010 popyt

napracę powrócił do poziomu sprzed kryzysu, tocoraz więcej absolwentów tworzy

nowe, młode iprzekwalifikowane pokolenie pracowników migrujących („China

Labour Bulletin”, 2012, s.18). Jest tokolejny przykład najuż wcześniej podkreślane

regionalne isektorowe niedopasowanie wchińskiej gospodarce. Podczas gdy popyt

napracowników fizycznych wprodukcji przemysłowej ibudownictwie jest nadal

wysoki, istnieje nadwyżka pracowników wysoko wykwalifikowanych wmiastach

ijednoczesny ich brak wzachodniej części Chin. Przy planowanym średniorocznym

wzroście gospodarczym napoziomie 3% wlatach 2012−2015 należy się spodzie‑

wać, że w2012roku około 6,8 mlnabsolwentów wyższych uczelni będzie szukać

pracy. Wzwiązku ztym, Ministerstwo Edukacji obecnie interweniuje wprocedury

rekrutacyjne uczelni, co ma nacelu ograniczenie liczby studentów nakierunkach

oniskich perspektywach zatrudnienia.

Niedociągnięcia spowalniające tworzenie zdolności innowacyjnych Chin wyni‑

kają ze „starych” iczęściowo nieaktualnych zasobów patentowych, nieefektywno‑

ści publicznych wydatków naB+R, niedoboru zasobów ludzkich zwiedzą ścisłą

itechnologiczną, niedostatecznej ochrony własności intelektualnej, braku kapitału

wysokiego ryzyka (venture capital) ibardzo wysokiej specjalizacji wdziedzinie

elektroniki (Hu iMathews, 2008, s.1472).





Podejścia teoretyczne sugerują dwukierunkową zależność między innowacjami

ikapitałem ludzkim ahandlem. Handel może mieć wpływ nabudowanie kapitału

ludzkiego iinnowacji wdrodze uczenia się przez działanie ipracę (learning by doing)

oraztransfer technologii. Jednak innowacje ikapitał ludzki mogą również tworzyć

przewagi whandlu. Oba rodzaje zależności, sąuważane za ważne źródło wzrostu

gospodarczego. Wpierwszym przypadku handel jest narzędziem niezbędnym do

tworzenia dynamicznego wzrostu. Wdrugim przypadku pozwala on zwiększyć

wpływ kapitału ludzkiego iinnowacji narozwój. W większości krajów uprzemy

‑

słowionych oba kierunki zależności przyczyniają się do wzrostu gospodarczego,

zwłaszcza gdy handel jest tylko częścią złożonych strategii globalizacji korporacji

transnarodowych. Należy wspomnieć, że wysoki stopień otwartości gospodarki

pozytywnie wpływa natedwukierunkowe zależności.

455

Przypadek Chin jest dość odmienny, głównie ze względu narealizowany model

rozwoju. Priorytetem strategii otwarcia gospodarki zkońca lat70. ubiegłego wieku

było przyciągnięcie kapitału zagranicznego („invite-instrategy”). Połączenie kapi‑

tału zagranicznego zniewykwalifikowaną, tanią siłą roboczą zmieniło wschodnie

Chiny w„fabrykę świata”. Boom eksportowy, napędzany przez inwestycje publiczne

winfrastrukturę, przyczynił się znacznie do wzrostu gospodarczego Chin wlatach

90. XXwieku. Wpierwszych dwóch dekadach otwarcia Chin kapitał ludzki

iinnowacje nie odgrywały istotnej roli we wsparciu handlu zagranicznego. Jed‑

nakże, zakłady produkcyjne zagranicznych firm przyczyniły się do stopniowego

rozwoju średnio inisko wykwalifikowanych zasobów ludzkich, choć ograniczało

się togłównie do specjalnych stref ekonomicznych. Związek między kapitałem

ludzkim, innowacyjnością ihandlem nasilił się napoczątku ostatniej dekady.

Chiny przystąpiły do Światowej Organizacji Handlu, nastąpiły dalsze ułatwienia

dla zagranicznych firm, aogromne inwestycje wszkolnictwie wyższym stworzyły

zachętę dla zagranicznych korporacji międzynarodowych do inwestycji wzakłady

produkcyjne zsektorów średniej iwysokiej techniki. Bezpośredni wkład eksportu

pracochłonnych produktów niskiej technologii do transferu technologii iwiedzy

może być raczej niewielki. Jednak jego pośredni wkład jako „fazy poprzedzającej”

może być znaczny. Chiny nauczyły się zasad internacjonalizacji iustanawiania

skutecznych zachęt dla inwestycji zagranicznych wbardziej zaawansowanych

branżach. Wrezultacie korporacje międzynarodowe zaczęły umieszczać Chiny

naich mapie globalizacji produkcji idziałalności B+R.

Chiny były inadal sąkrajem, który najbardziej korzysta zinnowacji korporacji

międzynarodowych polegającej napodziale procesów produkcyjnych iwynika‑

jących ztego globalnych sieci produkcji. Napływ BIZ do przemysłów wysokiej

iśrednio wysokiej techniki oraz towarzyszący BIZ wzrost importu części ikom‑

ponentów stworzyły podstawy dla nowego modelu handlu zagranicznego Chin.

„Stary” jednokierunkowy handel tekstyliami, wyrobami ze skóry izabawkami jest

uzupełniony przez dwukierunkowy handel między przemysłami przetwórczymi

owyższym poziomie technologii iwymagający większych kwalifikacji kapitału

ludzkiego, takich jak elektronika. Wytwarzana wChinach wartość dodana jest

często stosunkowo niska, ponieważ korporacje międzynarodowe nie były skłonne

inwestować wChinach wB+R, co nie stymulowało popytu nawysoko wykwalifi‑

kowanych pracowników. Wzrost chińskiego eksportu wdrugiej fazie otwierania

gospodarki nie może być głównie przypisany rodzimym innowacjom iintensyw

‑

nym inwestycjom wkapitał ludzki. Nowy rodzaj napływających BIZ lokowanych

wbranżach średniej iwysokiej techniki, atakże rozwój dwukierunkowego handlu

przyczyniły się do wzrostu gospodarczego Chin, zwyjątkiem lat2008/09.

456

Pojawiły się już oznaki świadczące ozmianie kutrzeciemu modelowi handlu.

Nowymi determinantami sąinwestycje zagraniczne korporacji międzynarodowych

wdziałalność B+R ipierwsze efekty zmian modelu rozwoju Chin od „strategii prze‑

chwytywania wartości” ku„strategii tworzenia wartości”. Jak wykazano wcześniej,

rząd Chin przykłada coraz większą wagę do poprawy narodowego systemu innowa‑

cji ipełnego wykorzystania potencjału kapitału ludzkiego. Jednak dotychczasowe

osiągnięcia (takie jak wzrost nakładów naB+R do poziomu zbliżonego do krajów

będących liderami innowacji, szybko rosnąca liczba absolwentów idoktorantów nauk

przyrodniczych itechnicznych, wzrost liczby publikacji naukowych, gwałtowny

wzrost patentów) nie sąwstanie ukryć faktu, że pod względem innowacyjności

Chiny nie mogą konkurować ze światowymi liderami, oczym najlepiej świadczy

niewielka liczba chińskich patentów sklasyfikowanych jako wynalazki. Należy jednak

zauważyć, że wprzemysłach zaawansowanych technologicznie okres wjakim nakłady

naB+R przekładają się nawyniki, jak również czas potrzebny narozwinięcie wysoko

wykwalifikowanych zasobów ludzkich jest dłuższy niż wprzypadku przemysłów

niskiej techniki. Wraz zpojawieniem się chińskich korporacji międzynarodowych

okres ten może się skrócić. W12‑tym planie 5‑letnim chińscy przywódcy zasygna

‑

lizowali, że uważają eksport jako czynnik wspierający wzrost gospodarczy, który

pozwala naimport zasobów utrzymujących wzrost. Nacisk narodzime innowacje,

które powinny poprawić warunki życia wkraju może stworzyć warunki dla następ‑

nego modelu handlu, opartego nakrajowych innowacjach determinujących eksport

produktów high-tech owysokiej krajowej wartości dodanej.

Whistorii współczesnej industrializacji Chiny sąpierwszym krajem, wprzy

‑

padku którego długookresowe korzyści zhandlu nie wynikają zprocesu trans‑

formacji ricardiańskiej przewagi komparatywnej wrodzimą konkurencyjność

opartą nainnowacjach poprzez B+R ipoprawę jakości kapitału ludzkiego. Chiny

oczywiście potrzebują dodatkowego, pośredniego etapu rozwoju, wktórym efekty

handlu tworzące wzrost opierają się nie naniskiej wartości, ale dużej skali udziału

wglobalnych sieciach produkcji poprzez napływające BIZ itransfer wiedzy.



Po prawie trzech dekadach wzrostu opartego nataniej sile roboczej, Chiny pod‑

jęły kroki wcelu restrukturyzacji swojej gospodarki tak, aby jej motorem wzrostu

stały się innowacje. Przyczyny tych zmian wynikają zrosnących kosztów pracy,

starzejącego się społeczeństwa irosnącego bezrobocia wśród absolwentów uczelni

wyższych, które zkolei grożą niepokojami społecznymi. Stąd Chiny potrzebują

ekonomicznie, społecznie iekologicznie zrównoważonego rozwoju. Powszechnie

457

uważa się, że jedyną drogą do tego celu sąinnowacje ipodnoszenie jakości kapitału

ludzkiego. Liczne badania wskazują, że chiński NSI jest wciąż wtrakcie tworze‑

nia icechuje się wieloma słabościami. Chińscy przywódcy opracowując politykę

rozwoju gospodarczego nadal posługują się programami icelami liczbowymi, co

jest spuścizną gospodarki nakazowej. Chiny obecnie wdrażają swobody izasady,

które od dawna istnieją wkrajach rozwiniętych, takie jak wolna wymiana wysoko

wykwalifikowanej siły roboczej, ochrona praw własności intelektualnej, zatrudnianie

prezesów przedsiębiorstw państwowych nazasadach konkursowych itp. Ponadto

ograniczenia irestrykcje, takie jak wymóg posiadania obywatelstwa chińskiego

przez prezesa, zostają znoszone (Wang, 2010).

NSI Chin jest wtrakcie tworzenia ipotrzeba czasu, aby zobaczyć wyniki ostatnio

przeprowadzanych zmian wpolityce innowacyjnej. Niżej wymienione zalecenia co

do polityki innowacyjnej, wynikające ze studium przypadku Chin, wwiększości

odzwierciedlają stwierdzenie prezydenta Hu Jintao, że „talent jest najważniejszym

zasobem ikluczową kwestią, która dotyczy rozwoju Partii ikraju”.

Kluczowe rekomendacje dla polityki to:

–

Poprawa jakości kształcenia nawszystkich poziomach, począwszy od przedszkoli

poprzez szkolnictwo wyższe ikształcenie ustawiczne; dostosowanie kształcenia

do potrzeb gospodarki opartej nawiedzy (nacisk nanauki ścisłe, inżynierię,

rozwój myślenia twórczego ikrytycznego).

–

Zwiększenie inwestycji wzasoby ludzkie wdziedzinie nauk ścisłych iinżynierii.

–

Zachęty dla absolwentów wykształconych za granicą do powrotu do kraju,

według Chou et. al. (2011) chińska społeczność zwykształceniem technicznym

przebywająca za granicą jest ważniejszym motorem innowacji wChinach niż

napływające BIZ.

–

Zwiększenie umiędzynarodowienia kształcenia ibadań: przyciąganie zagranicz‑

nych studentów iwysyłanie większej liczby studentów za granicę; współpraca

międzynarodowa wprojektach B+R, zarówno publicznych, jak ibiznesowych;

rozszerzenie współpracy zzagranicznymi centrami B+R; zachęcanie lokalnych

firm do tworzenia centrów B+R za granicą; stworzenie atrakcyjnych warunków

dla firm zagranicznych do zakładania centrów B+R.

–

Zwiększenie liczby programów nauczelniach wyższych prowadzonych wjęzyku

angielskim.

–

Zwiększenie zachęt do prowadzenia badań wdziedzinie nauk ścisłych iinżynierii.

–

Zwiększenie ilości zagranicznych szkoleń dla urzędników państwowych ipra‑

cowników wyspecjalizowanych (professionals).

–

Zwiększenie wydatków naB+R wcelu opracowania rodzimych innowacji oraz

prowadzenia badań podstawowych.



– Zwiększenie wydatków nainfrastrukturę B+R.

– Zwiększenie zachęt dla krajowych firm do prowadzenia B+R,

– Przyciągnięcie BIZ zsektorów zaawansowanych technologii.

– Zwiększenie dostępu do Internetu.

– Przyciągnięcie kapitału inwestycyjnego.

– Wzmocnienie powiązań iinterakcji między podmiotami NSI.



Podsumowując, następujące wnioski wydają się być zgodne zwynikami wcze‑

śniejszych badań (np.Herrero iChen, 2012, s.1). Po pierwsze, Chiny sągłównym

centrum produkcji towarów high-tech, ale naogół tylko nadolnym końcu łańcucha

wartości globalnych przemysłów high-tech. Po drugie, chińskie wysiłki wcelu

poprawy zdolności innowacyjnych sąudokumentowane poprzez szybko rosnące

nakłady, takie jak wydatki naB+R, tworzenie ogromnych zasobów kapitału ludz

‑

kiego, poprawę egzekwowania ochrony praw własności intelektualnej, jak również

poprzez rządowe narzędzia pobudzające innowacje. Po trzecie, wyniki postępu

wzakresie innowacji robią wrażenie pod względem osiągnięć ilościowych, lecz

znacznie mniejsze pod względem jakościowym.

Ocena Chin zperspektywy transformacji zcentrum produkcji ("Made inChina")

do centrum innowacji ("Made by Chinese") wymaga kompleksowej koncepcji

analitycznej, która opiera się naświadomości, że obie koncepcje uzupełniają się,

jednocześnie ze sobą rywalizując (Cheung, 2009, s.5). Szczególne uwarunkowania

Chin ze względu nawielkość tej gospodarki, zasoby ludzkie, geografię ikulturę

mogą prowadzić do trwałych związków między obiema koncepcjami.



Beata Michorowska

Celem niniejszego studium przypadku jest określenie związku między kształ‑

towaniem się przewag komparatywnych whandlu zagranicznym acechami cha‑

rakterystycznymi narodowego systemu innowacji Meksyku oraz sformułowanie

wniosków płynących zprzykładu Meksyku dla Polski.

Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne dla gospodarki Meksyku wskazują

najej stosunkowo dobrą kondycję. Wanalizowanych latach 1995−2010, za wyjąt‑

kiem roku 2009 awcześniej 1995, kiedy toprodukt krajowy brutto zmniejszył się

o6,2%, przyrost PKB był dodatni. Rozwój gospodarki meksykańskiej wdużym

459

stopniu uzależniony jest od kondycji gospodarki Stanów Zjednoczonych –głównego

partnera handlowego Meksyku.



Obroty handlowe Meksyku rosły niemalże wcałym badanym okresie lat

1995−2010. Jedynie wlatach 2001−2003 zaobserwować można spowolnienie wzrostu,

awroku 2009 gwałtowny spadek obrotów handlowych Meksyku. Spowodowane

recesją tąpnięcie z2009 r. zarówno weksporcie jak iimporcie zostało jednak cał

‑

kowicie odrobione wkolejnym 2010 r. (rys. 8.12).





0.0%

0.5%

1.0%

1.5%

2.0%

2.5%

3.0%

100

150

200

250

300

350

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Udział w eksporcie

Udział w imporcie

Export

Import

mld USD

Źródło: Na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Handel międzynarodowy Meksyku, wszczególności eksport, ale także iimport

zdominowane sąprzez USA –głównego partnera handlowego Meksyku. Blisko 86%

meksykańskiego eksportu w1995 r. trafiało do dwóch partnerów gospodarczych

–członków NAFTA: USA iKanady. Udział ten jedynie nieznacznie zmniejszył się

w2010 r. –do niemalże 84%, przy czym udział Kanady zwiększył się z2,5% do 3,6%,

aznaczenie USA zmniejszyło się z83,4% do 80,1%. Pozostali partnerzy eksportowi

Meksyku mają mniejsze znaczenie, ado najważniejszych spośród nich zaliczyć

należy Chiny, Brazylię iHiszpanię (chociaż każdy ztych krajów w2010 r. kupował

mniej niż 1,5% meksykańskich towarów eksportowych). Wporównaniu zrokiem

1995 znacznie spadło znaczenie rynku japońskiego, jako odbiorcy meksykańskiego

eksportu. Znaczenie Japonii zmniejszyło się opołowę: z1,2% w1995 r. do 0,6%

wroku 2010. Ogólnie jednak niewiele zmieniło się ukierunkowanie geograficzne

meksykańskiego eksportu naprzestrzeni badanych lat.

460

Struktura geograficzna meksykańskiego importu prezentuje natomiast zna‑

czące zmiany między rokiem 1995 a2010. Głównie za sprawą spadku znaczenia

USA (z74,5% do 48,2%) oraz wzrostu znaczenia Chin (z0,7% do 15,1%). Swój

udział wimporcie Meksyku zwiększyła także KoreaPłd. (z1,1% do 4,2%) iKanada

(z1,9% do 2,9%). Zaobserwować można także większe zróżnicowanie kierunków

importowych, poprzez wzrost znaczenia pozostałych partnerów. Wprawdzie jed

‑

nostkowe znaczenie tych krajów nie jest duże, ale wsumie grupa tastanowi ponad

20% meksykańskiego importu –w1995 r. było to12%.





10%

11%

52%

12%

1995

15%

53%

13%

2005

14%

57%

2010

Żywność i zwierzęta

Napoje i tytoń

Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw

Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne

Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne

Chemikalia i produkty pokrewne

Towary przemysłowe sklasyﬁkowane według surowca

Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy

Różne wyroby przemysłowe

Towary i transakcje niesklasyﬁkowane w SITC

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Zasadniczo struktura towarowa handlu zagranicznego Meksyku pozostała

wroku 2010 podobna do struktury zroku 1995. Najważniejszą grupą towarową

wmeksykańskim eksporcie sąmaszyny, urządzenia isprzęt transportowy. Znaczenie

tej grupy nawet wzrosło wbadanym okresie z52% w1995 r. do 57% wroku 2010.

W1995 r. drugą najważniejszą grupą towarową wmeksykańskim eksporcie były

surowce (zpominięciem paliw) –12%, anastępnie towary przemysłowe sklasyfi

‑

kowane według surowca –11%. Niemniej jednak wkolejnych latach coraz więk‑

szego znaczenia nabierała grupa obejmująca paliwa mineralne, osiągając w2005 r.

461

poziom 15% meksykańskiego eksportu, który był jedynie nieznacznie mniejszy

wroku 2010–14%. Pozostałe grupy towarów mają mniejsze znaczenie aich udział

weksporcie Meksyku pozostawał nazbliżonym poziomie. Tym samym naobraz

meksykańskiego eksportu w2010 r. składają się wblisko 60 procentach maszyny,

urządzenia isprzęt transportowy oraz w30 procentach surowce itowary sklasy

‑

fikowane według surowca, pozostawiając jedynie 10% natowary zinnych grup.

Struktura meksykańskiego importu jest zbliżona do obserwowanej weksporcie.

Wprawdzie znaczenie grupy: maszyny, urządzenia isprzęt transportowy jest nieco

niższe, zwiększyło się ono z42% w1995 r. do 47% wroku 2010. Większe znaczenie

niż wprzypadku eksportu mają natomiast towary przemysłowe sklasyfikowane

według surowca oraz chemikalia iprodukty pokrewne (odpowiednio 14% i11%

w2010 r.), amniejsze paliwa mineralne –choć wtej grupie notowany jest znaczny

wzrost znaczenia importu: z2% w1995 r. do 8% w2010 r.). Zbliżone struktury

towarowe eksportu iimportu wskazują naduże znaczenie handlu wewnątrzgałę‑

ziowego wprowadzonej wymianie międzynarodowej.



−

4%4%

10%

16%

42%

14%

1995

11%

16%

47%

11%

2005

11%

14%

47%

10%

2010

Żywność i zwierzęta

Napoje i tytoń

Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw

Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne

Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne

Chemikalia i produkty pokrewne

Towary przemysłowe sklasyﬁkowane według surowca

Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy

Różne wyroby przemysłowe

Towary i transakcje niesklasyﬁkowane w SITC

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

4 62

Struktura towarowa meksykańskich obrotów handlowych według klasyfika‑

cji OECD opartej napoziomie technologicznym także prezentuje podobieństwo

wprzypadku eksportu jak iimportu. Nie zaszły też istotne zmiany wstrukturze

naprzestrzeni ostatnich lat(między rokiem 1995 a2010). Występuje przewaga

produktów średnio zaawansowanych technologicznie. Wmniejszym stopniu

odbywa się wymiana produktami wysokiej iniskiej techniki. Eksport jest bardziej

zaawansowany technologicznie od importu. W2010 r. jedynie 7% eksportu stanowiły

produkty niskiej techniki (10% w1995 r.). Natomiast produkty wysokiej techniki

tworzyły 17% wywozu (rys. 8.14). Spośród wysokiej techniki najważniejszymi

towarami eksportowymi Meksyku sątowary zgrupy „elektronika ikomunikacja”

(blisko 65 mldUSD w2010 r.). Wdominującej grupie produktów średnio wyso

‑

kiej techniki (43% w2010 r.) kluczową rolę odgrywają towary zgrupy pojazdów

samochodowych (prawie 70 mldUSD w2010 r.), instrumentów badawczych (blisko

44 mldUSD), urządzeń elektrycznych (ponad 34 mldUSD) iinnych niż elektryczne

(ponad 47 mldUSD w2010 r.).



−



16%

42%

32%

10%

1995

17%

43%

33%

2010

Wysoka technika

Średnio wysoka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Struktura towarowa meksykańskiego importu wskazuje nawiększe, niż wprzy‑

padku eksportu, znaczenie towarów niskiej iśrednio niskiej techniki (rys. 8.15).

Wprzypadku średnio niskiej techniki kluczowe znaczenie ma grupa obejmująca

produkty rafinacji ropy naftowej (60 mldUSD w2010 r.), które toprodukty ekspor‑

towane sąnazdecydowanie mniejszą skalę (ponad 17 mldUSD w2010 r.). Wgrupie

wysokiej techniki importuje się ponownie najwięcej produktów zgrupy „elektronika

ikomunikacja” (blisko 50 mldUSD w2010 r.), natomiast wgrupie średnio wyso‑

kiej techniki równie ważne sątowary zgrup: pojazdów samochodowych (prawie

41 mldUSD w2010 r.), instrumentów badawczych (blisko 48 mldUSD), urządzeń

463

elektrycznych (42 mldUSD) iinnych niż elektryczne (ponad 50 mldUSD w2010 r.).

Większe znaczenie od eksportu ma natomiast import chemikaliów (53 mldwobec

19 mldUSD w2010 r.).







12%

39%

36%

13%

1995

13%

41%

36%

10%

2010

Wysoka technika

Średnio wysoka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Podobnie jak struktura towarowa meksykańskiego handlu międzynarodowego

sklasyfikowanego według poziomu technologicznego prezentuje się także struktura

handlu międzynarodowego uporządkowana według klasyfikacji WIFO opartej

napoziomie kwalifikacji siły roboczej. Obie teklasyfikacje wskazują nadominację

produktów średniej techniki wmiędzynarodowej wymianie handlowej Meksyku

ijednocześnie nanajwiększe zaangażowanie pracowników ośrednich kwalifi‑

kacjach wwytwarzanie dóbr będących przedmiotem wymiany międzynarodo

‑

wej. Zarówno weksporcie, jak iimporcie dominują produkty oparte naśrednio

wykwalifikowanych pracownikach, zprzewagą tych produkowanych przez średnio

wykwalifikowanych pracowników umysłowych –ok. 40%. Drugą największą grupę

stanowią produkty oparte naśrednio wykwalifikowanych pracownikach fizycz‑

nych –ok. 1/3. Wśród towarów eksportowych istotniejszą grupę niż wprzypadku

importu stanowią towary oparte nakadrze wysokokwalifikowanych pracowników

(17% wobec 13% w2010 r.).

Inne spojrzenie nastrukturę towarową handlu zagranicznego Meksyku ukazuje

zestawienie danych według klasyfikacji WIFO opartej nastopniu wykorzystania

materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym. Zgodnie ztym

podejściem największą część meksykańskiego eksportu stanowią produkty oparte

nabadaniach (40% w1995 r. i46% w2010 r.), następnie produkty podstawowe

(19% w2010 r.), kapitałochłonne (18%), pracochłonne (spadek z15% w1995 r. do

10% w2010 r.) inakońcu oparte namarketingu (7%). Zważywszy narelatywnie

464

niewielkie nakłady naB+R wMeksyku, wynik ten może zaskakiwać, jednak jeżeli

przyjrzeć się bliżej towarom jakie kwalifikowane sądo grupy opartej nabadaniach

pojawia się wyjaśnienie. Do najważniejszych weksporcie Meksyku produktów opar‑

tych nabadaniach zaliczają się pojazdy samochodowe (średnio wysoka technika)

–blisko 40 mldUSD w2010 r. oraz urządzenia RTV (wsumie blisko 39 mldUSD)

–co oznacza, że jest toeksport generowany nie przez firmy meksykańskie, alicznie

reprezentowane wtych branżach koncerny międzynarodowe. Znaczenie sektora

motoryzacyjnego podkreśla ponadto fakt, że wgrupie produktów kapitałochłon

‑

nych najważniejsze sączęści iakcesoria do pojazdów samochodowych (blisko

17 mldUSD w2010 r.).









20%

15%

18%7%

40%

1995

Przemysły podstawowe (MM)

Przemysły pracochłonne (LI)

Przemysły kapitałochłonne (CI)

Przemysły oparte na markengu (MDI)

Przemysły oparte na badaniach (TDI)

19%

10%

18%

46%

2010

a

Brak wdanych:

MM: wykończanie materiałów włókienniczych

LI: kucie, prasowanie, wytłaczanie iwalcowanie metali; odlewnictwo metali; obróbka metali inakładanie powłok

nametale

MDI: reprodukcja zapisanych nośników informacji (tylko 2010)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Zestawienie oparte nastopniu wykorzystania nakładów lepiej wychwytuje

także różnice między eksportem aimportem, choć różnice tebyły wyraźniejsze

w1995 r., atakże wyraźniej przedstawia zmiany jakie zaszły wimporcie Meksyku

między 1995 a2010 rokiem (por.rys. 8.17−8.18)

Wimporcie Meksyku relatywnie większe znaczenie mają produkty podstawowe,

choć ich znaczenie spadło z31% w1995 r. do 24% w2010 r. Zyskały natomiast

produkty oparte nabadaniach, których udział wbadanym okresie zwiększył się

z27% do 36%. Wzrósł także udział przemysłów kapitałochłonnych z22% do 27%.

Najważniejszymi składowymi tej grupy były produkty rafinacji ropy naftowej

(poniżej 21 mldUSD w2010 r.) ipodstawowe chemikalia (18 mldUSD w2010 r.),

465

atakże części iakcesoria do pojazdów samochodowych (blisko 18 mldUSD w2010 r.).

Natomiast wgrupie produktów przemysłów opartych nabadaniach dominowały

produkty RTV (wsumie poniżej 38 mldUSD w2010 r.), urządzenia biurowe

ikomputery (15 mldUSD w2010 r.), produkcja lamp elektronowych iinnych ele‑

mentów elektronicznych (16 mldUSD w2010 r.) ipojazdy samochodowe (poniżej

13 mldUSD w2010 r.).









31%

11%

22%

27%

1995

Przemysły podstawowe (MM)

Przemysły pracochłonne (LI)

Przemysły kapitałochłonne (CI)

Przemysły oparte na markengu (MDI)

Przemysły oparte na badaniach (TDI)

24%

27%

36%

2010

Braki wdanych:

MM: wykończanie materiałów włókienniczych

LI: kucie, prasowanie, wytłaczanie iwalcowanie metali; odlewnictwo metali; obróbka metali inakładanie powłok

nametale

MDI: reprodukcja zapisanych nośników informacji (tylko 2010)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Pomimo dominacji przemysłów średniej techniki whandlu międzynarodowym

Meksyku, nie posiada on wtych branżach przewag komparatywnych mierzonych

wskaźnikiem RCA (rys. 8.19). Wskaźniki RCA sąujemne zarówno dla przemysłów

średnio wysokiej jak iśrednio niskiej techniki, chociaż najwyraźniejsze braki

przewag komparatywnych, wbadanych latach, notowane sąwprzemysłach niskiej

techniki. Co ciekawe jedyne, choć także niezbyt silne, przewagi komparatywne

Meksyk posiada wprzemysłach wysokiej techniki. Wgrupie tej najkorzystniej

wypada branża zajmująca się produkcją statków powietrznych ikosmicznych

RCA = 0,36 w2010 r. Nieco mniejsze przewagi posiadają przemysły związane

zprodukcją urządzeń RTV: RCA = 0,28. Najgorzej natomiast spośród przemysłów

wysokiej techniki notowane sąfarmaceutyki: RCA = –1,19 w2010 r. Wbranży

średnio wysokiej techniki, pomimo ogólnie negatywnego wyniku, istotne przewagi

komparatywne notuje przemysł samochodowy: RCA = 0,53. Najsłabiej wtej grupie

wypada przemysł chemiczny: RCA = –1,01.

466

Spośród przemysłów średnio niskiej techniki nauwagę zasługują dwie branże

osiągające istotnie wysokie przewagi komparatywne: produkcja wyrobów zsurow‑

ców niemetalicznych iprodukcja metali (odpowiednio RCA = 0,47 i0,52). Zdrugiej

strony, przemysły związane zrafinacją ropy naftowej wypadają najmniej korzystnie

ze wskaźnikiem RCA napoziomie –1,21.







0,05

0,16

0,10

0,17

−0,09

−0,04

−0,10

−0,08

−0,28

−0,33

−0,27

−0,25

−0,44

−0,29

-0,42

−0,48

−0,60

−0,5

−0,4

−0,3

−0,2

−0,1

0,00

0,10

0,20

0,30

1995 2000 2005 2010

Wysoka technika

Średnio wy

soka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Zestawienie wskaźników RCA według klasyfikacji opartej napoziomie kwa‑

lifikacji siły roboczej, podobnie jak porównania struktury towarowej wymiany

handlowej stanowią odzwierciedlenie zestawienia uporządkowanego według

poziomów techniki.

Meksyk ma względne przewagi komparatywne wgrupie produktów wytwa

‑

rzanych woparciu owysoko wykwalifikowanych pracowników. Wskaźniki RCA

sąbardziej niekorzystne wraz ze spadkiem poziomu wykwalifikowania pracow

‑

ników wytwarzających dane dobra. Wgrupie produktów opartych naśrednio

wykwalifikowanych pracownikach umysłowych jedynie produkcja pojazdów

samochodowych posiada względne przewagi komparatywne. Największe niekorzy‑

ści odnoszą się do produktów, których wytwarzanie oparte jest napracownikach

oniskich kwalifikacjach.

467

Podobnie zaskakujące wyniki analizy wskaźnika RCA obserwowane sąwujęciu

zaprezentowanym według klasyfikacji WIFO, opartej nastopniu wykorzystania

materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym. Największe

przewagi komparatywne Meksyk posiada wprzemysłach pracochłonnych aniewiel‑

kie wprzemysłach opartych natechnologiach (rys. 8.20). Przemysły podstawowe

ikapitałochłonne, stanowiące znaczną część meksykańskich obrotów handlowych,

podobnie jak teoparte namarketingu notują istotny brak przewag komparatywnych

whandlu międzynarodowym.









−0,52

−0,47

−0,48

−0,46

0,25

0,61

0,62

0,36

−0,22

−0,78

−0,59

−0,55

−0,33

−0,34

−0,49

−0,18

0,32

0,24

0,01

0,07

−1,0

−0,8

−0,6

−0,4

−0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1995 2000 2005 2010

Przemysły podstawowe (MM)

Przemysły pracochłonne (LI)

Przemysły kapitałochłonne (CI)

Przemysły oparte na markengu (MDI

)

Przemysły oparte na badaniach (TDI)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zbazy UN Comtrade.

Wgrupie przemysłów pracochłonnych, największe przewagi komparatywne

ma branża meblowa (RCA = 0,99 w2010 r.) oraz branża produkująca cegły, płytki

iprodukty budowlane (RCA = 0,86 w2010 r.). Spośród przemysłów opartych

natechnologiach, naszczególną uwagę zasługuje branża produkcji pojazdów samo‑

chodowych (RCA = 1,14 w2010 r.), statków powietrznych ikosmicznych (RCA=

0,71 w2010 r.) isprzętu medycznego (RCA = 0,81 w 2010 r.). Wgrupie przemysłów

kapitałochłonnych nieliczne przewagi komparatywne notują przemysły produkujące

płytki ceramiczne (RCA = 0,86 w2010 r.), cement, wapno oraz gips (RCA = 1,32

w2010 r.) oraz produkcja metali szlachetnych inieżelaznych (RCA = 0,53 w2010 r.).

Branże należące do przemysłów podstawowych zdominowane zostały przez

ujemne wskaźniki przewag komparatywnych whandlu międzynarodowym. Jedyne

pozytywne przykłady branż posiadających znaczne przewagi komparatywne to:



produkcja wyrobów betonowych igipsowych (RCA = 1,86 w2010 r.) oraz produkcja

sprzętu gospodarstwa domowego (RCA = 1,69 w2010 r.).

Najwyższe przewagi komparatywne notowane sąwbranży produkującej

wyroby tytoniowe (należą do przemysłów opartych namarketingu). Wskaźnik

RCA w2010 r. dla tej branży wynosił 2,51.

Handel międzynarodowy Meksyku wdużej mierze opiera się nahandlu

wewnątrzgałęziowym. Wnajwiększym wymiarze dotyczy toprzemysłów średnio

wysokiej techniki. Wroku 1995, obroty wtej grupie miały niemalże wyłącznie cha‑

rakter wewnątrzgałęziowy (IIT = 1). Równie mocno oparta naobrotach wewnątrz‑

gałęziowych jest wymiana handlowa produktami przemysłów wysokiej techniki

(IIT = 0,92 w2010 r.). Wnieco mniejszym stopniu dotyczy totakże wymiany pro

‑

duktami średnio niskiej techniki (IIT = 0,87 w2010 r.), awnajmniejszym stopniu

wymiany produktami niskiej techniki (IIT = 0,76 w2010 r.). Wbadanym okresie

nie nastąpiły radykalne zmiany zaangażowania poszczególnych grup producen

‑

tów whandel wewnątrzgałęziowy. Zauważyć można jedynie niewielkie obniżenie

wskaźników IIT (rys. 8.21).







0,93

0,96

0,97

0,92

1,00

0,94

0,93

0,95

0,91

0,80

0,85

0,87

0,83

0,82

0,78

0,76

1,20

1995 2000 2005 2010

Wysoka technika

Średnio wy

soka technika

Średnio niska technika

Niska technika

Źródło: Obliczenia własne napodstawie danych zbazy UN Comtrade.

469

Przyglądając się bliżej poszczególnym branżom zauważyć należy, że najniższy

poziom handlu wewnątrzgałęziowego mają teznich, gdzie Meksyk wnajwiększym

stopniu nie posiada przewag komparatywnych. Wskaźnik handlu wewnątrzgałę‑

ziowego dla przemysłu farmaceutycznego wynosił w2010 r. jedynie 0,46 (w1995 r.

IIT = 0,70). Przemysł chemiczny wtym samym czasie osiągnął wynik równy 0,53,

natomiast branża rafinacji ropy naftowej 0,45.

Zależność tanie jest dwustronna, ponieważ branże dzięki którym Meksyk

posiada przewagi komparatywne whandlu międzynarodowym wcale nie prezen‑

tują wysokiego stopnia koncentracji nawymianie wewnątrzgałęziowej. Branże

tecechuje relatywnie średni poziom wskaźników IIT (statki kosmiczne –0,83,

elektronika‑komunikacja –0,87, pojazdy samochodowe –0,74, metale nieżelazne

–0,75, produkty zsurowców niemetalicznych –0,78).

Handel wewnątrzgałęziowy Meksyku prezentowany wujęciu opartym napozio‑

mie kwalifikacji siły roboczej ponownie prezentuje podobne tendencje jak wprzy‑

padku grupowania opartego napoziomie technologicznym produktów. Najniższy

wskaźnik handlu wewnątrzgałęziowego posiadają przemysły oparte napracownikach

oniskich kwalifikacjach, natomiast najwyższy przemysły oparte naśrednio wykwa‑

lifikowanych pracownikach umysłowych ipracownikach wysokokwalifikowanych.

Większe zróżnicowanie wpoziomie wskaźnika IIT zaobserwować można

porządkując obroty handlowe Meksyku według stopnia wykorzystania material‑

nych iniematerialnych nakładów wprocesie wytwórczym.







0,79

0,73

0,75

0,77

0,83

0,74

0,72

0,83

0,94

0,60

0,70

0,73

0,88

0,79

0,75

0,90

0,80

0,92

0,99

0,97

1995 2000 2005 2010

Przemysły podstawowe (MM)

Przemysły pracochłonne (LI)

Przemysły kapitałochłonne (CI)

Przemysły oparte na markeng

(MDI)

Przemysły oparte na badaniach

(TDI)

Źródło: Obliczenia własne napodstawie danych zbazy UN Comtrade.

Wroku 2010 wnajwiększym stopniu handel wewnątrzgałęziowy odbywał się

wprzemysłach opartych nabadaniach (IIT = 0,97), wskaźnik ten zwiększył się

470

od poziomu 0,80 wroku 1995. Zdrugiej strony, wymiana handlowa przemysłów

kapitałochłonnych w1995 r. wwiększym stopniu była oparta nahandlu wewnątrz‑

gałęziowym niż wroku 2010 (IIT = 0,94 w1995 r. wobec 0,73 w2010 r.).

Wgrupie przemysłów podstawowych, ponadprzeciętnie intensywny handel

wewnątrzgałęziowy odbywa się wbranżach produkujących maszyny (zwłaszcza

maszyny ogólnego przeznaczenia –IIT = 0,96 imaszyny dla rolnictwa ileśnic‑

twa –IIT = 0,94) oraz elektryczne silniki, prądnice itransformatory (IIT = 1) czy

izolowane druty iprzewody (IIT = 0,91). Wgrupie przemysłów kapitałochłon‑

nych, w2010 r. najwyższy wskaźnik handlu wewnątrzgałęziowego notowany był

dla części iakcesoriów do pojazdów samochodowych iich silników (IIT=0,98).

Natomiast wgrupie przemysłów opartych nabadaniach zauważyć należy wzrost

wskaźnika IIT wbranży produkującej pojazdy samochodowe. Wskaźnik handlu

wewnątrzgałęziowego wzrósł tam zpoziomu 0,15 w1995 r. do 0,49 w2010. Naj

‑

wyższe wskaźniki handlu wewnątrzgałęziowego wtej grupie posiadają branże

produkcji sprzętu medycznego ichirurgicznego oraz przyrządów ortopedycznych

(ITT = 0,92), produkcji instrumentów iprzyrządów pomiarowych, kontrolnych,

badawczych, nawigacyjnych (ITT=0,97) oraz produkcji maszyn biurowych ikom‑

puterów (ITT = 0,97).

Branże onajwyższych wskaźnikach RCA także iwtym zestawieniu osiągają

przeciętne wskaźniki handlu wewnątrzgałęziowego (pojazdy samochodowe –0,49,

produkcja wyrobów betonowych igipsowych –0,27, produkcja sprzętu gospodarstwa

domowego –0,32, cement, wapno oraz gips –0,43, napoje –0,48, awprzypadku

wyrobów tytoniowych jedynie 0,15).

Podsumowując należy zauważyć, że największe obroty handlowe Meksyk

prowadzi towarami: średniej techniki, głównie opartymi nabadaniach, ale także

produktami przemysłów podstawowych, które toprodukty wgłównej mierze

produkowane sąprzez średnio wykwalifikowanych pracowników. Wkategoriach

towarowych oznacza to, że podstawę meksykańskiego eksportu stanowią maszyny

iurządzenia oraz sprzęt transportowy. Głównym rynkiem zbytu dla meksykań‑

skich towarów jest Ameryka Północna. Zdrugiej strony import jest już bardziej

zdywersyfikowany, gdzie widoczne jest rosnące znaczenie Chin.

Ogólna konkurencyjność Meksyku whandlu międzynarodowym jest wypad

‑

kową konkurencyjności poszczególnych branż gospodarki, spośród których część

oddziałuje nakonkurencyjność pozytywnie aczęść negatywnie. Przyjmując wskaź‑

nik względnych przewag komparatywnych jako wyznacznik konkurencyjności,

konkurencyjność meksykańskiej gospodarki jest napędzana wynikami przemysłów

wysokiej techniki, pracochłonnych iopartych nabadaniach, gdzie wykorzystywana

jest przede wszystkim wysoko wykwalifikowana kadra pracowników.

471

Zdrugiej strony, konkurencyjność gospodarki jest hamowana przez wyniki

branż wytwarzających produkty niskiej techniki, przemysły kapitałochłonne,

podstawowe ioparte namarketingu. Branże teoparte sąnaśrednio inisko wykwa‑

lifikowanych pracownikach.



Narodowy system innowacji Meksyku wdużej mierze oparty jest najednostkach

publicznych: instytucjach tworzonych przez administrację ipublicznych ośrodkach

badawczych. Jest towyraźnym przełożeniem struktury finansowania działalności

badawczo‑rozwojowej Meksyku, wktórym sektor prywatny uczestniczy jedynie

wniewielkim stopniu.

Ciałem ustawodawczym dla systemu badań iinnowacji Meksyku jest rząd,

aorganem rządowym odpowiedzialnym za projektowanie iimplementację polityk

jest Generalna Rada dla Badań Naukowych iRozwoju Technologicznego, której

przewodniczy Prezydent Republiki. Natomiast najważniejszą instytucją rządową

dla sektora nauki itechnologii jest CONACYT –Krajowa Rada dla Nauki iTech

‑

niki. Jest tourząd odpowiedzialny za zapewnienie koordynacji działań pomiędzy

ministerstwami, obejmującej projektowanie, finansowanie iwdrażanie polityki

naukowo‑technologicznej kraju (Erawatch, s.11). Wradzie zasiadają ponadto

Minister Finansów, przedstawiciele ośmiu Ministerstw sektorowych (Edukacji,

Spraw Zagranicznych, Gospodarki, Zdrowia, Energii, Środowiska, Rolnictwa oraz

Komunikacji iTransportu) –dysponujących środkami finansowymi naprogramy

wspierające naukę itechnikę, ponadto czterech członków Forum Doradczego dla

Nauki iTechniki (FCCyT).

Finansowanie naszczeblu federalnym polityki naukowo‑technologicznej ma

dwa główne kanały: środki budżetowe przypisane ministerstwom sektorowym,

finansującym instytucje badawcze ifundusze lub programy nanaukę itechnologie

oraz środki budżetowe przeznaczone nafundusze, programy icentra badawcze

finansowane przez CONACYT.

Głównym organem pośredniczącym, formalnie powołanym do zapewnienia

doradztwa wzakresie polityki naukowej jest FCCyT. Forum utworzono w2002 r.,

wramach Prawa Nauki iTechniki wcelu zapewnienia zaangażowania przedstawi‑

cieli świata nauki ibiznesu wprocesy realizacji polityki naukowo‑technologicznej

iinnowacyjnej (STI). FCCyT stanowi platformę do dyskusji iwymiany opinii

natematy związane zproblematyką STI, pozwalającą osiągać porozumienie zain‑

teresowanych stron wkluczowych kwestiach.

472

Badania prowadzone sąprzede wszystkim winstytutach badawczych dzia‑

łających pod nadzorem Ministerstw Sektorowych, w27 centrach badawczych

podlegających CONACYT, publicznych iprywatnych Instytucjach Szkolnictwa

Wyższego (zang.: HEI) oraz instytucjach sektora prywatnego (centra badawcze,

uniwersytety ipojedyncze przedsiębiorstwa)

(Erawatch, s.13). Tym samym badania

koncentrują się wsektorze publicznym, gdzie trafia najwięcej funduszy budżetowych

naB+R.Wrezultacie, wsektorze publicznym tworzona jest większość innowacji.

Występuje też znaczna koncentracja działalności badawczej wkilku lokalizacjach

wkraju, zktórych najważniejsza toobszar stołeczny Mexico City (wOkręgu Fede‑

ralnym − Distrito Federal –działa 38% badaczy Krajowego Systemu Naukowców

Poza organami władz centralnych iinstytucjami przez nie powołanymi,

narodowy system badań uzupełniają przedsiębiorstwa prywatne, prywatne centra

badawcze, publiczne iprywatne instytucje szkolnictwa wyższego oraz instytucje

regionalne, tj.Stanowe Rady Naukowo‑Technologiczne i6 regionalnych biur

CONACYT. Międzyministerialny Komitet Budżetowy analizuje kryteria dla

udzielenia finansowania, stawiane przez ministerstwa iagencje odpowiedzialne

za wdrażanie programów STI. Komitet Międzysektorowy iŁączący przegląda

ipromuje oferty tworzenia programów, które angażowałyby kilka ministerstw

oraz innych programów wspierających, obejmujących administrację naszczeblu

federalnym istanowym. Narodowa Konferencja Nauki iTechnologii promuje

kolaborację napoziomie federalnym istanowym wsprawach związanych zprio‑

rytetami polityki, kształtowaniem iimplementacją programów.



Jednym zpodstawowych wyznaczników potencjału innowacyjnego sąnakłady

ponoszone nadziałalność badawczo‑rozwojową (B+R). Według danych OECD udział

nakładów wewnętrznych naB+R wPKB Meksyku jest niewielki inie przekracza

0,44%. Średnia dla Unii Europejskiej, wbadanym okresie wahała się między 1,7%

a1,9% PKB, natomiast wUSA, w2009 r., wskaźnik ten osiągnął 2,8%. Wprawdzie

dla Meksyku wysokość omawianego wskaźnika zwiększyła się naprzestrzeni oma‑

wianego okresu lat1995–2009, trend ten nie jest jednak szczególnie dynamiczny.

Najważniejszymi jednostkami badawczymi sąinstytuty działające wramach: National Autono‑

mous University of Mexico, the Centre for Research and Advanced Studies, the Metropolitan Autono‑

mous University oraz the National Polytechnic Institute.

Dane Conacyt, Base de datos del SNI, 2001−2010.

473

Punktem zwrotnym był rok 2002 r. od kiedy towydatki naB+R wwiększej

części realizowane były nie jak dotychczas przez instytucje rządowe (GOVERD)

aprzez sektor przedsiębiorstw (BERD).

Niemniej jednak, wdalszym ciągu środki tepochodzą głównie ze źródeł

rządowych (53,17% w2009 r.), adopiero wdalszej kolejności od przedsiębiorstw

(39,06% w2009 r.). Pozostałe źródła: sektor edukacji wyższej, organizacje non-profit

czy instytucje zagraniczne mają jedynie niewielkie znaczenie. Co istotne, wbada‑

nym okresie zaobserwować należy tendencję wkierunku zwiększania znaczenia

przedsiębiorstw kosztem źródeł rządowych, większe jest także znaczenie źródeł

zagranicznych, ale mniejsze organizacji non-profit.

Kolejnym elementem koniecznym do stworzenia wkraju sprzyjających warun‑

ków do tworzenia innowacji sązasoby ludzkie dla nauki itechniki. W2010 r.

wMeksyku jedynie 14,2% ludności wwieku powyżej 18latsklasyfikować można

było jako należących do tej grupy (dane INEGI–Conacyt).

Odsetek ten nie zwiększył się także znacząco (bo jedynie o0,6 pktproc.) wlatach

2003−2010. Dla porównania, wwysoko zaawansowanych technologicznie krajach,

takich jak np.Szwajcaria, ponad 50% aktywnej zawodowo ludności tworzy zasoby

ludzkie dla nauki itechniki.







5,50

6,62

6,43

6,69

6,37

6,71

7,44

7,64

8,13

7,91

7,54

7,75

8,26

8,11

8,50

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

2007 2008 2009

Źródło: CONACYT, Informe General del Estado de la Ciencia y la Tecnología.

Niewielki zasób HRST wpopulacji Meksyku przekłada się także najego wyko‑

rzystanie wgospodarce. W2009 r. jedynie 8,5% ludności aktywnej zawodowo sta‑

474

nowiły osoby, które ukończyły edukację napoziomie wyższym (ISCED 5 lub wyżej)

ibyły zaangażowane wdziałalność naukową itechniczną. Wprawdzie odsetek ten

zwiększył się z5,5% w1995 r., jednak nadal jest tokolejny wynik potwierdzający

niską zdolność innowacyjną Meksyku.

Wśród studentów uczelni wyższych największą grupę stanowią osoby, które

wybrały kierunki humanistyczne ispołeczne. Tendencję tęodzwierciedla także

struktura absolwentów studiów doktoranckich (rys. 8.24). Największą idynamicznie

się zwiększającą jest grupa absolwentów kierunków społecznych iadministracji.

Oblisko 200 absolwentów rocznie mniej kończy studia doktoranckie zzakresu

nauk przyrodniczych oraz inżynierii itechnologii, choć wprzypadku drugiej

wymienionej grupy przyrost od 2000 r. jest znaczny –575 w2010 r. wobec 159

w2000 r. Jednocześnie wniemalże wszystkich dziedzinach widoczny jest szybki

przyrost absolwentów, co świadczy orosnącym zainteresowaniu podnoszeniem

kwalifikacji wśród Meksykanów.



900

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Nauki przyrodnic

Inżynieria

i technologia

Nauki rolnicze

Nauki o zdrowiu

Nauki społeczne

i administracji

Edukacja

i humanistyka

Źródło: CONACYT, Encuesta de Graduados de Doctorado, 2010.

Oniskiej zdolności innowacyjnej Meksyku świadczy także niewielki udział

gospodarstw domowych posiadających dostęp do Internetu. Wg danych OECD

2009 r. jedynie 18,4% gospodarstw domowych wMeksyku posiadało dostęp do

sieci Internet. Ten sam wskaźnik, w2009 r., dla USA wynosił 68,7%, adla Niemiec

79,1%. Wprawdzie od 2001 r. odsetek ten niemalże się potroił, jednak wtym zakresie

Meksyk nadal musi nadrabiać znaczne zaległości.

475







4,68

4,09

4,38

4,65

4,62

4,31

5,27

5,12

4,50

5,37

5,48

5,32

5,76

6,19

7,34

8,38

0,41

0,37

0,26

0,34

0,27

0,23

0,25

0,28

0,5

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców (prawa oś)

w przeliczeniu na $1 mld wydatków na B+R (lewa oś)

Źródło: WIPO Statistics Database and World Bank (World Development Indicators), grudzień 2011.

Do najczęściej stosowanych wskaźników opisujących pozycję innowacyjną

kraju należy grupa wskaźników patentowych. Wskaźniki patentowe wskazują

naniską intensywność innowacyjną Meksyku. Wprawdzie liczba zgłoszeń paten‑

towych wprzeliczeniu namilion mieszkańców od 1995 r. niemalże się podwoiła,

tow2010 r. wynosiła jedynie 8,38. Zdrugiej strony, intensywność innowacyjna

wydatków naB+R zmniejszyła się oponad 30% między rokiem 2001 a2008, z0,41

do 0,28 patentu na1 mldUSD (rys. 8.25), co świadczy oobniżającej się efektywności

środków wydatkowanych naB+R.



Jednym zkluczowych czynników konkurencyjności Meksyku jest jego liczna

populacja iciągle jeszcze relatywnie tania siła robocza. WMeksyku nie tylko

populacja zwiększała się wminionych dekadach, ale do 2041 r. prognozowany

jest jej wzrost do 123 mln(zobecnych 112 mln). Co więcej, naprzestrzeni lat,

wmeksykańskiej gospodarce zwiększało się wykorzystanie kapitału ludzkiego.

Zasób siły roboczej wzrósł wlatach 1995−2010 z34,5 mlndo 46,8 mln. Oznaczało

to, że narynku pracy w2010 r. aktywne było 43% populacji –o5 pktproc.więcej

niż wroku 1995

. Niemalże wcałym okresie 1995−2010 nawysokim poziomie

W2010 r. populacja Meksyku wynosiła 112,3 mln(INEGI. Population and Housing Census 2010).

476

utrzymywało się także zatrudnienie siły roboczej wMeksyku. Dopiero wlatach

2009–2010 przyrost zatrudnienia spowolnił, zwiększając odsetek bezrobotnych.

W2010roku wMeksyku zatrudnionych było 44,4 mlnosób wobec zasobu siły

roboczej wynoszącego ogółem 46,8 mln.

Statystyki bezrobocia wMeksyku prezentują się niezwykle korzystnie, choć

pamiętać należy, że nie obejmują one osób wwieku produkcyjnym pozostających

pozarynkiem pracy. Wlatach 1998−2008 bezrobocie wMeksyku utrzymywało

się napoziomie zbliżonym do bezrobocia naturalnego iwynosiło ok. 2,5–3,5%.

Odsetek bezrobotnych w2010 r. był nawet niższy niż w1995 r. (choć wwartościach

bezwzględnych liczba bezrobotnych przekroczyła w2010 r. poziom zroku 1995).

Niemniej jednak od rekordowo dobrego wyniku z1999 r. (bezrobocie napoziomie

2,5%, czyli 938 tyś osób) obserwowany jest przyrost zarówno liczby jak iodsetka

bezrobotnych. W2010 r. bezrobocie wMeksyku wyniosło 2 467 tyś osób, czyli 5,3%.





bezrobocie wśród młodzieży

(% siły roboczej w wieku 15–24)

poziom zatrudnienia wśród

młodzieży w wieku 15–24

Źródło: Dane World Bank.

Za pozytywną cechę meksykańskiej gospodarki uznać należy względnie niskie

bezrobocie wśród młodzieży, które jest bolączką wielu wysoko rozwiniętych krajów

europejskich. Wprawdzie itutaj obserwuje się negatywne tendencje –w2009 r.

nastąpił spadek poziomu zatrudnienia iwzrost bezrobocia, jednak dane tewciąż

sąlepsze niż wprzypadku wielu konkurencyjnych gospodarek europejskich

, ale

Np. wHiszpanii bezrobocie młodzieży w2009 r. wynosiło 38%, we Włoszech –25%.

477

także USA (bezrobocie młodzieży napoziomie 18%) iKanady (15%). Pozytywny

wydźwięk tych danych zmienia fakt, że ok. 18.4% 15−19‑latków i30% 25–29‑latków

wMeksyku nie uczy się, jest bezrobotna lub nawet pozarynkiem pracy (OECD, 2011).

Ojakości kapitału ludzkiego państwa świadczy poziom wykształcenia jego

pracowników. Wprawdzie wostatnich latach, coraz więcej osób wMeksyku pod‑

nosi swoje kwalifikacje, decydując się kontynuować edukację napoziomie średnim

anawet wyższym, nadal jednak stopień uczestnictwa wedukacji średniej iwyższej

należy do najniższych wkrajach OECD. Jest też istotnie niższy niż wUnii Euro‑

pejskiej. Dotyczy toprzede wszystkim osób wstarszym wieku.

Negatywnym sygnałem zgospodarki, odnośnie skuteczności systemu edukacji,

jest natomiast struktura bezrobotnych według poziomu wykształcenia. Dane zIV

kwartału 2010 r. wskazują, że największą grupę bezrobotnych stanowią osoby ze

średnim wykształceniem (36,6%), następnie osoby zwykształceniem wyższym

(34,6%) ikolejno im niższe wykształcenie tym mniejsza grupa bezrobotnych. Dane

tewskazują naniedopasowanie systemu kształcenia zarówno napoziomie średnim,

jak iwyższym do potrzeb rynku pracy.

























       

        

        

        

        

Źródło: EUROSTAT, Mexico‑EU –basic statistical indicators.

Struktura zatrudnienia wodniesieniu do wykształcenia wskazuje jakie jest

zapotrzebowanie napracowników ipośrednio także jakie jest zaawansowanie

technologiczne gospodarki. Zestawienie Meksyku zUE wskazuje naistotne różnice.

Wpierwszej kolejności, wMeksyku dużo wyższy jest poziom zatrudnienia wśród

osób znajniższym wykształceniem, przede wszystkim osób młodych (44,6% wMek‑

syku wobec 22,4% wUE). Dużo wyższy poziom zatrudnienia osób znajniższym

poziomem wykształcenia obserwowany jest także wgrupie wiekowej 15−74 (55,9%

wMeksyku i38,6% wUE), co jest porównywalne do poziomu wgrupie 25−49



(odpowiednio 65,2% wobec 63,2%). Inaczej struktura zatrudnienia prezentuje się

dla osób zwykształceniem wyższym średnim iwyższym. Osoby młode (15−24),

jak iwśrednim wieku (25−49), wwiększym stopniu znajdują zatrudnienie wUE

niż wMeksyku. Meksykanie zwyższym iwyższym średnim wykształceniem

sąwgorszej sytuacji narynku pracy niż osoby zniższym wykształceniem.

Tak duży poziom wykorzystania siły roboczej oniskim wykształceniu powo

‑

duje, że koszty pracy wmeksykańskiej gospodarce sąrelatywnie niskie. Prezen‑

tację kosztów pracy wMeksyku, USA iKanadzie pokazuje poniższy rys.8.27.

Zarówno godzinowe wynagrodzenie za pracę (6 USD/godz. w2009 r.), jak iroczne

wynagrodzenie za pracę pracownika (12 528 USD w2009) sązdecydowanie niższe

niż wpozostałych krajach członkowskich NAFTA –zwłaszcza USA (w2009 r.:

35 USD/godz. irocznie 59 049 USD) ale także niższe niż wwiększości krajów Unii

Europejskiej. Stawki płacone wMeksyku sąza tozbliżone do średniej dla krajów

niebędących członkami OECD.



000

70000

Roczne wynagrodzenie za

pracę pracownika (USD PPP):

Meksyk (lewa oś)

Roczne wynagrodzenie za

pracę pracownika (USD PPP):

USA (lewa oś)

Roczne wynagrodzenie za

pracę pracownika (USD PPP):

Kanada (lewa oś)

Godzinowe wynagrodzenie za

pracę (USD PPP): Meksyk

(prawa oś)

Godzinowe wynagrodzenie za

pracę (USD PPP): USA (prawa

oś)

Godzinowe wynagrodzenie za

pracę (USD PPP): Kanada

(prawa oś)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD.

Niższe niż wUSA (oblisko 1/3) sątakże jednostkowe koszty pracy (ULC)

wMeksyku (rys. 8.28). Wramach meksykańskiej gospodarki najbardziej konku‑

rencyjny (wkategoriach jednostkowych kosztów pracy) jest przemysł, anajmniej

konkurencyjne budownictwo, pozostałe branże handlowo‑usługowe prezentują

zbliżone poziomy ULC.

479





0.8

Gospodarka meksykańska

ogółem

Przetwórstwo przemysłowe (D)

Przemysł (C_E)

Budownictwo (F)

Handel, transport i komunikacj

(G_I)

Usługi ﬁnansowe i biznesowe

(J_K)

Usługi rynkowe (G_K)

Sektor przedsiębiorstw za

wyjątkiem rolnictwa (C_K)

Gospodarka USA ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD.





Wlatach 2001−2006 wMeksyku, Krajowa Rada dla Nauki iTechniki (CONA‑

CYT) realizowała Specjalny Program dla Nauki iTechniki (PECYT). Wramach

programu podjęto liczne inicjatywy wcelu poprawy iimplementacji polityki dla

nauki, technologii iinnowacji (STI) Meksyku. Ewaluacja programu pokazała

jednak, że mimo pewnych sukcesów nie zrealizował on postawionych przed nim

celów. Słabości strukturalne spowodowały, że system innowacyjny kraju pozostał

niewydolny (OECD 2009, s.9−11). Niejasne pozostało m.in. rozróżnienie pomiędzy

instytucjami odpowiedzialnymi za kreowanie polityki aodpowiedzialnymi za jej

wprowadzanie wżycie. Wielość instrumentów wsparcia, gdzie poszczególne znich

były słabo dofinansowane iodwoływały się do różnych dokumentów strategicz‑

nych, obciążona dodatkowo niewydolnym zarządzaniem, spowodowała osłabienie

podejmowanych przez rząd działań. Wrezultacie prowadzona policy mix miała

ograniczony wpływ napowodzenie meksykańskiego systemu innowacji.

Na bazie PECYT, jego sukcesów iporażek, woparciu oPrawo Nauki iTechniki

oraz prawo powołujące CONACYT, nalata 2008−2012 stworzony został wMeksyku



nowy program –PECITI (Specjalny Program dla Nauki, Technologii iInnowacji).

Zaplanowane działania miały uwzględniać rosnące znaczenie innowacji irolę

sektora przedsiębiorstw wkształtowaniu systemu nauki itechniki.

PECITI jest dokumentem ramowym iinstrumentem planowania polityki

wzakresie nauki, technologii iinnowacji (STI) wMeksyku. Bazuje on nawytycz‑

nych Narodowego Planu Rozwoju 2007−2012, który definiuje 5 priorytetów polityki

wzakresie STI

(Erawatch, s.14):

Tworzenie krótko, średnio idługoterminowych polityk krajowych wzmac‑

niających łańcuch: edukacja –badania podstawowe istosowane –technologie

iinnowacje;

Promowanie decentralizacji działań STI wcelu wsparcia rozwoju regionalnego;

3. Finansowanie badań podstawowych istosowanych, technologii iinnowacji;

4. Inwestowanie winfrastrukturę badawczą, technologiczną iinnowacji;

Promowanie odpowiedzialnych inwestycji publicznych dla rozwoju STI: wyso‑

kiej jakości kapitału ludzkiego, szkoleń, B+R oraz innowacji.

PECITI ma ponadto zdefiniowane trzy linie strategiczne:

Zwiększenie produktywności kapitału ipracy poprzez innowacje technologiczne;

2. Zwiększenie inwestycji winfrastrukturę dzięki której przedsiębiorstwa ipra‑

cownicy będą dysponować odpowiednimi narzędziami produkcji;

Zwiększenie inwestycji wludzi poprzez inwestycje wpoprawę jakości edukacji.

Program ten stanowi kluczowy wkład wtworzenie warunków dla gospodarki

opartej nawiedzy wMeksyku. PECITI wyróżnia jako priorytetowe następujące

obszary naukowe itechnologiczne: biotechnologia, medycyna, energia, środowisko,

technologie przemysłowe (przetwórstwo przemysłowe), materiały, nanotechnologie,

informacja ikomunikacja, technologie, matematyka stosowana imodelowanie oraz

priorytetowe przemysły: spożywczy, lotniczy, samochodowy iczęści samochodo‑

wych, elektryczny ielektroniczny, farmaceutyczny iusług zdrowotnych, metalurgia,

obróbka metali idobra kapitałowe, chemia ipetrochemia.

Wramach PECITI 2008−2012, stworzone zostały nowe programy stymulujące

przedsiębiorczość badaczy, państwowych centrów badawczych isektora prywat‑

nego. Ponadto zbudowano programy wspierające instytucje pośredniczące, które

wspierają powiązania między nauką aprzemysłem. Polityki wspierające doszkala‑

nie (np.CONACYT –Program stypendialny dla absolwentów), oraz zwiększanie

ikumulowanie HRST (np.narodowa nagroda dla członków Systemu Badaczy,

Program Konsolidacji Instytucjonalnej), uznaje się za szczególnie udane wreali‑

zowanym policy mix (Erawatch, s.3).



Najważniejsze programy (pod względem wielkości przypisanego budżetu) to:

fundusze sektorowe, pakiet stymulujący B+R iinnowacje oraz fundusze mieszane

(Erawatch, s.15).

WMeksyku jest 17 funduszy sektorowych, wspólnie finansowanych ireali‑

zowanych przez CONACYT isektorowe ministerstwa wcelu wspierania STI

odwołujących się do celów strategicznych. Środki przeznaczone naich realizację

sąjednak ograniczone. Wszystkie fundusze miały do dyspozycji razem 120 mlnEUR

w2009roku, zczego 13% tofundusze CONACYT.

Pakiet pobudzania B+R iinnowacji obejmuje trzy różne programy wsparcia

ukierunkowane nawzmacnianie B+R iinnowacyjności, koncentrując się szczególnie

naMSP imikro przedsiębiorstwach oraz nakooperacji między przedsiębiorstwami

atakże między nimi apublicznymi centrami badawczymi iHEI. W2009 r. pro‑

gram ten był zasilony kwotą 88 mlnEUR. Wnajwiększym stopniu ztego programu

skorzystał sektor samochodowy, przemysł żywnościowy isektor zdrowia.

Fundusze Mieszane zostały wprowadzone w2001 r. isąwnajwiększym stop

‑

niu bezpośrednim instrumentem promocji badań stosowanych i/lub zdolności

innowacyjnych naszczeblu stanowym imunicypalnym. Ich celem jest pomoc we

wdrażaniu federalnych iregionalnych polityk iprogramów STI. W2009 r. Fun

‑

dusze Mieszane wyniosły 71 mlnEUR. Wkład finansowy CONACYT jest różny

dla różnych projektów, jednak nigdy nie jest niższy niż 50%. Fundusze mieszane

odpowiadały za ok. 4% budżetu CONACYT wokresie 2000−2006, ze średnią

wartością projektu wynoszącą 797 EUR.

Ocenę narodowego systemu innowacji Meksyku podsumowuje analiza SWOT

(tab. 8.13).







 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 



 



 

 

 

 



 



 

 



 

 

 



 

 

 

 

 



 

 

 

 





 

 

 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 



 



 



 

 

 



 

 



 

 

 

 



 private equity

 





 

 

 private equity

 

 



 













































 





























 

















Policy mix









 













Źródło: Programa Nacional de Innovación, Comité Intersectorial parala Innovación México 2011.



Jak zaprezentowano wpowyższym zestawieniu, wMeksyku najwięcej słabych

stron, ale także szans, dostrzeganych jest wzakresie kapitału ludzkiego. Młoda

populacja stanowi nieoceniony kapitał, który wymaga jednak podjęcia wielu dzia‑

łań, dzięki którym możliwe będzie właściwe jej wykształcenie zkorzyścią dla całej

gospodarki –jej innowacyjności ikonkurencyjności.







Meksyk należy do krajów, gdzie jak dotychczas konkurencyjność gospodarki

oparta jest tradycyjnie naniskim koszcie pracy. Obecnie kraj ten nie należy do lide‑

rów innowacyjności. Niski jest poziom społecznego zrozumienia izaangażowania

wprocesy innowacyjne, co związane jest także zniskim społecznym poziomem

wykształcenia. Mimo poprawy wostatnich latach, ciągle jeszcze mało skutecznie

prowadzona jest polityka wspierania innowacyjności, gdzie programy sąnadmiernie

rozdrobnione iniedofinansowane.

Mimo korzystnej sytuacji gospodarczej (relatywnie wysoki wzrost gospodarczy,

niska inflacja, niewysoki poziom bezrobocia) nakłady nabadania idziałalność

innowacyjną wMeksyku sąograniczone. Niedostateczne jest zaangażowanie

zwłaszcza sektora przedsiębiorstw, przez co działalność badawczo‑rozwojowa

iwiększość innowacji powstaje wsektorze publicznym.

Mimo licznej imłodej populacji, zasoby ludzkie dla nauki itechniki wMek

‑

syku sąograniczone. Związane jest tozrelatywnie wczesnym kończeniem edukacji

napoziomie podstawowym iniższym średnim. A wprzypadku podejmowania

studiów wyższych najbardziej popularne sąkierunki społeczno‑humanistyczne,

wmniejszym stopniu inżynieryjno‑techniczne. Ponieważ siła robocza wMeksyku

wprzeważającej części nie jest wysoko wykwalifikowana, więc pozostaje tania.

Wten sposób jednostkowe koszty pracy utrzymują się nawzględnie niskich pozio‑

mach, aprzez tomiędzynarodowa konkurencyjność gospodarki pozostaje wysoka.

Oznacza tojednak, że Meksyk nadal konkuruje przede wszystkim niskimi kosztami

czynników wytwórczych –zwłaszcza pracy raczej, niż innowacyjnością gospodarki.

Ogromnym hamulcem przemian gospodarczych jest wtym momencie struktura

handlowa, azwłaszcza utrzymywany od latgłówny kierunek eksportowy. Tak ogromna

zależność meksykańskiej gospodarki od gospodarki USA powoduje, że Meksyk

dostosowuje swoją produkcję do potrzeb wielkiego odbiorcy (nazasadach komple‑

mentarności), koncentrując się nabranżach wycofywanych zUSA. Nie konkuruje

zprzemysłem high-tech, adostarcza produktów średniej techniki. Przez lata sytuacja



tabyła dla kraju korzystna igwarantowała utrzymanie wzrostu (wokresach wzrostu

wUSA), jednak wsytuacji nasilającej się globalnej konkurencji pozycja Meksyku

została zachwiana. Głównym konkurentem Meksyku sąChiny, które weszły narynek

USA wdużej mierze ztowarami substytucyjnymi wobec wyrobów meksykańskich

iprzy zastosowaniu tej samej strategii konkurowania cenami. Ponieważ Meksyk nie

ma szans wygrać zChinami wojny cenowej, konieczna jest zmiana strategii izwrócenie

się wkierunku wytwarzania narynek USA produktów komplementarnych także

zprodukcją chińską. Pochodną tych działań jest ograniczanie znaczenia USA jako

miejsca zbytu dóbr eksportowych, poprzez poszerzanie eksportu do innych krajów.

Najlepsze obecnie kierunki eksportowe tokraje owysokim wzroście gospodarczym,

dzięki którym także gospodarka meksykańska mogłaby przyspieszyć.

Obecna struktura gospodarcza powoduje, że wymiana handlowa Meksyku prowa‑

dzona jest głównie dobrami średniej techniki lub też dobrami opartymi nabadaniach.

Nie oznacza tojednak, że Meksyk posiada wtych branżach przewagi komparatywne.

Whandlu produktami średniej techniki praktycznie wyłącznie produkcja pojazdów

samochodowych, wyrobów zmetali isurowców niemetalicznych jest konkuren‑

cyjna. Jedyne minimalne przewagi komparatywne notowane sąwprodukcji opartej

nabadaniach (za sprawą branży motoryzacyjnej, wyposażenia medycznego istatków

powietrznych). Co ważne, Meksyk osiąga przewagi komparatywne whandlu towarami

wysokiej techniki (pozabranżą farmaceutyków), choć handel ten nie odbywa się natak

dużą skalę jak dobrami mniej zaawansowanymi technologicznie. Przewagi kompa‑

ratywne występują także wprodukcji pracochłonnej (największe przewagi Meksyk

odnotowuje wprodukcji meblarskiej, ale także wbranży odzieżowej iproduktów

dla budownictwa). Wramach produkcji podstawowej, najbardziej konkurencyjne

sąurządzenia gospodarstwa domowego iprodukty zbetonu, gipsu icementu.

Branże temożna zaklasyfikować jako specjalizację whandlu zagranicznym

Meksyku. Jak dotychczas, wbadanym okresie 1995−2010 nie dokonała się istotna

zmiana specjalizacji. Zaobserwować można jednak spadek konkurencyjności tak

kluczowych branży jak produkcja pojazdów samochodowych, czy branży zwią

‑

zanych ztekstyliami.

Zmiana specjalizacji gospodarki wkierunku przemysłów wysokiej techniki

iopartych nabadaniach lub marketingu, wymagałaby popierwsze zwiększenia

wykorzystania wysoko wykwalifikowanych pracowników wgospodarce (co przy

tak licznej imłodej populacji jest możliwe wkolejnych latach). Po drugie natomiast,

zwiększenia podaży wiedzy itechnologii narynku, co oznacza zwiększenie zasobów

ludzkich dla B+R ipoziomu finansowania działalności badawczej iinnowacyjnej,

awkrótkim okresie dalszego przyciągania zagranicznych technologii, m.in. za

pomocą bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ).

Podsumowanie i wnioski dla polityki

gospodarczej wspierającej wzmacnianie pozycji

konkurencyjnej krajowych dóbr na rynkach

zagranicznych w perspektywie średnio

i długookresowej

Marzenna Anna Weresa

Analiza wielu różnych koncepcji teoretycznych zzakresu ekonomii między-

narodowej iteorii konkurencyjności oraz prowadzone badania empiryczne, któ-

rych wyniki zaprezentowano wniniejszej książce potwierdziły, że kapitał ludzki,

innowacyjność ikonkurencyjność sązjawiskami współzależnymi. Co więcej,

tawspółzależność jest wielokierunkowa. Kapitał ludzki ma kluczowe znaczenie dla

tworzenia wiedzy iwdrażania jej do gospodarki wformie innowacji technologicznych,

organizacyjnych imarketingowych. To kreatywni ludzie –naukowcy, wynalazcy,

przedsiębiorcy, konsumenci –ich wiedza, doświadczenie, skłonność do ryzyka

ieksperymentowania sąźródłem innowacyjnych pomysłów inowych zastosowań

znanych już rozwiązań. Nie można zatem oddzielić innowacyjności od kapitału

ludzkiego, oba zjawiska przenikają się nawzajem. Dowodem natojest powszechne

stosowanie wocenie innowacyjności gospodarek miar charakteryzujących poziom

rozwoju kapitału ludzkiego ijego jakość. Ztego względu wniniejszej monografii,

oceniając różne gospodarki narodowe pod względem zasobów ijakości kapitału

ludzkiego oraz innowacyjności podjęto próbę zintegrowania tych dwóch wzajemnie

przenikających się zjawisk nagruncie rozwijającej się obecnie koncepcji narodo-

wego systemu innowacji. System innowacyjny gospodarek narodowych rozumiany

jest tuwszerokim ujęciu jako powiązane ze sobą cztery grupy zjawisk, takich jak:

(1)zespół istruktura krajowych podmiotów, które uczestniczą wtworzeniu nowej

wiedzy, jej rozprzestrzenianiu (wkraju iza granicą) ikomercjalizacji, jak również

biorą udział wpowstawaniu innowacji iich praktycznym zastosowaniu; (2) całokształt

instytucji tworzących środowisko dla rozwoju nauki, techniki iprzedsiębiorczości

iich przemiany; (3) wzajemne interakcje tych podmiotów iinstytucji; (4) zasoby

wiedzy zakumulowane wdanej gospodarce (Weresa, 2012, s.37).

Podsumowanie i wnioski dla polityki gospodarczej wspierającej wzmacnianie pozycji...

490

System ten obejmuje zatem zarówno technologiczne iinstytucjonalne aspekty

powstawania innowacji, jak izakumulowane zasoby kapitału ludzkiego

. Ramy

analityczne koncepcji narodowego systemu innowacji (mimo pewnych ograniczeń

–por.: przypis) pozwoliły zatem łącznie ująć kapitał ludzki iinnowacyjność danego

kraju. Takie ujęcie pozwala skupić się nazwiązku tych dwóch zjawisk zprzewagami

konkurencyjnymi krajów whandlu międzynarodowym, co jest rdzeniem podjętej

wksiążce analizy. Związek ten jest wielowymiarowy isilnie sprzężony. Jak wykazano

nagruncie teorii (rozdz. 1 i3), charakterystyka narodowego systemu innowacji

(awięc innowacyjności gospodarki oraz zasobów ijakości kapitału ludzkiego)

wyznacza przewagi konkurencyjne krajów ico więcej, wdłuższym okresie może

wpływać naich poprawę. Mamy tujednak do czynienia zoddziaływaniem również

wkierunku przeciwnym. To handel zagraniczny, będąc jednym znośników postępu

technicznego ikanałów transferu technologii może oddziaływać najakość kapitału

ludzkiego wdanym kraju. Wymiana handlowa niesie ze sobą różnego typu efekty

uczenia się (np.learning by doing, learning by interacting), anawet pozwala nabez

pośredni transfer osiągnięć technologicznych zinnych obszarów gospodarczych

(poprzez zakup patentów, licencji, technologii wytwarzania, know-how itp.). Zjednej

strony handel międzynarodowy wpływa nawielkość iintensywność wykorzystania

rodzimych zasobów wprocesie tworzenia dochodu narodowego, zdrugiej zaś strony,

poziom kapitału ludzkiego decyduje ozdolności gospodarki do szybkiej adaptacji

nowoczesnych (także zagranicznych) technologii irozwiązań organizacyjnych. Siła

oddziaływania wjednym, bądź drugim kierunku wyznaczona jest przez aktualny

stan rozwoju narodowego systemu innowacji. Te zależności zostały ujęte wmodelu

ekonometrycznym. Oszacowanie jego parametrów potwierdziło tezę ozróżnicowa-

nej sile ikierunku oddziaływania różnych czynników nakonkurencyjność krajów

whandlu zagranicznym wzależności od charakterystyki gospodarki danego pań

stwa. Ze względu nato, że modelowanie ekonometryczne nie odzwierciedla wpełni

rzeczywistości gospodarczej, analizę ilościową uzupełniono ostudia przypadków

wybranych krajów reprezentujących różne typy ipodtypy narodowych systemów

innowacji. Analiza studiów przypadku pozwoliła uzupełnić badanie ekonometryczne

ododatkowe wątki iuchwycić specyfikę iodmienność rozwiązań, zwłaszcza tych

instytucjonalnych iich wpływ nazarysowujące się kierunki zmian. Przykładem mogą

Nie wyczerpuje towszystkich złożonych aspektów kapitału ludzkiego (np.problematyki zdrowia,

czy więzi społecznych), jednak celowo ograniczono się do ujęcia nawiązującego do węższej denicji

kapitału ludzkiego według której sątowszystkie użyteczne umiejętności nabyte przez mieszkańców

danego kraju (Schultz, 1961, s.2). Podobne ujęcie stosuje się też współcześnie przyjmując, iż kapitał

ludzki towiedza, umiejętności, zdolności iinne przymioty jednostki ludzkiej umożliwiające wytwa-

rzanie osobistego, społecznego iekonomicznego dobrobytu (OECD 2001, s.18).

Podsumowanie i wnioski dla polityki gospodarczej wspierającej wzmacnianie pozycji...

491

być odmienne podejścia do budowania zdolności ipozycji innowacyjnej stosowane

przez kraje − liderów innowacyjności odynamicznych systemach innowacji. Jednak

wzmacnianie ich dynamiki iprzekucie jej naprzewagi konkurencyjne whandlu

międzynarodowym inaczej odbywa się wSzwajcarii czy Finlandii, niż wIrlandii.

Te dwa pierwsze kraje koncentrują się narodzimych zasobach iich rozwoju przede

wszystkim dzięki siłom wewnętrznym, wspomagając tylko ten proces integracją

ze światem. Irlandia natomiast buduje swoje przewagi innowacyjne itym samym

konkurencyjne naumiędzynarodowieniu, przejawiającym się m.in. wznacznym

napływie zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Co jednak łączy tewszystkie

kraje, tosilne wsparcie dla sektora edukacji (finansowe iinstytucjonalne), gdyż

toon decyduje ojakościowych zmianach zasobów kapitału ludzkiego izdolności

do innowacji wdłuższym okresie. Efektem tego jest wzrost konkurencyjności

whandlu zagranicznym.

Innym przykładem odmiennych rozwiązań wramach tej samej grupy systemów

innowacji jest zestawienie dwóch państw otzw.systemach niezbilansowanych:

Chin iRosji. Chiny dzięki aktywnej polityce rządu wsferze transferu technologii

iB+R powoli nadrabiają dystans wobec światowych liderów, czego potwierdzeniem

jest stopniowa poprawa struktury przewag komparatywnych wkierunku wzrostu

znaczenia whandlu dóbr zaawansowanych technologicznie. Nadal jednak przewagi

konkurencyjne Chin narynkach międzynarodowych bazują naczynnikach trady-

cyjnych, tj.niskich kosztach pracy. Można dostrzec jednakże pozytywne zmiany

iprzygotowania do konkurowania za pomocą innowacji.

Całkowicie odmienną ścieżkę rozwoju konkurencyjności międzynarodowej

reprezentuje Rosja, gdzie niezbilansowanie systemu innowacji pogłębia się, aprze-

wagi komparatywne whandlu międzynarodowym budowane sąnabazie zasobów

naturalnych. Te dwa skrajne przykłady ilustrują różnice istniejące między krajami

wsposobach kształtowania długookresowych przewag konkurencyjnych whandlu

międzynarodowym, nawet jeśli tekraje mają ten sam typ narodowego systemu

innowacji. Szersze spektrum tej problematyki zawierają zawarte wksiążce inne

studia przypadków –łącznie przeanalizowano 12 państw zróżnych regionów

świata icharakteryzujących się odmiennymi typami systemów innowacyjnych.

Zich doświadczeń można wywnioskować, że poprawa międzynarodowej pozycji

konkurencyjnej musi być poprzedzona wzrostem zbilansowania podmiotów, insty-

tucji oraz powiązań wobrębie systemu innowacji, atakże stopniową akumulacją

wiedzy wtych krajach. Niezwykle ważna jest wtym kontekście polityka gospodarcza

rządu, wtym polityka innowacyjna.

Przeprowadzone analizy pokazują, iż potrzebna jest określona „masa kry-

tyczna” będąca konglomeratem zasobów kapitału ludzkiego, potencjału badawczego

Podsumowanie i wnioski dla polityki gospodarczej wspierającej wzmacnianie pozycji...

492

irozwiązań instytucjonalnych wdziedzinie nauki, badań iedukacji, aby kraj

mógł aktywnie wykorzystywać teatuty narynkach międzynarodowych iosiągać

przewagi konkurencyjne whandlu. Tę masę krytyczną mają tylko niektóre typy

narodowych systemów innowacji (np.dynamiczne systemy innowacyjne), wciąż

jeszcze nie mają jej systemy „doganiające” iniezbilansowane.

Zprzeprowadzonych analiz można wysnuć pewne wnioski ogólne dla polityki

gospodarczej.

Po pierwsze, konkurowanie oparte nainnowacjach kształtuje się stopniowo

wdłuższej perspektywie czasowej.

Po drugie, nie ma uniwersalnych narzędzi wspierających rozwój kapitału ludz-

kiego iinnowacji, które miałyby jednakowe skutki niezależnie od kraju wjakim

sąstosowane. Istotny jest kontekst lokalny, wtym zwłaszcza funkcjonujący wdanym

kraju model (typ) narodowego systemu innowacji.

Po trzecie, kluczowe znaczenie mają rozwiązania instytucjonalne, które są

dobrze dopasowane do stanu rozwoju systemu innowacyjnego; ich zakres nie może

zawężać się wyłącznie do polityki innowacyjnej czy polityki naukowej. Potrzebne

jest szersze podejście nakierowane nawyzwalanie ludzkiej energii, motywacji do

podejmowania działania (iryzyka), przedsiębiorczości.

Po czwarte, kluczem do budowania opartych nawiedzy przewag konkurencyj-

nych jest edukacja –potwierdziły tonie tylko badania ilościowe, ale także wszystkie

studia przypadków.

Te ogólne wnioski dla polityki gospodarczej warto uzupełnić oszczegółowe

rekomendacje dla krajów oróżnych typach narodowych systemów innowacji. Oile

można uznać, że kraje odynamicznych istabilnie funkcjonujących systemach

innowacyjnych już teraz opierają swoje przewagi konkurencyjne whandlu mię-

dzynarodowym nawykorzystaniu kapitału ludzkiego iinnowacji, co oznacza, że

potrzebna jest tylko modyfikacja (lub niewielka korekta) dotychczasowej polityki,

toinaczej jest wprzypadku pozostałych państw. Szczególnie interesujące mogą być

wnioski dla państw odoganiających systemach innowacji, takich jak Polska, które

tylko wpewnym zakresie mogą autonomicznie kształtować politykę gospodarczą

(wtym innowacyjną). Funkcjonując wramach UE mają bowiem pewne ponadna

rodowe wytyczne (np.obecnie jest tostrategia Europa 2020).

Wydaje się, iż wprzypadku „doganiającego” systemu innowacji, który charak-

teryzuje Polskę, polityka gospodarcza powinna być nakierowana narozwój systemu

edukacji. Dotyczy tozarówno wymiaru finansowego, który gwarantowałby stały

wzrost nakładów natęsferę, jak iwymiaru instytucjonalnego decydującego ojako-

ści kształcenia. Istotne znaczenie mają też zmiany wpodejściu do samego procesu

kształcenia. Ważne jest nakierowanie narozwijanie umiejętności skutecznego roz-

Podsumowanie i wnioski dla polityki gospodarczej wspierającej wzmacnianie pozycji...

493

wiązywania problemów oraz lepsze powiązanie kierunków kształcenia zpotrzebami

rynku pracy. Ponadto, potrzebne jest większe umiędzynarodowienie kształcenia,

nie tylko napoziomie akademickim, ale też wszkołach średnich ipodstawowych.

Ponadto, jak pokazują przykłady wielu państw pro-konkurencyjnie działa

wspieranie infrastruktury narzecz innowacji, wtym rozwój parków technologicz-

nych iinnych instytucji pośredniczących między nauką iświatem biznesu. Kolejny

instrument polityki niedoceniony inie wpełni wykorzystany wtzw.„doganiających”:

systemach innowacji toklastry. Wsparcie ich rozwoju mogłoby uczynić testruktury

swoistymi biegunami wzrostu dla gospodarki, przekładając się nazwiększenie

zdolności eksportowych lokalnych przedsiębiorstw.

Ważną rolę w„przekuwaniu” wiedzy winnowacje iprzewagi konkurencyjne

whandlu zagranicznym odgrywa niedoceniona wwielu krajach (wtym wPolsce)

polityka naukowa. Po pierwsze, postulować należy szersze umiędzynarodowienie

nauki. Ponadto, ważne jest ukierunkowanie działalności B+R napotrzeby rynku

iwspółpracę zbiznesem oraz bodźce do komercjalizacji wyników badań. Temu

celowi mógłby służyć system zachęt dla przedsiębiorstw iuniwersytetów do

współpracy wzakresie rozwijania innowacyjnych projektów badawczych iwdro-

żeniowych. Takie wspólne projekty mogłyby być współfinansowane ze środków

publicznych. Wprzypadku Polski polityka naukowa byłaby bardziej skuteczna,

gdyby obejmowała szerszą promocję wykorzystania przez naukowców programów

Unii Europejskiej. Dobrych praktyk wtym zakresie dostarczają np.doświadczenia

Irlandii oraz Austrii.

Jednym zkierunków polityki wspierającej budowanie międzynarodowej

konkurencyjności opierającej się nawiedzy jest aktywne wykorzystanie wiedzy

zewnętrznej. Jej źródłem mogą być bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz

–wprzypadku Polski –fundusze strukturalne UE. Chodzi nie tylko opozyska-

nie kapitału zzagranicy, ale ukierunkowanie go naprojekty związane zedukacją,

nauką, działalnością B+R, rozwojem technologii. Ztego względu pożądane jest

szersze powiązanie polityki innowacyjnej zzagraniczną polityką ekonomiczną.

Wiele państw, których doświadczenia przeanalizowano wniniejszej książce ma

wswoim systemie innowacji naszczeblu centralnym organ odpowiadający za

połączenie ikoordynację różnych elementów polityki gospodarczej (wtym polityk

sektorowych). Funkcjonowanie naszczeblu rządu takiej rady do spraw konkuren-

cyjności koordynującej różnorodne, niekiedy nie wpełni spójne ze sobą działania

iregulacje mogłoby wspomagać programowanie irealizację narodowej strategii

konkurencyjności.

Bibliogr afia

AghionP., HowittP. (1998), Endogenous Growth eory, MIT Press, Cambridge 1998.

AhujaA., CheungL., HanG., PorterN., ZhangW. (2010), Are House Prices Rising Too Fast

inChina?, „IMF Working Paper”, WP10/274, Washington DC, IMF.

AinamoA. (1997), Evolution of the Finnish System of Innovation: e Contribution of

Nokia, w:Competing from the Periphery: Core Issues inInternational Business, FynesB.,

EnnisS., red., e Dryden Press, Dublin, 1997, s.423−439.

AigingerK. (1998), Aframework for evaluating the dynamic competitiveness of countries,

„Structural Change and Economic Dynamics”, No.2.

AigingerK. (2006), Competitiveness: From aDangerous Obsession toaWelfare Creating

Ability with Positive Externalities, „Journal of Industry, Competition and Trade”, Vol.6,

No.2.

AigingerK. (2008), Wettbewerbsfähigkeit von Firmen, Regionen und Ländern, „Die Volks

wirtscha”, No.3.

AigingerK. (2009), Speed of Change and Growth of Manufacturing, Austrian Insitute of

Economic Research, Vienna.

AldersP. (2005), Human capital growth and destruction: the eect of fertility on skill obsole

scence, „Economic Modelling 22”, No.3., s.503−520.

Ambroziak Ł. (2012), Niemcy, w: Koniunktura gospodarcza świata iPolski w latach

2010−2013, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji iKoniunktur, Warszawa.

AmitiM., FreundC. (2008), e Anatomy of China’s Export Growth, Policy Research Wor-

king Paper, 4628, World Bank, Washington DC.

AndersonJ. (2007), Is China Export Led?, UBS Investment Research, Asian Focus, Sept.27,

2007.

AngerC. (2007), Deutschlands Ausstattung mit Humankapital – Ergebnisse des IW-

Humankapitalindikators. IW-Trends. Cologne: Institut der deutschen Wirtscha Köln.

APEC (2000), Towards Knowledge-based Economies inAPEC, APEC Economic Commit-

tee, Singapore.

AquinoA. (1978), Intra-Industry Trade and Intra-Industry Specialization as Concurrent Sour-

ces of International Trade inManufactures, „Weltwirtschaliches Archiv”, Vol.114, No.1.

ArrowK. J. (1973), Higher education as alter, „Journal of Public Economics 2”, No.3,

s.193−216.

Asian Development Bank, Statistical Data Base System, https://sdbs.adb.org/sdbs/index.jsp

Bibliografia

496

AtkinsonR. D. (2012), Enough is Enough: Confronting Chinese Innovation Mercantilism, e

Information Technology and Innovation Foundation, Washington, DC.

AtzeiA., Groepper P., Novara M. (1999), Innovations for Competitiveness: European Views

on ”Better-Faster-Cheaper”, „Acta Astronautica”, Vol.44, No.7−12.

Baczko T, KrzywinaE., PieńkowskaM. (2010), Główne wnioski, w:Raport oinnowacyjności

gospodarki Polski w2009roku, BaczkoT., red., (2010), Instytut Nauk Ekonomicznych

Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Bai C. E., Hsieh C. T., Qian Y. (2006), e Return toCapital inChina, „NBER Working Paper”,

12755, Cambridge, Mass.

BalassaB. (1962), Recent Developments inthe Competitiveness of American Industry and

Prospects for the Future, w:Factors Aecting the United States Balance of Payments, US

Governmental Printing Oce, WashingtonD. C.

BalassaB. (1965), Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage, „e Man

chester School”, Vol.33.

BalcerowiczL. (1980), Organizational structure of the national economy and technical inno-

vation, „Acta Oeconomica”, 24 (1–2), s.151–167.

BalzatM. (2002), eoretical Basis and the Empirical Treatment of National Innovation

Systems, Discussion Paper SeriesNo.232, Universitaet Augsburg, Institute for Econo

mics, Board of Governors of the Federal Reserve System, http://www.federalreserve.

gov/ aboutthefed/mission.htm.

BarryF. (2005), FDI, transfer pricing and the measurement of R&D intensity, „Research

Policy”, 34, s.673–681.

BarroR. J. (1991), Economic Growth inaCross Section of Countries, „e Quarterly Journal

of Economics” 106, No.2, s.407−443.

BarroR. J., Lee J. W. (1993), International Comparisons of Educational Attainment, „NBER

Working Paper Series”, No.4349 (April).

Barro R. J. (1998), Notes on Growth Accounting, „NBER Working Paper Series”, No.6654

(July).

BarroR. J., L eeJ. W. (1996), International Measures of Schooling Years and Schooling Quality,

„e American Economic Review” 86, No.2 (1 May), s.218−223.

BarroR . J., Lee J. W. (2000), International Data on Educational Attainment Updates and

Implications, „NBER Working Paper Series”, No.7911 (September).

BarroR. J., Le eJ. W. (2010), ANew Data Set of Educational Attainment inthe World, 1950–

2010, „NBER Working Paper Series”, No.15902 (April).

Be cker G. S. (1964), Human capital: atheoretical and empirical analysis, with special refe

rence toeducation, University of Chicago Press.

Batra A., KhanZ. (2005), Revealed Comparative Advantage: An Analysis for India and

China, „Working Paper”, No.168, Indian Council for Research on International Eco

nomic Relations, New Delhi.

Bibliografia

497

Belitz et al. (2011), Die deutsche forschungsintensive Industrie in der Finanz- und Wirt-

schaskrise im internationalen Vergleich, „Studien zum deutschen Innovationssystem”,

No.4−2011, Berlin.

BelkeA., SchneiderF. (2005), Privatization inAustria: Response toInternational and Exter-

nal Pressures, „CESifo DICE Report”, No.1/ 2005.

BhideA. (2008), e Venturesome Economy: How Innovation Sustains Prosperity inaMore

Connected World, Princeton, NJ: Princeton University Press.

BieńkowskiW., WeresaM. A., RadłoM. J., red. (2010), Konkurencyjność Polski natle zmian

gospodarczych wkrajach OECD. Ewolucja znaczenia czynników konkurencyjności, O-

cyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

BilsM., KlenowP. J. (2000), Does Schooling Cause Growth?, „American Economic Review”

90, No.5, s.1160−1183.

BishopJ. (1992), e impact of academic competencies on wages, unemployment, and job

performance, „Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy” 37, No. 1,

s.127−194.

Board of Governors of the Federal Reserve System, http://www.federalreserve.gov/about

thefed/mission.htm

Board on International Comparative Studies inEducation, Commission on Behavioral and

Social Sciences and Education, National Research Council (1995), International Com-

parative Studies inEducation: Descriptions of Selected Large-Scale Assessments and Case

Studies. WashingtonD. C.

Borowski J. (2008), Globalizacja, konkurencyjność międzynarodowa i strategie przedsię-

biorstw, Uniwersytet wBiałymstoku, Białystok.

Borst, N. (2011), How Should We Measure Investment inChina?, China Economic Watch,

Peterson Institute for International Economics, August 29, 2011.

Bossa kJ. W. (1984), Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania międzynarodowej zdolności kon-

kurencyjnej gospodarki Japonii, „Monograe iOpracowania”, No 153, SGPiS, Warszawa.

Bossa kJ. W. (2000), Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki polskiej –ujęcie instytu-

cjonalne, w:Konkurencyjność gospodarki polskiej arola państwa przed akcesją do Unii

Europejskiej, PodedwornyH., GrabowieckiJ., WnorowskiH., red., Uniwersytet wBia-

łymstoku, Białystok.

BossakJ. W. (2006), Teoria imetodologia. Krytyczna ocena stosowanych metod analizy, w:Pol-

ska. Raport okonkurencyjności 2006, WeresaM. A., red., SGH, Warszawa.

Bossa k J. W., BieńkowskiW. (2004), Międzynarodowa zdolność konkurencyjna gospodarki

iprzedsiębiorstw. Wyzwania dla Polski naprogu XXIwieku, SGH, Warszawa.

Bossa kJ. W., BieńkowskiW., red.(2001), Konkurencyjność gospodarki Polski wdobie inte

gracji zUnią Europejską iglobalizacji, SGH, Warszawa.

Boston Consulting Group (BCG) (2008), Creative Switzerland? Creating an Innovation

Powerhouse, Zurich.

BożykP. (2008), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa.

Bibliografia

498

Bożyk P., Misala J., Puławski M. (1998, 2002), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne,

PWE, Warszawa.

BranderJ., SpencerB. (1985), Export Subsidies and Market Share Rivalry, „Journal of Inter-

national Economics”, Vol.10, No.18.

BrandtL., MaD., RawskiT. G. (2012), From Divergence toConvergence: Re-evaluating the

History Behind China’s Economic Boom, „Working Papers”, No.158/12, Department of

Economic History, London School of Economics.

BreschiS., MalerbaF. (1997), Sectoral innovation systems: Technological regimes, Schumpe

terian dynamics, and spatial boundaries (130–156), w:Systems of Innovation: Techno-

logies, Institutions and Organizations, EdquistC., red., Pinter, London –Washington.

Brocka-PalaczB., BilI. (2010), Zmiana znaczenia czynników międzynarodowej konkuren

cyjności gospodarczej wynikająca zprocesów globalizacji iintegracji zUnią Europejską.

Przypadek Niemiec, w:Konkurencyjność Polski natle zmian gospodarczych wkrajach

OECD, BieńkowskiW., WeresaM. A., RadłoM. J., red., SGH, Warszawa.

BrühlhartM. (2009), An Account or Global Intra-Industry Trade, 1962–2006, „e World

Economy”, Vol.32, s.401−459.

BrunoM. (1963), Domestic Resource Costs and Eective Protection Clarication and Syn

thesis, „Journal of Political Economy”, Vol.80, No 1.

BudnikowskiA. (2006), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa.

BudnikowskiT. (2011), Niemiecki rynek pracy w20latpozjednoczeniu, w:Gospodarka nie-

miecka 20latpozjednoczeniu, BudnikowskiT. red., Instytut Zachodni, Poznań 2011.

BudnikowskiA., Kawecka-WyrzykowskaE. (2000), Międzynarodowe stosunki gospodar

cze, PWE, Warszawa.

Bundesamt für Statistik (2011), Neuchâtel, http://www.bfs.admin.ch

Bundesamt für Statistik (2011), International aspects of Swiss research and development

in2008. From the internationalization of enterprises tointernational public cooperation,

Nauchatel.

Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF) (2010), Bundesbericht Forschung

und Innovation 2010, Berlin.

Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF) (2012a), Berufsbildungsbericht

2012, Berlin.

Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF) (2012b), Bericht über die Umset

zung des Bologna-Prozesses inDeutschland 2009–2012, Berlin.

Burenstam-LinderS. (1961), An Essay on Trade and Transformation, Wiley, New York.

BurzyńskiW., MarczewskiK., WojnarJ. (1997), Analiza cen osiąganych przez eksporterów

polskich ikonkurentów zUnii Europejskiej narynku niemieckim wlatach 1992–1995,

w:Zagraniczna polityka gospodarcza Polski 1996−1997, IKCHZ, Warszawa.

BrülhartM. (1994), Marginal Intra-Industry Trade: Measurement and Relevance for the Pat-

tern of Industry Adjustment, „Weltwirtschaliches Archiv”, Vol.120, No.2.

Bibliografia

499

CAE (2012), www.cae.cn.

CAST (2012), www.cast.org.cn.

Cai F. (2010), Demographic Transition, Demographic Dividend, and Lewis Turning Point

inChina, „Economic Journal”, Vol.3 (2), s.107−120.

Cantwell J., red. (1994) Transnational Corporations and Innovatory Activities, Vol. 17,

UNLTNC, Routlege, London 1994.

CantwellJ. (2005), Innovation and competitiveness, w:e Oxford Handbook of Innovation,

FagerbergJ., MoweryD. C., NelsonR. R., red., Oxford University Press, Oxford.

Carballo-CruzF. (2011), Causes and consequences of the Spanish Economic Crisis: Why the

recovery is taken solong?, „Panoeconomicus”, Vol.3, s.209−328.

CarlssonB., red. (1997), Technological Systems and Industrial Dynamics, Kluwer Acade

mic Publ., Boston.

CastellacciF. (2007), Innovation and the competitiveness of industries: Comparing the main-

stream and the evolutionary approaches, w:Technological Forecasting & Social Change

75 (2008), s.984–1006.

CentintasH., Barisik S. (2009), Export, Import, and Economic Growth: e Case of Transi

tion Economies, „Transition Studies Review”, Vol.15 (4), s.636–649.

CervantesM. (2007), Background note for Panel 3: Implications for TIP and NESTI, Joint

NESTI-TIP Workshop on Innovation Indicators for Policy Making and Impact Asses

sment, OECD, Accessed: August, 2011, www.oecd.org/dataoecd/20/13/38911869.pdf.

ChamberlinE. H. (1934), e eory of Monopolistic Competition, Harvard University Press,

Cambridge Mass.

ChenY. (2007), Impact of Foreign Direct Investment on Regional Innovative Capability:

ACase of China, „Journal of Data Science”, 5, s.577−596.

ChengM. Y., GhulamR. (2007), Knowledge gap and earnings dierential inthe knowledge

-based economy, „Applied Economics Letters 14” (February), s.219−221.

CheungG. C. K. (2009), Made inChina vs. Made by Chinese: Global Identities of Chinese

Business –An Introduction, „Journal of Contemporary China”, 18 (58), s.1−5.

CheungK. Y. (2010), Spillover Eects of FDI via Exports on Innovation Performance of Chi

na’s High-Technology Industries, „Journal of Contemporary China”, 19 (65), s.541−557.

CheungY., Chinn M, Fujii E. (2010), China’s Current Account and Exchange Rate, w:China’s

Growing Role inWorld Trade, FeenstraR., WeiS. J., red., University of Chicago Press,

Chicago, IL, s.231−280.

ChenK. M., R auH. H., ChiuR. L. (2011), Determinants of China’s Exports tothe

United States and Japan, „e Chinese Economy”, Vol.44 No.4, s.19−41.

ChilimoniukE. (2006), Ocena skuteczności wybranych narzędzi polityki handlowej wwarun-

kach oligopolu międzynarodowego, Kolegium Gospodarki Światowej SGH, Warszawa,

niepublikowana praca doktorska.

„China Daily”, 80% China’s Processed Trade from Foreign Firms

Bibliografia500

http://www.chinadaily.com.cn/china/2011–09/27/content_13804859.htm.

„China Daily” (2010), Government toincrease spending on education, http://www.chinada-

ily.com.cn/china/2010–03/01/content_9515384.htm.

„China Daily” (2011), China tops the list of overseas students inUS, http://www.chinadaily.

com.cn/china/2011–11/16/content_14101379.htm.

„China Daily” (2012), China's R&D spending surges 21.9%, http://www.chinadaily.com.

cn/bizchina/2012–02/22/content_14670805.htm.

„China Labour Bulletin” (2012), ADecade of Change: e Worker’s Movement inChina

2000–2010,

http://www.clb.org.hk/en/sites/default/les/File/research_reports/Decade%20of%20the%20

Workers%20Movement%20nal.pdf.

ChouT. L., C hingC. H., ShuS. M., ChangJ. Y. (2011), Global Linkages, the Chinese High-tech

Community and Industrial Cluster Development: e Semiconductor Industry inWuxi,

Jiangsu, „Urban Studies”, 48 (14), s.3019−3042.

CiesielskaD. A., RadłoM. J. (2011) Identykacja potencjałów oraz barier rozwojowych pol

skich województw, Raport zbadania wykonanego nazlecenie Departamentu Analiz

iPrognoz Ministerstwa Gospodarki, Warszawa.

CONACYT, Informe General del Estado de la Ciencia y la Tecnología, www.conacyt.gob.mx

INEGI–Conacyt, Encuesta sobre Investigación y Desarrollo Tecnológico, www.inegi.org.mx.

ConradK. (1992), Comment on D. W.Jorgenson and B. M.Fraumeni, Investment inEduca-

tion and U. S.Economic Growth, „e Scandinavian Journal of Economics”, 94 (1 Janu-

ary), s.71−74.

CordesA., GehrkeB. (2011), Außenhandel, Strukturwandel und Qualikationsnachfrage.

Aktuelle Entwicklungen inDeutschland und im internationalen Vergleich, „Studien zum

deutschen Innovationssystem”, No.3−2011, Hannover.

CoxW. (2011), China: Urbanizing and Moving East, New Geography, 05/04/2011,

http://www.newgeography.com/content/002218-china-urbanizing-and-moving-east-

2010-census.

CsabaL. (2006), How Much Trade and FDI eories Help inAnalysing Competitiveness

– Related Issues, refrat wygłoszony na międzynarodowej konferencji New Europe,

Łańcut.

CzarnyE. (2002), Teoria ipraktyka handlu wewnątrzgałęziowego, „Monograe iOpraco

wania”, No.496, SGH, Warszawa.

DagumC., SlottjeD. J. (2000), Anew method toestimate the level and distribution of house

hold human capital with application, Structural Change and Economic Dynamics 11,

No.1−2, s.67−94.

DahlmanC. J., ZengD. Z., WangS. (2007), Enhancing China's Competitiveness rough Life-

long Learning, World Bank Publications.

Bibliografia

501

DanekeG. A. (1998), Beyond Schumpeter: Nonlinear Economics and the Evolution of the

U. S.Innovation System, „Journal of Socio-Economics”, Vol.27, No.1, 97–115.

DeardorA. V. (1980), e General Validity of the Law of Comparative Advantage, Journal

of Political Economy, Vol.88, October.

DeardorA. V. (1982), e General Validity of the Heckscher-Ohlin eorem, American Eco

nomic Review, Vol.72, September.

DeardorA. V. (2003), Sources and Implications of Comparative Advantages, University of

Michigan, maszynopis powielony.

Deardor A. V. (1984), Testing Trade eories and Predicting Trade Flows, w: Hand-

book of International Economics, Jones R. W., Kenen P. B., red., North Holland,

Amsterdam-Washington-Oxford.

Deardor A. V. (2005), How Robust is Comparative Advantage?, „Review of International

Economics”, Vol.13, November.

DeardorA. V. (2006), Deardor’s Glossary of International Economics, Washington.

DeasonL. (2008), Determinants of Difusion and Downstreaming of Technology-Intensive

Products inInternational Trade, Working PaperNo.2009–10-B, KS International Trade

Commission, Washington, DC.

DenisonE. F. (1967), Why growth rates dier: postwar experience innine western countries.

Brookings Institution.

Department of Education and Skills Statement of Strategy 2011−2014, http://www.educa

tion.ie/.

DerickJ., KraemerK. L., LindenG. (2011), Who Prots from Innovation inGlobal Value

Chains? AStudy of the iPod and Notebook PCs, Industrial and Corporate Change, 19 (1),

s.81−116.

Deutschland im internationalen Wettbewerb, w:Erfolge im Ausland –Herausforderungen im

Inland, Sachverständigen Rat Jahresgutachten, Wiesbaden 2004.

„Deutschland inZahlen”, Ausgabe 2011, Institut der Deutschen Wirtscha, Köln 2011.

„Deutschland inZahlen”, Ausgabe 2012, Institut der deutschen Wirtscha, Köln 2012

Exportweltmeister Deutschland –Titel auf Zeit? –Statistisches Bundesamt Wiesbaden, 2010.

Devonshire-EllisC. (2010), e RMB Position and the Mysteries of the China Unemployment

Fund, China Brieng, Nov. 12, 2010.

DezhinaI. (2011), Developing Research inRussian Universities, Russia/NIS Center, Moscow

2011, s.18−19.

Di BelloG., AndretaE. (2012) Boosting competitiveness through „Regional Innovation Stra

tegies”, Discussion Paper: Competitiveness and Smart Specialisation Strategies, APRE.

DickmannN. (2005), Grundlagen der demographischen Entwicklung, w:Perspektive 2050.

Ökonomik des demographischen Wandels, Institut der Deutschen Wirtscha, Köln

2005, s.35−66.

Bibliografia502

Dolla, V. S. (2011), Technology Trade inIndia-China Relations: Divergent Dynamics and

Implications, „Journal of International Aairs”, Vol.64 No.2, s.125−141.

DollarD., WeiS. J. (2007), Das (Wasted) Kapital: Firm Ownership and Investment Eciency

inChina, „NBER Working Paper”, 1998, Cambridge, Mass.

DołęgowskiT. (2002), Konkurencyjność instytucjonalna isystemowa wwarunkach gospo

darki globalnej, SGH, Warszawa.

DongH., WanX. (2012), Higher Education Tuition and Fees inChina: Implications and

Impacts on Aordability and Educational Equity, Current Issues inEducation, 15 (1),

s.1−9.

DornbuschR., FischerS., SamuelsonP. A. (1977), Comparative Advantage. Trade and Pay

ments inRicardian Model with Continuum of Goods, „American Economic Review”,

Vol.67, No 5.

DosiG., FreemanCh., NelsonR. R., SilverbergG., SoeteL., red.(1988), Technical Change

and Economic eory, Pinter, London.

Drucker P. F. (1992), e age of discontinuity: guidelines toour changing society. Transac

tion Publishers.

DuY., WangM. (2010), Discussion on Potential Bias and Implications of Lewis Turning Point,

China Economic Journal, vol.3 (2), s.121−136.

DublinL. I., L otkaA. J. (1977), e money value of aman. Reprinted. New York, Amo Press.

DunningJ. (1958), American Investment inBritish Manufacturing Industry, George Allen

and Unwin, London 1958.

Dunning J. H. (1973), e Determinants of International Production, Oxford Economic

Papers, Vol.25.

Dunning J. H. (1992), e Competitive Advantage of Countries and the Activities of Trans

national Corporations, „Transnational Corporations”, No 2.

Dunning, J.H. (1994), Re-evaluating the benets of foreign direct investment, Reading Uni

versity, http://www.unctad.org/en/docs/iteiitv

n1a

_en.pdf.

DunningJ. H., NarulaR. (1996), e Investment Development Path Revisited: Some Emerging

Issues, w:Foreign Direct Investments and Governments; Catalysts for Economic Restruc-

turing, DunningJ. H., NarulaR., red., Routledge, London.

DurlaufS. N., Johns onP. A., TempleJ. R.W. (2005), Chapter 8 Growth Econometrics, w:Vol.1,

Part A, Elsevier, s.555−677.

DuttaS., red. (2011), e Global Innovation Index 2011, Fontainebleau: INSEAD.

DyckS., LevingerH. (2010), China’s Provinces, Deutsche Bank Research, 25 February, 2010,

Frankfurt am Main.

EatonJ., GrossmanG. (1986), Optimal Trade Policy and Industrial under Oligopoly, „Quar-

terly Journal of Economics”, No.101.

EC Trade (2012), China, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tra-

doc_113366.pdf.

Bibliografia

503

EdererP. (2006), Innovation at Work: e European Human Capital Index. e Lisbon

Council.

Ederer P., Schuller P., WillmsS. (2002), Wieviel Bildung brauchen wir? Humankapital

inDeutschland und seine Erträge, Frankfurt am Main 2002.

EdererP., SchulerP., WillmsS. (2007), e European Human Capital Index: e Challenge

of Central and Eastern Europe. e Lisbon Council.

EdererS., JangerJ. et.al. (2010) Assessing the Lisbon Strategy 2005–2010 and Estimating

Expected Eects from Reaching the EU 2020 Gaals, Ősterreichisches Institut für Wirt

schasforschung, Institut für Höhere Studien, Vienna, December.

EdquistC., red. (1997), Systems of Innovation: Technologies, Institutions, Organizations,

Pinter, London–Washington.

Ehmer P. (2011), Structural Change inChina, Deutsche Bank Research, Febr.16, 2011.

Frankfurt/M, Deutsche Bank.

Eichgreen, B., Tong, H. (2011), e External Impact of China’s Exchange Rate Policy: Evi

dence from Firm Level Data, „NBER Working Paper”, 17593, Cambridge, Mass.

EisnerR. (1989), e total incomes system of accounts. University of Chicago Press.

Embassy of Switzerland (2010), „Science, Technology and Education News from China”,

Number 73.

EngelE. (1883), Der Wert des Menschen, Berlin: Verlag von Leonhard Simion.

EnnewC. T., FujiaY. (2009), Foreign Universities inChina: ACase Study, „European Jour

nal of Education”, 44 (1), s.21−36.

Erawatch, Country Reports 2010: Mexico, http://erawatch.jrc.ec.europa.eu/.

EthierW. J. (1982), National and international returns toscale inthe modern theory of inter-

national trade, „American Economic Review”, Vol.72.

EthierW. J. (2009), Comparative advantages meets Alan Deardor, University of Pennsylva-

nia, Department of Economics, mimeo.

EtzkowitzH.,LeydesdorL. (2000) e dynamics of innovation: from National Systems

and ‘‘Mode 2’’ toaTriple Helix of university –industry –government relations, Research

Policy, Vol.29/2000, p.109–123.

Euromonitor International, dostęp: lipiec 13, 2012.

European Commission, Private Sector Interaction in the Decision Making Processes of

Public Research Policies, Country Prole: China, http://ec.europa.eu/invest-in-rese-

arch/pdf/download_en/psi_countryprole_china.pdf.

European Commission (2001), Innovation and enterprise creation: Statistics and indica

tors, Proceedings of the conference held at Sophia Antipolis, 23 and 24 November 2000,

Innovation papers No.18, Oce for Ocial Publications of the European Communi-

ties, Luxemburg.

European Commission (2009), INNO-Policy TrendChart –Innovation Policy Progress Report.

Spain 2009, Enterprise Directorate-General, Brussel.

Bibliografia504

European Commission (2010), Europe 2020 AStrategy for smart, sustainable and inclusive

growth, Communication from the Commission, Brussels, 2010; „Basic gures of the

EU”, Spring 2012. Eurostat.

European Commission (2011), Innovation Union Scoreboard 2011. e Innovation Union's

performance scoreboard for Research and Innovation, PRO INNO Europe, Inno Met

rics UNU-MERIT.

European Commission (2012), Innovation Union Scoreboard 2011, PRO INNO Europe,

Inno Metrics, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/facts-gures-analy-

sis/innovation-scoreboard/index_en.htm.

European Union (2011a), Innovation union scoreboard 2010. e innovation union’s perfor-

mance scoreboard for Reseach and Innovation, European Commission, Brussels.

European Union (2011b), Innovation Union Competitiveness Report 2011, Zusammenfas

sung, European Commission, Brussels.

EUROSTAT (2010), Mexico-EU –basic statistical indicators, http://epp.eurostat.ec.europa.eu

INEGI. Population and Housing Census 2010, www.inegi.org.mx.

EwerhartG. (2001), Humankapital inDeutschland: Bildungsinvestitionen, Bildungsvermö

gen und Abschreibun-ben auf Bildung, Nürnberg 2001.

Expertenkommission für Forschung und Innovation (EFI) (2011), Report 2011. Research,

Innovation and Technological Performance inGermany, Berlin.

Ezeala-Harrison F. (1999), eory and Policy of International Competitiveness, Praeger

Publishers, Westport.

Ezeala-Harrison F. (2005), On the Competing Notions of International Competitiveness,

„Advances inCompetitiveness Research”, Vol.13, No.1.

FabreA. (2012), e German Economic Model: astrategy for Europe? Fondation Robert

Schumann, „European Issues„ No 237, 23 April 2012.

FarrW. (1853), e Income and Property Tax, Journal of the Statistical Society of London16,

No.1 (1 March), s.1−44.

Fast Company (2010), Most Innovative China Companies, http://www.fastcompany.

com/mic/2010/industry/most-innovative-china-companies.

Fast Company (2012), e World’s 50 Most Innovative Companies. Top 10 China, http://www.

fastcompany.com/most-innovative-companies/2012/industry/china.

Falve yR . E., KierzkowskiH. (1987), Product Quality, Intra-industry trade and Perfect Com-

petition inInternational Trade. Essays inHonour of W. M.Corden, Macmillan, Oxford.

FeenstraR., KeeH. L. (2005), Trade Liberalization and Export Variety: AComparison of

China and Mexico, Policy Research Working Paper Series, 3213, e World Bank.

FeldsteinM. (2011), e Role of Currency Realignments inEliminating the US and China

Current Account Imbalances, „NBER Working Paper”, 16674, Cambridge, Mass.

Bibliografia

505

FelipeJ., KumarU., UsuiN., AbdonA. (2010), Why Has China Succeeded –And Why It

Will Continue To Do So, Working Paper, 611, Levy Economics Institute at Bard College,

Annandale-at-Hudson, NY.

FiedorB. (1979), Teoria innowacji, PWN, Warszawa.

FiedorB., CzajaS. (2003), Kapitał ludzki oraz mechanizmy igłówne sfery jego rozwoju wPol-

sce wokresie transformacji (s.74–119), w:Problemy wzrostu gospodarczego wwarun-

kach ustrojowej transformacji wPolsce, MujżelJ., red., Instytut Nauk Ekonomicznych

PAN, Warszawa.

FischerB. (2011), China’s Long March toInnovative Success, Forbes, July 26, 2011. http://www.

forbes.com/sites/billscher/2011/07/26/chinas-long-march-to-innovation-success/.

FlorczakW. (2007), Kapitał ludzki arozwój gospodarczy, w:Gospodarka oparta nawiedzy,

WelfeW. I., red., PWE, Warszawa.

FlossmannA., PiatekR., WichertL. (2007), Going beyond returns toeducation: e role of

noncognitive skills on wages inGermany, w:Econometrics of education.

FodersF., LanghammerR. J., red. (2006), Labour Mobility and the World Economy, Sprin

ger-Verlag, Berlin-Heidelberg.

FontagnéF., FreudenbergM., GaullierG. (2005), Disentangling Horizontal and Vertical

Intra-Indstury Trade, „CEPII Working Paper”, No.2005/10, Centre d’Etudes Prospec

tives et d’Informations Internationales, Paris.

FontagneL., FreudenbergM., PeridyN. (1997), Trade Patterns Inside the Single Market,

Document de Travail 97–07, Centre Etudes Perspectives et d’Informations Internatio

nales, Paris.

Fraumeni B. M. (2008), Human capital: from indicators and indexes toaccounts, w:Turin:

OECD, 4. November.

FraumeniB. M. (2011), Human Capital Accounts: Choice of Rates and Construction of Volume

Indices, „NBER Working Paper Series”, No.16895 (March).

FreemanCh. (1987), Technology Policy and Economic Performance: Lessons from Japan,

Pinter, London.

FreemanR. B. (1981), Career Patterns of College Graduates inaDeclining Job Market, „NBER

Working Paper Series”, No.750 (September).

Frejtag-MikaE., red. (2006), Teoria ipraktyka ekonomii akonkurencyjność gospodarowa

nia, Din, Warszawa.

FuX. (2008), Foreign Direct Investment, Absorptive Capacity and Regional Innovative Capa-

bilities: Evidence from China, Oxford Development Studies, 36 (1), s.89−110.

Fu D., WuY., TangY. (2010), e Eects of Ownership Structure and Industry Characteristics

on Export Performance, Discussion Paper 10–09, Western Australia University, Perth.

FujitaM., KrugmanP., VenablesA. J. (1999), e Spatial Economy: Cities, Regions and Inter-

national Trade, Cambridge University Press, Cambridge (Mass).

Furman J. L., PorterM. E., SternS. (2002), e Determinants of National Innovative Capa

city, „Research Policy”, Vol.31, s.899−933.

Bibliografia506

GagackaM. (2007), Kapitał ludzki ispołeczny ainnowacyjność mikroprzedsiębiorstw, referat

zIII Konferencji Naukowej zcyklu "Wiedza iInnowacje" pt. Wiedza iinnowacje wroz-

woju gospodarki: siły motoryczne ibariery, Collegium Novum, Kraków.

GarnaudR. (2010), Macro-economic Implications of the Turning Point, „China Economic

Journal”, Vol.3 (2), s.181−190.

Garnaud R, HuangY. (2006), Continued Rapid Growth and the Turning Point inChina’s Eco-

nomic Development, w:e Turning Point inChina’s Development, GarnaudR., SongL.

(eds.) (2006), Asia Pacic Press, Australian National University, Canberra, s.12−34.

GaulierG., LemoineF., Unal-KesenciD. (2007), China’s Integration inEast Asia: Production

Sharing, FDI & High-Tech Trade, Econ Change (2007) 40, s.27–63.

GehrkeB., KrawczykO. (2012), Aussenhandel mit forschungsintensiven Waren im interna

tionalen Vergleich, „Niedersächsisches Institut für Wirtschasforschung e.V.Hannover,

Studien zum deutschen Innovationssystem”, No.11−2012.

GemmellN. (1996), Evaluating the Impacts of Human Capital Stocks and Accumulation on

Economic Growth: Some New Evidence, „Oxford Bulletin of Economics and Statistics”,

58, No.1., s.9−28.

GieseckeH. (2005), Humankapital als Bildungsziel? Grenzen ökonomischen Denkens für das

pädagogische Handeln, w:Neue Sammlung 2005/3, p.377−389.

GlejserH., GossensK., Vanden EedeM. (1979), Inter-Industry and Intra-Industry Specia

lization Do Occur inWorld Trade, „Economic Letters”, Vol.13.

Główny Urząd Statystyczny (2011), Nauka iTechnika w2009 r., Warszawa.

Godinho M. M. (2007), Towards a taxonomy of innovation systems, Presentation tothe

Globelics Phd School, www.globelicsacademy.net/2007/presentations/2007%20Glo-

belics%20Godinho.pdf.

GodinhoM. M., MendoncaS., PereiraT. S. (2003), Mapping innovation systems: aframe

work based on innovation surveys data, paper presented at the First Globelics Confe-

rence Innovation Systems and Development Strategies for the ird Millennium, Rio de

Janeiro, 2–6 Nov.

GodinhoM. M., MendoncaS., PereiraT. S. (2006), ATaxonomy of National Innovation Sys-

tems, Lessons from an Exercise Comprising aLarge Sample of Both Developed, Emerging

and Developing Countries,

http://smartech.gatech.edu/bitstream/handle/1853/35988/Manuel%20Mira%20Godinho.

pdf.

GongM. (2011), Global Specialization and the China-US Economic Imbalance, „e Global

Studies Journal”, Volume 3, Number 4.

GörlichD., de GripA. (2007), Human Capital Depreciation During Family-related Career

Interruptions inMale and Female Occupations. Kiel Institute for the World Economy.

GoryniaM., ŁażniewskaE., red.(2009), Kompendium wiedzy okonkurencyjności, PWN,

Warszawa.

Bibliografia

507

Gorynia-PfeerN. (2011), Das Konzept des nationalen Innovationssystems und seine Eek-

tivität am Beispiel Deutschlands, Working Papers IGŚ, SGH, Warszawa 2011.

Government of Ireland (2002), National Spatial Strategy for Ireland 2002–2020. People, Pla-

ces and Potential, Stationery Oce, Dublin.

Government of Ireland (2006), Strategy for Science, Technology and Innovation 2006–13,

Dublin.

Government of Ireland (2007), Ireland: National Development Plan 2007–2013. Transfor

ming Ireland: ABetter Quality of Life for All, Stationery Oce, Dublin.

GórzyńskiM. (2005), Przegląd wskaźników monitorowania systemów wspierania innowa

cyjności wkrajach UE iwybranych krajach pozaeuropejskich –wnioski irekomendacje

dla Polski, Warszawa.

GrahamJ. W., WebbR. H. (1979), Stocks and Depreciation of Human Capital: New Evidence

from aPresent-Value Perspective, Review of Income and Wealth 25, No.2., s.209−224.

GreenawayD., HineR. C., MilnerC. R. (1994), Country –Specic Factors and the Pattern of

Horizontal and Vertical Intra –Industry Trade inthe UK, Weltwirtschaliches Archiv,

Vol.130, No 1.

GrömlingM. (2005), Wirtschaswachstum, w:Perspektive 2050. Ökonomik des demogra

phischen Wandels, Institut der Deutschen Wirtscha, Köln 2005, s.67−96.

GrubelH. G., LloydP. J. (1975), Intra-Industry Trade. e eory and Measurement of Inter-

national Trade inDierentiated Products, McMillan, New York.

GuB., CaiY. (2009), Fertility Prospects inChina, United Nations Expert Group Meeting

on Recent and Future Trends inFertility, UN/POP/EGM-FERT/2009/6, 2−4 Decem

ber 2009, New York.

GundlachE. (1995), e Role of Human Capital inEconomic Growth: New Results and Alter-

native Interpretations, Weltwirtschaliches Archiv 131, No.2 (1. January), s.383−402.

GuordonJ. (2006), Explaining Trade Flows: Traditional and New Determinants of Trade Pat-

terns, Munich Personal RePEC Archive, Munich.

GuptaA. K., WangA. (2009), Getting China and India Right –Strategies for Leveraging the

World’s Fastest-Growing Economies for Global Advantage, John Wiley & Sons: Hobo

ken, NJ.

Gupta S. D. (2007), Comparative Advantage and Competitive Advantage: An economic Per

spective and Synthesis, w: Global Competitive Advantage. Concepts, Approaches and

Perspectives, LodhaS. S., BhatnagerB. P., SharmaN., red., Abhijeet Publications, Delhi.

GuzekM. (2004), Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii ipraktyki handlowej,

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań.

GWK (2010), Exzellenzinitiative geht indie dritte Runde, Pressemitteilung vom 12.3.2010,

Bonn., w: http://www.gwk-bonn.de/leadmin/Pressemitteilungen/pm2010–02.pdf

(Accessed: May 9, 2012).

HallB., Van ReenenJ. (2000), How eective are scal incentives for R&D? Areview of the

evidence, „Research Policy”, 29, s.449–469.

Bibliografia508

HallP. A., Soskice D. (2001), An Introduction toVarieties of Capitalism, w:Varieties of Capi-

talism: e Institutional Foundations of Comparative Advantage, HallP. A., SoskiceD.,

red., (2001), Oxford University Press, Oxford, s.1−68.

HalperS. (2010), e Beijing Consensus, New York, Basic Books.

Hämäläinen T. J. (2003), National Competitiveness and Economic Growth. e Chan-

ging Determinants of Economic Performance in the World Economy, Edward Elgar,

Cheltenham.

HanushekE. A., Kim D. (1995), Schooling, Labor Force Quality, and Economic Growth,

„NBER Working Paper Series”, No.5399.

HanushekE. A., KimkoD. D. (2000), Schooling, Labor-Force Quality, and the Growth of

Nations, „American Economic Review”, 90, No.5, s.1184−1208.

Hanushek E. A., Woessmann L. (2007), „e Role of Education Quality for Economic

Growth”, SSRN eLibrary.

Harr isR. G., RobertsonP. E., Xu, J. Y. (2010), e International Eects of China’s Growth,

Trade and Education Booms, Discussion Paper 10.04, University of Western Austra

lia, Perth.

Harr is J.Tod aroM. P. (1970), Migration, Unemployment and Development: ATwo-Sector

Analysis, „American Economic Review”, Vol.60, No.2.

HartD. (2009), Accounting for change innational systems of innovation: Afriendly critique

based on the U.S. case when talking about the Internet boom and bust, „Research Policy”,

Vol.38, Issue 4, s.647–654.

HartogJ., OosterbeekH. (2007), What should you know about the private returns toeduca

tion?, w:Human Capital: eory and Evidence, ed. Joop Hartog and Henriette Maassen

van den Brink. New York: Cambridge University Press.

HatzichronoglouT. (1996), Globalisation and Competitiveness: Relevant Indicators, OECD

Science, Technology and Industry Working Paper, OECD, Paris.

Hatzichronoglou T. (1997), Revision of the White collar/ high skill technology sector and pro-

duct classication, STI Working Papers 1997/2, OECD/GD (97) 216, OECD

HeckmanJ. J., StixrudJ., UrzuaS. (2006), e Eects of Cognitive and Noncognitive Abi

lities on Labor Market Outcomes and Social Behavior, „NBER Working Paper Series”,

No.12006.

HeckmanJ. J., Yi J. (2012), Human Capital, Economic Growth, and Inequality inChina,

„NBER Working Paper”, 18100, Cambridge, MA.

HeijsJ. (2011), ematic Report 2011 under Specic Contract for the Integration of INNO

Policy TrendChart with ERAWATCH (2011-2012), European Commission DG Enter

prise and Industry.

HeilemannU., LehmannH., RagnitzJ. (2006), Ländern-Rankings und internationale Wett-

bewerbsfähigkeit. Eine kritische Analyse, Nomos Verlag, Baden-Baden.

HeitgerB., SchraderK., StehnJ. (1999), Handel, Technologie und Beschäigung, J. C.B.Mohr,

Tübingen.

Bibliografia

509

HerdR., KoenV., ReuterswardA. (2010), China’s Labour Market inTransition: Job Cre-

ation, Migration and Regulation, „Economics Department Working Papers”, No.749,

OECD, Paris.

HerreroA. G., ChenF. (2012), Innovation: Where Does China Stand?, Economic Watch

–China, BBVA Research, Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, Bilbao.

HicksJ. R. (1932), e eory of Wages, Macmillan, London.

Hippel, E., von. (2005), Democratizing Innovation, MIT Press, Cambridge, MA.

HiraR. (2008), e Oshoring of Innovation, EPI Brieng Paper, #226, Economic Policy

Institute, Washington, DC.

HirschS. (1977), Rich man’s,poor man’s and everyman’s goods, Aspects of Industrialization,

J. C.B.Mohr, Tübingen.

Hoen A. R ., Oosterhaven J. (2006), On the Measurement of Comparative Advantage, „e

Annals of Regional Science”, Vol.40, No.3, s.677–691.

HolmesP., MichałekJ. J., SmithA. (1993), Comparative Advantage Changes inPoland’s Trade

and the EC Response, „Russian and East European Finance and Trade”, Vol.29, No 3.

HołdaM. (2010), Dlaczego Austria (niemal) dogoniła Szwajcarię, w:Zagadki wzrostu gospo

darczego. Siły napędowe ikryzysy –analiza porównawcza, L.Balcerowicz, A.Rzońca,

red., C. H.Beck, Warszawa.

HouthakkerH. S. (1959), Education and Income, „e Review of Economics and Statistics

41”, No.1 (1. February), s.24−28.

Hsieh C. T., KlenowP. J. (2007), Misallocation and Manufacturing TFP inChina and India,

NBER Working Paper, 13290, Cambridge, Mass.

HuM. C., Mathe wsJ. A. (2008), China’s National Innovative Capacity, „Research Policy”,

37, s.1465−1479.

HuX., MaY. (1999), International Intra-Industry Trade of China, „Review of World Eco

nomics”, Vol.135 (1), s.82−101.

HuangH. C., ShihH. Y., WY. C. (2011), Contagion Eects of National Innovative Capa

city: Comparing Structural Equivalence and Cohesion Models, „Technological Foreca-

sting & Social Change”, 78 (2), s.244−255.

Human Development Report 2011 –Sustainability and Equity: ABetter Future for All.

HummelsD., IshiiJ., YiK. M. (2001), e Nature and Growth of Vertical Specialization

inWorld Trade, „Journal of International Economics”, Vol.54, s.75−96.

HungS. W. (2009), Development and innovation inthe IT industries of India and China,

„Technology inSociety”, 31, s.29–41.

IBnGR (2012), Stan iprognoza koniunktury gospodarczej, „Kwartalne Prognozy Makroeko-

nomiczne”, No.73, Warszawa.

IMF (2011a), People’s Republic of China –Spillover Report for the 2011 ArticleIV Consulta

tion and Selected Issues, „IMF Country Report”, No 11/193, Washington, DC.

Bibliografia510

IMF (2011b), People’s Republic of China –2011 ArticleIV Consultation, „IMF Country

Report”, No.11/192, Washington, DC.

IMF (2012), China Economic Outlook, February 06, 2012. Washington, DC.

INEGI (2012), Krajowe badanie zawodu izatrudnienia. Wskaźniki strategiczne. www.inegi.

org.mx

INNOVATION UNION SCOREBOARD (IUS), (2010), e Innovation Union's performance

scoreboard for Research and Innovation, Bruksela.

Intellectual Property Protection inChina (2012), More Patents Owned by Domestic Holders

inChina, http://www.chinaipr.gov.cn/policyarticle/policy/statistics/201205/1291622_1.

html.

JaeA. B. (1999), eU. S.Patent System inTransition: Policy Innovation and the Innovation

Process, „NBER Working Paper”, No.7280.

JagiełłoM. (2003), Wskaźniki międzynarodowej konkurencyjności gospodarki, Studia iMate-

riały, No.80, Instytut Koniunktur iCen Handlu Zagranicznego, Warszawa.

JagiełłoM. (2005), Strategiczne budowanie konkurencyjności gospodarki, Poltext, Warszawa.

JancK. (2009), Zróżnicowanie przestrzenne kapitału ludzkiego ispołecznego wPolsce, Insty-

tut Geograi iRozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.

JeongB. (2002), Measurement of human capital input across countries: amethod based on

the laborer’s income, „Journal of Development Economics 67”, No.2., s.333−349.

JohnsR. A. (1985), International trade theories inthe evolving international economy, Mac

millan, London.

JonesL. E., ManuelliR. (1990), AConvex Model of Equilibrium Growth: eory and Policy

Implications, „Journal of Political Economy”, 98, No.5 (1 October), s.1008−1038.

JonesR. W. (2000), Globalization and the eory of Input Trade, MIT Press, Cambridge,

Massachusetts.

JorgensonD. W. (1995a), Productivity, Volume 1: PostwarU. S.Economic Growth. e MIT

Press.

JorgensonD. W. (1995b), Productivity, Volume 2: International comparisons of economic

growth. MIT Press.

JorgensonD. W., FraumeniB. M. (1989), e Accumulation of Human and Nonhuman Capi-

tal, 1948–84, w: „NBER Chapters”. NBER Inc., s.227−286.

JorgensonD. W., FraumeniB. M. (1990), e output of the education sector, w:Output Measu-

rement inthe Service Sectors, Zvi Griliches red., University of Chicago Press, Chicago,

s.303−338.

JorgensonD. W., GollopF. M., FraumeniB. M. (1987), Productivity and U. S. economic growth.

Harvard University Press.

JorgensonD. W., GrilichesZ. (1967), e Explanation of Productivity Change, „e Review

of Economic Studies”, 34, No.3 (1. July), s.249−283.

Bibliografia

511

Ju J., LiuQ., Ma H., QianY., Wei Z. (2010), Anti-Comparative Advantage: A Puzzle

in US-China Bilateral Trade, http://www.hkimr.org/cms/upload/seminar_app/sem_

paper_0_408_Paper_2011-06–03.pdf.

JudsonR. (2002), Measuring Human Capital Like Physical Capital: What Does It Tell Us?,

Bulletin of „Economic Research”, 54, No.3, s.209−231.

KaufmannF. (2004), Kapitaldeckung versus Umlagenanzierung inden sozialen Sicherungs-

sys-temen. Wie kann man umsteuern? Frankfurt, 12. November 2004, http://wipog.

de/app/download/2523482802/VortragFXKaufmann20041112.pdf.

Keller W. (2003), International Technology Diusion, University of Texas, maszynopis

powielony.

KellerW. (2009), International Trade, Foreign Direct Investment and Technology Spillovers,

„NBER Working Paper”, No.15442, Cambridge, Mass.

Kendr ickJ. W. (1976), e Formation and Stocks of Total Capital, NBER.

KibritciogluA. (2002), On the Smithonian Origins of „New” Trade and Growth eories,

„Oce of Research Working Paper”, No.02–0100, University of Illinois at Urbana

-Champaign, Illinois.

Kiker B. F. (1966), e Historical Roots of the Concept of Human Capital, „e Journal of

Political Economy” 74, No.5 (1 October), s.481−499.

KirschI. (2001), e International Adult Literacy Survey (IALS): Understanding What Was

Measured, Statistics & Research Division, Educational Testing Service (ETS), Princeton.

KlodtH. (1989), Technologietransfer und internationale Wettbewerbsfähigkeit, „Kieler Arbe-

itspapier”, No.351, Institut für Weltwirtscha, Kiel.

KnellM. (1999), Foreign Investment Enterprises and Productivity Convergence inCentral

Europe, w:European Integration through FDI: Making Central European Industries Com-

petitive, HunyaG., red,E.Elgar, London.

KöppenM. (1998), Strukturelle Wettbewerbsfähigkeit von Volkswirtschaen. Ein Gegenent

wurf zur Standortkonkurenz, Metropolis Verlag, Marburg.

KorpiT., TåhlinM. (2009), Educational mismatch, wages, and wage growth: Overeducation

inSweden, 1974–2000, 16, No.2., s.183−193.

Kotowska I. E., Węziak D. (2007), Pomiar kapitału ludzkiego i jego zróżnicowanie,

w:red.(2007) Diagnoza społeczna 2007, Rada Monitoringu Społecznego, CzapińskiJ.,

PanekT., Warszawa.

KotyńskiJ. (red.), 1988), Ocena metodologii iwyników badań konkurencyjności polskiego

przemysłu przez zespół zBanku Światowego, IKCHZ, Warszawa.

KowalskiA. M. (2008), Polityka regionalna Unii Europejskiej wIrlandii iWielkiej Bryta

nii wlatach 1989–2006, Ocyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa.

KowalskiA. M. (2009), Instytucje wspierające komercjalizację technologii, w:Własność inte

lektualna. Wybrane aspekty ekonomiczne, WeresaM. A., red., SGH wWarszawie, O-

cyna Wydawnicza, Warszawa.

Bibliografia512

KowalskiA. M. (2009), Własność intelektualna wświetle polityki innowacyjnej, w:Własność

intelektualna. Wybrane aspekty ekonomiczne, WeresaM. A., red., SGH wWarszawie,

Ocyna Wydawnicza, Warszawa.

KowalskiA. M. (2010), Znaczenie klastrów wtworzeniu nowych form innowacji, Optimum,

„Studia Ekonomiczne”, No.3 (47), 2010.

KowalskiA. M. (2010a), Studium przypadku –Irlandia, w:Konkurencyjność Polski natle

zmian gospodarczych wkrajach OECD, BieńkowskiW., WeresaM., RadłoM. J., red.,

SGH wWarszawie, Ocyna Wydawnicza, Warszawa.

KowalskiA. M. (2010b), e Role of Clusters inEnhancing Ties between Science and Business,

w:Competitiveness Report 2010. Focus on Clusters, WeresaM. A., red., Poland:, Warsaw

School of Economics –Publishing, Warszawa.

Kowalski A. M. (2011), Europejskie inicjatywy narzecz zwiększania innowacyjności ikon

kurencyjności gospodarki poprzez internacjonalizację klastrów, Studia Europejskie,

No.1 (57)/2011, s.79–100.

Kowalski, A. M. (2011a), Wpływ kryzysu gospodarczego naprocesy współpracy ikonkurencji,

„Master of Business Administration”, No.2 (109)/2011.

Kowalski A. M. (2011b), Innowacyjność polskiego przemysłu przetwórczego, w:Polska: Raport

okonkurencyjności 2011, Weres aM. A., red., IGŚ, SGH wWarszawie, Warszawa.

KowalskiA. M., SzlachtaJ. (2007), Wnioski dla Polski wynikające zdoświadczeń polityki

strukturalnej Unii Europejskiej wIrlandii iWielkiej Brytanii, w:Polityka ekonomiczna

–współczesne wyzwania, KlamutM., red., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Kraemer K. L., LindenG., DedrickJ. (2011), Capturing Value inGlobal Networks: Apple’s

iPad and iPhone, PCIC Paper, Personal Computing Industry Center, University of Cali-

fornia at Irvine, Irvine, CA.

KrollH., SchillerD. (2010), Establishing an interface between public sector applied research

and the Chinese enterprise sector: Preparing for 2020, Technovation 30, s.117–129.

KrugmanP. R. (1990), Rethinking International Trade, MIT Press, Cambridge, Mass.

Krugman P. R., ObstfeldM. (2007), Ekonomia międzynarodowa. Teoria ipolityka, PWN,

Warszawa.

KrugmanP. R ., VenablesA. J. (1987), e Seamless World: ASpatial Model of International

Specialization, CEPR Discussion Papers Series, London.

Krugman P. A. (1984), Import protection and export promotion; international competition

inthe presence of oligopoly and economies of scale, w:Monopolistic competition and inter-

national trad, KierzkowskiH., red., Clarendon Press, Oxford.

KucińskiK. (2006), Geograa ekonomiczna. Zarys teoretyczny, SGH, Warszawa.

KuntluruS., MuppaniV. R ., KhanM. A. (2012), Foreign Direct Investment and Export Perfor-

mance of Pharmaceutical Firms inIndia: An Empirical Approach, „International Journal

of Economics and Finance”, Vo. 4, No.5, www.ccsenet.org/ijef.

KuźnarA. (2008), Międzynarodowa konkurencyjność polskich usług wlatach 2000−2007,

w:Polska. Raport okonkurencyjności 2008, WeresaM. A., red,SGH, Warszawa.

Bibliografia

513

Kyr iacouG. A. (1991), Level and Growth Eects of Human Capital: ACross-Country Study

of the Convergence Hypothesis, C. V.Starr Center for Applied Economics, New York

University.

Lampert Heinz (1996), Priorität für die Familie, Berlin.

Lanjouw J. O., SchankermanM. (2004), Patent Quality and Research Productivity: Measu

ring Innovation with Multiple Indicators, „Economic Journal”, 114, No.495, s.441−465.

LauL. J., BhallaS., LouatF. F. (1991), Human and Physical Capital Stock inDeveloping Coun-

tries -Construction of Data and Trends. Dra mimeo. World Development Report. e

World Bank.

LauL. J., JamisonD. T., LouatF. F. (1991), Education and productivity indeveloping countries:

an aggregate production function approach. e World Bank.

LeT., GibsonJ., OxleyL. (2005), Measures of human capital: Areview of the literature, „Tre-

asury Working Paper Series”. New Zealand Treasury.

LeamerE. E., LevinsohnJ. (1995), International Trade eory; the Evidence, w:Handbook of

International Economics, GrossmanG., RogoK. red., Elsevier, Amsterdam.

LederborgenM. (1991), Produktdierenzierung im internationalen Handel. Ein Beitrag zur

Analyse von Aussenhandelsstrukturen, Universität Bochum, Bochum.

LeitlM. (2011), Humankapital?, Harvard Business Manager, http://www.havardbusiness

manager.de.

LevineR., ReneltD. (1992), ASensitivity Analysis of Cross-Country Growth Regressions,

„e American Economic Review”, 82, No.4, s.942−963.

Lewis W. A. (1954), Economic Development With Unlimited Supplies of Labor, Manchester

School of Economic and Social Studies, XXII, s.139−191.

LiL., DunfordM., YeungG., (2012), International Trade and Industrial Dynamics: Geogra-

phical and Structural Dimensions of Chinese and Sino-EU Merchandise Trade, „Applied

Geography”, Vol.32, s.130−142.

LiX. (2011), Sources of External Technology, Absorptive Capacity, and Innovation Capa

bility in Chinese State-Owned High-Tech Enterprises, „World Development”, 39 (7),

s.1240−1248.

LiangY. (2008), Why Are China’s Exports Special?, „e Chinese Economy”, Vol.41 (6),

s.99−118.

LiberdaB. (2005), Inwestycje wkapitał ludzki astopa oszczędzania gospodarstw domowych

wPolsce, „Ekonomista 4/2005”, PTE, Warszawa.

LiberdaZ. B., MajE. (2009), Idee inowoczesny wzrost, w:Nauki ekonomiczne wobec wyzwań

współczesności, Bogusław Fiedor, red.,PWE, Warszawa.

Lim, J. (2012), Why China Won’t Be Innovative For At Least 20 More Years, TechNode,

March 26, 2012.

LinJ. Y. (2011), China and the Global Economy, Remarks at the 20

Anniversary of the Uni-

versity of Science and Technology Hong Kong, March 23, 2011.

Bibliografia514

LinJ. Y. (2010), e China Miracle Demystied, Paper prepared for the panel on Perspecti-

ves on Chinese Economic Growth at the Econometric Society World Congress inShan-

ghai on August 19, 2010.

Lin J. Y., Li (2003), Export and Economic Growth inChina: ADemand-Oriented Analysis,

Paper presented at the 4

International Conference of the Chinese Economy inCler-

mont-Ferrand on October 23−24, 2003, http://www.cerdi.org/uploads/sfCmsCon-

tent/html/197/JustinLi.pdf.

LincenG., DedrickJ., KraemerK. L. (2011), Innovation and Job Creation inaGlobal Eco

nomy: e Case of Apple’s iPod, „Journal of International Commerce and Economics”,

3 (1), s.223−239.

Lipsey R. E. (2002), Home and Host Country Eects of FDI, „NBER Working Paper”,

No.9293, Cambridge, Mass.

Lipsey R. E. (2006), Measuring the Impacts of FDI on Central and Eastern Europe, „NBER

Working Paper”, No.12808, Cambridge, Mass.

LiuhtoK. (2009), Special Economic Zones inRussia. What do the zones oer for foreign rms?,

Pan-European Institute, Turku 2009.

LodhaS. S., BhatnagarB. P., SharmaN., red. (2007), Global Competitive Advantage. Con

cepts, Approaches and Perspectives, Abhijet Publication, Delhi.

LohrS. (2011), When Innovation Is, Too, Made inChina, „New York Times”, 1

January

2011, http://www.nytimes.com/2011/01/02/business/02unboxed.html.

Lopez-ClarosA., Mata Y. N. (2011), Policies and Institutions Underpinning Country Inno

vation: Results from the Innovation Capacity Index. w:e Innovation for Development

Report 2010–2011, Innovation as aDriver of Productivity and Growth, Lopez-ClarosA.,

red., New York: Palgrave MacMillan, s.3−66.

LouriH., LourR., PapanastassiouM. (2002), Foreign investment and ownership structure:

an empirical analysis, „Empirica”, 29, s.31–45.

LuZ., DengX. (2011), China’s Western Development Strategy: Policies, Eects, Prospects,

MPRA Paper, 35201, Munich, December 05, 2011.

LuX. D., L iR . L. (2010). South-South cooperation: is there afoundation intrade?, „Journal of

Chinese Economic and Foreign Trade Studies”, Vol.3, Issue: 3, s.221–234.

LubińskiM., Michalski S., MisalaJ. (1995), Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki.

Pojęcie isposób mierzenia, Instytut Rozwoju iStudiów Strategicznych, Warszawa.

LucasR. E. (1988), On the mechanics of economic development, „Journal of Monetary Eco

nomics”, 22, No.1 (July), s,3−42.

LundvallB. A., red.(1992), National Systems of Innovations, Pinter, London.

LynnR., VanhanenT. (2002), IQ and the wealth of nations. Greenwood Publishing Group.

Łosiewicz M. (2009), Wiedza ikapitał ludzki akonkurencyjność przedsiębiorstw wskali

regionu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Ma, G-Y. (2010), China’s Regional Knowledge Innovation Capability Assess: Based on aFac

tor Analysis Methodology, „Management Science and Engineering”, 4 (1), s.26−33.

Bibliografia

515

Maastricht Economic and Social Research and Training Centre on Innovation and Techno-

logy (UNU-MERIT) (2011), Innovation Union Scoreboard 2011, e Innovation Union's

performance scoreboard for Research and Innovation, Brussel.

MacdonaldS., DengY. (2004), Science parks inChina: acautionary exploration, Int. J.Tech-

nology Intelligence and Planning.

MachlupF. (1962), e production and distribution of knowledge inthe United States. Prin

ceton University Press.

MajA. J., Die Innovationsförderung inder EU am Beispiel Ősterreichs und Polens. Eine lan

deskundliche Studie, (25.07.2012).

MalerbaF. (1999), Sectoral Systems of Innovation and Production, prepared for aconference:

DRUID Conference on: National Innovation Systems, Industrial Dynamics and Inno-

vation Policy Rebild, June, 9–12.

MalerbaF., SalterA., AltelliA. (2011), Indicators for Structural Change, Final Report of the

Expert Group on the Measurement of Innovation, Bruxelles.

ManarungsanS. (2009), ailand-China Cooperation inTrade, Investment and Ocial Deve-

lopment Assistance, http://www.ide.go.jp/English/Publish/Download/Brc/pdf/01_tha-

ilandandchina.pdf.

Man kiw N. G., RomerD., WeilD. N. (1992), AContribution tothe Empirics of Economic

Growth, „e Quarterly Journal of Economics 107”, No.2, s.407−37.

ManseldE. (1963), Size of rm, market structure and innovation, „Journal of Political Eco-

nomy”, 71, s.556–576.

MarczewskiK. (2002), Zmiany kursu walutowego aceny ireakcje przedsiębiorstw whandlu

zagranicznym, IKCHZ, Warszawa.

MarkusenJ. R ., VenablesA. J., KonanD. E., ZhangK. H. (1996), AUnied Treatment of hori

zontal Direct Investment, vertical Direct Investment and the Pattern of Trade inGoods

and Services, „NBER Working Paper”, No.5696, New York.

Markusen J. R ., VenablesA. J. (1997), Foreign Direct Investment as aCatalyst for Industrial

Development, „NBER Working Paper”, 6241, http://www.mber.ord/papers/w6241.

MarrewijkC., HinloopenJ. (2004), Dynamics of Chinese Comparative Advantage, „Tinber-

gen Institute Discussion Paper”, No.034/2.

MarshallA. (1919), Industry and Trade, London.

MarshallA. (1930), Principles of economics, 8th ed. Vol.App.E., London.

MattooA., MishraP., SupramanianA. (2012), Spillover Eects of Exchange Rates: AStudy

of the Renminbi, „IMF Working Paper”, WP/12/88, Washington, DC, IMF.

MarxtC., BrunnerC. (2009), Innovationssystem Schweiz. Eine Bestandsaufnahme 2009,

Bern.

MazurkiewiczA. (2010), Kapitał ludzki wprocesie kształtowania sprawności organizacji,

Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów.

Bibliografia516

McGregor J. (2010), China’s Drive for Indigenous Innovation’. AWeb of Industrial Poli-

cies, APCO Worldwide, 46, http://www.uschamber.com/sites/default/les/report-

s/100728chinareport_0.pdf.

MessinisG., AhmedA. (2009), Human capital, innovation and technology diusion, Working

Paper, Centre for Strategic Economic Studies, Victoria University, Melbourne, Australia.

MetcalfeS. (1995), e economic foundations of technology policy: Equilibrium and evolutio-

nary perspectives, w:Handbook of the Economics of Innovation and Technological Change,

StonemanP., red,Blackwell Publishers, Oxford, Cambridge MA.

MichałekJ. (2002), Polityka handlowa. Mechanizmy ekonomiczne iregulacje międzynaro

dowe, PWN, Warszawa.

Midelfart-Knarvik K. H. et.al. (2000), e Location of European Industry, „Economic Papers”,

No.142, European Communities, April.

MillerH. P. (1964), Lifetime income and economic growth. Institute of Government and

Public Aairs, University of California.

Miller-IdrissC. (2004), Challenge and Change inthe German Vocational System since 1990,

„Oxford Review of Education”, 2002/4 (28).

Milliken Institute (2012), Innovation Scoreboard – Country Innovation Proles, Santa

Monica, CA.

MincerJ. (1958), Investment inHuman Capital and Personal Income Distribution, „e Jour-

nal of Political Economy”, 66, No.4, s.281−302.

MincerJ. (1974), Schooling, experience, and earnings, NBER; distributed by Columbia Uni-

versity Press.

Ministerstwo Finansów (2012), Program Konwergencji Aktualizacja 2012, Ministerstwo

Finansów, Warszawa.

Ministerstwo Gospodarki Konfederacji Szwajcarskiej, http://www.evd.admin.ch/index.

html?lang=en.

MiraM., LiuG. (2010), e OECD Human Capital Project: Progress Report, w:St. Gallen,

Switzerland: OECD, 26. August.

MisalaJ. (1990), Teorie wymiany międzynarodowej, PWN, Warszawa.

MisalaJ. (1992), Analiza porównawcza rozwoju gospodarczego Hiszpanii iPolski, IKCHZ,

Warszawa.

MisalaJ. (2001), Socjalna gospodarka rynkowa auczestnictwo Niemiec wmiędzynarodo

wym podziale pracy, w:Współczesna gospodarka rynkowa. Doświadczenia wNiemczech.

Implikacje dla Polski, MałachowskiW., red., SGH, Warszawa.

MisalaJ. (2001, 2003), Współczesne teorie wymiany międzynarodowej izagranicznej polityki

ekonomicznej, Ocyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

MisalaJ. (2004), Cechy itendencje rozwojowe handlu zagranicznego Niemiec, w: Polska

–Niemcy arozszerzenie Unii Europejskiej, MałachowskiW., red., SGH, Warszawa.

Bibliografia

517

MisalaJ. (2005), Wymiana międzynarodowa igospodarka światowa. Teoria imechanizmy

funkcjonowania, SGH, Warszawa.

MisalaJ. (2007), Międzynarodowa zdolność konkurencyjna imiędzynarodowa konkurencyj-

ność gospodarki narodowej, Politechnika Radomska, Radom.

MisalaJ. (2009), Historia rozwoju teorii ipolityki konkurencyjności międzynarodowej, SGH,

Warszawa.

MisalaJ. (2010), Analiza stadium przypadku: Hiszpania, w:Konkurencyjność Polski natle

zmian gospodarczych wkrajach OECD. Ewolucja znaczenia czynników konkurencyjności,

BieńkowskiW., WeresaM. A., RadłoM. J., red., Ocyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

MisalaJ. (2010), Problemy związane ze sformułowaniem teorii międzynarodowej wymiany

usług, „Ekonomiczno-Informatyczny Kwartalnik Teoretyczny”, No 24.

MisalaJ. (2010), Rozwój wymiany zagranicznej imiędzynarodowej konkurencyjności gospo-

darki Niemiec poII wojnie światowej, Instytut MSG, SGH, materiał wdruku przez Insty-

tut Zachodni wPoznaniu.

MisalaJ. (2011a), Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej, PWE, Warszawa.

MisalaJ. (2011b), Zależności iwspółzależności między handlem międzynarodowym imię-

dzynarodowymi przepływami kapitału wświetle teorii oraz dotychczasowych doświad-

czeń, Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, SGH, Warszawa, maszy-

nopis powielony.

MisalaJ. (2011), Rozwój wymiany zagranicznej imiędzynarodowej konkurencyjności Nie

miec, w:Gospodarka niemiecka 20latpozjednoczeniu, BudnikowskiT., red., Instytut

Zachodni, Poznań 2011.

MisztalP. (2010), Zmiany kursu walutowego idynamika cen wkrajach oróżnym poziomie

rozwoju gospodarczego, SGH, Warszawa.

MoeniusJ. (2006), Measuring Comparative Advantage: ARicardian Approach, University

of Redlands, mimeo.

MohrD. (2011), Ausverkauf der Deutschland AG, (Accessed: May 11, 2011), Frankfurter

Allgemeine Zeitung.net.

MonkiewiczJ. (1981), Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej. Elementy teorii iprak

tyki, PWE, Warszawa.

MoonH.Chang, RugmanA. M., VerbekeA. (1998), Ageneralized double diamond approach

tothe global competitiveness of Korea and Singapore, „International Bussines Review”,

Vol.7, No.1.

Moran, T. H. (2011), Foreign Manufacturing Multinationals and the Transformation of the

Chinese Economy: New Measurements, New Perspectives, „Working Paper Series”, 11–11,

Peterson Institute for International Economics, Washington, DC.

Morrison, W.M., (2011), China’s Economic Conditions, CRS Report for Congress, RL33534,

Washington, DC.

Morrison, W. M., Labonte, M. (2011), China’s Currency Policy: An Analysis of the Economic

Issues, CRS Report for Congress, RS21625, Washington, DC.

Bibliografia518

Motohashi, K., Yun X. (2007), China’s innovation system reform and growing industry and

science linkages, „Research Policy”, 36, s.1251–1260.

Mowery, D. C. (1996), eU. S.National Innovation System: Recent Developments inStruc

ture and Knowledge Flows, Prepared for the OECD meeting on „National Innovation

Systems,” October 3, 1996.

Mul liganC. B., Sala-i-MartinX. (1995), A Labor-Income-Based Measure of the Value of

Human Capital: An Application tothe States of the United States, „NBER Working Paper”

Series, No.5018 (February).

MuñozE., EspinosaJ., DíazV. (2000a), Innovation policy and the concept of National Sys

tem of Innovation inthe Spanish context: Are they ghost images or real entities?, Grupo

de Ciencia, Tecnología y Sociedad (CSIC), Working Paper 00–14.

MuñozE., EspinosaJ., DíazV. (2000b), Technology, innovation and economy inSpain: Natio-

nal and regional inuences, Grupo de Ciencia, Tecnología y Sociedad (CSIC), Working

Paper 00–03.

MytelkaL. K., SmithK. (2002), Policy learning and innovation theory: an interactive and co

-evolving process, „Research Policy”, vol.31, No.8−9, 2002.

National Bureau of Statistics of China (2012), China Statistical Yearbook –2011, Beijing.

National Science Foundation (2012), Science and Engineering Indicators 2012, Arlington,

VA, http://www.nsf.gov/statistics/seind12/c2/c2s4.htm.

NarulaR. (2003), Globalization and Technology: Interdependence, Innovation Systems and

Industrial Policy, Polity Press, Cambridge, UK, 2003.

Nar ula R. K.,Wakelin K. (1996), Technological Competitiveness, Trade and Foreign Direct

Investment, „Structural change and economic dynamics”, Vol.9, 1996, 373–387.

NarulaR., GuimonJ. (2009), e Contribution of Multinational Enterprises tothe Upgra

ding of National Innovation Systems inthe EU New Member, OECD Global Forum on

International Investment, www.oecd.org/dataoecd/20/16/44246353.pdf.

NaughtonB. (2007), e Chinese Economy. Transitions and Growth, MIT, Cambridge.

NaughtonB. (2008), APolitical Economy of China’s Economic Transition, w:China’s Great

Economic Transformation, Brandt, L., Rawski, T.G., red., (2008), Cambridge University

Press, Cambridge and New York, s.91−135.

Near yP. J. (1995), Factor mobility and international trade, „Canadian Journal of Econo

mics”, Vol.28.

Near y P. J. (2003), Competitive versus Comparative Advantages, „e World Economy”,

Vol.26, No.4.

NehruV., SwansonE., DubeyA. (1993), Anew database on human capital stock: sources,

methodology and results, e World Bank.

NelsonR., WinterS. (1977), In search of auseful theory of innovation, „Research Policy”,

6 (1), s.36–76.

Bibliografia

519

New York Times (2011), National Patent Development Strategy (2011-2020), http://gra-

phics8.nytimes.com/packages/pdf/business/SIPONatPatentDevStrategy.pdf.

NijkampP., SiedschlagJ., red.(2011), Innovation, Growth and Competitiveness, Springer

Verlag, Heidelberg-Berlin.

NiosiJ., SaviottiP., BellonB., CrowM. (1993), National systems of innovation: In search of

aworkable concept, „Technology inSociety”, 15.

NorthD. C. (1984), Transformation Costs, Institutions and Economic History, „Journal of

Institutional and eoretical Economics”, 140.

NorthD. (1995), Institutions and Economic Development, paper presented at the OECD

(DSTI/Development Centre) Workshopon „Institutional Framework and Economic

Development”, Paris, November.

NSFC (2012), Main responsibilities, http://www.nsfc.gov.cn/e_nsfc/desktop/zn/0101.htm.

OECD (1996), e Knowledge-based Economy, Paris.

OECD (1998), Human Capital Investment, An international Comparison, OECD Publishing.

OECD (1999), Managing national innovation systems, OECD, Paris.

OECD (2001), e Well-being of Nations, e Role of Human and Social Capital, OECD

Publishing.

OECD (2007), OECD Reviews of Innovation Policy. CHINA. Synthesis Report, 68.

OECD (2008), Executive Summary. OECD Reviews of Innovation Policy: China, 7.

OECD (2009), Science, Technology and Industry Outlook. Spain, OECD, Paris.

OECD (2010a), Podręcznik Frascati. Proponowane procedury standardowe dla badań sta

tystycznych wzakresie działalności badawczo-rozwojowej, Ministerstwo Nauki iSzkol-

nictwa Wyższego, Warszawa.

OECD (2010b), Science, Technology and Industry Outlook 2010, Paris.

OECD (2010), OECD Economic Surveys: China 2010. Paris.

OECD (2010), OECD Science, Technology and Industry Outlook 2010, Paris.

OECD (2010a), Shanghai and Hong Kong: Two Distinct Examples of Education Reform

inChina, Strong Performers and Successful Reformers inEducation: Lessons from PISA

for the United States.

OECD (2011), Education at aGlance 2011: OECD Indicators.

OECD (2011), Reviews of Innovation Policy: Russian Federation, OECD 2011.

OECD (2012), OECD Economic Surveys Germany, Overview February 2012, Economics

Department Working Papers, www.oecd.org/eco/workingpapers.

OECD (2012), Main Science and Technology Indicators –2012/1 edition, Paris.

OECD (2012), OECD Economic Surveys: POLAND, OECD, Paris.

OECD (1998) e knowledge, skills, competences and other attributes embodied inindividu-

als that are relevant toeconomic activity,OECD Paris.

Bibliografia520

OECD and World Bank Institute (2001), Korea and the Knowledge-based Economy. Making

the Transition, OECD and World Bank Institute, Paris.

OECD/Eurostat (2008), Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia iinterpretacji danych doty

czących innowacji, Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyższego, Warszawa.

OECD, Statistics Canada (1995), Literacy, economy and society: results of the rst Interna

tional Adult Literacy Survey, OECD Publishing.

OECD, Statistics Canada (2000), Literacy inthe Information Age: Final Report of the Inter

national Adult Literacy Survey, OECD Publishing.

OECD (2009), OECD Reviews of innovation Policy: Mexico, OECD, Paris.

OECD, Statistics Canada, Human Resources Development Canada (1997), Literacy skills

for the knowledge society: further results from the International Adult Literacy Survey,

OECD Publishing.

OlczykM. (2008), Konkurencyjność. Teoria ipraktyka, CeDeWu. Warszawa.

OlszyńskiJ. (2012), Implikacje kryzysu wNiemczech dla polsko-niemieckich stosunków gospo-

darczych igospodarki Polski, „Zeszyty Naukowe KGŚ SGH”, No.33, Warszawa.

OrrG. (2012), What’s Next for Guandong?, Harvard Business Review, 15 February, 2012,

http://blogs.hbr.org/cs/2012/02/what_next_for_guangdong.html.

Ősterreichischer Forschungs und Technologiebericht 2012, BMWF, BMVIT, Wien, 2012.

OzawaT. (1992), Foreign Direct Investment and Economic Development, „Transnational

Corporations”, No.1.

ParetoV. (1897), Cours d’Economie Politique, H.Valloton Geux et Gie, Lousanne.

PeltolaK. K. (2008), Russian innovation system ininternational comparison –Opportunities

and challenges for the future of innovation development inRussia, Turku School of Eco-

nomics, Turku 2008, Accessed: May 20, 2012.

http://www.tse./FI/yksikot/erillislaitokset/pei/Documents/Julkaisut/Peltola%201108%20

web.pdf.

PenederM. (1999), e New WIFO Taxonomy Of Manufacturing Industries, w: „WIFO

Working Papers”, No.114, Vienna.

PenroseE. T. (1959), e theory of the growth of the rm, Oxford: Oxford University Press.

PettyW. (1690), Political Arithmetik. Reprint, 1899. Hull.

PfeierF., ReußK. (2008), Age-dependent skill formation and returns toeducation, „Labour

Economics”. 15, No.4., s.631−646.

PiechK. (2009), Wiedza iinnowacje wrozwoju gospodarczym. Wkierunku pomiaru iwspół-

czesnej roli państwa, Instytut Wiedzy iInnowacji, Warszawa.

PitelisCh. N. (2011), e Competitive Advantage and Catching-up of Nations: ANew Frame-

work and the Role of FDI, Clusters and Public Policy, w:Innovation, Growth and Compe

titiveness, NijkampP., SiedschlagJ., red., Springer Verlag, Heidelberg-Berlin.

Bibliografia

521

Pitelis Ch. N. (2011), Knowledge: A Learning-Based Perspective on Foreig Direct Invest-

ment and the Multinstional Enterprise, w: Innovation, Growth and Competitiveness,

NijkampP., SiedschlagI., red., Springer, Heidelberg, Dordrecht, London, New York,

s.221−234.

PlateC. (2005), Internationalisierung der Gütermärkte und internationale Wettbewerbsfä

higkeit einer Volkswirtscha, Peter Lang GmbH, Frankfurt am Main.

PlüneckeA. (2004), Bildungsreform inDeutschland –eine Positionsbestimmung aus bildungs-

ökonomischer Sicht, Beiträge zur Ordnungspolitik, 2003/4, Köln.

PlüneckeA., SeydaS. (2005), Bildung, w:Perspektive 2050. Ökonomik des demographischen

Wandels, Institut der Deutschen Wirtscha, Köln 2005, s.121−144.

PłóciennikS. (2010), Systemowe konsekwencje globalnego kryzysu nansowego igospodar

czego dla Niemiec, w:Polska iNiemcy wUnii Europejskiej. Gospodarki iprzedsiębiorstwa

wprocesie integracji, OlszyńskiJ., red., SGH, Warszawa 2010.

Polasek W., Schwarzbauer W., Sellner R. (2010), Human Capital and Regional Growth

inSwitzerland, Institute for Advanced Studies (HIS), Wiedeń.

PontikakisD., McDonnell T., GeogheganW. (2006), Ireland’s national innovation system: an

exploratory study of supporting institutions and dynamic actors, „Prometheus”, Vol.24,

No.1, s.37−58.

PorterM. E. (1990), e Competitive Advantage of Nations, Free Press, New York.

PorterM. E. (2001), Porter okonkurencji, PWE, Warszawa.

PorterM. (2006), Przewaga konkurencyjna. Osiąganie iutrzymywanie lepszych wyników,

Helion, Gliwice 2006.

PorterM. (2008), On Competition, Harvard Business Review, Boston.

PorterM. E., SternS. (2001), National Innovative Capacity, Institute for Strategy and Com-

petitiveness, Harvard Business School, www.isc.hbs.edu/Innov_9211.pdf.

PosnerM. V. (1961), International Trade and Technical Change, „Oxford Economic Papers”,

Vol.13.

PoznańskaK. (2012), Outsourcing prac badawczo-rozwojowych –doświadczenia krajów

wysoko rozwiniętych (215–244), w:Procesy tworzenia wiedzy, transferu osiągnięć nauko-

wych itechnologicznych do biznesu, WeresaM. A., PoznańskaK., red., Ocyna Wydaw-

nicza SGH, Warszawa.

Programa Nacional de Innovación, Comité Intersectorial parala Innovación México 2011

PrzybyszewskiR. (2007), Kapitał ludzki wprocesie kształtowania gospodarki opartej nawie-

dzy, DIFIN, Warszawa.

PsacharopoulosG. (1994), Returns toinvestment ineducation: Aglobal update, „World Deve-

lopment”, 22, No.9., s.1325−1343.

PsacharopoulosG., Arriagada A. M. (1986), Educational Composition of the Labour Force:

An International Comparison, „e International Labour Review”, 125.

Bibliografia522

PsacharopoulosG., ArriagadaA. M. (1992), e educational composition of the labor force:

an international update, e World Bank.

PsacharopoulosG., PatrinosH. A. (2002), Returns toinvestment ineducation: afurther

update, e World Bank.

PtakK. (2012), Innowacje wRosji, dostęp: 16 czerwca, 2012, http://www.pi.gov.pl/parp/

chapter_86196.asp?soid=21E6F290CA4B47D1B5FE89B179ED4F4C.

Pur visD. D. (1972), Technology trade and factor mobility, „Economic Journal”, Vol.82.

QuaasF. (2000), Soziale Marktwirtscha, Verlag Paul Haupt, Bern –Stuttgart –Wien 2000.

RadłoM. J. (2011), Klasykacje sektorów, SGH, Warszawa.

Radło M. J. (2011), Structural Changes and the Competitiveness of Poland's Manufacturing

Sector, w:Poland Competitiveness Report 2011, WeresaM. A., red.(2011), Warsaw School

of Economics, Warszawa.

RadulescuM.SerbanescuL. (2012), e Impact of FDIs on Exports, and Export Competiti

veness inCentral and Eastern European Countries, „Journal of Knowledge Management,

Economics and Information Technology”, Issue 8.

Redding G., Witt M. A. (2008), China’s Business System and Comparative Advantage,

INSEAD Working Paper, 2008/14/EPS/EFE, Fontainebleau.

ReichelR. (2002), Ökonomische eorie der internationalen Wettbewerbsfähigkeit von Volk-

wirtschaen, Deutscher Universitatis –Verlag, Berlin.

ReiljanJ., HinrikusM., IvanovA. (2000), Key issues indening and analysing the compe

titiveness of acountry, Faculty of Economics and Business Administration, Working

Paper, No.1, University of Tartu, Tartu.

ReinertE. S. (1994), Competitiveness and its predecessors –a500-year cross national perspec-

tive, STEP-report, STEP Group, Oslo.

RobertsI., RushA. (2011), Understanding China's demand for resource imports, „China

Economic Review”, vol., no.notyet available.

RobinsonJ. (1973), Herezje ekonomiczne, PWE, Warszawa.

RodrikD. (2006), What’s So Special About China’s Exports?, „China & World Economy”,

Vol.14 (5), s.1−19.

RogersE. M. (2003), Diusion of Innovations, Free Press, New York.

Romer P. M. (1986), Increasing Returns and Long-Run Growth, „Journal of Political Eco

nomy”, 94, No.5, (1. October), s.1002−1037.

RomerP. M. (1989), Human Capital And Growth: eory and Evidence. NBER, Inc.

RomerP. M. (1990), Endogenous technological change, „Journal of Political Economy”, 98 (5),

s.71–102.

RoperS. (2004), Innovation policy: an eective way of reducing spatial disparities insmall

nations?, Innovation Lab Europe, Working Paper, Aston Business School.

Bibliografia

523

RoszkowskaS. (2006), Kapitał ludzki awzrost gospodarczy wPolsce wujęciu regionalnym;

Unia Europejska wkontekście strategii lizbońskiej oraz gospodarki ispołeczeństwa wie-

dzy wPolsce, Okoń-HorodyńskaE., PiechK., red.(2006), Instytut Wiedzy iInnowa-

cji, Warszawa.

Run R. J. (1984), International Factor Movements, w:Handbook of International Econo

mics, JonesR. W., KenenP. B., red., North Holland, Amsterdam-Washington, Oxford.

RusangirsiY. (2003), Inequality and Welfare Analyses inthe Harris-Todaro Model, Univer

sity of Nottingham, Nottingham.

RuskinJ. (1905/1996), Munera Pulveris, w:e works of John Ruskin, CookE. T., Wedder

burnA., red., Vol.17, Cambridge University Press, Cambridge 1905/1996, s.131−132.

Ry bczynskiT. M. (1955), Factor Endowment and Relative Commodity Prices, „Economica”,

Vol.22, No 1.

RymarczykJ. (2010), Innowacyjność małych iśrednich przedsiębiorstw, „Ekonomia. Regio

nalizm iGlobalizacja”, 7, s.243–252, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego

we Wrocławiu”No.132, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.

RynarzewskiT. (2005), Strategiczna polityka handlu międzynarodowego, PWE, Warszawa.

RynarzewskiT., red.(2011), Konkurencyjność międzynarodowa we współczesnej gospodarce

światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego wPoznaniu, Poznań.

RynarzewskiT., Zielińska-GłębockaA. (2006), Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Teo-

ria wymiany ipolityki handlu międzynarodowego, PWN, Warszawa.

Sala-I–MartinX., Art adiE. V. (2004), e Global Competitiveness Index, w:e Global Com-

petitiveness Report 2004–2005, Palgrave Macmillan, Hampshire.

SaltykovB. (1997), e Reform of Russian Science, „Nature”, Vol.388, 1997, s.16.

Sanz-Menéndez L. (2003), Public-Private partnerships ininnovation policy: the Spanish expe-

rience, Unidad de Políticas Comparadas (CSI), Working Paper 03−01.

Schaaper, M. (2009), Measuring China's Innovation System: National Specicities and Interna-

tional Comparisons, OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2009/1,

SchäferH., SeydaS. (2005), Arbeitsmärkte, w:Perspektive 2050. Ökonomik des demographi-

schen Wandels, Institut der Deutschen Wirtscha, Köln 2005, s.97−120.

Schasse et al. (2011), FuE-Aktivitäten von Wirtscha und Staat im internationalen Vergleich,

„Studien zum deutschen Innovationssystem”No.2–2011, Hannover, Essen.

Schwaag SergerS., BreidneM. (2007), China’s Fieen-Year Plan for Science and Technology:

An Assessment, „Asia Policy”, number 4, s.135–164.

Shelton R. D., FolandP. (2009), e Race for World Leadership of Science and Technology:

Status and Forecasts, Paper presented at the 12

International Conference Scientometrics

and Informatics, Rio de Janeiro, July 2009.

ShengY., S ongL. G. (2008), Comparative advantage and Australia-China bilateral trade,

„Economic Papers”, Vol.27, No.1, March 2008, s.41–56.

Bibliografia524

ShiJ. (2011), e Foundation and Trends of Undergraduate Education Reform inChina’s

Research Universities. e Case of Tsinghua University, „Chinese Education and Society”,

Vol.44, No.5, s.67–83.

ScholzC., SteinV., BechtelR. (2005), Zehn Postulate für das Human-Capital-Management,

Personalwirtscha, 2003/5, www.personalwirtscha.de.

SchultzT. W. (1961), Investment inHuman Capital, „e American Economic Review”, 51,

No.1 (1. March), s.1−17.

Schultz T. W. (1972), Human Capital: Policy Issues And Research Opportunities (s.1–84),

w:Economic Research: Retrospect and Prospect, t.6: Human Resources, NBER, Cam

bridge Mass., http://www.nber.org/chapters/c4126.

SchürenV. (2012), Two TRIPs toInnovation. Pharmaceutical Innovation Systems inIndia

and Brazil. SFB-Governance, „Working Paper Series”, No.37, Research Center (SFB)

700, June 2012, Berlin.

Schweizerische Arbeitskraeerhebung (SAKE), (2010), Neuenburg.

Schweizerische Nationalbank (SN) (2011), Direktinvestitionen2010, Zurich.

Schweizerischer Wissenschas- und Technologierat (SWTR), 2007, Empfehlungen für die

schweizerische Bildungs-, Forschungs- und Innovationspolitik 2008–2011, Bern.

Schweizerischer Wissenschas- und Technologierat (SWTR), 2009, Neun Empelungen

zue Foerderung der Innovation inder Schweiz, Zeszyt SWTR 3/2009, Bern.

SchydlowskyD. M. (1984), APolicymaker’s Guide toComparative Advantage, „World Deve-

lopment”, Vol.12, No.4.

ScitovskyT. (1958), Economic eory and Western European Integration, Allen & Unwin,

London.

SiebertH. (1999, 2007), e World Economy, Roultledge, London.

SiebertH. (2000), e Paradigm of Locational Competition, „Kiel Discussion Papers”, No

367, Kiel Institute of World Economics, Kiel.

SiebertH. (2005), Jenseits des sozialen Marktes, Deutsche Verlagsanstalt GmbH, München

2005.

SiebertH. (2006), Locational Competition: ANeglected Paradigm inthe International Divi

sion of Labour, „e World Economy”, Vol.29, No.2.

Siebert H., Klodt H. (1999), Towards Global Competition: Catalysts and Constraints,

w:21-stCentury Economic Dynamics, OECD, Paris.

SiekE. (2009), Międzynarodowe przepływy siły roboczej wprocesie integracji Polski zkrajami

Unii Europejskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.

SinghA., DhaniaR., UpasaniR., MathurS. K. (2011), Analyzing the Trade Flows for Bra

zil, Russia, India, China and South Africa (BRICS), http://www.scribd.com/doc/

63710945/Analyzing-the-Trade-Flows-for-BRICS.

SinnH. W. (2005), Die Basar-Ökonomie, Econ Verlag, 2005.

Bibliografia

525

SiyanbolaW., Abiodun EgbetokunA., Boladale Abiola AdebowaleB. A., Olumuyiwa Ola-

madeO. (2012), Innovation Systems and Capabilities inDeveloping Regions. Concepts,

Issues and Cases, Gower, London.

SmithA. (1776), An Inquiry into the Nature And Causes of the Wealth of Nations, Oxford

1976, Clarendon Press.

SmitsR., KuhlmannS. (2004), e rise of systemic instruments ininnovation policy, „Inter

national Journal of Foresight and Innovation Policy”, Vol.1, No.1−2, 2004.

Social Sciences Academic Press (2011), Annual Report on the Development on the Develop

ment of Chinese Talents 2011, Beijing.

Södersten B., Reed G. (1994), International Economics, Macmillan Press Ltd.,

Hound mills–London.

SoeteL. (1981), Ageneral test of technological gap trade theory, „Weltwirtschaliches Archiv”,

117 (4), s.638–666.

SoeteL. (1990), Technical Change eory and International Trade Competition, w:Science,

Technology and Free Trade, de la MotheJ., DucharmeL. M., red., London.

SoeteL., VerspagenB., Bas ter Weel (2010), Systems of Innovation, „CPB Working Paper”,

No.138, CPB Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis, Hague, February 2010.

www.cpb.nl/eng/pub/cpbreeksen/discussie/138/disc138.pdf.

SolowR. M. (1957), Technical Change and the Aggregate Production Function, „e Review

of Economics and Statistics”, 39, No.3, s.312−320.

SolleiroJ. L., CastanonR. (2005), Competitiveness and innovation systems: the challenges

for Mexico’s insertion inthe global context, „Technovation”, No.25, 2005, s.1059−1070.

SołdaczukJ., KameckiZ., BożykP. (1983, 1987), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne.

Teoria ipolityka, PWE, Warszawa.

SpringerK. (2000), Do We Have toConsider International Capital Mobility inTrade Modes?,

„Kiel Working Paper”, No.964, Kiel Institute of World Economy, Kiel.

SpringutM., SchlaikjerS., ChenD. (2011), China’s Program for Science and Technology

Modernization: Implications for American Competitiveness, Arlington: CENTRA Tech-

nologyInc., s.1−143.

SternS., PorterM. E., FurmanJ. L. (2000), e determinants of national innovative capacity,

„NBER Working Paper”, No 7876, September.

SternS., PorterM. E., FurmanJ. L. (2002), e determinants of national innovative capacity,

„Research Policy”, 31, s.899–933.

Stierverband für die deutsche Wissenscha (2010), Forschung und Entwicklung facts,

Januar 2010, Essen.

Strategie der Bundesregierung für Forschung, Technologie und Innovation, Potenziale aus

schöpfen, Dynamik steigern, Zukun schaen: Der Weg zum Innovation Leader,

(25.07.2012).

Bibliografia526

StraubhaarT. (2000), Internationale Migration. Gehen oder Bleiben: Wieso gehen wenige

und bleiben die meisten?, „HWWA Discussion Paper„, No.111, HWWA, Hamburg.

StroombergenA., RoseD., NanaG., PinkB. (2002), Review of the Statistical Measurement

of Human Capital, „Wellington”, Statistics New Zealand.

Suarez-VillaL. (1990), Invention, inventive learning, and innovative capacity, „Behavioral

Science”, 35 (4), s.290–310.

SulmickiP. (1977), Międzynarodowa wymiana gospodarcza, PWE, Warszawa.

SunH., GuoH., HuJ., ZhuK. (2012), Comparative Study on Economic Contribution Rate

of Education of China and Foreign Countries Based on So Simulation Method, Applied

So Computing, 12, s.2106−2113.

SunW., YangX., XiaoG. (2011), Understanding China’s High Investment Rates and FDI

Levels: AComparative Analysis of the Return toCapital inChina, the United States and

Japan, „Journal of International Commerce and Economics”, United States Internatio

nal Trade Commission, Vol.3 (1), s.157−188.

SunY., LiuF. (2010), Aregional perspective on the structural transformation of China's natio-

nal innovation system since 1999, „Technological Forecasting and Social Change”, 77,

s.1311–1321.

SwannG. M. (2009), e Economics of Innovation: An Introduction, Edward Elgar, Chelten-

ham, Northampton 2009.

SvenssonL. E. O. (1984), Factor Trade and Good Trade, „Journal of International Econo

mics”, Vol.16.

Swissnex (2009), AQuick Overview of the Science and Technology System inChina, http://

www.swissnexchina.org/background/1090821-a-quick-overview-of-the-st-system-

xiaoyin-2-.pdf.

SzymańskiA. (2008), Austria. Prawie pełna kontynuacja, w:Zmiana ikontynuacja. Polityka

europejska wybranych państw Unii Europejskiej, JesieńL. red., PISM, Warszawa 2008.

ŚwierkockiJ. (2011), Zarys ekonomii międzynarodowej, PWE, Warszawa.

TangH., ZhangH. (2009), China Reshapes the East Asian Production Network, „China Eco-

nomist”, Vol.4 (2), s.90−102.

TeichmannE. (2010), Analiza studium przypadku: Finlandia, w:Konkurencyjność natle

zmian gospodarczych wkrajach OECD. Ewolucja znaczenia czynników konkurencyjności,

BieńkowskiW., WeresaM. A., RadłoM. J., red., Ocyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

TempleJ. (1999), e New Growth Evidence, „Journal of Economic Literature”, 37, No.1

(1. March), s.112−156.

TeschP. (1980), Die Bestimmungsgründe des internationalen Handels und der Direktinvesti-

tionen, Duncker&Humblodt, Berlin.

omson Reuters (2011), Chinese Patenting –Report on the Current State of Innovation

inChina, New York.

Bibliografia

527

omson Reuters (2012), World University Rankings 2011–12, http://www.timeshighere-

ducation.co.uk/world-university-rankings/2011–2012/top-400.html.

orbeckeW. (2011), Investigating the Eect of Exchange Rate Changes on China’s Processed

Exports, „Journal of the Japanese and International Economies”, Vol.22 (4), s.535−544.

TodaroM. P. (1969), AModel of Labour Migration and Urban Unemployment inLess Deve-

loped Countries, „American Economic Review”, Vol.59, No.2.

Trabold H. (1995), Die internationale Wettbewerbsfähigkeit einer Volkswirtscha, Deut

sches Institut für Wirtschasforschung, Vierteljahreshee zur Wirtschatfsforschung,

Berlin, No.5.

Trend Watching (2012), Made Better inChina, http://www.trendwatching.com/trends/pdf/

2012–06%20MADE%20BETTER%20IN%20CHINA.pdf.

UNCTAD (2012), World Investment Report 2011. Non-Equity Modes of International Pro

duction and Development. Country Fact Sheet-Switzerland, New York.

United Nations (2011), World Population Prospects: e 2010 Revision, Washington, DC.

UN Comtrade, United Nations Commodity Trade Statistics Database, Accessed: Spring

2012, http://comtrade.un.org/.

UNDP (2011), Human Development Report 2011, China Country Prole, http://hdrstats.

undp.org/en/countries/proles/CHN.html.

UNDP (2011), Human Development Report 2011 –Sustainability and Equity: ABetter Future

for All, Palgrave Macmillan, New York.

UNESCO (1993), World Education Report. Paris: UNESCO.

UNESCO (2011), World Data on Education, 7th edition., 2010/2011, IBE/2011/CP/WDE/CC,

http://www.ibe.unesco.org/leadmin/user_upload/Publications/WDE/2010/pdf-ver-

sions/China.pdf.

Usanov A. (2008), Special Economic Zone inKaliningrad as aTool of Industrial Develop

ment: e Case of e Consumer Electronics Manufacturing, Electronic Publications of

Pan-European Institute, 2008.

U. S.Department of Commerce, http://www.commerce.gov/about-department-commerce.

U. S.Department of Education, http://www2.ed.gov/about/what-we-do.html, http://www2.

ed.gov/about/reports/strat/index.html?src=ln, http://www.ed.gov/recovery.

UsherA. P. (1929), AHistory of Mechanical Inventions, Harvard University Press, Cam

bridge MA.

UyarraE. (2010), What is evolutionary about regional systems of innovation? Implications

for regional policy, Journal of Evolutionary Economics, 20 (1), s.115−137.

VarblaneU. (2006), Does the broadening of EU detain its competitiveness on the world mar

ket, referat przedstawiony namiędzynarodowej konferencji e Future Competitive-

ness of the EU and its Eastern Neighbors organizowanej wTurku przez Pan-European

Institute, Turku.

VernonR. (1966), International Investment and International Trade inthe Product Cycle,

„Quarterly Journal of Economics”, Vol.80.

Bibliografia528

VollrathT. L. (1991), A eoretical Evaluation of Alternative Trade Intensity Mesures of

Revealed Comparative Advantage, „Weltwirtschaliches Archiv”, Vol.127, No.2.

WangH. (2010), China’s Talent Plan. Where will it lead China to? Brookings Institution,

http://www.brookings.edu/~/media/Files/events/2010/0920_china_talent/0920_china_

powerpoint.pdf.

WarnekeP. (Hrsg.), (1995), Wirtschasstandort Deutschland. Chancen und Gefahren, Dunk-

ker und Humboldt Verlag, Berlin 1995.

Weber B., WolterS. (2001), Wages and Human Capital: Evidence from Switzerland.

w:Returns toHuman Capital inEurope, Asplund, and P. T.Pereira, red., Helsinki.

WeberS. (2008), Human Capital Depreciation and Education Level: Some Evidence for Swit-

zerland, Materiały konferencyjne zAnnual Conference of the European Association of

Labour Economists (EALE), Amsterdam, September, 2008.

WeiD. Y. H., ZhouY., SunY., LinG. C. S. (2012), Production and R&D Networks of Foreign

Ventures inChina: Implications for Technological Dynamism and Regional Development,

„Applied Geography”, 32 (1), s.106−118.

Weresa M. A. (2001), e Impact of Foreign Direct Investment on Poland’s Trade with the

European Union, „Post-Communist Economies”, 13 (1), s.71−83.

Weresa M. A. (2002), Wpływ handlu zagranicznego iinwestycji bezpośrednich nainnowa

cyjność polskiej gospodarki, SGH, Warszawa.

WeresaM. A. (2005), Does Foreign Direct Investment (FDI) Facilitate Innovation Process

inPoland?, w:Transition Economies inthe European Research and Innovation Area:

New Challenges for their Science and Technology, JasińskiA., red,Warsaw University,

Warszawa.

WeresaM. A. (2009), Innowacje jako źródło przewagi konkurencyjnej wgospodarce opartej

nawiedzy, w:Szoki technologiczne wgospodarce światowej, Mińśka-StruzikE., Ryna

rzewski T., red., Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań

2009, s.187−200.

WeresaM. A. (2012), Systemy innowacyjne we współczesnej gospodarce światowej, Wyd.

Naukowe PWN Warszawa.

WhalleyJ., Zhao X. (2010), e Contribution of Human Capital toChina’s Economic Growth,

„NBER Working Paper”, 16592, Cambridge, MA.

White House (2012), Strategy for American Innovation: Driving Towards Sustainable

Growth and Quality Jobs, Accessed: Spring 2012, http://www.whitehouse.gov/admin-

istration/eop/nec/StrategyforAmericanInnovation and http://www.whitehouse.gov/

innovation/strategy/executive-summary.

WilliamsonO. (1964), Innovation and market structure, „Journal of Political Economy”,

73 (1), s.67–73.

WIPO Statistics Database, http://www.wipo.int/ipstats/en/general_info.html.

WIPO (2011), World Intellectual Property Report –e Challenging Face of Innovation,

Geneva.

Bibliografia

529

WoessmannL. (2000), Specifying Human Capital: AReview, Some Extensions, and Devel-

opment Eects, SSRN eLibrary (October).

WoessmannL. (2003), Specifying Human Capital, „Journal of Economic Surveys”, 17 (lipiec),

239–270.

WolfM. (2012), How toBlow away China’s Gathering Storm-Clouds, „Financial Times”,

March 21, 2012, 13.

WolE. N. (2000), Human capital investment and economic growth: exploring the cross

-country evidence, „Structural Change and Economic Dynamics” 11, No.4 (Decem-

ber), s.433−472.

World Bank, http://data.worldbank.org.

World Bank, World Development Indicators (WDI) & Global Development Finance.

World Bank (2012), China 2030 –Building aModern, Harmonious, and Creative High

-Income Society, Conference Edition 67179, Washington, DC.

World Bank (2012), World Development Indicators, w:http://data.worldbank.org/indicator

(Accessed: April 14, 2012).

World Economic Forum (2010), e Global Competitiveness Report 2010–2011, Geneva.

World Economic Forum (2011), e Global Competitiveness Report 2011–2012, Geneva.

WTO (2012), International Trade Statistics 2011, Geneva.

WysokińskaZ. (2004), Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Zagadnienia teore

tyczne. Wnioski dla Polski, w:Konkurencyjność gospodarki Polski wwarunkach integra-

cji zUnią Europejską iglobalizacji, StaszewskiJ., red., Wyższa Szkoła Ekonomiczna,

Warszawa.

WyżnikiewiczB. (1998), Konkurencyjność przemysłu przetwórczego wświetle analizy DRC,

w:Konkurencyjność gospodarki Polski wwarunkach integracji zUnią Europejską iglo-

balizacji, Konkurencyjność gospodarki polskiej, WinieckiJ., red., Towarzystwo Ekono-

mistów Polskich, Warszawa.

Wziątek-KubiakA. (2001), Międzynarodowa specjalizacja akonkurencyjność, „Ekonomi

sta”, No.4.

Wziątek-KubiakA. (2003), Zmiany konkurencyjności polskiego przemysłu wlatach 1994–

2000, Bellona, INE-PAN, Warszawa.

Wziątek-KubiakA., PęczkowskiM., BalcerowiczE. (2011), Occasional and persistent inno-

vators inPoland: An empirical study of obstacles toinnovation and their competitiveness,

„Studia Ekonomiczne”, 4, s.345–379.

XingY., DetertN. (2010), How the iPhone Widens the United States Trade Decitwith the

People’s Republic of China, „ADBI Working Paper”, 257, Asian Development Bank Insti-

tute, Tokyo.

YangD. T., ChenV., MonarchR. (2010), Rising Wages: Has China Lost Its Global Labor

Advantages?, „Discussion Paper”, No 5008, Institute for the Study of Labor (IZA), Bonn.

Bibliografia530

YangD. T., ZhangJ., ZhouS. (2011), Why Are Saving Rates So High In China? „NBER Wor-

king Paper”, 16771, Cambridge Mass.

YaoY., ZhangK. (2010), Has China Passed the Lewis Turning Point? AStructural Estimation

Based on Provincial Data, „China Economic Journal”, Vol.3 (2), s.155−162.

YuJ., StoughR. R., NijkampP. (2009), Governing Technological Entrepreneurship inChina

and the West, „Public Administration Review”, Special Issue, s.95−S100.

YuM. (2011), Processing Trade, Tari Reductions, and Firm Productivity: Evidence from

Chinese Products, „Working Paper 302”, Forum for Research inEmpirical Internatio

nal Trade.

YueC., HuaP. (2002), Does Comparative Advantage Explains Export Patterns inChina?,

„China Economic Review”, Vol.13, s.276−296.

ZhangH., SonobeT. (2011), Development of Science and Technology Parks inChina, 1988–

2008, „Economics: e Open-Access, Open-Assessment E-Journal”, Vol.5, 2011−6,

doi:10.5018/economicsejournal.ja.2011–6. http://dx.doi.org/10.5018/economics-ejo

urnal.ja.2011–6.

ZhangZ., ZhengX. (2011), e Study of Technology Innovation of Chinese Enterprises by

Regression Analysis, Asian Social Science, 7 (2), s.130−135.

ZhaoL., ZhuJ. (2010), China’s Higher Education Reform: What has notbeen Changed?, „East

Asian Policy”, vol 2, no4., s.115−125.

ZhaoS. (2011), China vs. Vietnam as the Future Workshop of the World, China Brieng,

May 20, 2011, http://www.china-brieng.com/news/2011/05/20/china-vs-vietnam-as-

the-future-workshop-of-the-world.html.

ZhaoX., ZehngY. (2011), Development of Chinese Science and Technology Intermediaries

and eir Integration into the Open Innovation Paradigm, „Technology Analysis &Stra-

tegic Management”, 23 (1), s.25−48.

ZhongX., YangX. (2007), Science and technology policy reform and its impact on China’s

national innovation system, „Technology inSociety”, 29, s.317–325.

ZhouJ. (2004), e Full Implementation of e 2003–2007 Action Plan for Invigorating

Education, China Education and Research Network, http://www.edu.cn/20040324/3102182.

shtml.

Zhou Yang X., ParkerR., Steens P. (2010), Regional Innovative Capacity inChina: From

the Perspective of Embedded Autonomy, Entrepreneurship, Strategy, and International

Business, Paper 10, http://repository.usfca.edu/esib/10.

ZhuY. (2009), APanel Data Analysis on China’s Intra-Industry Trade inthe Capital Goods

Sector,” IWH Discussion Papers”, No 18, November 2009, Halle Institute for Economic

Research, Halle.

Zielińska-GłębockaA., red. (2003), Potencjał konkurencyjny polskiego przemysłu ekspor

towego wwarunkach integracji zUnią Europejską, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdań-

skiego, Gdańsk.

Bibliografia

531

Zielińska-GłębockaA. (2009), Handel międzynarodowy wdobie światowego kryzysu (61–



84),

w:Kryzys globalny: początek czy koniec, WinieckiJ., red., Regan Press, Gdańsk.

ZorskaA. (1998), Ku globalizacji, PWN, Warszawa.

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/les/ius-2011_en.pdf

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database

http://othes.univie.ac.at/6960/1/2009-10-06_0107672.pdf---praca

http://stats.oecd.org/

www.aba.gov.at;

www.ait.ac.at

www.bmvit.gv.at

www.w.at;

www.go-international.at;

www.ibwe.at.

www.pi.gov.pl/parp/chapter_86365.asp?soid=65F3718B5F4A4A618C4AB4279455A2A4

www.WIFO_IHS_Lissabon_31032011.pdf

Aneks

Klasyfikacje branż przemysłu

Mariusz-Jan Radło

Systemy klasyfikacji działalności społeczno-ekonomicznej pozwalają naupo-

rządkowanie wiedzy ogospodarce ijej strukturze. Oficjalne klasyfikacje –oparte

nauzgodnionych napoziomie międzynarodowym standardach –wykorzystywane

sąprzez urzędy statystyczne do zbierania danych odziałalności podmiotów gospo-

darczych. Tym samym umożliwiają one nie tylko dokonanie opisu struktury danej

gospodarki ijej zmian, ale również nadokonanie porównań międzynarodowych.

Wniniejszej monografii wbadaniach dotyczących konkurencyjności gospodarek

wykorzystano trzy klasyfikacje działalności odwołujące się do takich kryteriów jak:

• poziom technologiczny przemysłów przetwórczych;

• stopień wykorzystania materialnych iniematerialnych nakładów wprocesie

wytwórczym;

• poziom kwalifikacji siły roboczej, będącej podstawą danego przemysłu.

1. Klasyfikacja oparta na poziomie technologicznym

przemysłów przetwórczych

Klasyfikacja oparta napierwszym zwymienionych kryteriów dzieli przemysły

przetwórcze nacztery grupy (tabela 1):

• wysokiej techniki (high technology − HT),

• średnio wysokiej techniki (medium-high technology MHT),

• średnio niskiej techniki (medium-low technology − MLT)

• niskiej techniki (low technology − LT).

Kluczową przesłanką użyteczności tej klasyfikacji była obserwacja, że firmy

intensywniej wykorzystujące technologie szybciej zdobywają nowe rynki iefek

tywniej wykorzystują zasoby, jakimi dysponują, atym samym cechują się wyż-

szą produktywnością iwyższymi płacami. Jednocześnie przemysły wyższych

technologii cechują się szybszą ekspansją narynkach światowych. Klasyfikacja

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu

534

tazostała opracowana naużytek OECD wdrugiej połowie lat90. XXwieku ijest

wykorzystywana wanalizach konkurencyjności wykonywanych przez ekspertów

tej organizacji (Hatzichronoglou, 1997).

Tabela 1. Klasyfikacja przemysłów przetwórczych według poziomów techniki

Wysoka technika (high technology)

353 produkcja statków powietrznych i kosmicznych

244 produkcja wyrobów farmaceutycznych

30 produkcja maszyn biurowych i komputerów

32 produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych

33 produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków

Średnio wysoka technika (medium-high technology)

31 produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, gdzie indziej niesklasyfikowana

34 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

24 bez 24.4 produkcja wyrobów chemicznych, bez produkcji wyrobów farmaceutycznych

35.2+35.4+35.5 produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego

i tramwajowego; produkcja motocykli i rowerów; produkcja pozostałego sprzętu transportowego,

gdzie indziej nie sklasyfikowana;

29 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana

Średnio niska technika (medium-low technology)

35.1 produkcja i naprawa statków i łodzi

23 wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych

25 produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych

26 produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych

27 produkcja metali

28 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn i urządzeń

Niska technika (low technology)

15–16 produkcja artykułów spożywczych i napojów; produkcja wyrobów tytoniowych

17–19 włókiennictwo; produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich; produkcja skór wyprawionych

i wyrobów ze skór wyprawionych

20 produkcja drewna i wyrobów z drewna

21 produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru

22 działalność wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji

36–37 produkcja mebli działalność produkcyjna gdzie indziej nie sklasyfikowana; zagospodarowanie

odpadów

Źródło: Opracowanie napodstawie: HatzichronoglouT. (1997), Revision of the high technology sector and prod-

uct classication, “STI Working Papers 1997/2”, OECD/GD (97) 216, OECD, Paris 1997.

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu

535

2. Klasyfikacja oparta na stopniu wykorzystania

materialnych i niematerialnych nakładów w procesie

wytwórczym

Klasyfikacja oparta nastopniu wykorzystania materialnych iniematerialnych

nakładów wprocesie wytwórczym została opracowana przez ekspertów Austriac

kiego Instytutu Badań Ekonomicznych − WIFO pod koniec lat90. XXwieku m.in.

naużytek analiz konkurencyjności Unii Europejskiej (Peneder, 1999). Klasyfikacja

ta–ze względu naudział różnego typu nakładów wkosztach wytworzenia dóbr

–dzieli przemysły przetwórcze napięć grup przemysłów (tabela 2):

• podstawowe (mainstream manufacturing − MM),

• pracochłonne (labour intensive industries − LI),

• kapitałochłonne (capital intensive industries − CI),

• oparte nabadaniach (technology driven industries − TDI),

• oraz oparte namarketingu (marketing driven industries − MDI).

Tabela 2. Klasyfikacja przemysłów przetwórczych według stopnia wykorzystania

materialnych i niematerialnych nakładów w procesie wytwórczym

Podstawowe

173 wykończanie materiałów włókienniczych

177 produkcja wyrobów pończoszniczych i odzieży dzianej

175 produkcja pozostałych wyrobów włókienniczych

176 produkcja dzianin

212 produkcja wyrobów z papieru i tektury

243 produkcja farb i lakierów

251 produkcja wyrobów gumowych

252 produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych

261 produkcja szkła i wyrobów ze szkła

266 produkcja wyrobów betonowych i gipsowych

268 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

272 produkcja rur

287 produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych

291 produkcja urządzeń do wytwarzania i wykorzystywania energii mechanicznej, z wyłączeniem

silników lotniczych, samochodowych i motocyklowych

292 produkcja pozostałych maszyn ogólnego przeznaczenia

293 produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu

536

295 produkcja pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia

296 produkcja broni i amunicji

297 produkcja sprzętu gospodarstwa domowego, gdzie indziej niesklasyfikowana

311 produkcja elektrycznych silników, prądnic i transformatorów

313 produkcja izolowanych drutów i przewodów

314 produkcja akumulatorów, ogniw i baterii galwanicznych

315 produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych

354 produkcja motocykli i rowerów

355 produkcja pozostałego sprzętu transportowego, gdzie indziej niesklasyfikowana

Pracochłonne

172 produkcja tkanin włókienniczych

174 produkcja gotowych wyrobów włókienniczych, z wyłączeniem odzieży

181 produkcja odzieży skórzanej

182 produkcja odzieży i dodatków do odzieży, z wyłączeniem odzieży skórzanej

183 wyprawianie i barwienie skór futerkowych; produkcja wyrobów futrzarskich

201 produkcja wyrobów tartacznych, impregnacja drewna

202 produkcja arkuszy fornirowych; produkcja płyt i sklejek

203 produkcja wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa

204 produkcja opakowań drewnianych

205 produkcja pozostałych wyrobów z drewna; produkcja wyrobów z korka, słomy i z materiałów

używanych do wyplatania

262 produkcja ceramiki szlachetnej, materiałów i wyrobów ogniotrwałych

264 produkcja ceramiki budowlanej

267 cięcie, formowanie i wykończanie kamienia ozdobnego i kamieni dla budownictwa

275 odlewnictwo metali

281 produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych

283 produkcja wytwornic pary, z wyłączeniem kotłów do centralnego ogrzewania gorącą wodą

284 kucie, prasowanie, wytłaczanie i walcowanie metali; metalurgia proszków

285 obróbka metali i nakładanie powłok na metale; obróbka mechaniczna elementów metalowych

294 produkcja obrabiarek i narzędzi mechanicznych

316 produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego, gdzie indziej niesklasyfikowana

342 produkcja nadwozi pojazdów samochodowych średnich; produkcja przyczep i naczep

351 produkcja i naprawa statków i łodzi

352 produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego i tramwajowego

361 produkcja mebli

362 produkcja wyrobów jubilerskich i podobnych

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu

537

Oparte na marketingu

151 produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i wyrobów z mięsa

152 przetwarzanie i konserwowanie ryb i pozostałych produktów rybactwa

153 przetwórstwo owoców i warzyw

154 produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

155 wytwarzanie wyrobów mleczarskich

156 wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych

157 produkcja gotowych pasz dla zwierząt

158 produkcja pozostałych artykułów spożywczych

159 produkcja napojów

160 produkcja wyrobów tytoniowych

191 produkcja skór wyprawionych

192 produkcja wyrobów kaletniczych i rymarskich

193 produkcja obuwia

221 działalność wydawnicza

222 działalność poligraficzna

223 reprodukcja zapisanych nośników informacji

245 produkcja środków myjących i czyszczących, artykułów kosmetycznych i toaletowych

282 produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych; produkcja grzejników i kotłów

centralnego ogrzewania

286 produkcja wyrobów nożowniczych, narzędzi i wyrobów metalowych ogólnego przeznaczenia

335 produkcja zegarów i zegarków

363 produkcja instrumentów muzycznych

364 produkcja sprzętu sportowego

365 produkcja gier i zabawek

366 pozostała działalność produkcyjna, gdzie indziej niesklasyfikowana

Kapitałochłonne

171 produkcja przędzy z włókien tekstylnych i nici

211 produkcja masy włóknistej, papieru i tektury

231 wytwarzanie i przetwarzanie produktów koksowania węgla

232 wytwarzanie i przetwarzanie produktów rafinacji ropy naftowej

241 produkcja podstawowych chemikaliów

247 produkcja włókien chemicznych

263 produkcja płytek ceramicznych

265 produkcja cementu, wapna oraz gipsu

271 produkcja żeliwa i stali oraz stopów żelaza

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu538

273 pozostała obróbka wstępna żeliwa i stali

274 produkcja metali szlachetnych i nieżelaznych

343 produkcja części i akcesoriów do pojazdów samochodowych i ich silników

Oparte na badaniach

242 produkcja pestycydów i pozostałych środków agrochemicznych

244 produkcja wyrobów farmaceutycznych

246 produkcja wyrobów chemicznych pozostałych

300 produkcja maszyn biurowych i komputerów

312 produkcja aparatury rozdzielczej i sterowniczej energii elektrycznej

321 produkcja lamp elektronowych i innych elementów elektronicznych

322 produkcja nadajników telewizyjnych i radiowych oraz aparatów dla telefonii i telegrafii przewodowej

323 produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych, urządzeń do rejestracji i odtwarzania dzwięku

i obrazu oraz akcesoriów do nich

331 produkcja sprzętu medycznego i chirurgicznego oraz przyrządów ortopedycznych.

332 produkcja instrumentów i przyrządów pomiarowych, kontrolnych, badawczych, nawigacyjnych

i pozostałego przeznaczenia, z wyłączeniem sprzętu do sterowania procesami przemysłowymi

333 produkcja systemów do sterowania procesami przemysłowymi

334 produkcja instrumentów optycznych i sprzętu fotograficznego

341 produkcja pojazdów samochodowych

353 produkcja statków powietrznych i kosmicznych

Źródło: Opracowanie napodstawie: PenederM. (1999), e New WIFO Taxonomy Of Manufacturing Industries,

“WIFO Working Papers”, No.114, May 1999, Vienna.

3. Klasyfikacja oparta na poziomie kwalifikacji siły roboczej,

będącej podstawą danego przemysłu

Klasyfikacja dokonana zuwzględnieniem kwalifikacji siły roboczej, podobnie

jak klasyfikacja omówiona powyżej, została opracowana przez ekspertów Austriac-

kiego Instytutu Badań Ekonomicznych (WIFO) pod koniec lat90. XXwieku, m.in.

naużytek analiz konkurencyjności Unii Europejskiej (Peneder, 1999). Dzieli ona

przemysły przetwórcze nacztery grupy (tabela 3):

• oparte nakadrze wysoko kwalifikowanych pracowników (high skills − HS),

•

oparte naśrednio wykwalifikowanych pracownikach umysłowych (medium/white

collar skills − MW),

•

oparte naśrednio wykwalifikowanych pracownikach fizycznych (medium/blue

collar skills − MB)

• oparte napracownikach oniskich kwalifikacjach (low skills − LS).

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu

539

Tabela 3. Klasyfikacja przemysłów według poziomu kwalifikacji siły roboczej

Przemysły wykorzystujące wysokie kwalifikacje (high skills)

244 produkcja wyrobów farmaceutycznych

291 produkcja urządzeń do wytwarzania i wykorzystywania energii mechanicznej, z wyłączeniem

silników lotniczych, samochodowych i motocyklowych

292 produkcja pozostałych maszyn ogólnego przeznaczenia

293 produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa

294 produkcja obrabiarek i narzędzi mechanicznych

295 produkcja pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia

296 produkcja broni i amunicji

300 produkcja maszyn biurowych i komputerów

351 produkcja i naprawa statków i łodzi

353 produkcja statków powietrznych i kosmicznych

Przemysły wykorzystujące średnie kwalifikacje pracowników umysłowych

(medium/white collar skills)

211 produkcja masy włóknistej, papieru i tektury

212 produkcja wyrobów z papieru i tektury

221 działalność wydawnicza

222 działalność poligraficzna

223 reprodukcja zapisanych nośników informacji

231 wytwarzanie i przetwarzanie produktów koksowania węgla

232 wytwarzanie i przetwarzanie produktów rafinacji ropy naftowej

241 produkcja podstawowych chemikaliów

242 produkcja pestycydów i pozostałych środków agrochemicznych

243 produkcja farb i lakierów

245 produkcja środków myjących i czyszczących, artykułów kosmetycznych i toaletowych

246 produkcja wyrobów chemicznych pozostałych

247 produkcja włókien chemicznych

297 produkcja sprzętu gospodarstwa domowego, gdzie indziej niesklasyfikowana

311 produkcja elektrycznych silników, prądnic i transformatorów

312 produkcja aparatury rozdzielczej i sterowniczej energii elektrycznej

313 produkcja izolowanych drutów i przewodów

314 produkcja akumulatorów, ogniw i baterii galwanicznych

315 produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych

316 produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego, gdzie indziej niesklasyfikowana

321 produkcja lamp elektronowych i innych elementów elektronicznych

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu540

322 produkcja nadajników telewizyjnych i radiowych oraz aparatów dla telefonii i telegrafii

przewodowej

323 produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych, urządzeń do rejestracji i odtwarzania dzwięku

i obrazu oraz akcesoriów do nich

331 produkcja sprzętu medycznego i chirurgicznego oraz przyrządów ortopedycznych.

332 produkcja instrumentów i przyrządów pomiarowych, kontrolnych, badawczych, nawigacyjnych

i pozostałego przeznaczenia, z wyłączeniem sprzętu do sterowania procesami przemysłowymi

333 produkcja systemów do sterowania procesami przemysłowymi

334 produkcja instrumentów optycznych i sprzętu fotograficznego

335 produkcja zegarów i zegarków

Przemysły wykorzystujące średnie kwalifikacje pracowników fizycznych (medium/blue collar skills)

201 produkcja wyrobów tartacznych, impregnacja drewna

202 produkcja arkuszy fornirowych; produkcja płyt i sklejek

203 produkcja wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa

204 produkcja opakowań drewnianych

205 produkcja pozostałych wyrobów z drewna; produkcja wyrobów z korka, słomy i z materiałów

używanych do wyplatania

281 produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych

282 produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych; produkcja grzejników i kotłów

centralnego ogrzewania

283 produkcja wytwornic pary, z wyłączeniem kotłów do centralnego ogrzewania gorącą wodą

284 kucie, prasowanie, wytłaczanie i walcowanie metali; metalurgia proszków

285 obróbka metali i nakładanie powłok na metale; obróbka mechaniczna elementów metalowych

286 produkcja wyrobów nożowniczych, narzędzi i wyrobów metalowych ogólnego przeznaczenia

287 produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych

341 produkcja pojazdów samochodowych

342 produkcja nadwozi pojazdów samochodowych średnich; produkcja przyczep i naczep

343 produkcja części i akcesoriów do pojazdów samochodowych i ich silników

352 produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego i tramwajowego

354 produkcja motocykli i rowerów

355 produkcja pozostałego sprzętu transportowego, gdzie indziej niesklasyfikowana

361 produkcja mebli

Przemysły wykorzystujące niskie kwalifikacje pracowników fizycznych (low skills)

151 produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i wyrobów z mięsa

152 przetwarzanie i konserwowanie ryb i pozostałych produktów rybactwa

153 przetwórstwo owoców i warzyw

154 produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu

541

155 wytwarzanie wyrobów mleczarskich

156 wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych

157 produkcja gotowych pasz dla zwierząt

158 produkcja pozostałych artykułów spożywczych

159 produkcja napojów

160 produkcja wyrobów tytoniowych

171 produkcja przędzy z włókien tekstylnych i nici

172 produkcja tkanin włókienniczych

173 wykończanie materiałów włókienniczych

174 produkcja gotowych wyrobów włókienniczych, z wyłączeniem odzieży

175 produkcja pozostałych wyrobów włókienniczych

176 produkcja dzianin

177 produkcja wyrobów pończoszniczych i odzieży dzianej

181 produkcja odzieży skórzanej

182 produkcja odzieży i dodatków do odzieży, z wyłączeniem odzieży skórzanej

183 wyprawianie i barwienie skór futerkowych; produkcja wyrobów futrzarskich

191 produkcja skór wyprawionych

192 produkcja wyrobów kaletniczych i rymarskich

193 produkcja obuwia

251 produkcja wyrobów gumowych

252 produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych

261 produkcja szkła i wyrobów ze szkła

262 produkcja ceramiki szlachetnej, materiałów i wyrobów ogniotrwałych

263 produkcja płytek ceramicznych

264 produkcja ceramiki budowlanej

265 produkcja cementu, wapna oraz gipsu

266 produkcja wyrobów betonowych i gipsowych

267 cięcie, formowanie i wykończanie kamienia ozdobnego i kamieni dla budownictwa

268 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

271 produkcja żeliwa i stali oraz stopów żelaza

272 produkcja rur

273 pozostała obróbka wstępna żeliwa i stali

274 produkcja metali szlachetnych i nieżelaznych

275 odlewnictwo metali

362 produkcja wyrobów jubilerskich i podobnych

Aneks: Klasyfikacje branż przemysłu542

363 produkcja instrumentów muzycznych

364 produkcja sprzętu sportowego

365 produkcja gier i zabawek

366 pozostała działalność produkcyjna, gdzie indziej niesklasyfikowana

Źródło: Opracowanie napodstawie: PenederM. (1999), e New WIFO Taxonomy Of Manufacturing Industries,

“WIFO Working Papers”, No.114, May 1999, Vienna.

The Evolution of Approaches to Human Capital in Economics

Article

Full-text available

Jun 2021

Łukasz Jabłoński

Poziom oraz struktura finansowania działalności badawczo-rozwojowej na Litwie na tle pozostałych krajów UE / Level and structure of investment in research and development in Lithuania in comparison with other countries

Article

Full-text available

Jan 2016

Alina Grynia

Zasoby ludzkie w Unii Europejskiej – szanse i zagrożenia

Article

Full-text available

Jan 2015

Grazyna Wegrzyn

Innovation policy and the concept of National System of Innovation in the Spanish context: Are they ghost images or real entities?

Article

Full-text available

Paper prepared for the CONVERGE Project (SOE2-CT98-2047) as a revised version of the paper "Technology, innovation and economy in Spain: National and regional influences" presented at the CONVERGE Workshop held in Strasbourg, 7-8 January 2000. It has been supported by a grant from the TSER Programme, DG Research, European Commission. Science and technology policy-making and the study of its effects on innovation are requiring a "more sophisticated understanding of the ways on which science and technology interact" (to quote, as an example, N. Rosenberg, Science and Public Policy, vol. 18, number 6, pages 335-346, 1991). The exploration of these relations has been and continues to be at the core of the models that, along the period initiated after the Second World War, have been used to promote and analyse the science and technology activities and their outcomes. The "science model" left pace to the "science push-market pull – R&D model", inspired on linearity, a model that represented the technological change leading to innovation as closely dependent and based essentially on scientific results. More recently, after acknowledgement of the insufficiencies of the linear model, models have evolved considering that science and technology and innovation are part of a system, a "social" system, whose essential activity is learning and which is also "dynamic". This orientation has corresponded with the idea that biology, and not physics, ought to inspire the economics of technology and innovation (application of the theory of Darwinian evolution, see for a review, J. Mokyr, Bulletin of Economic Research, vol. 43, number 2, pages 127-149, 1991). The microeconomics view has been at the onset of recognising the limitations of the dominant neoliberal theory based on the concept of a stable and unique equilibrium. An important lesson that has been learned from the use of evolutionary, biology based, models is that history – and culture – matters. As Mokyr has stated (see reference cited above) "... It is simply impossible to understand long-term economic growth without some kind of Schumpeterian theory of technological creativity and innovation. The neoclassical equilibrium paradigm seems singularly unsuited to that task".

Rethinking International Trade

Article

Jan 1990
FOREIGN AFF

The Foundation and Trends of Undergraduate Education Reform in China's Research Universities

Article

Sep 2011

Jinghuan Shi

Chinese universities face enormous pressures and challenges from increased global competition, intensifying national reform efforts, quality improvement, and quantity expansion in the higher education system, which deeply affect undergraduate education reform efforts within the universities. This article uses macrocausal analysis of the complexity of higher education reform in China, combined with a case analysis of Tsinghua University's undergraduate education reform to reveal how, during social transformation and a wave of education reforms, China's research universities integrate their internal development needs with changes in the external environment to achieve deep reform in undergraduate education to enhance their advantages in talent development and overall competitiveness.

The Accumulation of Human and Nonhuman Capital, 1948 - 84

Article

Jan 1989

Innovation and Market Structure

Article

Feb 1965

Óliver Williamson

A General Test of Technology Gap Trade Theory

Article

Dec 1981

Luc Soete

Zusammenfassung Eine allgemeine überprüfung der Technologielücke — Hypothese der AuΒenhandelstheorie. — Die in diesem Aufsatz erzielten Ergebnisse lassen vermuten, daΒ industrielle Erfindungen eine besonders wichtige Ursache des internationalen Handels sind. Die statische Querschnittsanalyse dieses Artikels weist darauf hin, daΒ der AuΒenhandel verschiedener OECD-LÄnder für die besonders innovativen Industrien weitgehend eine Funktion ihrer technologischen Leistungen ist. Diese wurden mit Hilfe eines Indikators gemessen, der den Output und nicht, wie sonst üblich, den Input der Technologie reprÄsentiert. Die Ergebnisse stützen in starkem MaΒe die Neo-Technologie-Hypothese, insbesondere die frühen Ansichten über die technologische Lücke á la Posner, Freeman und Hufbauer. Die hier vorgeführte statische Analyse bietet natürlich keine ErklÄrung für die verschiedenen wichtigeren dynamischen Aspekte, die in der Hypothese der technologischen Lücke implizit enthalten sind. Einige dieser dynamischen Elemente lassen sich jedoch ohne weiteres in die Analyse einbeziehen.

China's Economic Conditions

Article

Dec 2009

Wayne M. Morrison

Since the initiation of economic reforms and trade liberalization 30 years ago, China has been one of the world's fastest-growing economies and has emerged as a major economic and trade power. China's rapid economic growth has sharply improved Chinese living standards and helped raise hundreds of millions of people out of extreme poverty. Trade and foreign investment flows have been major factors in China's booming economy. In 2008 China, was the world's second largest merchandise exporter and third largest importer. Over half of China's trade is conducted by foreign-invested firms in China. In 2008, foreign direct investment (FDI) in China totaled $92 billion, making it the destination for FDI among developing economies. The combination of large trade surpluses, FDI flows, and large-scale purchases of foreign currency (especially dollars) has helped make China the world's largest holder of foreign exchange reserves at $2.3 trillion. The global economic crisis began to impact China's economy in late 2008. After growing by 13% in 2007, China? real GDP slowed to 9.0% in 2008 and to 7.1% in the first half of 2009 (year-on year basis). China's trade and inflows of FDI diminished sharply, and millions of workers reportedly lost their jobs. The Chinese government has sought to boost the economy by implementing a $586 billion economic stimulus package (largely aimed at infrastructure projects), establishing easy money policies to boost banking lending, and providing assistance to various industries. Such policies have helped stabilize China's economy; real GDP is expected to grow by over 8% in 2009 far higher than the expected growth of any other major economy.

Foreign Manufacturing Multinationals and the Transformation of the Chinese Economy: New Measurements, New Perspectives

Article

Apr 2011

Theodore Moran

What is the relationship between foreign manufacturing multinational corporations (MNCs) and the expansion of indigenous technological and managerial technological capabilities among Chinese firms? China has been remarkably successful in designing industrial policies, joint venture requirements, and technology transfer pressures to use FDI to create indigenous national champions in a handful of prominent sectors: high speed rail transport, information technology, auto assembly, and an emerging civil aviation sector. But what is striking in the aggregate data is how relatively thin the layer of horizontal and vertical spillovers from foreign manufacturing multinationals to indigenous Chinese firms has proven to be. Despite the large size of manufacturing FDI inflows, the impact of multinational corporate investment in China has been largely confined to building plants that incorporate capital, technology, and managerial expertise controlled by the foreigner. As the skill-intensity of exports increases, the percentage of the value of the final product that derives from imported components rises sharply. China has remained a low value-added assembler of more sophisticated inputs imported from abroad - a "workbench" economy. Where do the gains from FDI in China end up? While manufacturing MNCs may build plants in China, the largest impact from deployment of worldwide earnings is to bolster production, employment, R&D, and local purchases in their home markets. For the United States the most recent data show that US-headquartered MNCs have 70 percent of their operations, make 89 percent of their purchases, spend 87 percent of their R&D dollars, and locate more than half of their workforce within the US economy - this is where most of the earnings from FDI in China are delivered.

Technology Policy and Economic Performance: Lessons From Japan

Book

Jan 1987

Christopher C. Freeman

A New Data Set of Educational Attainment in the World, 1950–2010

Article

Apr 2010
J DEV ECON

Our panel data set on educational attainment has been updated for 146 countries from 1950 to 2010. The data are disaggregated by sex and by 5-year age intervals. We have improved the accuracy of estimation by using information from consistent census data, disaggregated by age group, along with new estimates of mortality rates and completion rates by age and education level. We use these new data to investigate how output relates to the stock of human capital, measured by overall years of schooling as well as by the composition of educational attainment of workers at various levels of education. We find schooling has a significantly positive effect on output. After controlling for the simultaneous determination of human capital and output, by using the 10-year lag of parents‘ education as an instrument variable (IV) for the current level of education, the estimated rate-of-return to an additional year of schooling ranges from 5% to 12%, close to typical Mincerian return estimates found in the labor literature.

Kapitał ludzki i innowacyjność jako czynniki długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu międzynarodowym. Wnioski dla Polski

Abstract

Recommended publications

Varieties of Partisan Capitalism and the Globalization of Service Markets

Terciárně vzdělaní odborníci a jejich potřeba na českém trhu práce

Can Variation in Public Policies Account for Differences in Comparative Advantage?

The Globalisation of Industry in the OECD Countries