System ochrony przyrody w Karpatach ze szczególnym uwzględnieniem parków narodowych

Abstract

http://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/tom17/art_01.pdf
System of nature conservation in the Carpathians
with special emphasis on national parks
The paper presents the state-of-art of the nature conservation system in the Carpathians with special emphasis on 38 national parks and similar large scale forms of nature conservation

Full text

Stanisław Kucharzyk Received: 27.04.2009
Bieszczadzki Park Narodowy Reviewed: 20.05.2009
38–700 Ustrzyki Dolne, ul. Bełska 7
stku@o2.pl
SYSTEM OCHRONY PRZYRODY W KARPATACH
ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM PARKÓW
NARODOWYCH
System of nature conservation in the Carpathians
with special emphasis on national parks
Abstract: e paper presents the state-of-art of the nature conservation system in the
Carpathians with special emphasis on 38 national parks and similar large scale forms of
nature conservation.
Key words: Carpathians, nature conservation, national parks.
Wstęp
Karpaty to największy, środkowoeuropejski łańcuch górski, tworzący łuk
o długości 1300 km i szerokości od 100 do 500 km. „Cięciwę” łuku karpackie-
go stanowi rzeka Dunaj, pomiędzy Bratysławą a Żelaznymi Wrotami na granicy
rumuńsko-serbskiej. Powierzchnia Karpat jest różnie szacowana, w zależności
od przyjętych granic regionu. Według najczęściej stosowanej w Polsce regiona-
lizacji fizyczno-geograficznej prof. Jerzego Kondrackiego góry te zajmują około
206–209 tys. km2 (Kondracki 1989, Witkowski i in. 2003). Oprócz Karpat Za-
chodnich, Wschodnich i Południowych, Kondracki zalicza do Karpat właściwych
także Góry Zachodniorumuńskie i Wyżynę Transylwańską. Pod względem geo-
logicznym pasma karpackie zbudowane są z zewnętrznego pasa skał piaskowco-
wo-łupkowych zwanych fliszem oraz wewnętrznego pasa skał wulkanicznych,
rozdzielonych fragmentarycznie wykształconym pasem skał wapiennych. Skały
krystaliczne i metamorficzne występują w postaci izolowanych bloków, budu-
jąc najwyższe wzniesienia w Karpatach Zachodnich (Gerlach – 2655 m n.p.m.)
i w Karpatach Południowych (Moldoveanu – 2543 m n.p.m.) (Kondracki 1989).
ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009), str. 15–42

16 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Pod względem przyrodniczym ten łańcuch górski wyróżnia się w Europie
największym obszarem lasów o charakterze pierwotnym – ok. 300 tys. ha (Web-
ster i in. 2001). Górskie lasy mieszane Karpat, Alp, Bałkanów i Kaukazu zaliczo-
ne zostały do 200 najważniejszych ekosystemów świata wymienionych na liście
„Global 200 WWF” (Olson i Dinerstein 2002). Dominujące znaczenie wśród kar-
packiej flory i fauny mają gatunki typowe dla gór średnich, gdyż jedynie około 1%
powierzchni Karpat położony jest powyżej 2000 mn.p.m. Element wysokogórski
występuje tu w niewielkich, izolowanych „wyspach” (Witkowski i in. 2003). Róż-
norodność biologiczną istotnie wzbogaca wiele endemicznych gatunków roślin
i zwierząt, których populacje są często skrajnie nieliczne. Szacuje się, że liczba
gatunków (z wyłączeniem mikroorganizmów) w rejonie karpackim wynosi około
60 tys. (Csagoly i in. 2007).
„Karpacka lista gatunków zagrożonych” (Witkowski i in. 2003) podaje w po-
szczególnych grupach systematycznych następujące liczby taksonów wymagają-
cych szczególnej uwagi:
– spośród ok. 3700 gatunków i podgatunków roślin naczyniowych stwier-
dzonych w Karpatach (w tym 450–500 endemitów) 344 taksony uznano za
zagrożone (w tym 74 endemitów i subendemitów);
– spośród 90 gatunków ssaków stwierdzonych w Karpatach – 60 gatunków
zagrożonych;
– spośród ponad 300 lęgowych gatunków ptaków – 29 gatunków zagrożo-
nych;
– spośród 31 gatunków płazów i gadów stwierdzonych w Karpatach – 17 za-
grożonych;
– spośród 82 gatunków ryb i minogów – 30 gatunków zagrożonych;
– spośród ponad 35–40 tys. gatunków bezkręgowców ogółem – 344 gatun-
ków zagrożonych (w tym 40 endemitów).
Karpaty to ważna ostoja dla wszystkich dużych ssaków drapieżnych na kon-
tynencie europejskim. Tutaj zachowały się największe górskie populacje niedź-
wiedzia brunatnego (ok. 7000–8000 osobników), wilka (4000–5500 osobników),
rysia (2400–3400) i żbika (kilka tysięcy osobników) (Webster i in. 2001, Witkow-
ski i in. 2003, Csagoly i in. 2007). Jest to również bardzo ważny obszar dla ochrony
żubra z linii kaukaskiej (około 400 osobników) i kozicy (podgatunek tatrzański
około 600 osobników, podgatunek karpacki około 9000 osobników) (Webster i in.
2001, Witkowski i in. 2003). Wysokie jest także zróżnicowanie biocenotyczne.
Stwierdzono tu występowanie ponad 133 syntaksonów w randze związku (Wit-
kowski i in. 2003).
Próbą ocalenia wyjątkowej wartości Karpat w dynamicznie zmieniającej się
rzeczywistości XXI wieku jest „Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym
rozwoju Karpat”, uchwalona w 2003 roku przez 7 krajów karpackich. Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikował ten ważny dokument 27 lutego 2006r (Dz.U.

17
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
z 2007 r. Nr 96, poz. 634). Preambuła tej konwencji głosi: „Karpaty są unikalnym,
naturalnym skarbem o wyjątkowym pięknie i wartości przyrodniczej, ważną osto-
ją różnorodności biologicznej, obszarem źródliskowym głównych rzek, istotnym
siedliskiem i ostoją dla wielu zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz naj-
większym w Europie obszarem lasów pierwotnych”.
Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie aktualnego systemu ochrony
przyrody w Karpatach, ze szczególnym uwzględnieniem parków narodowych
(Ryc.1). W charakterystyce tych obiektów chronionych szczególną uwagę po-
święcono szacie roślinnej. Dane dotyczące granic i charakterystyki poszczegól-
nych obiektów chronionych podano wykorzystując bazy internetowe (CNPA
2008, WDPA 2009, SAŽP 2009) i strony internetowe parków narodowych oraz
wybrane publikacje książkowe i artykuły (Zsolt 1996, Webster i in. 2001, Stoicule-
scu i in. 2005, Toader i Dumitru 2005, Maryskevych i in. 2007, Pavlik i Plassmann
2007, Olaczek 2008). Nazwy roślin naczyniowych podano według prac Tasenke-
vich (1998) i Dostala (1989).
System ochrony przyrody w Karpatach
Do najstarszych chronionych obszarów w Karpatach zaliczyć trzeba lasy wy-
łączane przez właścicieli z użytkowania drewna (n.p.: „gaj dębowy” wyznaczony
w 1660 r. przez słowacką wieś Stakcin) (Oszlányi i in. 2004, stakcin.eu). Pierw-
sze rezerwaty przyrody w Karpatach powstały już w końcu XIX wieku na terenie
obecnej Słowacji („Kvetnica” w 1876 oraz „Ponická dúbrava” i „Príboj“ w 1895)
(Burkovskỳ 2002, Oszlányi i in. 2004). W 1932 r. utworzony został pierwszy kar-
packi park narodowy w Pieninach, zaś trzy lata później utworzono Park Narodo-
wy Retezat w Rumunii (Toader i Dumitru 2005). Większość krajów karpackich od
drugiej wojny światowej do 1989 roku funkcjonowała w ramach bloku komuni-
stycznego, co miało różnorakie konsekwencje dla ochrony przyrody. Z jednej stro-
ny dochodziło niejednokrotnie do nieodwracalnych dewastacji spowodowanych
rozwojem przemysłu ciężkiego i energetyki, z drugiej zaś restrykcyjnie chroniono
bogate w zwierzynę rozległe obszary, będące terenami łowieckimi socjalistycz-
nych prominentów. Po przemianach ustrojowych kraje karpackie dokonały istot-
nych zmian w krajowych systemach legislacyjnych, dotyczących ochrony przyro-
dy i użytkowania gruntów, tworząc wiele nowych form ochrony oraz zwiększając
liczbę i powierzchnię obszarów chronionych (CERI 2008) (Tab. 1). Trzeba przy
tym podkreślić, iż mimo zbieżności nazewnictwa poszczególnych form ochrony,
reżimy ochronne analogicznych obiektów w poszczególnych krajach różnią się
niekiedy znacząco, zarówno pod względem stanu prawnego, jak też faktycznego
(Oszlányi i in. 2004, CERI 2008).

18 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Ryc. 1. Wielkoobszarowe formy ochrony przyrody w Karpatach. Objaśnienia: A – parki narodowe
i inne wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody o wysokim reżimie ochronnym (numery
zgodnie z numeracją w tekście i w tabeli 3), B – parki krajobrazowe i inne wielkopowierzchniowe
formy ochrony przyrody o podobnym reżimie ochronnym, C – jednostki zycznogeograczne
podziału Karpat (podprowincje) wg Kondrackiego (1989): 513 – Zewnętrzne Karpaty Zachodnie,
514 – Centralne Karpaty Zachodnie, 515 – Wewnętrzne Karpaty Zachodnie, 522 – Zewnętrzne
Karpaty Wschodnie, 523 – Wewnętrzne Karpaty Wschodnie, 531 – Właściwe Karpaty Południowe,
541 – Wyżyna Transylwańska, 542 – Góry Zachodniorumuńskie.

19
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
Fig. 1. Large scale forms of nature conservation in the Carpathians. Explanation: A – national parks
and other large protected areas with a high protection regime (numbers according to the numbers in
the text and Table 3), B – landscape parks and other other large protected area with similar protection
regime, C – the division of the Carpathian Mts. into physiographic units (subprovinces) according to
Kondracki (1989): 513 – Outer Western Carpathians, 514 – Central Western Carpathian Mts, 515 –
Internal Western Carpathians, 522 – Outer Eastern Carpathians, 523 – Internal Eastern Carpathians,
531 – Southern Carpathians, 541 – Transylvanian Plateau, 542 – Western Rumanian Mountains.

20 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Tabela 1. Formy ochrony przyrody w Karpatach.
Table 1. Forms of nature conservation in the Carpathians Mts.
Państwo
State
Czechy
Czech Republic
Słowacja
Slovakia
Węgry
Hungary
Polska
Poland
Rumunia
Romania
Ukraina
Ukraine
1 2 3 4 5 6 7
Ścisłe rezerwaty przyrody
(IUCN Ia)
Strictly protected reserves
(IUCN Ia)
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
Zapowiedniki
i zakazniki narodowe
i regionalne
YES
National and regional za-
kaznik and zapowiednik
Parki narodowe (IUCN
II,V)
National parks (IUCN II,V)
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
Pomniki przyrody (IUCN
III)
Natural monuments (IUCN
III)
TAK
YES
TAK
narodowe
i regionalne
YES
national
and regio-
nal
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
Pomniki przyrody
i chronione uroczyska
YES
Natural monuments and
Protected localities

21
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
1 2 3 4 5 6 7
Rezerwaty przyrody częścio-
we (IUCN IV)
Partially protected
natural reserves
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
Zakazniki narodowe
i regionalne
YES
National and regional
zakaznik
Obszary Natura 2000
Natura 2000 areas
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
NIE
NO
Parki krajobrazowe (V)
Landscape parks (V)
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
YES
TAK
Parki przyrod-
nicze
YES
Natural parks
TAK
Regionalne parki krajo-
brazowe
YES
Regional landscape parks
Inne
Others
Parki przyrod-
nicze
Natural parks
Parki przy-
rodnicze
Natural
parks
Parki przy-
rodnicze
Natural
parks
Obszary chronio-
nego krajobrazu,
zespoły przyrodni-
czo-krajobrazowe,
stanowiska doku-
mentacyjne,
użytki ekologiczne
Protected landscape
areas,
Natural/landscape
complexes,
Research/documen-
tation sites,
Ecological grounds
Rezerwaty biosfery*,
Ogrody botaniczne*,
Parki dendrologiczne*,
Ogrody zoologiczne*,
Parki-pamiątki sztuki
ogrodniczo-parkowej*.
Biosphere Reserves*, Bota-
nical Gardens *,
Zoological Gardens*,
Dendrological parks*,
Parks-Monuments of
Landscape Architecture
and Horticultural Art*.
* – prawnie uznane za odrębne obszarowe formy ochrony przyrody / legally recognised as separate forms of nature conservation areas.

22 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Istotne zmiany przyniosło przyłączenie kolejnych krajów karpackich do Unii
Europejskiej: w 2004 roku Polski, Czech, Słowacji i Węgier oraz Rumunii w 2007
roku. Fakt ten zaowocował wdrożeniem w Karpatach programu „Natura 2000”.
Ostoje ptasie i siedliskowe, utworzone w ramach tego systemu, objęły zarówno
już istniejące krajowe formy ochrony przyrody (np. parki narodowe i krajobra-
zowe), jak też zabezpieczyły siedliska i gatunki będące przedmiotem zaintereso-
wania Wspólnoty na wielu obszarach dotychczas nie chronionych (Csagoly i in.
2007). Obecnie w Karpatach istnieje 38 parków narodowych i obiektów chronio-
nych o podobnym charakterze, zajmujących blisko 11tys.km2 i 49 parków krajo-
brazowych o łącznej powierzchni ponad 19 tys. km2 (Tab. 2, 3). Łącznie te wiel-
kopowierzchniowe obszary chronione zajmują 14,5% ogólnego areału Karpat.
Trudno jest oszacować jaka jest ogólna liczba i powierzchnia wszystkich bardzo
różnorodnych form ochrony przyrody w całych Karpatach. Z pewnością liczba
niewielkich, ale często niezwykle cennych rezerwatów przyrody, sięga kilku tysię-
cy. W 2001 roku szacowano, że 16% terenu Karpat jest objętych różnymi formami
ochrony (Webster i in. 2001, CERI 2008).
Tabela 2. Parki narodowe i krajobrazowe w Karpatach. Objaśnienia: powierzchnia Kar-
pat w poszczególnych państwach wg własnej analizy, z wykorzystaniem systemu GIS; po-
wierzchnia obszarów chronionych jest sumą powierzchni poszczególnych obiektów wg
różnych źródeł.
Table 2. National parks and landscape parks in the Carpathian Mts. Explanations: area of
the Carpathians in the states according to own analysis using GIS system; the total area
of protected objects is the sum of the areas of each object according to various sources.
Państwo
State
Powierzchnia Karpat [km2]
Area of the Carpathian Mts.
[km2]
Parki narodowe, narodowe
parki przyrody i zbliżone
formy ochrony*
National parks, national
nature parks and similar
forms of protection*
Parki krajobra-
zowe
Landscape parks
Wielkopowierz-
chniowe obszary
chronione razem
Large scale protec-
ted area total
Liczba
Number
Pow.
[km2]
Area
[km2]
% pow.
Karpat
% of
Carp.
Mts.
Liczba
Number
Pow.
[km2]
Area
[km2]
Pow.
[km2]
Area
[km2]
% pow.
Karpat
% of
Carp.
Mts.
1 2 3456789
Austria
Austria 690 0 0 0,0 0 0 0 0,0
Czechy
Czech
Republic 6637 0 0 0,0 3 1945 1945 29,3
Węgry
Hungary 7973 3 1238 15,5 8 695 1933 24,2

23
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
1 2 3456789
Polska
Poland 19429 6 831 4,3 13 4571 5402 27,8
Rumunia
Rumania 114510 12 3068 2,7 9 6870 9938 8,7
Słowacja
Slovakia 35533 9 3178 8,9 11 4596 7774 21,9
Ukraina
Ukraine 21926 8 2647 12,1 5 357 2414 13,7
Razem
Total 206698 38 10962 5,3 49 19034 29996 14,5
Serbia
Serbia ? 1 636 ? 0 0 636 ?
*do podobnych form ochrony jak parki narodowe zakwalifikowano: Zapowiednik Gor-
gany i Karpats’kyi Rezerwat Biosfery / To similar forms of protection as national parks were
classified: Zapowiednik Gorgany and Carpathian Biosphere Reserve)

24 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Tabela 3. Karpackie parki narodowe i wybrane wielkoobszarowe formy ochrony przyrody.
Table 3. Carpathian national parks and selected large scale forms of nature conservation.
Nr
No.
Obszar chroniony
Protected area
Kraj
Country
Rok założe-
nia
Year of foun-
dation
Powierz-
chnia
[ha]
Area [ha]
Kategoria
IUCN
IUCN cate-
gory
Najwyższy szczyt
The highest peak
Uwagi
Remarks
1 2 3 4 5 6 7 8
1
Babiogórski P.N.
Babia Gora N.P.
Polska
Poland 1954 3392 2
1725
Diablak MaB
2
Gorczański P.N.
Gorce N.P.
Polska
Poland 1981 7030 2
1288
Jaworzyna Kamie-
nicka
3
Magurski P.N.
Magura N.P.
Polska
Poland 1995 19962 2
846
Wątkowa
4
P.N. Mala Fatra
Mala Fatra N.P.
Słowacja
Slovakia 1988 22630 2
1709 Wielki Krywań
(Veľký Kriváň)
5
P.N. Velka Fatra
Velka Fatra N.P.
Słowacja
Slovakia 2002 40371 2
1592
Ostredka
6
Tatranský P.N.
High Tatras N.P.
Słowacja
Slovakia 1949 73731 2
2655
Gerlach MaB
7
Tatrzański P.N.
Tatra N.P.
Polska
Poland 1954 21164 2
2499
Rysy MaB
8
P.N. Nízke Tatry
Low Tatras N.P.
Słowacja
Slovakia 1978 72842 2
2043
Ďumbier
9
Pieniński P.N.
Pieniny N.P.
Polska
Poland
1954
(1932) 2346 2
982
Okrąglica
10
Pieninský P.N.
Pieniny N.P.
Słowacja
Slovakia 1967 3750 2
1050
Wysokie Skałki
11
P.N. Muránska Planina
N.P. Muránska Planina
Słowacja
Slovakia 1998 20318 2
1439
Fabova hoľa

25
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
1 2 3 4 5 6 7 8
12
P.N. Slovenský Raj
Slovak Paradise N.P.
Słowacja
Slovakia 1988 19763 2
1545
Predná hoľa
13
P.N. Slovenský Kras
Slovak Karst N.P.
Słowacja
Slovakia 2002 34611 2
1225
Pipítka MaB
14
P.N. Aggtelek
Aggtelek N.P.
Węgry
Hungary 1985 20169 2
604
Fertős-tető MaB
15
P.N. Bükk
Bükk N.P.
Węgry
Hungary 1977 43274 2
958
Istállós-kő
16
P.N. Duna-Ipoly
Duna-Ipoly N.P.
Węgry
Hungary 1997 60314 5
939
Csóványos
17
P.N. Poloniny
Poloniny N.P.
Słowacja
Slovakia 1997 29805 2
1221
Krzemieniec MaB
18
Bieszczadzki P.N.
Bieszczady N.P.
Polska
Poland 1973 29202 2
1346
Tarnica MaB
19
Uzhans’kyi P.N.
Uzhans’kyi N.P.
Ukraina
Ukraine 1999 39159 2
1251
Kińczyk Bukowski MaB
20
P.N. Skolivs’ki Beskydy
Skolivs’ki Beskydy N.P.
Ukraina
Ukraine 1999 35684 2
1268
Paraszka
21
P.N. Synevyr
Synevyr N.P.
Ukraina
Ukraine 1989 40400 2
1719
Strimba
22
Zapowiednik Gorgany
Zapowiednik Gorgany
Ukraina
Ukraine 1996 5344 1a
1754
Doboszanka
23
Karpats’kyi Rezerwat Biosfery
Carpathian biosphere reserve
Ukraina
Ukraine 1995 53630 1a
2061
Howerla MaB
24
Karpats’kyi P.N.
Karpats’kyi N.P.
Ukraina
Ukraine 1980 50303 2
2061
Howerla
25
P.N. Gutsul’schyna
Gutsul’schyna N.P.
Ukraina
Ukraine 2002 32271 2
1472
Hrehit
26
Vyzhnyts’kyi P.N.
Vyzhnyts’kyi N.P.
Ukraina
Ukraine 1995 7928 2 1025

26 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
1 2 3 4 5 6 7 8
27
P.N. Munţii Rodnei
Munţii Rodnei N.P.
Rumunia
Rumania
1990
(1930) 47304 2
2303
Pietrosul MaB
28
P.N. Calimani
Calimani N.P.
Rumunia
Rumania 1990 25613 2
2100 Pietrosul Căli-
manului
29
P.N. Ceahlău
Ceahlău N.P.
Rumunia
Rumania 1990 7742 2
1907
Ocolaşul Mare
30
P.N. Cheile Bicazului – Hăşmaş
Cheile Bicazului - Hăşmaş N.P.
Rumunia
Rumania 1990 6937 2
1792
Hăşmaşul Mare
31
P.N. Piatra Craiului
Piatra Craiului N.P.
Rumunia
Rumania 1990 14795 2
2238
Piscul Baciului
32
P.N. Cozia
Cozia N.P.
Rumunia
Rumania 1990 16746 2
1668
Cozia
33
P.N. Buila-Vânturariţa
Buila-Vânturariţa N.P.
Rumunia
Rumania 2004 4186 2
1885
Vânturariţa Mare
34
P.N. Defileul Jiului
Defileul Jiului N.P.
Rumunia
Rumania 2005 11127 2
1559
Gropului
35
P.N. Retezat
Retezat N.P.
Rumunia
Rumania 1935 38138 2
2509
Peleaga MaB
36
P.N. Domogled-Valea Cernei
Domogled-Valea Cernei N.P.
Rumunia
Rumania 1990 61211 2
2229
Godeanu
37
P.N. Semenic-Cheile Caraşului
Semenic-Cheile Caraşului N.P.
Rumunia
Rumania 1990 36214 2
1447
Piatra Goznei
38
P.N. Cheile Nerei-Beuşniţa
Cheile Nerei-Beuşniţa N.P.
Rumunia
Rumania 1990 36758 2
1160
Leordiş
39
P.N. Djerdap
Djerdap N.P.
Serbia
Serbia 1974 63608 2
768
Veliki Stribak

27
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
Charakterystyka karpackich parków narodowych i wybranych
wielkoobszarowych form ochrony przyrody w podziale na
jednostki zyczno-geograczne (Tabela 3)
Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
1. Babiogórski Park Narodowy. Położony w północno-wschodniej części
Beskidu Żywieckiego. Babia Góra zbudowana jest ze skał fliszowych płaszczo-
winy magurskiej. Lasy zajmują 91% powierzchni Parku. BgPN chroni bardzo
wyraźnie wykształcony układ pięter klimatyczno-roślinnych: piętro regla dolne-
go (700–1150 m n.p.m.) – z buczyną karpacką, lasami jodłowymi i mieszanymi
borami jodłowo-świerkowymi; regiel górny (1150–1360 m n.p.m.) – z borami
świerkowymi i zaroślami jarzębiny przy górnej granicy lasu, piętro kosodrzewiny
(1360–1650 m n.p.m.) – z zaroślami kosodrzewiny, ziołoroślami i borówczyska-
mi; piętro alpejskie (powyżej 1650 m n.p.m.) z murawami alpejskimi, roślinnością
wyleżysk i zbiorowiskami porostów na rumowiskach skalnych. Flora naczyniowa
tego małego Parku liczy ponad 600 gatunków. Występują tu takie bardzo rzadkie
taksony jak: okrzyn jeleni Laserpitium archangelica (dwa stanowiska w Polsce)
oraz rogownica alpejska Cerastium alpinum (jedyne stanowisko w Polsce) (Ola-
czek 2008, www.bgpn.pl).
2. Gorczański Park Narodowy. Położony w centralnej części Gorców. Pasmo
to zbudowane jest z utworów fliszowych reprezentujących płaszczowinę magur-
ską. Aż 95% powierzchni Parku pokrywają lasy. Obszar ten chroni dwa piętra ro-
ślinne: regiel dolny (600 do 1150 m n.p.m.) zajmujący ok. 80% powierzchni GPN
i regiel górny (powyżej 1150 m n.p.m.), w partiach szczytowych. Stwierdzono tu
występowanie ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, w tym licznych gatun-
ków alpejskich i subalpejskich (m.in.: wiechlina alpejska Poa alpina, fiołek dwu-
kwiatowy Viola biflora i kuklik górski Geum montanum) (Olaczek 2008, www.
gorczanskipark.pl).
3. Magurski Park Narodowy. Położony w centralnej części Beskidu Niskie-
go. Przeważająca część obszaru Parku położona jest w obrębie płaszczowiny ma-
gurskiej. Zbiorowiska leśne i zaroślowe zajmują ok. 95% powierzchni Parku. MPN
leży w zasięgu dwóch pięter roślinnych: pogórza (do 530 m n.p.m.), które zajmuje
43% powierzchni i regla dolnego (powyżej 530 m n.p.m.). W reglu dolnym do-
minują lasy bukowe, zaś w piętrze pogórza sztuczne drzewostany sosnowe i mie-
szane. Flora Parku ma charakter przejściowy między Karpatami Wschodnimi,
a Zachodnimi i liczy około 770 gatunków (Olaczek 2008, www.magurskipn.pl).

28 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Centralne Karpaty Zachodnie
4. Park Narodowy Malá Fatra (Mała Fatra). Położony w północno-wschod-
niej części pasma Małej Fatry. Masyw zbudowany głównie z wapieni, dolomitów,
łupków marglistych, a w centralnej części z granitów. Bardzo urozmaicona rzeź-
ba z licznymi wychodniami skalnymi, urwiskami i jaskiniami. Lasy zajmują 83%
powierzchni Parku. Wyraźnie zaznaczony jest układ piętrowy roślinności. Regiel
dolny (do 1270 m. n.p.m. na zboczach północnych i do 1320 m n.p.m. na stokach
południowych) tworzą lasy jodłowo-bukowe. Górnoreglowe świerczyny sięgają
do 1420–1450 m n.p.m. Powyżej górnej granicy lasu występują hale z płatami
kosodrzewiny i miejscami roślinność naskalna. Na obszarze tym stwierdzono
występowanie ponad 970 gatunków roślin wyższych. Kilka z nich to gatunki en-
demiczne dla pasma Małej Fatry (jarząb fatrzański Sorbus margittaiana, świetlik
Euphrasia stipitata, przywrotnik Alchemilla sojakii, przywrotnik Alchemilla virgi-
nea) (www.sopsr.sk/malafatra, www.sazp.sk).
5. Park Narodowy Veľká Fatra (Wielka Fatra). Położony w paśmie Wielkiej
Fatry. Dominują tu wapienie i dolomity, zaś trzon pasma budują granity. Obszar
charakteryzują wyraziste zjawiska krasowe takie jak: skalne ściany, stopnie, okna
i doliny przełomowe. Lesistość obszaru wynosi 88%. Lasy bukowo-dębowe sięgają
do 600 m n.p.m., regiel dolny z bukiem, jodłą i świerkiem do1250 m n.p.m., świer-
czyny regla górnego do 1450 m n.p.m., a ponad nimi występuje kosodrzewina.
Na skałach wapiennych charakterystyczne reliktowe sośniny. W lasach reglowych
dość licznie pojawia się cis. Występuje tu ponad 1000 gatunków roślin naczynio-
wych, wśród nich kilka endemicznych dla Karpat Zachodnich: spotykany na Ma-
łej Fatrze i w Niskich Tatrach cyklamen fatrzański Cyclamen fatrense, wymarły
w Polsce goździk lśniący Dianthus nitidus, warzucha tatrzańska Cochlearia tatrae,
mak tatrzański Papaver tatricum, strzęplica żałobna Koeleria tristis, sesleria ta-
trzańska Sesleria tatrae (www.sopsr.sk/velkafatra, www.sazp.sk).
6. Tatranský Park Narodowy. Położony w Łańcuchu Tatrzańskim. Pod
względem geologicznym 2/3 obszaru zajmuje rdzeń zbudowany z granitów i łup-
ków krystalicznych, zaś 1/3 to pokrywające je skały osadowe, głównie wapienie
i dolomity (Tatry Bielskie, Czerwone Wierchy, Siwy Wierch). Ponad 75% obszaru
Parku pokrywają lasy z przewagą świerka, który ze względu na ubogie podłoże
skalne powszechny jest także w niższych położeniach. Typowy układ pięter ro-
ślinności, analogiczny do polskiej części Tatr, wykształca się jedynie w części wa-
piennej. Około 1400 gatunków roślin naczyniowych. Liczne zachodniokarpackie
endemity: goździk lśniący Dianthus nitidus, ostróżka tatrzańska Delphinium oxy-
sepalum i skalnica tatrzańska Saxifraga wahlenbergii. Także relikty glacjalne nie
notowane na terenie polskiej części Tatr: mącznica alpejska Arctostaphylos alpina,
turzyca Carex atrofusca, jaskier karłowaty Ranunculus pygmaeus. Tutaj zobaczyć
też można pierwiosnek długokwiatowy Primula halleri (P. longiflora) – gatunek

29
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
wymarły na terenie Polski, niegdyś występujący w Bieszczadach (www.tanap.org,
www.sazp.sk).
7. Tatrzański Park Narodowy. Położony w Łańcuchu Tatrzańskim. Główny
ich zrąb tworzy tzw. trzon krystaliczny, w którego skład wchodzą granity oraz
skały metamorficzne (gnejsy, amfibolity, łupki krystaliczne, itp.). Tatry Bielskie,
grupa Siwego Wierchu, reglowe przedgórza Tatr Wysokich, północne partie Tatr
Zachodnich, zbudowane są ze skał osadowych, głównie wapieni i dolomitów. Naj-
niżej położonym piętrem jest regiel dolny, sięgający do 1200 (1250) m n.p.m.,
z przewodnim zespołem buczyny karpackiej. Następnym piętrem jest regiel gór-
ny, sięgający do 1550 m. n.p.m., budowany przez świerk pospolity z domieszką
jarzębiny. Przy górnej granicy lasu spotykany jest tutaj reliktowy bór limbowy
z limbą, świerkiem pospolitym i modrzewiem. Powyżej rozciąga się piętro ko-
sówki (subalpejskie) (1550–1800 m n.p.m.). Piętro halne (alpejskie) jest wydzie-
lane pomiędzy 1800 a 2250 (2300) m n.p.m., zaś piętro turniowe (subniwalne) od
około 2300m n.p.m. wzwyż. Flora Tatrzańskiego Parku Narodowego składa się
z 1000 gatunków roślin naczyniowych (w całych polskich Tatrach około 1300 ga-
tunków). Dla 14 górskich taksonów (np.: limba Pinus cembra, goździk lodowcowy
Dianthus glacialis, goryczka krótkołodygowa Gentiana clusii) Tatry są jedynym
obszarem występowania w Polsce (Olaczek 2008, www.tpn.pl).
8. Park Narodowy Nízke Tatry. Położony w Łańcuchu Niżnotatrzańskim.
Tatry Niżne pod względem geologicznym dzielą się na dwie części. Zachodnia
część zbudowana jest ze skał krystalicznych, takich jak granity i granodioryty,
część wschodnią budują głównie skały metamorficzne i wapienie. Lasy zajmują
70% powierzchni. W południowo-zachodniej części spotkać można ciepłolubne
lasy grabowo-dębowe z dębem bezszypułkowym Quercus petraea i dębem bur-
gundzkim Quercus cerris. W ich runie spotykana jest cieszynianka wiosenna
Hacquetia epipactis, a na obrzeżach nawrot czerwonobłękitny Lithospermum pur-
purocaeruleum. W Parku tym dominują dolnoreglowe lasy bukowe z domieszką
jodły, świerka, jaworu klonu i jesionu. Powyżej 1150–1200 m n.p.m. rozciągają
się górnoreglowe świerczyny. Od 1500 m n.p.m. występują subalpejskie zarośla
kosodrzewiny. Najwyższe obszary (powyżej 1800 m n.p.m.) zaliczane są do pię-
tra alpejskiego. Do endemitów spotykanych tylko w Nżnych Tatrach zaliczono:
wieczernik słowacki Hesperis slovaca i mech Ochyraea tatrensis. Tutaj spotkać też
można wiele endemitów zachodniokarpackich: cyklamen fatrzański Cyclamen
fatrense, goździk lśniący Dianthus nitidus, skalnicę tatrzańską Saxifraga wahlen-
bergii, warzuchę tatrzańską Cochlearia tatrae, strzęplicę żałobną Koeleria tristis,
seslerię tatrzańską Sesleria tatrae (www.napant.sk, www.sazp.sk).
9. Pieniński Park Narodowy. Położony w Obniżeniu Orawsko-Podhalań-
skim. Pieniny stanowią część ciągnącego się na długości ok. 550 km wapiennego
pienińskiego pasa skałkowego, oddzielającego fliszowe Karpaty Zewnętrzne od
krystalicznych Karpat Centralnych. Dolnoreglowe lasy jodłowo-bukowe zajmu-

30 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
ją 70% powierzchni. Do szczególnie cennych zbiorowisk zaliczane są reliktowe
sośniny na skałach wapiennych, ciepłolubne jedliny i buczyny na stokach połu-
dniowych oraz jaworzyny górskie z języcznikiem zwyczajnym na stokach północ-
nych. Bardzo interesujące pod względem florystycznym są zbiorowiska naskalne,
skupiające wiele rzadkich gatunków roślin. Dzięki różnorodności siedlisk flora
Pienin liczy około 1100 taksonów roślin naczyniowych. Rosną tu dwa endemi-
ty występujące tylko w tym paśmie: mniszek pieniński Taraxacum pieninicum
i pszonak pieniński Erysimum pieninicum (Olaczek 2008, www.pieninypn.pl).
10. Pieninský Park Narodowy. Park jest położony na północy Słowacji w Ob-
niżeniu Orawsko-Podhalańskim (Pieniny i Magura Spiska). Flora i roślinność po-
dobna jak w polskich Pieninach. Wśród endemitów zachodniokarpackich moż-
na znaleźć tutaj: urdzik karpacki Soldanella carpatica, goździk wczesny Dianthus
hungaricus, oset klapowany Carduus lobulatus (www.pienap.sk, www.sazp.sk).
Wewnętrzne Karpaty Zachodnie
11. Park Narodowy Muránska Planina. Położony w centralnej części Ru-
daw Słowackich (tzw. Rudawy Gemerskie). Park chroni masyw zbudowany
z triasowych wapieni i dolomitów z licznymi formami krasowymi (m.in. około
200 jaskiń). Lasy pokrywają 87% powierzchni. Typowy dla Karpat Zachodnich
układ pięter roślinności od lasów grądowych piętra pogórza, poprzez najszerzej
rozpowszechnione lasy dolnoreglowe z dominacją buka i jodły, po górnoreglowe
bory świerkowe. Na południowych zboczach spotykane są ciepłolubne acydofil-
ne dąbrowy z dębem żółtawym Quercus dalechampii i dębem wieloowocowym
Quercus polycarpa oraz jarząbem mącznym Sorbus aria. Z kolei na zboczach pół-
nocnych znajduje się najniżej położone na Słowacji stanowisko kosodrzewiny
(750 m n.p.m.). Wapienne grzebienie skalne są siedliskiem charakterystycznych
reliktowych lasków sosnowych. Bardzo bogata flora liczy 1150 gatunków roślin
naczyniowych, w tym liczne gatunki endemiczne dla Karpat Zachodnich (m.in.
wawrzynek murański Daphne arbuscula, skalnica tatrzańska Saxifraga wahlenber-
gii, ostróżka tatrzańska Delphinium oxysepalum) (ww.npmp.sk, www.sazp.sk).
12. Park Narodowy Slovenský Raj. Położony w północno-wschodniej części
Rudaw Słowackich (tzw. Góry Straceńskie). Pod względem geologicznym pasmo
to zbudowane jest głównie z triasowych wapieni i dolomitów. Dla rzeźby terenu
charakterystyczne są głębokie wąwozy o stromych, prawie pionowych ścianach
(zwane roklinami), w których potoki utworzyły liczne progi skalne, wodospady
i kotły eworsyjne. Znajduje się tu prawie 200 jaskiń i przepaści, z których udo-
stępniona jest tylko Dobšinska Jaskinia Lodowa. Około 90% powierzchni Parku
jest porośnięte poprzez lasy jodłowo-bukowe. W najwyższych terenach masywu
i w chłodnych dolinach na północnych stokach występują naturalne bory świer-
kowe. Wapienne grzebienie i urwiska skalne porastają reliktowe kalcyfilne bory
sosnowe i modrzewiowe. Występuje tu około 900 gatunków roślin wyższych,

31
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
w tym kilkanaście endemitów zachodniokarpackich (np. warzucha tatrzańska Co-
chlearia tatrae i stokłosa Bromopsis pannonica ssp. monoclada) (www.slovensky-
raj.sk, www.sazp.sk).
13. Park Narodowy Slovenský Kras. Położony w obrębie Krasu Słowacko-
-Węgierskiego. Obszar zbudowany jest w większości z osadowych skał pochodze-
nia triasowego, głównie z ławic wapieni. Park chroni słowacką część największego
obszaru krasowego w Europie Środkowej. Występują tu bardzo liczne i typowo
wykształcone elementy rzeźby krasowej, takie jak: jaskinie, uwały (zapadliska
krasowe), polja, ponory, wywierzyska, ślepe doliny oraz jaskinie (1100 znanych).
Lasy (w większości buczyny) zajmują 78% powierzchni parku. Najniższe partie
południowych stoków zajmują ciepłolubne lasy z: dębem omszonym Quercus pu-
bescens, dębem burgundzkim Quercus cerris, dębem bezszypułkowym Quercus
petraea, jarząbem mącznym Sorbus aria, wiśnią wonną Cerasus mahaleb. Wyżej
szeroko rozpowszechnione są lasy dębowo-bukowe, zaś partie grzbietowe po-
rastają lasy bukowo-jodłowe. Pod względem florystycznym obszar Słowackiego
Krasu należy do najbogatszych obszarów Słowacji. Jako endemity Krasu Słowacko
-Węgierskiego wymieniane są: głodek kosmaty Klášterskiego Draba lasiocarpa
subsp. klasterskyii) i rumianica Onosma tornensis (www.sopsr.sk/slovkras, www.
sazp.sk).
14. Park Narodowy Aggtelek. Położony w obrębie Krasu Słowacko-Wę-
gierskiego. Budowa geologiczna i rzeźba analogiczne jak w Parku Narodowym
Slovenský Kras. W Parku znajduje się 700 jaskiń. Wśród nich najbardziej zna-
na jest jaskinia Baradla, która wraz ze słowacką jaskinią Domica tworzy system
korytarzy o łącznej długości 25 km. Roślinność stanowi mozaikę ciepłolubnych
lasów dębowych (głównie z dębem omszonym Quercus pubescens), dąbrów z dę-
bem bezszypułkowym Quercus petraea oraz małych fragmentów lasów bukowo-
-dębowych w głęboko wciętych dolinach na północnych zboczach. Podobnie jak
w części słowackiej flora obfituje w gatunki ciepłolubne (m. in. pszczelnik austria-
cki Dracocephalum austriacum, sesleria Heuflera Sesleria heufleriana, sasanka
wielkokwiatowa Pulsatilla grandis). Występuje tu również endemiczna rumianica
Onosma tornensis (Zsolt 1996, anp.nemzetipark.gov.hu).
15. Park Narodowy Bükki. Położony we wschodniej części Średniogórza
Północnowęgierskiego (Góry Bukowe). Pod względem geologicznym góry te zbu-
dowane są głównie z triasowych dolomitów i wapieni, i w niewielkiej części ze
skał wulkanicznych. Główną atrakcją Parku są liczne wapienne jaskinie (ponad
800 znanych). 97% obszaru pokrywają lasy. Strefę od 250–400 m n.p.m. zajmują
ciepłolubne dąbrowy z dębem burgundzkim Quercus cerris i dębem bezszypuł-
kowym Quercus petraea. Między 400–700 m n.p.m. dominują grądy z grabem
i turzycą orzęsioną Carex pilosa oraz podgórskie buczyny. Strefę powyżej 700 m
n.p.m. porastają reglowe buczyny Aconito-Fagetum z tojadem mołdawskim Aco-
nitum moldavicum i tojadem pstrym Aconitum variegatum ssp. gracile. Flora ro-
ślin naczyniowych liczy 1300 gatunków, w tym wiele gatunków ciepłolubnych:

32 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
sasanka wielkokwiatowa Pulsatilla grandis, szczodrzeniec Chamaecytisus ciliatus,
rutewka Thalictrum foetidum, endemiczna zapaliczka Ferula sadleriana, pszczel-
nik austriacki Dracocephalum austriacum (Zsolt 1996, www.bnpi.hu).
16. Park Narodowy Duna-Ipoly. Położony w zachodniej części Średniogó-
rza Północnowęgierskiego (Góry Börzsöny). Zbudowany ze skał wulkanicznych,
głównie z andezytów oraz tufów. W masywie występuje ponad 300 jaskiń. Więk-
szość Parku porastają drzewostany liściaste. Przeważają lasy bukowe, które rosną
na zboczach południowych powyżej 500 m n.p.m., na północnych zaś już od 250
m n.p.m. Niżej na cieplejszych stanowiskach występują tu również lasy dębowo-
-grabowe. Flora bardzo bogata, liczne gatunki pontyjsko-panońskie takie jak:
ostnica piórkowata Stipa pennata, zapaliczka Ferula sadleriana, żebrzyca Seseli
leucospermum, rojnik ćmy Sempervivum marmoreum, storczyk Himantoglossum
hircinum (Zsolt 1996, www.dinpi.hu).
Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
17. Park Narodowy Poloniny. Położony w południowej części Bieszczadów
Zachodnich (słowackie Bukowskie Wierchy w Karpatach Lesistych). Lasy, głów-
nie bukowe i jodłowo-bukowe, zajmują ponad 80% całkowitej powierzchni. Park
chroni największy obszar lasów o charakterze pierwotnym na Słowacji. Na naj-
wyższych wzniesieniach spotykane są także liczne polany, których roślinność ma
zbliżony charakter do bieszczadzkich połonin. Flora roślin naczyniowych liczy
około 1000 gatunków, w tym liczne gatunki wschodniokarpackie (między innymi
lepnica karpacka Silene dubia i nieobecny po polskiej stronie jaskier karpacki Ra-
nunculus carpaticus (www.sopsr.sk/nppoloniny, www.sazp.sk).
18. Bieszczadzki Park Narodowy. Położony we wschodniej części Bieszcza-
dów Zachodnich (Karpaty Lesiste). Bieszczadzki Park Narodowy jest zbudowany
z utworów fliszowych, należących do dwóch jednostek strukturalnych – płasz-
czowiny dukielskiej i płaszczowiny śląskiej. Lasy dolnoreglowe zajmują 78% po-
wierzchni Parku i są zróżnicowane na ponad dwadzieścia odrębnych zbiorowisk
roślinnych. Jedynie w dolinie Wołosatego można odnaleźć fragmenty podgórskich
lasów grabowych zwanych grądami. Powyżej górnej granicy lasu (1150–1250 m
n.p.m.) występują subalpejskie zbiorowiska nieleśne (borówczyska, traworośla,
ziołorośla i zarośla) zwane połoninami. Flora naczyniowa liczy ponad 800 gatun-
ków. Występuje tu ponad 20 gatunków wschodniokarpackich i kilka endemitów
Karpat Wschodnich i Południowych (pszeniec biały Melampyrum saxosum, to-
jad wschodniokarpacki Aconitum lasiocarpum, tojad bukowiński A.bucovinense,
goździk kartuzek skalny Dianthus carthusianorum subsp. saxigenus, przywrotnik
turkulski Alchemilla turkulensis oraz lepnica karpacka Silene dubia) (Olaczek
2008, www.bdpn.pl).

33
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
19. Uzhans’kyi () Park Narodowy. Obejmuje południowo-
-wschodnią cześć Bieszczadów Zachodnich (Karpaty Lesiste) i północno-zachod-
nią Połoniny Równej (Beskidy Połonińskie). Pod względem budowy geologicznej
pasma te reprezentują płaszczowinę śląską i dukielską. Blisko 70% powierzchni
pokrywają lasy bukowe z domieszką jodły i jaworu. Szczególnie cenne są lasy na
górze Jawornik i w dawnym rezerwacie Stużyca, które w dużej mierze zachowały
pierwotny charakter. Czyste buczyny i jaworzyno-buczyny sięgają 1200 m n.p.m.,
i w formie krzywulcowej budują górną granicę lasu. Powyżej tej wysokości lokują
się subalpejskie zbiorowiska połoninowe. Na obszarze Parku stwierdzono prawie
800 gatunków roślin naczyniowych. Na szczególną uwagę zasługują gatunki ende-
miczne dla Karpat Wschodnich i południowych takie jak: lepnica karpacka Silene
dubia, jaskier karpacki Ranunculus carpaticus, lilak węgierski Syringa josikaea,
zerwa ciemna Phyteuma vagneri i inne (ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/
UzNPP.htm, carpathians.org.ua/Uzhanskyj/, Maryskevych i in. 2007).
20. Park Narodowy Skolivs’ki Beskidy ( ). Położony
w północno-zachodniej części Bieszczadów Wschodnich (ukr. Skoliwśki Beskidy
w Karpatach Lesistych). W parku dominują acydofilne lasy świerkowo-jodłowo-
-bukowe, o znacznym stopniu naturalności, sięgające do 1100–1200 m n.p.m.
Buczyny i lasy jodłowo-bukowe zajmują żyźniejsze siedliska. Na skalistych zbo-
czach dolin jest tu często obserwowane zjawisko litogenicznej inwersji roślinno-
ści, typowe dla północno-wschodniego makrozbocza Karpat Wschodnich. Płyt-
kie i szkieletowe gleby, utworzone na piaskowcach jamneńskich na wysokości
600–800 m n.p.m., porastają świerczyny, wyżej zaś, na głębszych glebach, rosną
lasy bukowe. Flora roślin naczyniowych parku liczy ponad 630 gatunków. W par-
ku odnaleziono ponad 50 gatunków roślin, wymienionych w Czerwonej Księdze
Ukrainy (m.in. arnika górska Arnica montana, krokus Heuffela Crocus heuffelia-
nus, zimowit jesienny Colchicum autumnale i liczne storczyki: buławnik mieczo-
listny Cephalanthera longifolia, buławnik czerwony Cephalanthera rubra, tajęża
jednostronna Goodyera repens, listera sercowata Listera cordata, gołek białawy
Pseudorchis albida, storczyca kulista Traunsteinera globosa. (źródła: www.beskydy.
lviv.ua, ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/ SkolBeskNPP.htm, carpathians.
org.ua/Beskydy/,Maryskevych i in. 2007).
21. Park Narodowy Synevyr (). Obejmuje południowo-zachodnią
część Gorganów (Karpaty Lesiste) i północno-zachodnią Połoniny Krasnej (Be-
skidy Połonińskie). Park zajmuje górną część zlewni Terebli z licznymi dopływami,
na których znajdują się klauzy i jeziora osuwiskowe – Synewyr (4,2ha) i Ozirtse.
Lasy jodłowo-bukowe sięgają tu do wysokości 850–900 m n.p.m., bukowo-jod-
łowo-świerkowe 950–1000 m n.p.m., a górnoreglowe świerczyny do 1200–1300
m n.p.m. Ponad górną granicą lasu występują zarośla kosodrzewiny, grechoty
i połoniny. Flora Parku liczy 890 gatunków roślin naczyniowych, w tym 45 ga-
tunków rzadkich wymienionych w Czerwonej Księdze Ukrainy (m.in. arnika gór-

34 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
ska Arnica montana, szparag Asparagus brachyphyllus, kłoć wiechowata Cladium
mariscus, limba Pinus cembra i inne) (ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/
SynevyrNPP.htm, carpathians.org.ua/Synevyr/, Maryskevych i in. 2007).
22. Zapowiednik Gorgany (). Położony w zachodniej części Gor-
ganów (Karpaty Lesiste). Lasy zajmują 84% powierzchni, z czego lasy bukowo-
-jodłowo-świerkowe – 27%, świerkowo-jodłowo-bukowe – 3,3%, zaś czyste
świerczyny – 44,5%. W strefie od 965–1580 (1630) m n.p.m. dość często spotkać
można bory limbowo-świerkowe (ok. 380 ha). Górna granica lasu kształtuje się na
wysokości 1300–1400 m n.p.m. Najwyższe partie Parku zajmuje mozaika rozle-
głych rumowisk skalnych (gorganów), połonin oraz subalpejskich zarośli kosówki
i olchy zielonej. W rezerwacie odnotowano ponad 450 gatunków roślin naczynio-
wych, w tym liczne endemity wschodnio-południowokarpackie takie jak: chaber
marmaroski Centaurea marmarosiensis, chaber karpacki Centaurea phrygia ssp.
carpatica, fiołek Viola declinata, omieg karpacki Doronicum carpaticum, zerwa
czterodzielna Phyteuma tetramerum (ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/
GorganyPZ.htm, carpathians.org.ua/Gorgany/, Maryskevych i in. 2007).
23. Karpats’kyi () Rezerwat Biosfery. Rezerwat składa się
z ośmiu oddzielnych części-enklaw:
W Zewnętrznych Karpatach Wschodnich znajdują się 4 enklawy:
– w południowej części Połoniny Krasnej – enklawa Ugolsko-Szerokołużań-
ska (Луж-Угольська),
– we wschodniej części pasma Świdowca – enklawa Świdowiecka (Свидо-
вецька) i enklawa Rachowsko-Kuzijska (Рахівсько-Кузійська),
– w zachodniej części pasma Czarnohory – enklawa Czarnohorska (Чорно-
гірська);
W Wewnętrznych Karpatach Wschodnich znajdują się również cztery en-
klawy:
– w Karpatach Marmaroskich – enklawa Marmaroska (Мармароська);
– w środkowej części Łańcucha Wyhorlacko-Gutyńskiego w dolinie Cisy:
Dolina Narcyzów (Долина нарцисів), Czarna Góra (Чорна Гора) i Juliw-
ska Góra (Юлівська Гора).
W enklawach Czarna Góra i Juliwska Góra występują podgórskie lasy z dę-
bem, grabem i bukiem. Górskie lasy bukowe dominują w enklawach: Ugolsko-
-Szerokołużańskiej i Rachowsko-Kuzijskiej. Pokrywają też znaczną część enklawy
Świdowieckiej i Marmaroskiej. Największe powierzchnie w rezerwacie zajmują
górskie lasy mieszane z jodłą, świerkiem i bukiem. Górnoreglowe świerczyny
występują w enklawie Czarnohorskiej, Świdowieckiej i Marmaroskiej. Tutaj też,
powyżej górnej granicy lasu, występują nieleśne zbiorowiska subalpejskie i alpej-
skie. Park chroni ponad 1300 gatunków roślin naczyniowych, w tym 65 gatunków
endemicznych oraz 131 rzadkich gatunków wymienionych w Czerwonej Księ-
dze Ukrainy. Z florystycznych rzadkości wymienić należy: narcyza wąskolistnego

35
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
Narcissus angustifolius, kosaćca Iris pseudocyperus, śledziennicę alpejską Chry-
sosplenium alpinum, goryczkę krótkołodygową Gentiana acaulis, pszeńca białego
Melampyrum saxosum, miodunkę węgierską Pulmonaria filarszkyana, sasankę al-
pejską Pulsatilla alba (cbr.nature.org.ua, ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/
KarpatBZ.htm, carpathians.org.ua/Biosfernyj/, Maryskevych i in. 2007).
24. Karpats’kyi () Park Narodowy. Położony w górnej czę-
ści doliny Prutu, obejmuje też część zlewni Czarnego Czeremoszu. Dolina Prutu
w źródliskowej części obejmuje zachodnią część pasma czarnohorskiego (Beski-
dy Połonińskie), natomiast niżej oddziela zachodnią cześć Gorganów i wschod-
ni fragment Beskidów Pokucko-Bukowińskich (Karpaty Lesiste). Pod względem
budowy geologicznej Park chroni utwory fliszowe płaszczowiny czarnohorskiej
i skolskiej. W rzeźbie terenu zaznaczają się elementy polodowcowe (kotły i je-
ziorka). W parku wyróżniane są cztery piętra roślinności: regiel dolny z lasami
bukowymi (10% powierzchni) i jodłowymi (4% pow.), świerkowe bory regla gór-
nego (79% pow.), piętro subalpejskie tworzone przez zarośla kosówki, olszy zielo-
nej, jałowca halnego i różanecznika wschodniokarpackiego oraz piętro alpejskie
(zbiorowiska krzewinkowe i traworośla). Maksymalna wysokość górnej granicy
lasu wynosi 1680 m n.p.m. W parku rośnie około 1100 gatunków wyższych ro-
ślin, w tym 80 wpisanych do Czerwonej Księgi Ukrainy (różanecznik wschod-
niokarpacki Rhododendron kotschyi, arnika górska Arnica montana, sasanka al-
pejska Pulsatilla alba, limba Pinus cembra i in.) oraz trzy gatunki z Europejskiej
Czerwonej Listy (barszcz karpacki Heracleum carpaticum, miodunka węgierska
Pulmonaria filarszkyana, pierwiosnek połoniński Primula poloninensis). Stwier-
dzono tutaj 13 endemitów wschodnio-południowokarpackich: tojad niski Aconi-
tum bucovinense, chaber karpacki Centaurea phrygia ssp. carpatica, fiołek Viola
declinata (ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/KarpatNPP.htm, carpathians.
org.ua/Jaremche/, Maryskevych i in. 2007).
25. Park Narodowy Gutsul’schyna (). Składa się z kilku en-
klaw położonych w północno-zachodniej części Beskidów Pokucko-Bukowiń-
skich (Karpaty Lesiste). W niższych partiach dominują dąbrowy z udziałem buka
i grabu. Wyższe zbocza powyżej 450–650 m n.p.m. pokryte są lasami bukowo-
-grabowymi z domieszką jodły, świerka i jawora. W parku rośnie ponad 1000 ga-
tunków roślin wyższych, w tym wiele rzadkich, zagrożonych i endemicznych. 65
gatunków wpisanych jest do Czerwonej Księgi Ukrainy (m.in. arnika górska Ar-
nica montana, krokus Heuffela Crocus heuffelianus, zimowit jesienny Colchicum
autumnale i 19 gatunków storczyków) (ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/
Gutsul_NPP.htm, Maryskevych i in. 2007).
26. Vyzhnyts’kyi () Park Narodowy. Położony w północnej
części Beskidów Pokucko-Bukowińskich (Karpaty Lesiste). Lasy pokrywają 80%
powierzchni i są zróżnicowane na rosnące niżej jedlino-buczyny i porastające
wyższe partie drzewostany jodłowo-świerkowo-bukowe. Połoniny zajmują sto-
sunkowo niewielki obszar. Flora liczy ponad 650 gatunków roślin naczyniowych,

36 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
w tym 31 gatunków wymienionych w Czerwonej Księdze Ukrainy (m.in. storzan
bezlistny Epipogium aphyllum, arnika górska Arnica montana) (www.npp.cv.ua,
ukrainainkognita.org.ua/pzf/ZAP_NPP/VyzNPP.htm, carpathians.org.ua/Vyzh-
nyckyj/, Maryskevych i in. 2007).
Wewnętrzne Karpaty Wschodnie
27. Park Narodowy Munţii Rodnei. Położony w centralnej części Gór Rod-
niańskich. Pod względem geologicznym pasmo to tworzą głównie gnejsy, dolo-
mity, wapienie i skały wulkaniczne. W krajobrazie występują charakterystyczne
elementy rzeźby polodowcowej. Lasy zajmują prawie 60% powierzchni. Prze-
ważają dolnoreglowe buczyny (do 1100 m n.p.m.) i świerczyny regla górnego
(1100–1500m n.p.m.). Ponad górną granicą lasu występują zarośla subalpejskie
(1500–1900 m n.p.m.) i alpejskie połoniny (powyżej 1900 m n.p.m.), które łącz-
nie zajmują 30% powierzchni. Flora liczy ponad 1100 gatunków roślin wyższych,
w tym kilka endemicznych dla tego masywu: firletka śnieżna Lychnis nivalis
(w herbie Parku), kostrzewa pstra Festuca versicolor ssp. dominii, mokrzyca wio-
senna Minuartia verna ssp. oxypetala. Wiele jest endemitów Karpat Wschodnich
i Południowych: chaber Centaurea pinnatifida, goździk wąskolistny Dianthus te-
nuifolius, konietlica Trisetum macrotrichum i inne (Toader i Dumitru 2005, www.
parcrodna.ro).
28. Park Narodowy Calimani. Położony w centralnej części Gór Kelimeń-
skich. Pasmo zbudowane jest głównie z andezytów i innych skał wulkanicznych.
Lasy pokrywają 66% powierzchni. Park chroni jodłowo-bukowe lasy piętra dol-
nego (do 1200 m n.p.m.) i górneglowe świerczyny z udziałem limby (do 1700m
n.p.m.), zarośla kosodrzewiny (do 1950mn.p.m.), a także murawy wysokogór-
skie. Flora liczy prawie 800 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich liczne
endemity wschodnio-południowokarpackie: chaber karpacki Centaurea phrygia
ssp. carpatica, goździk wąskolistny Dianthus tenuifolius, zerwa czterodzielna Phy-
teuma tetramerum, przylaszczka siedmiogrodzka Hepatica transsilvanica, tobołki
dackie Thlaspi dacicum (Toader i Dumitru 2005, www.calimani.ro).
29. Park Narodowy Ceahlău. Położony w południowo-wschodniej części
Gór Bystrzyckich (Góry Ceahlău). Posiada zróżnicowaną budowę geologiczną.
Pasmo tworzą głównie: margle, piaskowce, zlepieńce wapienne i wapienie. Lasy
zajmują ponad 80% powierzchni Parku i sięgają do wysokości 1400–1500 m
n.p.m. Dominują świerczyny (45%), buczyny (28%) i jedliny (24%). Naturalne
zbiorowiska subalpejskie i alpejskie zajmują około 20% powierzchni. W parku
stwierdzono występowanie ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych, w tym
wielu endemitów wschodnio-południowokarpackich (gnidosz Pedicularis baum-
gartenii, jastrzębiec Hieracium pojoritense, goździk ostrolistny Dianthus spicu-

37
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
lifolius, krwawnik Achillea oxyloba ssp. schurii) (Toader i Dumitru 2005, www.
ceahlaupark.ro).
30. Park Narodowy Cheile Bicazului – Hăşmaş. Położony w południowej
części Gór Bystrzyckich (Góry Hăşmaş). Góry budują wapienie, dolomity i zle-
pieńce. Chroniony wąwóz Bicaz jest najbardziej znanym kanionem rumuńskich
Karpat. Tworzą go wapienne skały, opadające niekiedy pionowymi ścianami,
o wysokościach względnych do 400 m. Lasy pokrywają 95% powierzchni Par-
ku. Wśród drzewostanów przeważają charakterystyczne lasy jodłowo-świerkowe
(92% pow.), występują tu także buczyny i lasy mieszane. Flora liczy około 1050 ro-
ślin naczyniowych, w tym lokalny endemit wymieniony w Konwencji Berneńskiej
– traganek Astragalus pseudopurpureus i wiele gatunków endemicznych dla Kar-
pat Wschodnich i Południowych (lepnica Zawadzkiego Melandrium zawadzkii,
jastrzębiec Hieracium pojoritense, przylaszczka siedmiogrodzka Hepatica trans-
silvanica i in.). Symbolem Parku jest rosnąca tu szarotka alpejska Leontopodium
alpinum (Toader i Dumitru 2005, cheilebicazului-hasmas.ro).
Właściwe Karpaty Południowe
31. Park Narodowy Piatra Craiului. Położony w górach Piatra Craiului
(Królewska Skała), w Grupie Fogaraskiej. Pierwszy rezerwat na tym terenie po-
wstał w 1938 roku na powierzchni 440 ha. Park narodowy chroni masyw wapien-
ny o długości około 25 kilometrów. Oprócz wapieni pasmo tworzą także inne ska-
ły osadowe, takie jak zlepieńce, łupki i radiolaryty. Lasy zajmują 66% powierzchni
Parku i są zróżnicowane na dwa piętra. W niższym piętrze do 1400 m n.p.m. do-
minują lasy mieszane z bukiem, jodłą, świerkiem, jaworem i wiązem górskim.
W reglu górnym, sięgającym 1750 m n.p.m. (na stokach północno-zachodnich),
dominuje świerk, chociaż zdarza się także limba. Na zachodnich, stromych zbo-
czach, w strefie 1350–1500 mn.p.m. spotkać można fragmenty drzewostanów
z sosną zwyczajną. Strefę subalpejską (1650–1900 m n.p.m.) zajmują zarośla ko-
sodrzewiny z różanecznikiem wschodniokarpackim Rhododendron kotschyi (syn.
R. myrtifolium) i olszą zieloną. Subalpejskie pastwiska są zdominowane przez
kostrzewę czerwoną kępową Festuca rubra subsp. fallax, a w miejscach wilgot-
niejszych trzcinnik leśny. Piętro alpejskie (powyżej 1900 m n.p.m.) zajmują zbio-
rowiska trawiaste z dominacją gatunków wchodniokarpackich: kostrzewy skalnej
Festuca saxatilis oraz seslerii Sesleria haynaldina i Sesleria coerulans. Flora liczy
1300 gatunków roślin naczyniowych, w tym liczne gatunki endemiczne dla Kar-
pat Wschodnich i Południowych, a nawet endemiczne wyłącznie dla tego masy-
wu (goździk siedmiogrodzki Dianthus callizonus – umieszczony razem z kozicą
w logo Parku) (Toader i Dumitru 2005, www.pcrai.ro).
32. Park Narodowy Cozia. Obejmuje przełomowy odcinek rzeki Aluty (Olt).
Rzeka ta rozdziela w tym miejscu Pasmo Cozia w Grupie Fogaraskiej i Góry

38 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Căpătini (Kapacyny) w Grupie Parângu. Park chroni masywy górskie tworzone
głównie przez odporne na wietrzenie gnejsy, ale także skały osadowe, takie jak
wapienie i zlepieńce. Lasy zajmują 94% powierzchni Parku i są zróżnicowane na
kilka typów. W ich składzie gatunkowym dominują: buk (57%), dąb bezszypułko-
wy (14%) i świerk (18%). 6000 hektarów lasów jest zaliczanych do lasów natural-
nych. Piętrowy układ roślinności jest mocno modyfikowany przez urozmaiconą
rzeźbę terenu z ostrymi szczytami, grzędami skalnymi i stromymi zboczami o na-
chyleniu nawet 45–600. Piętro pogórza wyróżniane jest od 350–800 m n.p.m., ale
lasy z dębem bezszypułkowym sięgają nawet 1200–1300 m n.p.m. W mieszanych
lasach dębowych pojawiają się ciepłolubne gatunki, takie jak lipa węgierska Tilia
tomentosa, orzech włoski Juglans regia, jesion mannowy Fraxinus ornus, jarząb
grecki Sorbus graeca. W strefie od 1100–1400 m n.p.m. częste są górskie zarośla
z: olszą zieloną, wierzbą śląską, brzozą białą, świerkiem i tawułą ożankolistną Spi-
raea chamaedryfolia. Flora roślin naczyniowych liczy 930 gatunków, w tym kilka
drobnych taksonów endemicznych dla tego masywu (np.: chaber Centaurea co-
ziensis, krwawnik Achillea coziana) i gatunki endemiczne dla Karpat Wschodnich
i Południowych, takie jak kosaciec dacki Iris dacica (Iris hungarica ssp. dacica) –
umieszczony w logo Parku (Toader i Dumitru 2005, www.cozia.ro).
33. Park Narodowy Buila-Vânturariţa. Położony na pograniczu Właści-
wych Karpat Południowych i Subkarpat Południowych, w południowej części
Gór Căpătini (Kapacynów) w Grupie Parângu. Masyw zbudowany jest głównie
ze skał metamorficznych, zasobnych w węglan wapnia. Szeroko rozpowszechnio-
ne są tu formy krasowe (ponad 100 jaskiń). Chroni lasy w układzie piętrowym.
Regiel dolny tworzą buczyny kwaśne, żyzne oraz buczyny ze związku Symphyto-
-Fagion zwane dackimi, regiel górny tworzony jest przez acydofilne bory świer-
kowe. Górną granicę lasu budują najczęściej lasy bukowe na wysokości 1500 m
n.p.m. Piętro subalpejskie to mozaika wysokogórskich łąk oraz zarośli kosodrze-
winy i różanecznika wschodniokarpackiego. Bogata flora naczyniowa z elemen-
tami endemicznymi dla Karpat Wschodnich i Południowych (chaber Centaurea
pinnatifida, goździk ostrolistny Dianthus spiculifolius). Symbolem Parku jest ros-
nąca tu szarotka alpejska Leontopodium alpinum (źródła: Toader i Dumitru 2005,
www.buila.ro).
34. Park Narodowy Defileul Jiului. Park chroni dolinę przełomową rzeki Jiu
zbudowaną głównie ze skał wapiennych. Rzeka ta rozdziela góry Parâng w Grupie
Parângu i Góry Vîlcan (Wulkańskie) w Grupie Godeanu-Retezat. Lasy pokrywają
84,5% powierzchni. Dominują tu żyzne i kwaśne buczyny dackie. Ponad 3800 ha
lasów zaliczanych jest do ekosystemów o charakterze pierwotnym. Flora roślin
naczyniowych obejmuje ponad 1100 gatunków, wśród których liczne są gatun-
ki endemiczne (Athamantha turbith subsp. hungarica, chaber Centaurea cozien-
sis, goździk Hentera Dianthus henteri, goździk ostrolistny Dianthus spiculifolius,
goździk wąskolistny Dianthus tenuifolius, przylaszczka siedmiogrodzka Hepatica

39
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
transsilvanica, len Linum uninerve, macierzanka Thymus comosus) (Stoiculescu
2005, www.defileuljiului.ro).
35. Park Narodowy Retezat. Najstarszy rumuński park narodowy (1935 r.)
położony w zachodniej części Masywu Retezat i północnej Masywu Godeanu.
Zbudowany z granitów, granodiorytów i wapieni. Park chroni typowe formy rzeź-
by wysokogórskiej i polodowcowej: 15 szczytów, których wysokość przekracza
2000 m n.p.m., rozległe piarżyska na zboczach, jeziorka i kotły polodowcowe.
Występują tu 4 piętra roślinne od regla dolnego (700–1300 mn.p.m.), poprzez
regiel górny (1300–1800 m n.p.m.) oraz kosodrzewinę (1800–2200 mn.p.m.), po
piętro halne (powyżej 2200 m n.p.m.). Przy granicy regli i kosodrzewiny spo-
tyka się także bory limbowe. Lasy zajmują 53% powierzchni Parku. Flora liczy
ponad 1350 gatunków, w tym około 60 endemicznych (jastrzębce Hieracium
borzae i Hieracium nigrilacus, gorczycznik Barbarea lepuznica, chaber retezacki
Centaurea retezatensis, głodek Draba dorneri, jeżyna retezacka Rubus retezaticus,
kostrzewa Festuca pachyphylla, koniczyna retezacka Trifolium retezaticum) (Toa-
der i Dumitru 2005, retezat.ro).
36. Park Narodowy Domogled-Valea Cernei. Park chroni Bruzdę Czerny
(dolinę rzeki Czerna) i wschodnią część Masywu Godeanu. Dolina Czerny tworzy
długi i malowniczy przełom krasowy wypreparowany w wapieniu. Budowa geo-
logiczna gór Godeanu jest złożona: tworzą ją przede wszystkim łupki krystalicz-
ne, gnejsy i granity. Rzeźba ma charakter wysokogórski, z wyrazistymi formami
polodowcowymi. Lasy zajmują 74% powierzchni Parku i są zróżnicowane na dwa
piętra. W niższych partiach, na południowych zboczach, rosną wielogatunkowe
lasy liściaste z dębem bezszypułkowym Quercus petraea, leszczyną turecką Cory-
lus colurna, grabem Carpinus betulus. Większość powierzchni pokrywają buczyny
z bukiem zwyczajnym Fagus sylvatica, bukiem wschodnim Fagus orientalis i po-
średnim taksonem Fagus moesiaca. W lasach tych dość często spotykany jest cis
pospolity Taxus baccata (w logo Parku). Ponad górną granicą lasu (1700–1800 m
n.p.m.) rozpościera się piętro subalpejskie ze zbiorowiskami krzewiastymi, z ró-
żanecznikiem wschodniokarpackim Rhododendron kotschyi, jałowcem halnym
Juniperus nana i kosówką Pinus mugo. Występują tu także borówczyska z bo-
rówką czarną Vaccinium myrtillus. Flora roślin naczyniowych liczy prawie 1110
gatunków, w tym wiele endemicznych: sosna czarna banacka Pinus nigra subsp.
banatica (w logo Parku), goździk banacki Dianthus banaticus, wyka Vicia trun-
catula, kozibród bałkański Tragopogon balcanicus, rogownica banacka Cerastium
banaticum, jasnota Lamium bithynicum (Toader i Dumitru 2005, www.domogled
-cerna.ro).
37. Park Narodowy Semenic-Cheile Caraşului. Park obejmuje zachodnią
część Gór Anińskich i wschodni fragment Masywu Semenic. Pasma te, zaliczane
do Gór Banackich, zbudowane są z wapieni i skał metamorficznych. Najbardziej
charakterystyczne dla gór Anińskich są długie krasowe wąwozy. W górach tych

40 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
znajduje się także wiele jaskiń (m.in. jaskinia Comarnic – 6 km długości). Lasy
zajmują 83% powierzchni Parku i są tworzone głównie przez buki i jodły. W Parku
występuje blisko 1100 gatunków roślin naczyniowych, w tym liczne endemity: goź-
dzik banacki Dianthus banaticus, len Linum uninerve, Athamantha turbith subsp.
hungarica, rogownica banacka Cerastium banaticum, przegorzan banacki Echinops
banaticus, jarząb Sorbus borbasii (Toader i Dumitru 2005, www.pnscc.ro).
38. Park Narodowy Cheile Nerei-Beuşniţa. Park obejmuje południową
część Gór Anińskich i północny fragment Gór Locva. Pasma te, zaliczane do Gór
Banackich, zbudowane są ze skał wapiennych. Park chroni przełomową dolinę
rzeki Nera i liczne formy krasowe. Lasy zajmują 71% powierzchni Parku i są zróż-
nicowane na dwa piętra. Ciepłolubne zarośla i dąbrowy z dębem burgundzkim
Quercus cerris i dębem węgierskim Quercus frainetto sięgają do 400–450 m n.p.m.
Powyżej rozciągają się lasy liściaste z bukiem, dębem bezszypułkowym Quercus
petraea i grabem. Flora roślin naczyniowych liczy około 1100 gatunków, w tym
wiele elementów południowych: grab wschodni Carpinus orientalis, jesion man-
nowy Fraxinus ornus, myszopłoch Ruscus aculeatus, myszopłoch kolczasty Ru-
scus hypoglossum. Rosną tu także liczne gatunki endemiczne: goździk banacki
Dianthus banaticus, goździk trójpęczkowy Dianthus trifasciculatus, jarząb Sorbus
borbasii, jaskier Ranunculus flabellifolius i in. (Toader i Dumitru 2005, www.che-
ilenerei-beusnita.ro).
39. Park Narodowy Djerdap. Chroni przełomowy odcinek doliny Dunaju
(Żelazne Wrota), oddzielający Karpaty i Góry Wschodnioserbskie. Pasmo zbu-
dowane jest ze skał wulkanicznych i wapieni jurajskich. Położony w Górach
Wschodnioserbskich, których przynależność jest różnie określana. Zalicza się je
w całości lub w części do Karpat, do Starej Płaniny albo uznaje się je za samodziel-
ny łańcuch górski. W parku chronionych jest ponad 60 zbiorowisk leśnych i zaro-
ślowych, które zajmują ponad 64% powierzchni. Najbardziej charakterystyczne są
wielogatunkowe lasy z bukiem Fagus moesiaca, leszczyną turecką Corylus colurna,
orzechem włoskim Juglans regia, dębem bezszypułkowym Quercus petraea, dę-
bem burgundzkim Quercus cerris, lilakiem Syringa vulgaris i wiązowcem połu-
dniowym Celtis australis. Flora liczy ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych,
w tym wiele o charakterze południowym (myszopłoch Ruscus hypoglossum, waw-
rzynek Daphne laureola, ostrokrzew kolczasty Ilex aquifolium). Jeden gatunek –
tulipan węgierski Tulipa hungarica – jest uważany za endemiczny dla tego pasma
(www.le-notre.org, www.npdjerdap.org).
Podsumowanie
Unikatowe zasoby przyrodnicze Karpat wymagają odpowiedniego zabezpie-
czenia, poprzez stworzenie spójnej sieci obszarów skutecznie chroniących tereny

41
S. Kucharzyk – System ochrony przyrody w Karpatach...
najcenniejsze pod względem przyrodniczym. Ważne jest także utrzymanie sy-
stemu korytarzy ekologicznych łączących poszczególne elementy sieci. Pierwszą
ponadregionalną próbą waloryzacji terenu pod względem różnorodności biolo-
gicznej był raport opracowany w ramach Inicjatywy na Rzecz Ekoregionu Kar-
packiego (CERI – Carpathian EcoRegion Initiative) „Stan Karpat” (Webster i in.
2001, CERI 2008). W wyniku prac zidentyfikowano wówczas trzydzieści „Obsza-
rów priorytetowych dla ochrony bioróżnorodności Karpat”. Obszary te stanowią
15% całkowitej powierzchni Karpat, przy czym jedynie 43% tej powierzchni obję-
te było wówczas ochroną obszarową. Od tamtej pory w Karpatach powstało wiele
nowych obszarów chronionych, jednak wizja nakreślona przez CERI nadal daleka
jest od pełnej realizacji (Csagoly i in. 2007).
Załącznikiem do artykułu jest mapa karpackich parków narodowych i wy-
branych wielkoobszarowych form ochrony przyrody w podziale na jednostki
fizyczno-geograficzne, przystosowana do oglądania w programie Gogle Earth,
publikowana na stronie Bieszczadzkiego Parku Narodowego www.bdpn.pl w za-
kładce Mapy – GIS.
Literatura
Burkovskỳ 2002. Najstaršie prírodné rezervácie na Slovensku. Ochrana prírody Slovenska. Magazín
štátnej ochrany prírody. 1/2002: 3–4.
CERI 2008. Carpathian EcoRegion Initiative – strona internetowa Inicjatywy na Rzecz Ekoregionu
Karpackiego: www.carpates.org.
CNPA 2008. Carpathian Network of Protected Areas – strona internetowa Karpackiej Sieci Obszarów
Chronionych: jmphoto.free.fr.
Csagoly P., Priceputu A., Witt R. G. 2007. Carpathians Environment Outlook 2007. United Nations
Environment Programme, Bielsko-Biała, 233 ss.
Dostál J. 1989. Nová květena ČSSR, 1548 ss. Academia. Praha.
Kondracki J. 1989. Karpaty. WSiP. Warszawa, 262 ss.
Maryskevych O., Shpakivska I., Didukh O. 2007. Wyzwania i szanse dla ochrony przyrody w karpackich
parkach narodowych na Ukrainie. Roczniki Bieszczadzkie 15: 105–118.
Olaczek R. 2008. Skarby przyrody i krajobrazu Polski. Multico. Warszawa, 768 ss.
Olson D. M., Dinerstein E. 2002. e Global 200. Priority ecoregions for global conservation. Ann.
Missouri Bot. Gard. 89: 199–224.
Oszlányi J., Grodzińska, K., Badea O., Shparyk Y. 2004. Nature conservation in Central and Eastern
Europe with a special emphasis on the Carpathian Mountains. Environmental Pollution 130:
127–134.
Pavlik M., Plassmann G. 2007. e Carpathian natural and cultural heritage: A wealth to be protected
on an international level. carpathian network of protected areas. Task Force Protected Areas
Permanent Secretariat of the Alpine Convention, 8 ss.
SAŽP 2009. Mapový server Slovenská agentúra životného prostredia. Serwer mapowy Słowackiego
Ministerstwa Środowiska Naturalnego. atlas.sazp.sk
Stoiculescu C., Vergheleţ M., Epure D. Gh., Bucur Celin., Huidu C., Biriş I. A. 2005. Optimizarea
zonării Parcului Naţional potenţial Deleul Jiului. Anale ICAS, 48 (1): 219–244.

42 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 17 (2009)
Tasenkevich L. 1998. Flora of the Carpathians. Checklist of the native vascular plant species. National
Academy of Sciences of Ukraine. L’viv, 609 ss.
Toader T., Dumitru I. (red.), 2005. Romanian forest, national parks and natural parks. Romanian
National Forest Administration Romsilva. Bucharest, 269 ss.
WDPA 2009. e World Database on Protected Areas, www.wdpa.org
Webster R., Holt S., Avis Ch. 2001. e status of the Carpathians. A report developed as a part of e
Carpathian Ecoregion Initiative. WWF.
Witkowski Z., Król W., Solarz W. 2003. Carpathian List of Endangered Species, 64 pp. WWF i Institute
of Nature Conservation, Polish Academy of Sciences. Vienna-Kraków.
Zsolt K. (red.) 1996. Nemzeti parkjaink, jelen és jövő. National parks in Hungary present and future.
AQUA Kiadó, Budapest, 116 ss.
Summary
There are many different types of protected areas in local legislation systems
of nature conservation in the Carpathians countries. In spite of similar nomencla-
ture of protection forms they differ both in conservation regime and legal status
(Table 1). Now in the Carpathians 38 national parks or similar nature conserva-
tion forms exists covering ca. 11 000 sq. km, and 49 landscape parks with total
area of ca. 19 000 sq. km (Table 2 and 3, Fig. 1). Altogether these large area forms
of conservation cover 14,5 % of the whole area of the Carpathians. It is difficult to
estimate what is the proper number and area of all very different forms of nature
protection in the Carpathians – in 2001, according to different sources (Webster
et al. 2001, CERI 2008) 16 % of this territory was under protection.