Jedna z najczęściej pojawiających się w literaturze definicji inteligencji opisuje ją jako zdolność, która ułatwia człowiekowi przystosowanie do środowiska. Badania psychologiczne prowadzone już od drugiej połowy XIX w. (m.in. przez Francisa Galtona) zdają się potwierdzać adaptacyjny charakter inteligencji. Od samego początku badacze łączyli sprawność intelektualną z funkcjonowaniem szkolnym. W kontekście badania uczniów szkoły średniej zrodziła się koncepcja czynnika inteligencji ogólnej zaproponowana przez Charlesa Spearmana. Nowo powstałe testy inteligencji u progu XX w., początkowo stworzone dla celów edukacyjnych przez Alfreda Bineta, szybko wzbudziły zainteresowanie pracodawców, ponieważ stanowiły efektywne narzędzie wyboru najlepszych kandydatów do pracy. Proces rozpowszechniania się testów inteligencji przyspieszyła I wojna światowa i potrzeba szybkiej selekcji kandydatów do służby wojskowej na różnych stanowiskach. Szkoła i praca, niewątpliwie ważne obszary aktywności człowieka, nie wyczerpują jednak dziedzin, w których inteligencja okazała się ważna. Późniejsze badania, prowadzone m.in. przez zespół szkockiego badacza Iana Deary’ego, pokazały znaczenie inteligencji dla zdrowia i długości życia. Inteligencja jest ogólną zdolnością, która przesądza o sprawności funkcjonowania poznawczego człowieka. Praktycznie każda aktywność ludzka angażuje w jakimś stopniu procesy poznawcze. Nie dziwi zatem fakt, że inteligencja ma znaczenie w niemal każdej sferze życia, od samoregulacji, osobowości, przekonań o świecie, kontroli niepożądanych zachowań i emocji, po aktywność fizyczną, preferencje dobowe i funkcjonowanie w związkach. W niniejszym zbiorze przyglądamy się niektórym z tych obszarów, wskazując na różnorodność wątków związanych z inteligencją. (...)
W pierwszej części książki znalazły się rozdziały odwołujące się bezpośrednio do adaptacyjnego charakteru inteligencji oraz związanymi z nią funkcjami poznawczymi. Pierwszy rozdział autorstwa Marcina Zajenkowskiego stanowi wprowadzenie do całego zbioru i przedstawia rys historyczny dociekań nad inteligencją, jej definicję oraz przegląd badań nad znaczeniem inteligencji dla osiągnięć szkolnych, funkcjonowania w pracy oraz zdrowia i długości życia. Następne trzy rozdziały opisują rolę zdolności poznawczych dla adaptacyjnego zachowania w zakresie samoregulacji (Jan Jędrzejczyk), agresywnego zachowania (Marta Bodecka) oraz uzależnień (Iwona Nowakowska, Karolina Lewandowska, Karol Lewczuk).
Druga część zbioru obejmuje teksty, w których przedyskutowano związki inteligencji i zdolności poznawczych z przekonaniami i emocjami. Marcin Zajenkowski i Oliwia Maciantowicz wskazują na wagę przekonań o własnej inteligencji dla różnych obszarów życia. Kinga Szymaniak przedstawia badania nad związkami gniew–poznanie, wskazując na najnowsze teorie z zakresu psychologii emocji. Paweł Łowicki omawia powiązania inteligencji i zdolności emocjonalno-społecznych z przekonaniami religijnymi. Maria Ledzińska prezentuje obszerny przegląd badań nad metapoznaniem, a więc wiedzą na temat własnych procesów poznawczych, jej związkami z inteligencją i codziennym funkcjonowaniem.
W trzeciej części zbioru przedstawiono rozdziały opisujące rolę inteligencji w specyficznych obszarach życia. Wojciech Waleriańczyk i Maciej Stolarski zebrali informacje na temat roli inteligencji w sporcie. Konrad Jankowski przedstawia badania nad związkami zdolności poznawczych z chronotypem, cechą opisującą preferencje pory dnia dla aktywności człowieka. W ostatnim rozdziale Maria Leniarska i Marcin Zajenkowski dokonują przeglądu badań nad inteligencją ogólną oraz inteligencją emocjonalną i funkcjonowaniem osób w bliskich związkach.