OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E TÜRKİYE’DE TREN GARLARI

Abstract

Kentlerin gelişmesinde, kentsel mekânların ve mimari yapıların oluşmasında etkin rol oynayan
bazı unsurlar vardır. Bu unsurların başında tarihi olaylar, önemli buluşlar, sosyal ve iktisadi gelişmeler
yer almaktadır. Dünya tarihinde önemli bir gelişme olan demiryolları da bir çok etkiyi ve gelişmeyi
beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla bu etki ve gelişmeler kentsel alanlara ve mimariye de yansımıştır.
19. yüzyılın başlarında bulunan ve daha sonraları hızlı bir gelişim ve ilerleme sürecine giren
demiryolları sayesinde ülkelerarası iletişim ve ulaşım daha kolaylaşmış ve hız kazanmıştır.
Demiryollarının yapımıyla beraber inşa edilen istasyon binalarıyla yeni mimari yapılar ve kentsel
alanlar oluşmuştur.
Günümüzde endüstri yapıları mimarlık tarihinin ve korumacılığın inceleme alanı içinde yer
almaktadır. Daha önceleri mimari önemi ve kentsel kimlikleri, mimarlık söyleminin dışında olan yapılar
arasında yer alan demiryolu yapıları artık ciddiye alınan strüktürler olma niteliğine kavuşmuşlardır.
Yapıldığı dönemin tarihsel sürecini dışa vuran demiryolu binaları, inşa edilmelerinin ardından kentte
meydana getirdikleri değişimle ve oluşturdukları yeni kentsel alanla bir dönemi simgelemektedirler.
Bu çalışmada Türkiye sınırları içerisinde bulunan ve cumhuriyetin ilk yıllarına kadar yapılmış olan
gar binalarından örnekler seçilmiş ve bu örneklerin kısa tanımları yapıldıktan sonra bir gruplandırma
yapılarak, istasyon binaları için ön cephe kurgusu ve cephe elemanlarını kapsayan bir tiplendirme
çalışması oluşturulmuştur.

Full text

S.Ü.Müh.‐Mim.Fak.Derg.,c.24,s.3,2009
J.Fac.Eng.Arch.SelcukUniv.,v.24,n.3,2009
OSMANLI’DANCUMHURİYET’ETÜRKİYE’DETRENGARLARI


MehmetEminBAŞAR,HacıAbdullahERDOĞAN

SelçukÜniversitesi,MühendislikMimarlıkFakültesi,MimarlıkBölümü,KONYA


ÖZET:Kentleringelişmesinde,kentselmekânlarınvemimariyapılarınoluşmasındaetkinroloynayan
bazıunsurlarvardır.Buunsurlarınbaşındatarihiolaylar,önemlibuluşlar,sosyalveiktisadigelişmeler
yeralmaktadır.Dünyatarihindeönemlibirgelişmeolandemiryollarıdabirçoketkiyivegelişmeyi
beraberindegetirmiştir.Dolayısıylabuetkivegelişmelerkentselalanlaravemimariyedeyansımıştır.
19.yüzyılınbaşlarındabulunanvedahasonralarıhızlıbirgelişimveilerlemesürecinegiren
demiryollarısayesindeülkelerarasıiletişimveulaşımdahakolaylaşmış vehızkazanmıştır.
Demiryollarınınyapımıylaberaberinşaedilenistasyonbinalarıylayenimimariyapılarvekentsel
alanlaroluşmuştur.
Günümüzdeendüstriyapılarımimarlıktarihininvekorumacılığınincelemealanıiçindeyer
almaktadır.Dahaöncelerimimariönemivekentselkimlikleri,mimarlıksöyleminindışındaolanyapılar
arasındayeralandemiryoluyapılarıartıkciddiyealınanstrüktürlerolmaniteliğinekavuşmuşlardır.
Yapıldığıdönemintarihselsürecinidışavurandemiryolubinaları,inşaedilmelerininardındankentte
meydanagetirdiklerideğişimleveoluşturduklarıyenikentselalanlabirdönemisimgelemektedirler.
BuçalışmadaTürkiyesınırlarıiçerisindebulunanvecumhuriyetinilkyıllarınakadaryapılmışolan
garbinalarındanörneklerseçilmiş vebuörneklerinkısatanımlarıyapıldıktansonrabirgruplandırma
yapılarak,istasyonbinalarıiçinöncephekurgusuvecepheelemanlarınıkapsayanbirtiplendirme
çalışmasıoluşturulmuştur.

AnahtarKelimeler:Demiryolları,İstasyonBinaları,Konyaİstasyonu,Anadolu–BağdatDemiryolu.




ABSTRACT:Therearesomefactorswhichareeffectiveatthecities’development,attheformationof
urbanspacesandarchitecturalbuildings.Therearehistoricalevents,importantinventions,socialand
economicdevelopmentsinitialofthatfactors.Therailwayswhichhadbroughtalotofinfluenceand
advancewithitselfareacrucialadvanceintheworldhistory.Becauseofthattheseinfluencesand
advanceshadbouncedtotheurbanspacesandarchitecture.Internationalcommunicationbecameeasier
andfasterbecauseofrailwaysthatwasinventedbythebeginningof19.centuryandthenentereda
progressprocess.Newarchitecturalbuildingsandurbanspacesoccurredbytheconstructionofrailways
andrailwaystationbuildings,hadbeenbuilt.
Todayindustrybuildingstakeplaceintheresearchofarchitecturalhistoryandconservation.
Formerlythearchitecturalimportanceandurbanidentifiesofrailwaybuildingshadtakenplaceoutof
thearchitecturalpronunciationandargumentsandnowtheyhaveregainedqualityofconstructionsthat
wasconsideredimportant.Thesebuildingsthatbouncedhistoricalprocessoftheirconstructionperiod,
aftertheirconstruction,havesymbolizeatermbycreatingexchangeincityandmakingupnewurban
spaces.Inthisstudytheexamplesofrailwaybuildingswereselectedthroughexistingintheborderof
TurkeyandconstructeduntilearlierRepublicyears.Afterbriefdefinitionoftheseexamples,atypology
workhasarrangedaboutrailwaybuildingsformingagroup.

Keywords:Railways,RailwayBuildings,KonyaStation,Anadolu–BagdadRailway.




M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
30

GİRİŞ

Sonyüzyıldamodernulaştırmaaraçlarının
enönemlilerindenbiri,keşfiyleçağınaadını
veren,beraberindegetirdiğisosyo‐ekonomikve
siyasalgelişmelerlekendisinefarklıveönemli
biryeredinendemiryoludur.19.yüzyılınilk
yarısındanitibarenbugünküanlamıyla
kullanılmayabaşlanmış vegelişmegöstererek
hızlatümdünyayayayılanbuteknoloji,Endüstri
Devrimininkaralardakienönemlitamamlayıcısı
olarakkabuledilmektedir.Öylekidemiryolu
sayesindehızlıvesüreklibirhammaddetemini
vetaşınmasıgerçekleştirilmiş,bununlabirlikte
üretilenmamulmaddelerdeaynısüratteve
sürekliolarakpazaralanlarınataşınmıştır.
Demiryollarınıngeçtiğiköylerde,kasabalarda,
şehirlerdekısacasıhemenhemenheryerdebir
canlanma,gelişme,üretiminveistihdamın
artması,kültürelalış‐verişingelişmesi,
kentleşmeninhızlanması,göçünartmasıgibi
etkilermeydanagelmiştir.
AvrupadevletleriEndüstriDevriminin
ardından,yenipazaralanlarıbulmakve
kendilerinesömürgeleroluşturmakamacıyla
kıyasıyabiryarışagiriştiler.Bununiçinde
Avrupadışındakiülkelerdedemiryoluyapımı
gibiimtiyazlarıkazanarak,hatlarıngeçtiği
topraklarınyeraltıveyerüstüzenginliklerini
sömürmeyebaşladılar(Erol2003).Avrupa’da
böylesinegelişmeleryaşanırken,Osmanlı
Devletidebugelişmelerekayıtsızkalmadıve
devletiniçindebulunduğusıkıntıdan,
ayaklanmalarakadarbirçoksorunubuşekilde
atlatmayıplanladı.BudurumAvrupa
Devletleri’nindesömürgeyarışındayeni
pazarlareldeetmeçabalarıileörtüşüyorve
böylelikleilkdemiryoluhattınınyapımının
adımlarıatılmış oluyordu(Aydemir1993).
Bütünbugelişmelerışığında,tümolumluve
olumsuzyönleriylebirliktedemiryolları
OsmanlıDevleti’neilkolarak,İngilizlerin
devlettenaldıklarıimtiyazlayapımını
gerçekleştirdikleriİskenderiye‐KahireHattı
(1851‐1856)ileolmuş,bundansonraülkeninher
yerindeyenihatlarhızlainşaedilmeye
başlamıştır.
Demiryollarınıninşasıesnasındamimarlık
alanındadayenigelişmeleryaşanmıştır.Buhızlı
süreçte,demiryoluhatlarıboyuncaistasyonlar
vebuistasyonlardafarklıfonksiyonlarahizmet
verenbinalaryapılmayabaşlanmıştır.Yapılan
bubinalarkimizamanmalzemesiyle,kimi
zamanformuvecephekarakterleriyle,kimi
zamandakonumuitibariylegeleneksel
mimarlıktanfarklıbirüslupsergilemişlerdir.
Uygulananbufarklıüslupkısmengeleneksel
öğeleridebünyesindebarındırsada,genel
olarakhattıyapanülkeninmimarlıkkültürünü
yansıtmaktadır.İstasyonlarilkyapıldıklarında
kentindışınadoğruinşaedilmiş olmalarına
rağmen,zamanlabirercazibemerkeziolmuş ve
kentiadetabirmıknatısgibikendisinedoğru
çeken,kentleringelişimlerinietkileyenveaynı
zamandabugelişiminyönünüdetayineden
önemlibirendüstriyapısıolmuşlardır.Yapılış
amacınauygunfonksiyonlarladonatılmış,belli
birdönemededamgasınıvurmuş buyapılar,
kendineözgükimliğivekarakteristik
özellikleriylebirçokyapıdanayrılırlar.

ÇalışmanınKapsamıveAmacı
Endüstridevrimivebununsonucuolarak
ortayaçıkanbirçokyenilikveteknolojikgelişme
ileotarihekadarolanbuluşların,icatların,
keşiflerinhemenhementamamının
gerçekleştirdiğietkidenfazlasınıistasyonlartek
başınagerçekleştirmiştirdenilebilir.İşteböylesi
birdönemdeAvrupa’daortayaçıkanvekısa
süredetümdünyayıetkisialtınaalan,
demiryollarıdaulaşımalanındainanılmasıgüç
birgelişimvemodernizasyonu,beraberindede
birçoksosyal,kültürel,ekonomikvekentsel
anlamdayeniliği,ilerlemeyibirliktegetirmiştir.
Demiryolununbuetkilerindenbaşkadiğer
biretkisidekentselalanlarınkurgusundarol
almasıvekendimimarisiniortayaçıkarmasıdır.
Demiryolubinalarıfonksiyonelbinalaraörnek
teşkilederkionlartekbiramaçiçinyapılmış,
özelolaraktasarlanarakuygulanmış yapılardır
(Watt1987).Ortayaçıkanbuyapıveyapı
guruplarıkimizamanbirçokbölgedeaynı
mimarivebölgeselözelliklerigösterirkenkimi
zamandafarklıözelliklerarzetmektedir.
Tümbuetkilerindendolayıdemiryolu
mimarisi,mimarlıktarihiaçısındanincelenmeye
değeryapılardır.Bubağlamda,dönemin
mimarlıkortamınıvemimariyapılarını
incelerken,birbakımatoplumunogünkü
siyasal,sosyal,ekonomikdurumuhakkındada

Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
31
bilgileredinilebilmektedir.19.yüzyılve
sonrasındaoluşandemiryolumimarlığıdaTürk
MimarlıkTarihibakımındanoldukçaönemlidir
vedönemiylealakalıtoplumsal,ekonomik,
siyasalvekültürelgelişmeleribünyesinde
barındırırvekendisiniinceleyenleriçindışa
vurur.Bumakalekapsamındaincelenen
istasyonbinalarıhakkında,demiryolları
terimindenhareketlegenelden,özeledoğrubir
incelemeyapıldıktansonra,buyapılarıncephe
veplankarakteristiklerinegörebirtipoloji
ortayakonulacaktır.

EndüstriDevrimiveDemiryollarınınYayılımı
1789tarihindemeydanagelenFransızİhtilali
vesonrasıgerçekleşenEndüstriDevrimiilkönce
Avrupa’yıveardındantümdünyayıetkilemiştir.
Mekanikaraçlarlaüretimyapantesislerartık
makineningücüyletanışmışlar,sömürgelerden
sağlananhammaddelerçokkısazamanda
mamulmaddeyedönüştürülmüştür.Avrupalılar
üretimfazlalarınısatacakpazarlararamaya
başlamışlardır.Fakatodönemdesuyollarını
kullananAvrupa,bunakliyeşeklininüretime
getirdiğimaliyetvesüreninuzunolması
nedeniyle,sanayileşmeninhızınayetişme
konusundagüçlüklerlekarşılaşmışlardır.
18.yüzyılınönemlienerjikaynaklarından
biriolankömürü,ocaklardanihtiyaçduyulan
noktalarataşımakdatamdaböylesibirnakliye
vemaliyetsorununatakılmaktadır.Bu
nedenledirkikömürmadenleridenizkıyısına
yakınolanülkeler,diğerlerinegörebüyükbir
üstünlükeldeedilmektedir(Özyüksel2000).
Avrupa’dabudurumuortadankaldıracakolan
gelişmeisedemiryoludur.
Bugünküanlamdakiilkdemiryolu
teknolojisi,19.yüzyılınilkçeyreğinde
İngiltereʹdeortayaçıkmıştır.Modernanlamda
ilkdemiryolları,buharmakinesininkeşfive
bunundemiryollarınauygulanmasıylameydana
gelmiştir.Buharlaçalışanlokomotifindemir
raylarüzerindeilkdefauygulanmasıİngiliz
mühendisiRichardTrevithick(Resim1.)
tarafındangerçekleştirilmiştir(Erol2003).
LokomotifkonusundakiasılgelişmeGeorge
Stephenson’ın,buharlılokomotifi(Resim2.)ile
1825ʹteilkyolcutreniniçekmesiyle
gerçekleşmiştir(Heaton1985).

Resim1.R.Trevithick.


Resim2.G.Stephenson.

Avrupa’nınmodernleşmesürecindeolduğu
vedevrimlerin,ulaşım,sanayiveticaret
alanındabirçokyeniliğin,gelişmeninmeydana
geldiğidönemde,OsmanlıDevletinde
ulaşımdakiyetersizlikler,sanayivetarımı
olumsuzyöndeetkiliyor,askerialandaisebirçok
noktayamüdahaleyizorlaştırıyordu.Erol(2003)
–Gülsoy(1994)’egöre;ülkeyidemiryollarıile
donatmakisteyenOsmanlıDevleti’nin,bilgi,
teknik,sermayeveyetişmiş insangücü
bakımındanyeterliolmaması,demiryollarının
yapımındaOsmanlıyönetiminiAvrupa’dan
faydalanmayolunaitiyordu.AvrupalıDevletler
isekendiekonomileriiçinyeniPazaralanları
oluşturmayı,yapılacakolandemiryoluhatlarıile
bölgelerinpotansiyellerinisömürmeyivebu
hatlaryardımıylaOrtadoğu,AsyaveArabistan
Yarımadasınaulaşmayıamaçlıyorlardı.
OsmanlıDevletiʹndedemiryoluyapımıiçin
ilkteklifler,modernanlamdademiryollarının
başladığı1830tarihindençokkısabirzaman
sonra,İngilizşirketleritarafındanyapılmaya
başlamıştır.1851yılındailkimtiyazhakkını
İngilizlerinalmasıyla,1856senesinde
İskenderiye‐Kahirehattıtamamlanarakhizmete
girmiştir(Gülsoy1994).Ardındangelenve
Anadolutopraklarındayapılacakilkdemiryolu
olanİzmir‐Aydındemiryoluhattınınimtiyazını
dayineİngilizler1856yılındaalmıştı(Özyüksel
2000).İlkolarakİngilizlereverilenimtiyazla
başlayandemiryollarıserüveni,Fransızlarlave
Almanlarladevametmiştir.Tümbuprojeler
arasında,esasbüyükprojeiseAnadolu’da
başlayanveİstanbul’uBağdat’abağlayacakolan

M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
32
Anadolu‐Badatdemiryoluhattı,devamındaise
Avrupa’danbaşlayıpİstanbul’a,oradanda
Hicaz’akadaruzanan,sonrasındaiseBasra
körfezinekadargidecekolan,Abdülhamid’in
büyükHicazDemiryoluhattıprojesiolacaktır.

Türkiye’deİstasyonBinalarınınTarihselSüreci
Buharmakinesininicadıilebaşlayan
demiryolumacerası,kısazamandatümdünyaya
yayılmıştır.Buhızlıyayılma,yükveyolcu
yığınlarınıntaşındığı,onlarınbellinoktalara
indirilip,bindirildiğivehizmetverildiği,
yepyenitasarımfonksiyonlarınıdaberaberinde
getirmiştir.Dünyanındörtbirtarafındainşa
edilmeyebaşlananistasyonbinaları,kimizaman
yapıldıklarıbölgeninmimarlıkkültürünü,kimi
zamanhattıyapanülkeninkendikültürünü,
kimizamandageçmiş dönemlerinizlerinin
yenidenyorumlanmasıbiçimindetezahür
etmektedir.Tümbugelişmelerinparalelinde
cereyanedenOsmanlıdemiryollarıserüvenide
benzerunsurlarıbünyesindebarındırmaktadır.
Yılmazyiğit’e(1991)göre;Anadolu
topraklarındayapılan,Aydın‐Kasabahattındaki
ilkyapılarancakbirBatıAvrupakentinin
ihtiyaçlarınıgörebilirdi.Odönemlerdeortalarda
görünmeyenAnadolumimarlarınınyerine,
demiryolubinalarınıyabancımimarlar
yapmaktaydı.Cephealnındayuvarlaktek
penceresibulunanvesimetriaksıikikat
yükseltilmiş,saçaklarındaakantoymalıahşap
kenarlıklarıyla,bacasıNapolyondönemini
andıran,Fransaʹnıngüneyindenkesmetaş
konturlu,kilittaşlı,basıkkemerli,dikçatılı,
pencerekanatlançiftcamlıtipprojeler,gar
binalarınınmimarikarakterinioluşturmaktaydı.
Bunlarınyanısıra,batısaltkendiüslubunu
kullanmamıştır.HemenardındangelenOrtave
Uzakdoğuhayranıbatılıtasarımcılar,doğuʹnun
etkisindeoryantalistbiranlayışla,garbinalarının
ilkvebüyüklerindenolanSirkeciGarBinası
tasarlanıpuygulanmıştır.Budönemde
gelenekselyapıustasınındış cephesıvasına
yabancıolması,garlarınkabaişleriniyerliucuz
işgücüne,inceveteknikişlerininsePrusyalıveya
Ermeniustalarayaptırılmasısonucunu
doğurmuştur.
Sonrakidönemlerde,özellikleCumhuriyetin
ilanınayakın,tümAnadoludabaşlayanMilli
MimariAkımıveyaMilliMimariRönesansıgibi
isimleralandönemdeTürkmimarlarındanbaşta
KemalettinveVedatBeylerolmaküzere,ulusal
örneklerivermeyebaşlamışlardır.Edirne
KaraağaçveAnkara(eski)DDYişletmebinaları
MimarA.KemalettinBey,AnkaraGazipaşa
İstasyonBinasıMimarAhmetBurhanettinTamcı
tarafındantasarlanmış,budöneminanıtsal
nitelikliilkgaryapılarındandırlar.Budönemin
diğerürünleriarasınaAdana,Kayserigar
binaları,Ankara,Eskişehir,Konya,Adanagar
binalarıgibibirçokyapısayılabilir.Budönemin
yapılarında,Osmanlıgelenekseldekoratif
öğelerinincephelerdekullanılmalarıolsada,
planlarınınhalabatılışemalarauygundur
(Yılmazyiğit1991).
Budönemiizleyenyıllarulusalkimliğin
netliğiniyavaş yavaş kaybettiğiyıllardır.II.
DünyaSavaşıöncesinde,dönemin
Almanya’sındaortayaçıkanveYeniAlman
Milliyetçiliği’ninTürkmimarlarınıdaetkisi
altınaalmasıilemeydanagelen,şemalarında
Nazi,cephelerindesüzgünOsmanlıgelenekleri
taşıyanyapılarortayaçıkmıştır.Dahaötesi,gar
binalarındagelenekselmotiflerdahi
kaybolmuştur.Geriyeağır,hantal,Nazi
karakterli,odağındaideolojiolanyapılar
kalmıştır.AnkaraGarveçevrebinalarıbu
dönemdekianlayışıntipikörnekleridir.Tüm
dünyayayayılmayabaşlayanuluslararası
mimarlıkanlayışı,gelişenteknoloji,yapı
malzemesiolanakları,çelikvebetonunrasyonel
kullanımısözkonusuidi.AvrupaveABDʹye
gidipdönenTürkmimarları,bukezbaşka
üsluplarıdeniyorlardı.Dönemintipik
örneklerindenbiriolanEskişehirʹinyenigar
binası,Anadoluʹda18.yüzyıldanbuyana,yapı
malzemesininrasyonelilkkullanımını
tanıtıyordu.Anadoluʹdayapılanilkgar
binasından,altmışlıyıllarakadartasarımkaygısı
veçabasıgözlemlenebiliyordu(Yılmazyiğit
1991).

GarBinalarındanBazıÖrnekler

AlsancakGarı:Anadolu’dayapılmışilkistasyon
binasıdır.1858yılındayapımınabaşlanılmış ve
1861yılındatamamlanmıştır(Tablo1).
Günümüzekadarbazıdeğişiklergeçirmiştir.Bu
yapıbünyesindebulundurduğuhastane,gar,
yönetimbinasıilebirkompleksolarak

Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
33
yapılmıştır(Resim3).İkiyöndenhizmetveren
kendineözgübirplanşemasınasahiptir.Bu
şemayıAvrupa’dabirçokistasyondagörmek
mümkündür(Çizim1)(Araz1995)


Resim3.AlsancakGarıGirişCephesi
(wikipedia.org)


Çizim1.AlsancakGarıZeminKatPlanı.

BasmaneGarı:İzmirhattınınyapımındansonra
tasarlanmıştır.Giriş holüoldukçageniş,
dikdörtgenvesimetrikplanşemasınasahiptir
(Çizim2).Cephesikesmetaştır.Sivrikemerler
yeriniyuvarlakvebasıkkemerlerebırakmıştır.
Binaikikatlıolup,giriş algılanmasıiçinüçkat
olaraktasarlanmıştır(Resim4).Giriş üzeri
lojmanolarakkullanılmaktadır.Dikdörtgençatı
örtüsüilekapatılmıştır.İkikatlıolankısımların
cephealnındayuvarlakpencereleraçılmıştır.
Cephepencerelerindeçokfazladeğişkenlik
görülmemektedir.Yuvarlaktaş kemerler
kullanılmıştır.Peronlarınüzeriçelikbirörtüile
örtülmüştür.


Resim4.İzmirBasmaneGarıGirişCephesi
(tcdd.gov.tr).


Çizim2.BasmaneGarıZeminKatPlanı.

HaydarpaşaGarı:Garbinalarıarasındaen
görkemli,enşatafatlıveenbüyüğüolan
Anadolu‐BağdatveHicazDemiryollarının
başlangıçnoktasıkonumundabulunan
Haydarpaşagarı1908yılındahizmetegirmiştir
(Tablo1).GarbinasıʺOryantalistʺ esinli,Orta
AvrupaBarokmimarisi,AlmanRönesansıve
Neoklasiksentezliʺeklektikʺ birüsluptainşa
edilmiş olanbina,aslındaklasikAlman
mimarisininbirörneğidir(Koçer1995,Fersan
1991,Soğancı2001).
Birkoludiğerindenbirazdahakısaolan“U”
şeklindebirplanşemasınasahiptir.Beşkatlıve
herkattabirkoridoretrafınasıralanmışbürolar
vardır.Köşekulelerindeyuvarlakmekanlar
bulunmaktadır.Kuzeycephesiyolcu
peronlarınınbulunduğuavlukısmına,güney
cephesiisedeniztarafınabakar(Çizim3‐4)
(Resim5).
Kuzeycephesigüneycephesinegöredaha
sadeyapılanbinanın,güneycephesindekizemin
katındayeralanbüyüküçadetkapınınüzerinde
sepetkulpukemerler,diğerküçükolanlardaise
yuvarlakkemerlerkullanılmıştır.Yapınınbirinci
katpencerelerindeyuvarlakkemerlipencereler
kullanılmış veüzerlerineüçgenalınlıklar
konulmuştur.Üstkatlardaiseetrafısöveli,basit
dikdörtgenpencereleryapılmıştır.Çatıkatında
düzenlenenodalariseçatıyıyırtanpencerelerle
dışarıaçılmıştır(Çizim4).


Resim5.HaydarpaşaGarıGüneyCephesi.

M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
34


Çizim3.HaydarpaşaGarıZeminKatPlanı.


Çizim4.HaydarpaşaGarıGüneyCephesi.

SirkeciGarı:Garbinalarıarasındaönemlibir
yeresahipolanveyapıldığıdönemdeçokses
getiren,dahasonraOrtaAvrupa’dayapılangar
projeleriniçizenlerindestilindenetkilendiği
SirkeciGarı,1890yılındayapılmıştır(Tablo1).
Dikdörtgenplanlıolupgirişinikitarafında
birerkuleyeralmaktadır.Giriş aksınagöre
simetriktir(Çizim5).Sivrinalkemerliikiz
pencerelerinüzerindeyuvarlakformlu
pencerelerivardır.KlasikOsmanlıdönemi
kubbeleri,dahasadeveağırbaşlısüslemeleri,
genişsaçaklarıileSirkeciGarıJachmund’unbu
tarzdakitekeseridir.(Büyükdemir1999)
(Resim6)(Çizim6).


Resim6.SirkeciGarıÖnCephesi.



Çizim5.SirkeciGarıZeminKatPlanı(Sözen1973).



Çizim6.SirkeciGarıGirişCephesi(Sözen1973).





Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
35

EskiAnkaraGarı:l892’deAnkaraistasyonuna
ilklokomotifulaşmıştır(Tablo1).Günümüzde
mevcutolmayaneskiAnkaragarıiseo
tarihlerdeyapılmıştır.Eskişehir’inilkgarıile
aynıplanvecepheyesahipolanbubina,
dikdörtgenplanlıvesimetrikbirşemailetipik
birgarbinasıörneğinioluşturmaktadır(Çizim7).
Cephesindealtkatpencerelerikemerliolarak
yapılmış,üstkatlardayinedikdörtgensöveli
pencerelerkullanılmıştır(Resim7).
 
Resim7.AnkaraEskiGarBinasıPeron
CephesindenBirGörünüş(me.metu.edu.tr).


Çizim7.EskiAnkaraGarıZeminKatPlanı
(Araz1995).

KonyaGarı:Dikdörtgenplanlı,ikikatlı,giriş
holüdışadoğruçıkmayapan,eskigarbinası,
kendisiyleaynıdönemdeinşaedilenEskişehir
veAnkaragarbinalarınabenzemektedir
(Çizim8).Ayrıcagenelplanvecephekitle
kurgusubakımındandaMalatya,Manisa,
KayseriveKırklareligarbinalarıyla
örtüşmektedir.Malzemeolarak,tuğla,taş ve
ahşabınkullanıldığıbinanın,cephelerisıvaile
kaplanmıştır.Binakâgirolarakyapılmıştır.Çatı
ahşapçatkılıdır(Erdoğan2005).
Yapınıncephelerinde,zeminkatpencereleri
vekapılar,ortasıkilittaşlı,basıkkemerliolarak
yapılmış,üstkatpencereleriisedikdörtgen
şeklindeyapılmıştır.Pencerelerinetrafınasöve
dolaşılarakcephedekibaskınlıkları
vurgulanmıştır.Kathizalarındacepheyi
çepeçevredolaşansilmeleroluşturulmuştur.
Eskigarbinasının,zeminkatköşelerinde,geniş
derzlikesmetaşlaryeralmaktadır.Eskigar
binasıcephelerindeçatıaltındayuvarlak
pencereleryerleştirilmiştir(Resim8)(Çizim9).
Eskigarbinasınıngiriş holünütavanlarında
gölgetekniğiilebitkiselsüslemeleryapılıştır.
Pencerevekapıkasalarıahşaptanveçiftkanatlı
olarakyapılmıştır.Bazenaltı,bazendesekiz
bölmeliolanlarıvardır.Fakatgenelliklealtı
bölmedenoluşmaktadırlar.Garbinasının
pencerevekapılarınınkemerlerindetaş
malzemekullanılmış(Erdoğan2005).

Resim8.EskiKonyaGarıGirişCephesi.

Çizim8.EskiGarBinasıZeminKatPlanı.Çizim9.EskiGarBinasıPeron(Batı)Cephesi.

M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
36

AdanaGarı:Adanagarbinasınındiğeryapılarla
benzerlikgösterdiğinoktalarolmasınakarşın,
birçokfarklıyönüdemevcuttur.Girişkapısının
bulunduğukısımdiğeryapılardaolduğugibi
dışaçıkarılarakvurgulanmamış,buetkigiriş
kapısınınüzerineahşappayandaların
desteklediğibirsaçakyapılmaksuretiyle
gerçekleştirilmiştir(Çizim10).Kapılardadüz
sivrikemerlergörülmektedir.Pencerelerüst
kattakilerenazaranaltkattadahabüyük
tutulmuş vediğergarbinalarındanfarklıbir
formdaetrafıçevrelenmiştir(Çizim11).Taş
işçiliği,ahşap,geniş saçakları,dikdörtgen
simetrikplanşemasıyapınındiğergar
binalarıylaolanortaközellikleridir(Resim9).

Resim9.AdanaGarBinası.


Çizim10.AdanaGarıGirişCephesi.


Çizim11.AdanaGarıZeminKatPlanı.

EdirneGarı:SirkeciGarı’nınMimarı
Jachmund’unyanındaasistanlıkyapmış olan
MimarKemalettinBey’in,EdirneGarı
projesinde,Sirkecigarındanetkilenmiş olduğu
dikkatiçeker.Ulusalmimarlıkdönemi
eserlerindenolanEdirneGarı1910yılında
hizmeteaçılmıştır.Şuanrektörlükbinasıolarak
kullanılmaktadır(Büyükdemir1999)(Resim10).
Yeryerçıkmalarınolduğuyapı,genel
hatlarıylaSirkeciGarı’nınplanınabenzer.
Döşemelerindeçelikkirişlerkullanılmış,tuğlave
kesmetaştanoluşanbirtaşıyıcıduvarsistemi
mevcuttur.GelenekselTürkmimarisinin
etkilerininyoğunolarakgörüldüğüyapıdaadeta
birtaçkapıyıandırangirişönplanaçıkmaktadır.
Abartıdanuzaksadebirtaş işçiliğimevcuttur
(Çizim12‐13).
Yapınıngiriş cephesindesilindirik,üzeri
kubbeyleörtülerekbaskınlığıartırılmış veöne
çıkarılmış ikikulevardır.Altkatpencereleri
dahagenişveuzun,üstkatpencereleriisedaha
darvekısadır.Pencerelerinvekapılarınetrafı
düzsivrikemerlerleçevrelenmiştir(Çizim13).


Resim10.EdirneGarıArkaCephesi
(trakya.edu.tr).


Çizim12.EdirneGarıGirişCephesi.


Çizim13.EdirneGarıZeminKatPlanı
(Büyükdemir1999).

AnkaraGaziGarı:Garbinalarıarasındaözelbir
yeresahipdiğerbiryapıiseAnkaraGazi
Garı’dır.MimarA.BurhanettinTamcıtarafından
projesiçizilenbina1926yılındayapılmıştır
(Tablo1).Ulusalmimarlıkdönemimizinörneği
olanilkgaryapılarındandır.Kareplanlıbirgiriş
holüvardır.Girişholününherikiyanındaadeta
birerkulegibiyükselendikdörtgenplanlı,

Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
37
içerisindenüstkataulaşmayısağlayanbirer
merdivenbulananmekanlarvardır.Binanın
sadecebukısımlarıikikatlıdır.Kemerligiriş
kapısı,ahşappayandalarındesteklediğisaçakla
belirginleştirilmiştir(Çizim14‐15).Binada
gelenekselmotiflerkullanılmıştır.Cephe
Kütahyaçinileriilesüslenmiştir(Sobutay1996)
(Resim11).

Resim11.AnkaraGaziGarıÖnCephesi.


Çizim14.AnkaraGaziGarıGirişCephesi.


Çizim15.AnkaraGaziGarıZeminKatPlanı
(Sözen1984).

YeniAnkaraGarı:YeniGarBinası1935‐1937
yıllarıarasındaMimarŞekipAkalıntarafından
tasarlanmıştır(Tablo1).Üçkatyüksekliğindebir
giriş holüveikiyanındasimetrikolarak
planlananmekanlaryeralmaktadır.Binanın
girişi,yükseksütunlu,anıtsalölçeklirevakve
bununikitarafındayarımdaireselmerdiven
kuleleriilegüçlendirilmiştir.Binadoğu‐batı
yönündeuzanmaktadır.Anıtsalsütundüzeniile
merdivenkuleleriyuvarlatılmıştır(Çizim16)
(Sobutay1996)(Resim12).


Resim12.YeniAnkaraGarıGirişCephesi.

Çizim16.YeniAnkaraGarıZeminKatPlanı
(Sözen1984).

EskişehirGarı:Bugünmevcutolmayaneski
AnkaraGar’ınıntipprojesiolanEskişehirGarʹı
daresimlerdekalmıştır.YeniEskişehirgarı
düzenlenenbiryarışmanınsonunda
uygulanmıştır.Simetriaksındakikemerbiçimli
kabukikiyandantekkatlıbölümlerle
desteklenerek,devamındayeralanikikatlı
simetrikbloklardanayırtedilerek
vurgulanmıştır(Sobutay1996)(Resim13)
(Çizim17).


Resim13.YeniEskişehirGarıGörünüşü.


Çizim17.EskişehirGarıZeminKatPlanı.

KayseriGarı:1933yılındayapılanKayserigar
binasıI.UlusalMimarlıkDönemininanıtsal
nitelikligaryapılarındandır(Tablo1).Girişholü
yükseltilerekvurgulanmıştır.Dikdörtgenplan
şemalıdır.Binanınherikikösesindenlojmanlara
çıkılır(Çizim19).Altkatpencereleriyuvarlak

M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
38
kemerli,geniş veyüksekyapılmıştır.Üstkat
pencereleriisedikdörtgendir.Yapının
bütünlüğüdöneminiyansıtır.Pencerelerçift
camlı,genişdenizliklidir.Çatıdadik,kırmaçatı
örtüsükullanılmıştır(Çizim18).Giriş holü
mermerdir.Osmanlıdekoratiföğeleri
kullanılmıştır(Resim14).



Resim14.KayseriGarıGirişCephesi
(tcdd.gov.tr).


Çizim18.KayseriGarıPeronCephesi.

Çizim19.KayseriGarıZeminKatPlanı.

Malatya‐Manisa‐DiyarbakırGarı:İlkMalatya
Garıtekkatlı,asmaçatılıbiryapıdır.Daha
sonradanyapılanyenigarbinasıdikdörtgen
planlıbirşemayasahiptir(Çizim21).Giriş
yükseltilerekvurgulanmıştır.Diğergar
binalarındaolduğugibiburadadagiriş holü
yükseltilerekbinataçlandırılmıştır.Cephelerde
kemerlipencereleryerinedikdörtgenpencereler
kullanılmıştır(Çizim20).Döşemelerçelik
putrellerletaşıtılmış,dikçatıyerine,kırmavedüz
çatılmıştır(Resim15).MalatyaveManisayolcu
binalarıbirbirlerininaynısıdır(Tablo1).

Resim15.MalatyaGarBinasıGirişCephesi,
(trainsofturkey.com).


Çizim20.MalatyaveManisaGarBinalarıPeron
Cephesi(Sobutay1996).


Çizim21.MalatyaveManisaGarıZeminKat
Planı(trainsofturkey.com).

Tablo1.Türkiye’dekiKentİçiİstasyonlarınYapımYılları(Araz1995).
1856‐18801880‐19001900‐19181924‐19301930‐19401940‐1975
ALSANCAK
BASMANE
FENERBAHÇE
HAYDARPAŞA‐ESKİ
SİNEKLİ
ISPARTAKULE
EDİRNE‐ESKİ
SİRKECİ
MUDANYA
ANKARA‐ESKİ
KONYA‐ESKİ
ADAPAZARI
MERSİN
GÖZTEPE
KARS‐ESKİ
HAYDARPAŞA
UŞAK
BANDIRMA
BALIKESİR
EDİRNE
KARAAĞAÇ
ADANA
YENİCE
CEYHAN
ULUKIŞLA
BOSTANCI
KIZILTOPRAK
ERENKÖY
KARABÜK
NİĞDE
ÇATALAĞZI
AMASYA
KAYSERİ
GAZİ
SİVAS
MALATYA
MANİSA
DİYARBAKIR
ANKARASAMSUN
MERSİN
ERZURUM
ESKİŞEHİR
KONYA
AYDIN
EDİRNE


Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
39
Türkiye’dekiGarBinalarınınGruplandırılması
İstasyonbinalarımimarikarakterleriyleve
üstlendiklerigörevlebulunduklarıyerleşim
noktasındameydan,çeşme,camiveküçükçarşı
ileeskikentdokularındakioluşumabenzerbir
merkez,birodaknoktasıoluştururlar(Akdemir
veKeskin1993).Kentiadetakendilerinedoğru
çekerekonlarüzerindeönemlietkiler,izler
bırakırlar(Resim16).
İstasyonbinalarındaenönemliyapıgar
binalarıdır.Garbinalarımimarıninisiyatifini
yoğunolarakkullandığıvekalanbölümlerini
mühendislerebıraktığımekânlardır.Genellikle
gelenekselöğelerinkullanıldığıbuyapılarda
eklektikbirüslupgözeçarpmaktadır.Yurdun
dörtbiryanınainşaedilendemiryolu
binalarındabirçokülkeninizlerinigörmek
mümkündür.Budurumyapılarda,farklıbirçok
politikkararınetkilerininyansımasıolarak
ortayaçıkmıştır.Sonucundaortayaçıkanmimari
ürünlerdeçokfarklıözelliklerarzetmiştir.
Endüstridevrimininbirsonucuolarakgelinen
noktayıvegeçiş sürecinisimgelemesi
bakımındanbuyapılarönemlidir.
İstasyonyapılarındabirtakımortak
özelliklerdikkatiçeker.“U”planlıHaydarpaşa
Garıharicindetümgarbinalarıdikdörtgen
planlıolupsimetrikbiranlayışlayapılmışlardır.
Anagirişlerbinalarınenözenledüzenlenmiş
bölümleridirvegelenekselöğeleriüzerinde
taşımaktadır.Bubölümbazentaçkapışeklinde,
bazenönlerinerevakgetirilerekönemleri
pekiştirilmektebazendeüzerikubbeyle
örtülerekbiçimsellikleriönplana
çıkarılmaktadır.Planlardikdörtgenşemalı
olarak,ortadoğrultuyagöresimetrikbirbiçimde
tasarlanmış,anagirişlergeneldebakış
doğrultusunayerleştirilmiş vesimetrikinşa
edilmiştir.
Pencerelergenellikleçiftkanatlı,altı
bölümlü,kapılariseikikanatlıtasarlanmış ve
etrafınıçerçeveleyen,ortalarındakilittaşı
bulunantaş kemerlerlesınırlandırılmıştır.Her
kattadeğişikpencerebiçimlerikullanılmıştır.
Geneldeikikatlıolaraktasarlanmış vekat
hizalarıbirbirlerindensilmelerleayrılmıştır.Üst
katlarlojmanolarakkullanılmıştır.Giriş
cephelerininçatıseviyesindeyuvarlak
pencereleryapılmıştır.Çatıdageniş saçaklar
yapılmış vebunlarınaltıişlemeliahşap
desteklerlegeçilmiştir.Bazılarındakalemişi
süslemeleryapılmıştır.
Yapıyüzleridahaözenledüzenlenmiş,dış
yüzlerinbezenmesineçabaharcanmıştır.Birinci
UlusalMimarlıkdönemindeyüzeybezeme
öğeleriçinikaplama,kalemişitekniğiile
gerçekleştirilmiş süslemebiçimindeoluşmuş,
bunlaryapıyüzlerininçeşitliyerlerindebirlikte
kullanılmıştır.Yapılarınkütleselçözümlerinde
batıetkilerinekarşılık,yüzeydüzenlemelerinde
kullanılanöğelerindahaçokOsmanlı
mimarisindenseçilmesine,özellikleUlusal
MimarlıkDönemi’ndedikkatedilmiştir.
1950’liyıllardademiryollarındakiduraklama
kendisiniyapılanistasyonbinalarındada
göstermiştir.Budönemdensonragar
binalarındabirüslupkaygısındansözetmek
artıkmümkünolmamıştır.Tümbusüreçler
boyuncayapılangarbinalarınınkendiiçerisinde
gruplamakoldukçazordur.Aynıdönemlerdeve
aynıülketarafındanyapılanbinalarıncepheleri,
bazenplandüzenlemeleribenzemektedir.Fakat
birçokfarklıtarzınuygulandığıbuyapılarda,
farklıbirgruplamayapmakgerekirsebu
aşağıdakitablodakigibiolabilir.


Resim16.Konyakentinin1922yılından1985’ekadartrenistasyonunadoğrugelişimi.

M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
40


CEPHESİNDEKULELERİOLANANITSALGARLAR
GirişinİkiYanındaKuleleriOlanlar
AnkaraGaziGarı
 
BinanınİkiKöşesindeKuleleriOlanlar
HaydarpaşaGarıMersinGarı

İzmitGarı
 
HemKöşelerindeHemdeGirişinİkiYanındaKuleleriOlanlar
SirkeciGarıEdirneGarı


GİRİŞBÖLÜMÜİKİKATLI,YANBÖLÜMLERİTEKKATLIGARLAR
AsimetrikPlanlılar
MaltepeGarıGölbaşıGarı

BostancıGarıFeneryoluGarı

KartalGarıKızıltoprakGarı

SimetrikPlanlılar
ErenköyGarı
 

Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
41

İKİKATLI,DİKDÖRTGENPLANLI,KIRMAÇATILIGARLAR
YeniceGarıToprakkale‐İskenderunGarı


İKİKATLI,SİMETRİKPLANLI,ORTABÖLÜMÜÇIKINTILIGARLAR
AnkaraveEskişehirGarı Malatya‐Manisa‐Sivas‐DiyarbakırGarı

KayseriGarıKırklareliGarı

KonyaGarı




TEKKATLI,ASİMETRİKPLANLI,GİRİŞİÜÇGENALINLIKLIGARLAR
HamamGarıSuadiyeGarı



SONUÇ
Endüstridevrimininardından,önce
Avrupa’dadahasonradatümdünyada
gerçekleşensanayileşmehareketiylebirlikte,
birçokalandahızlıgelişmeleryaşanmaya
başlamıştır.Buhızlıgelişmelerarasındahiç
kuşkuyokkidemiryollarıönemlibiryer
tutmaktadır.Demiryollarıyalnızulaşım
alanındadeğil,ekonomidenticarete,sosyal
hayattankültüre,sanata,kentselmekânlardan
mimariye,turizmdensanayiyekadarfarklı
birçokalandadoğrudanetkiliolmuşveyenibir
çığıraçmıştır.
Demiryolları,elliyılgibikısabirsürede
neredeyseAnadolu’nuntamamınaulaşmıştır.
Gelinennoktada,demiryollarınıngeçtiği
yerlerdeinşaedilenistasyonlar,kentlerin,
kasabalarınhattaköylerindış dünyayaaçılan
birerkapılarıolmuşlardır.Geçmiştehanlarda,
kervansaraylardakalanhalk,artıkistasyonların
yakınlarındayapılanlüksotellerdekonaklamaya
başlamıştır.Ayrıcadevleteliylehizmetin
sunulduğukamusalyapılarolmasıbakımından
daistasyonlarayrıcalıklıyerlerdir.Bunedenledir
kiistasyonlarOsmanlıdönemindede,
Cumhuriyetdönemindedeönemsenenyapılar
olmuşlardır.
Avrupalıdevletlertarafındanyapılan
istasyonbinaları,yapıkültürüaçısındandayeni
vemoderntekniklerinyurdagirmesiveyerel
ustalarınbuteknikleriadetabirokulgibibizzat
yerindegörüpöğrenmelerineimkânvermiştir.

M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
42
Anadolu’nunbirçoknoktasındainşaedilen
istasyonlarda,yabancımimarlarkendi
kültürleriniOsmanlıkültürüvemimari
özellikleriilebirleştirerekyenibirsentezürün
ortayakoymayaçalışmışlardır.Politikkaygılar
neticesindegerçekleşenbudurum,istasyon
binalarında,birçokbenzerözellikleride
beraberindegetirmiştir.
Cumhuriyetdönemindeülkemimarları
tarafındanyapılanbubinalar,bağımsızlık,kendi
kültürünüvedeğeriniyenidencanlandırma
çabalarınınmerkezindeyeralmışlardır.1950’lere
kadarüslupkaygısınınönplandaolduğubu
yapılar,dahasonralarıdemiryollarının,gelişen
yeniulaşımaraçlarınedeniyle,devlettarafından
ikinciplanaitilmesiyle,artıksıradanyapılar
olarakinşaedilmeyebaşlanmışlar.
Yakınbirtarihekadargeriplandakalanbu
yapılar,sondönemdeendüstriyapılarının
korunmasınayönelikçalışmalarınışığındahak
ettiklerideğerizamanlakazanacaklardır.
Üzerlerindetaşıdıkları,19.yy.’ınsiyasi,
toplumsal,kültürelizlerivemimariözellikleriile
döneminendoğrubilgikaynağını
oluşturmaktadırlar.
Endüstriyapıları,uzunyıllarmimarlık
tarihininvekorumanınilgialanıdışında
tutulmuş,sadecebarındırdıklarımakineleridış
koşullardankorumaamaçlıkabuklarolarak
değerlendirilmişlerdir.Oysaişlevlerigenellikle
geniş açıklıklargeçilmesinigerektirdiğinden,
SanayiDevrimiʹndenitibarenyeniteknolojive
malzemelerleinşaedilenbuyapılarilkdeneysel
mühendislikyapılarıdır.Gelişenvedeğişen
teknolojidenençoketkilenenyapılardaelbette
endüstriyapılarıolmuştur.19.yüzyıldanbu
yanadeğişenteknolojiyeparalelolarak,birçoğu
işleviniyitirmiş veterkedilmiştir.Kültürel
değerlerin,mimarimirasınkorunmasıve
yaşatılması,kültürelyaşantısınıvegeçmişibilen
nesillerin,sağlıklıvebilinçlibirşekildeyetişmesi
açısındanönemtaşır.Geçmişimizinyaşayan
kaynaklarıvetarihibirerkanıtözelliğitaşıyan
buyapıların,geleceğetaşınmasıvekorunması
birgereklilikvezorunluluktur.

TEŞEKKÜR
BuyayınH.AbdullahErdoğan’ın,
Yrd.Doç.Dr.M.EminBaşar’ındanışmanlığında
SelçukÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü’nde
tamamlanmış olduğuYüksekLisansTez
çalışmasındanhazırlanmıştır.SayınYrd.Doç.Dr.
M.EminBaşar’aveS.Ü.FenBilimleri
Enstitüsüneteşekkürederiz.


KAYNAKLAR
Akdemir,Z.,Keskin,M.,1993.“Gidilen,GelinenveUnutulanİstasyonYapıları”,ArkitektYaşama
Sanatı,sayı.402,s.60‐75,İstanbul.
Araz,M.1995.ImpactsofPoliticalDecisionsintheFormationofRailroadsandRailroadArchtecturein
TurkeyBetween1856and1950,O.D.T.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü,YüksekLisansTezi,
Ankara.
Ay,M.A.2002.OsmanlıİmparatorluğununDünyaEkonomisineEntegrasyonudaDemiryollarınınRolü,
M.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü,YüksekLisansTezi,İstanbul.
Aydemir,C.1993.Türkiye’deCumhuriyetDönemiDemiryoluUlaşımıveBuKonudaİzlenen
Politikalar,M.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü,DoktoraTezi,İstanbul.
Büyükdemir,Ö.1999.EdirneGarı,İ.T.Ü.FenBilimleriEnstitüsü,YüksekLisansTezi,İstanbul.
Cengizkan,A.2003.“ModernleşmeveAdana:Demiryolu+Sulama+Aydınlatma+Tramvay+Park”,
ArredamentoMimarlıkDergisi,sayı.156,s.90‐96,İstanbul.
Engin,V.1992.RumeliDemiryolları,M.Ü.TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,İstanbul
Erdoğan,H.A.2005.KonyaTrenİstasyonuveYakınÇevresininGelişimi,S.Ü.FenBilimleriEnstitüsü,
YayınlanmamışYüksekLisansTezi,Konya.
Erol,A.2003.Mersin‐Tarsus‐AdanaDemiryolu,M.Ü.TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,YüksekLisans
Tezi,İstanbul.
Fersan,K.1991.“DemirPerdelerinSarayında”,Dosya:Garlar,ArredamentoDekorasyonDergisi,
sayı.21,s.131‐135,İstanbul

Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları
43
Gülsoy,U.1994.HicazDemiryolu,ErenYayıncılıkveKitapçılıkLtd.Şti.,İstanbul.
Hasol,D.1995.AnsiklopedikMimarlıkSözlüğü,YEMYayınevi,İstanbul.
Heaton,H.1995.AvrupaİktisatTarihi/İlkÇağdanSanayiDevrimine,çev.KILIÇBAY,M.A.,İmge
Yayıncılık,Ankara.
Koçer,Ş.1995.Haydarpaşa‐GebzeDemiryoluHattında19.YüzyıldaYapılmış Demiryoluİstasyon
Binaları,İ.T.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü,YüksekLisansTezi,İstanbul.
Özyüksel,M.1998.AnadoluveBağdatDemiryolu,ArbaYayınevi,İstanbul.
Özyüksel,M.2000.HicazDemiryolu,TarihVakfıYurtYayınları,İstanbul.
SobutayÇoygun,G.L.1996.Türkiye’deİstasyonYapılarınınGeçmiştenGünümüzeDeğişmesi,G.Ü.Fen
BilimleriEnstitüsü,YüksekLisansTezi,Ankara.
Soğancı,N.M.2001.“HaydarpaşaGarı;AvrupaileAnadoluArasındakiAnıtsalKapı”,Arredamento
MimarlıkDergisi,sayı.131,s.112‐117,İstanbul.
Sözen,M.1984.CumhuriyetDönemiTürkMimarlığı,TürkiyeİşBankasıKültürYayınları,İstanbul.
Şenyiğit,Ö.2002.Adana‐MersinDemiryoluHattıÜzerindekiBinalarınTarihiveMimariAnalizleri,
ÇukurovaÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü,YüksekLisansTezi,Adana.
Tümer,G.1991.“ÖyleBirGarYazısı”,Dosya:Garlar,ArredamentoDekorasyonDergisi,sayı.21,s.139‐
140,İstanbul
Watt,D.S.,1987.NewUsesForRedundantRailwayProperty,SchoolofLand&BuildingStudies,
İngiltere
Yahya,E.1988.“Türkiye’deİlkDemiryolları”,Belleten,Sayı:202,s.209‐218,Ankara
Yavuz,M.2006.EinevergleichendeStudieüberdenBahnbauunddieBahnhofsarchitekturder
anatolischenBahnenundderBagdadbahnmitihrenVorbildernimDeutschenReich,Ruhr
UniversitätBochum,FakultätfürGeschichtswissenschaft,Bochum.
Yılmazyiğit,K.B.1980.“Ankara’daGaziPaşaİstasyonBinası”,İ.T.Ü.M.T.R.E.Bülteni,Sayı.11‐12,s.10‐
18,İstanbul.
Yılmazyiğit,K.B.1991.“DemiryoluBoyuncaMimarlıkEylemleri”,Dosya:Garlar,Arredamento
DekorasyonDergisi,Sayı.21,s.137‐138,İstanbul

WebSayfası
www.arkitera.com
www.me.metu.edu.tr
www.spartacus.schoolnet.co.uk
www.tcdd.gov.tr
www.trakya.edu.tr/koruma/rekt_binasi.htm
www.trainsofturkey.com
















M.E.BAŞAR,H.A.ERDOĞAN
44








