Content uploaded by Yiliyaer Abudureyimu
Author content
All content in this area was uploaded by Yiliyaer Abudureyimu on Jan 16, 2022
Content may be subject to copyright.
76
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik
Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku
Aracılığıyla Korunması(*)
Protection of Economic Order of People’s Republic of China Through
Criminal and Administrative Criminal Law
Erdem İzzet KÜLÇÜR(**)
Yiliyaer ABUDUREYIMU(***)
Öz:
Gerçekleştirdiği ekonomik kalkınmayla tüm dünyanın ilgi odağında yer alan Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC)’nde ekono-
mik düzeni koruyan ceza hukuku ve idari ceza hukukunun oluşumu, kapsamı ve bu düzeni korumadaki rolü, ekonomik
kalkınmayı öncelik edinen gelişmekte olan ülkeler bakımından incelemeye değer bir konudur. ÇHC ceza ve idare
hukukunun genel özellikleri ele alındıktan sonra, ÇHC’de ticari hayatı düzenleyen kuralların ihlali halinde uygulana-
cak ceza ve idare hukuku yaptırımlarının neler olduğu bazı örneklerle açıklanacaktır. Ortaya çıkan tablonun Türkiye
açısından örnek teşkil edip etmeyeceği sorusu sonuç ve değerlendirme kısmında ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimler:
Çin Ceza Hukuku, Çin İdari Ceza Hukuku.
Abstract:
Evolution and scope of Chinese criminal and administrative law protecting economic order of People’s Republic of
China (PRC), which is placed in the spotlight of the world with its rapid economic development, is a worth examining
subject for developing countries as well as its role to protect this order. After the general characteristics of PRC’s
criminal and administrative law are dealt with, it will be explained by examples which criminal and administrative
sanctions are imposed on the violations of rules regulating the business life. At last, it will be delivered whether or
not the outcome would be an example for Turkey at the end of this work.
Keywords:
Chinese Criminal Law, Chinese Administrative Criminal Law.
(*) Bu çalışma halen devam etmekte olan ve İstanbul Ticaret Üniver-
sitesi Rektörlüğü YAPKO Birimi tarafından desteklenen “Çin İdare
Hukuku ve ÇHC Ticari Başarısına Etkileri: Türkiye İçin Dersler/Öne-
riler” adlı proje kapsamında kaleme alınmıştır.
(**) Max-Planck Karşılaştırmalı ve Uluslararası Ceza Hukuku Enstitüsü |
Misar Araştırma Görevlisi
Galatasaray Üniversitesi | Sosyal Bilimler Enstitüsü | Doktora Adayı
erdem.kulcur@gmail.com
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8301-0241
(***) İstanbul Ticaret Üniversitesi | Dış Ticaret Enstitüsü | Uluslararası
Ticaret ve Avrupa Birliği Hukuku Bölümü | Doktora Öğrencisi
aliyarlaw@gmail.com
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2706-252X
Makalenin yayınevine geliş tarihi: 04.07.2018
Makalenin kabul tarihi: 20.09.2019
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt: 13 | Sayı: 146 | Kasım 2018 | s. 76-87 Uluslararası Hukuk
1. Bölüm1
I. Giriş
“Ülkemiz kalkınmak zorundadır! Aksi takdirde
bizi sindireceklerdir. Tek gerçeğimiz kalkınmadır!”
(Deng Xiaoping, 1992), “Kalkınma trendine ve sosyal
üretim gücümüzün gerekliliklerine dair temel bir an-
layışa sahip olmalı, ekonomik kalkınmaya odaklanma-
lı, bunu doğru bir çizgide formüle etmeli ve uygula-
malıyız.” (Jiang Zemin, 2001), “Kalkınma son derece
önemlidir. Bunu dengede tutmak da son derece önem-
li bir görevdir.” (Hu Jintao, 2011), “Kalkınmanın ön
1 Bu bölüm Erdem İzzet Külçür tarafından kaleme alınmıştır.
77
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
planda olduğu stratejik düşüncenin peşinden gitmek
zorundayız.” (Xi Jinping, 2013).2 Bu sözler son çeyrek
asırdaki Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) devlet başkanla-
rının ekonomik kalkınmaya verdikleri önemi ve bunu
devletin en yüksek önceliklerinden biri olarak saydık-
larını gösteren ifadelerden, sadece birkaçıdır. ÇHC
ekonomisi, 1978 yılı ekonomik reformlarından 2010
yılına kadar yıllık ortalama %10 büyüyerek tüm dün-
yanın dikkatini üzerinde toplamayı başarmıştır.3 Dünya
Bankasının rakamlarına göre, Nisan 2010 itibarıyla ÇHC
gayri sa yurt içi hâsıla (GDP) itibarıyla dünyanın en
büyük ikinci ekonomisi olmuştur ve bu konumunu ha-
len sürdürmektedir.4
Bir ülkenin ekonomik anlamda kalkınmasında
şüphesiz en büyük rol, o ülkenin ekonomi politikala-
rına ve reformlarına aittir. Fakat bu politikaların ve
reformların planlandığı şekilde uygulanmasını, sürdü-
rülebilmesini sağlamak aynı zamanda etkin bir hukuk
sisteminin varlığına bağlıdır.5 Bu hukuk sistemi, hukuki
düzenlemeler aracılığıyla ekonomi politikalarının et-
kinliğini sağlamak için eldeki kaynakların tam olarak
kullanılmasını, yat istikrarını ve milli gelirin artması-
nı temin etmektedir.6
Bir ülkedeki medeni hukuk sistemi ticari ilişkile-
rin düzenlenmesinde ve uyuşmazlıkların çözümünde
ne kadar güçlü ve köklü kurumlara sahip olursa olsun,
-basit ticari işlerden karmaşık ticari faaliyetlere- kal-
kınmanın bu hayati alanının, sadece medeni hukuk
araçları ile korunması beklenemez. Zira hukukun bu
alanında bir uyuşmazlığın mahkemeye taşınarak so-
nuçlandırılması ticari faaliyetinin taraarının iradesi-
ne bırakılmıştır. Bu noktada ticari hayatı farklı yönler-
den regüle edebilen idare hukuku ve etkin ve caydırıcı
yönleriyle ceza hukuku devreye sokularak kamusal
denetimin re’sen gerçekleştirilmesi mümkün hale gel-
mektedir. Hukuk ve ekonomi alanları arasındaki söz
konusu bu etkileşim, ayrıca görece yeni sayılabilecek
“ekonomik ceza hukuku”, “ekonomik anayasa huku-
ku”, “ekonomik idare hukuku” gibi özel uzmanlık alan-
larının da ortaya çıkmasını sağlamıştır.7 Bu çalışmada,
ÇHC ceza hukukunun ülkenin ekonomik kalkınma ba-
şarısında nasıl bir rolü olduğu ele alınacağından, ön-
celikle ceza hukukunun hangi boyutlarıyla bir ülkenin
ekonomik kalkınmasında rol oynayabileceğinin kısaca
açıklanması gerekmektedir.
2 KENNEDY, Scott: Beyond the Middle Kingdom: Comparative Pers-
pectives on China’s Capitalist Transformation, Stanford University
Press, 2011, s. 204.
3 IMF: World Economic Outlook Databases - World Economic Out-
look Database October 2017, http://www.imf.org/en/Countries/
CHN (Erişim tarihi: 25.02.2018).
4 https://www.economist.com/blogs/freeexchange/2010/08/chi-
na_0 (Erişim tarihi: 25.02.2018). http://statisticstimes.com/eco-
nomy/countries-by-projected-gdp.php (Erişim tarihi: 25.02.2018).
5 BAYKAL, C. Murat: “Hukuk-Ekonomi İlişkisi ve Ekonomi Hukuku
Üzerine”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 66, Sayı: 4, Güz 2008, (s. 76-
87), s. 77-78.
6 ZEKOS, Georgios I.: “Law and Finance in a Digital and
Global World”, Managerial Law, Volume 47 (5), 2005, (s.
72-152), s. 90.
7 TAN, Turgut: “Ekonomik Hukuk ve Ekonomik Kamu Hukuku”, in:
Amme İdaresi Dergisi, Mart 1972, Cilt: 5, Sayı: 1, (s. 15-42), s. 15.
Ceza hukukunun düzenlediği sosyal ilişkiler, diğer
hukuk alanlarının düzenleme alanından daha geniş ola-
bilmekte ve bu hukuk alanlarındaki değerlerin, ceza
hukukunun yaptırım araçlarıyla korunması söz konusu
alanlardaki koruma mekanizmalarıyla karşılaştırıldı-
ğında daha etkili olabilmektedir. Ayrıca ceza hukuku
siyasal, ekonomik haklar ile insan haklarını koruyarak
piyasa ekonomisinin sağlıklı kalkınmasını teminat altı-
na almakta, güvenliğin ve istikrarın sürdürülmesinde
önemli bir rol oynamaktadır.8 Bu suretle özellikle ya-
bancı yatırımların teşvikinde yatırımcıya hukuki güven
sağlanmaktadır.
Ceza hukukunun maddi ceza hukuku bölümü, iş-
levi itibarıyla hangi davranışların suç haline getirildiği,
cezai sorumluluğun hangi hallerde doğacağı ve ne tür
yaptırımların faile uygulanacağını belirlemektedir. Bu
bağlamda söz konusu suç teşkil eden davranış, ülkede-
ki kanunkoyucunun sosyo-ekonomik yaşamdaki gerek-
lilikleri takdirine göre her türlü hayat olayı olabilmesi
yönüyle de diğer hukuk alanlarına (medeni hukuk, ti-
caret hukuku, idare hukuku gibi) sirayet edebilmek-
tedir. Örneğin 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun (TCK)
birden çok evlilik ve hileli evlenme (TCK m.230), iha-
leye fesat karıştırma (TCK m.235) ve tefecilik (TCK
m.241), zimmet-irtikap-rüşvet (TCK m.257 vd.) gibi
eylemleri suç haline getirip cezalandırmasıyla, diğer
hukuk alanlarındaki ihlallerin ceza yaptırımının genel
önleme işleviyle azaltılarak hukuk düzeninin tesisini
sağlamada önemli bir rol oynadığı söylenebilir.
II. Çin Halk Cumhuriyeti Ceza Hukukunun
Genel Özellikleri ve Yapısı
ÇHC’de geleneksel hukuktan modern hukuka ge-
çiş döneminde, gerçekleştirilen hukuk reformlarında
ceza hukuku reformları temel rol oynamıştır. Komünist
otoritelerin 1954 yılında başlattıkları hukuk reformları
çerçevesinde kapsamlı bir ceza kanunu oluşturulması
29 yıl sürmüştür. Toplamda 452 maddeden oluşan ve
sadece yazım aşaması 5-6 yıl süren Ceza Kanununun9
1979 yılında yürürlüğe girmesinden sonra uluslararası
standartlara uyumu için yapılan ek değişiklikler ise 18
yıl sürmüştür.10
Kanunun ağırlıklı olarak sosyalist düzeni koruyan
amacı (m.2), suçta ve cezada kanunilik ilkesi (m.3),
kanun önünde eşitlik ilkesi (m.4), suç ve cezalar ara-
sında orantılılık ilkesi (m.5) ilgili maddelerde düzen-
lendikten sonra, kanunun uygulama alanına ilişkin
kurallara (m.6-12) yer verilmiştir. Kanunun genel hü-
kümler kısmında düzenlenen ceza sorumluluğuna iliş-
kin esaslar arasında (m.13-31), suçların kural olarak
kasten işlenebileceğine, kanunda açıkça belirtilen hal-
8 DINGJIAN, Cai / CHENGUANG, Wang: China’s Journey Toward
the Rule of Law: Legal Reform, 1978-2008, Brill Publishing, Lei-
den-Boston 2010, s. 155-156.
9 01.07.1979 tarihinde kabul edilen ÇHC Ceza Kanunu, 01.01.1980
tarihinde yürürlüğe girmiş, 14.03.1997 tarihinde köklü bir değişik-
liğe uğramıştır.
10 JINGWEN, Zhu / DAYUAN, Han: Research Report on the Socialist
Legal System with Chinese Characteristics, Enrich Professional
Publishing, Vol. 2, Singapore 2013, s. 84.
78 Erdem İzzet KÜLÇÜR | Yiliyaer ABUDUREYIMU
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
lerde taksirden dolayı cezai sorumluluğun doğacağına,
mücbir sebep halinde cezai sorumluluğun kalkacağına,
cezai sorumluluğun 0-14, 14-18, 18 ve üstü yaş grup-
larına göre ayrılmasına, akıl hastalığı, sağır-dilsizlik,
meşru müdafaa, zorunluluk hali, suç ortaklığı, teşeb-
büs ve gönüllü vazgeçme, iki veya daha fazla kişiden
oluşan örgütlü suçluluk ile tüzel kişilerin cezai sorum-
luluğuna yer verilmiştir.11
Ekonomik suçlarla mücadele önemli rollerden
biri de tüzel kişilerin cezai sorumluluğu konusuna
düşmektedir. Zira büyük ölçekli ekonomik suçların
işlenmesinde çoğu zaman tüzel kişiliğe sahip şirket-
ler, bankalar, kredi ve nans kurumları araç olarak
kullanılmaktadır. Bu suçlarla etkin mücadele sadece
gerçek kişi faillere karşı değil, aynı zamanda ekono-
mik sistem içerisinde yer alan bu araçlara karşı da,
suçun işlenmesindeki fonksiyonlarının denetlenmesi
ve suç işlendikten sonra tüzel kişilere özgü yaptırım-
ların uygulanması suretiyle yapılmaktadır. Bir şirket,
girişim, organizasyon ya da grubun suçun işlenmesine
katılması halinde cezai sorumluluğunun doğacağı ÇHC
Ceza Kanununun 30’uncu maddesinde düzenlenmiş-
tir. Müteakip maddede, asıl sorumlu gerçek kişi failin
cezai sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla, tüzel kişile-
re yönelik olarak adli para cezası yaptırımı uygulana-
cağı kabul edilmiştir.12
ÇHC ceza hukuku yaptırımları asli ve tali cezai
yaptırımlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Asli yap-
tırımlar kapsamında adli kontrol, tutuklama, süreli
ve süresiz hapis cezaları ile ölüm cezası sayılırken,
bağımsız olarak da uygulanabilen tali cezai yaptı-
rımlar arasında adli para cezaları, kamusal haklar-
dan yasaklılık ve müsadere yer almaktadır. ÇHC ceza
hukukunda toplamda 71 tür suç tipi için ölüm cezası
öngörülmektedir. Derhal infazın gerekli olmadığı du-
rumlarda, infazın 2 yıl süreyle ertelenmesine karar
verilmekte, bu hükümler Yüksek Mahkeme’nin onayı-
na sunulmaktadır. Hükümlü, 2 yıllık erteleme süresi
içinde yeni bir suç işlemezse ölüm cezası müebbet
hapis cezasına çevrilmekte, bu süreç içerisinde iyi
hal gösterirse cezası süreli hapis cezasına çevrilmek-
tedir (m.50). Adli para cezaları suç tipine göre maktu
olarak 5.000 Yuan ilâ 500.000 Yuan arasında uygula-
nabilirken, bu miktar vergi suçlarında ya da müsade-
reyi gerektiren diğer hallerde nispi olarak suça konu
miktarın 5 katına kadar çıkabilmektedir. Adli kontrol
kapsamında ise failin, 3 ay ve 2 yıl arasında, ifade,
basın, dernek, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakların-
dan, seyahat özgürlüğünden ve başkalarıyla görüşme
hakkından mahrum edilmesine veya bu süre içinde
failin ücret karşılığında çalıştırılmasına karar verile-
bilmektedir (m.39).13
11 JINGWEN / DAYUAN: s. 11-21.
12 ZHANG, Yingjun: “Corporate Criminal Responsibility in China:
Legislations and Its Deciency”, in: Beijing Law Review, 2012, 3,
(s. 103-108), s. 106. Türk Ceza Kanununun 60’ıncı maddesine göre
ise, adli para cezasına ek olarak bir kamu kurumunun verdiği izne
dayalı olarak faaliyette bulunan özel hukuk tüzel kişisi hakkında
iznin iptali yaptırımı uygulanabilmektedir.
13 JINGWEN / DAYUAN: s. 22-30.
III. Sosyalist Piyasa Ekonomisine Karşı İşlenen
Suçlar
ÇHC Ceza Kanununun “Özel Hükümler” kitabının
3. kısmı “Sosyalist Piyasa Ekonomisine Karşı İşlenen
Suçlar” başlığını taşımaktadır. Bu kısım altındaki ilk
bölümde, ayıplı ve taklit ürün üretme ve satma suç-
ları (m.140-150); ikinci bölümde, kaçakçılık suçları
(m.151-157); üçüncü bölümde, şirketler hukukuna
ilişkin suçlar (m.158-169); dördüncü bölümde, nan-
sal yönetim düzenine karşı işlenen suçlar (m.170-
191); beşinci bölümde, nansal dolandırıcılık suçları
(m.192-200); altıncı bölümde, vergi düzenine ilişkin
suçlar (m.201-212); yedinci bölümde, kri mülkiyete
karşı işlenen suçlar (m.213-220); sekizinci bölümde,
piyasa düzenine karşı işlenen suçlar (m.221-231) dü-
zenlenmektedir.14 Yaklaşık yüz maddeye tekabül eden
bu hükümlerin tamamını çalışmamızda ele almayı
mümkün ve faydalı görmediğimizden, seçtiğimiz bazı
alanlar üzerinde yapacağımız incelemelerle, ÇHC eko-
nomik ceza hukukuna ilişkin tespit ve sonuçlara var-
maya çalışacağız.
A. Tüketiciye Karşı İşlenen Suçlar
ÇHC ceza hukuku, tüketici hukuku ihlallerinde
de uygulama alanı bulmaktadır. Bu ihlaller ÇHC Ceza
Kanununun 140’ıncı ilâ 150’nci maddeleri arasında dü-
zenlenmiştir. İhlalin ağırlığı ile doğru orantılı olarak
ceza hukuku yaptırımlarının da ağırlığı artmaktadır.
Buna göre, Kanunun 140’ıncı maddesinde, üreticinin
ya da satıcının, bir ürüne yabancı madde karıştırması,
gerçeğine benzer taklit ürün veya ikinci el ürünü bi-
rinci kalite yatına satması suç haline getirilmiştir. Bu
suçun yaptırımı satılan ürünün bedeline göre, 15 yıla
kadar süreli hapis cezası veya müebbet hapis cezası-
na kadar artabilmektedir. Fail hakkında ayrıca ve her
halükârda ürün bedelinin %50’si ilâ %200’ü arasında
adli para cezasına hükmedilecektir. Ürün bedelinin 2
milyon Yuan’dan fazla olması halinde ayrıca failin özel
mülkiyetinin müsaderesi yoluna da gidilebilmektedir.
Kanun’un 141’inci maddesi taklit ilaç üretimi ve
satışı suçunu düzenlemektedir. Buna göre, bir tehlike
suçu olarak, insan sağlığını tehlikeye sokmaya elverişli
taklit ilaç üreten ya da satan kişi hakkında 3 yıla ka-
dar hapis cezası; bir zarar suçu olarak, bu ürünün insan
sağlığına zarar vermesi halinde 3 yıl ilâ 10 yıl arasında
hapis cezası; insan sağlığı bakımından ağır bir zarara ya
da kişinin ölümüne neden olması halinde ise 10 yıldan
az olmamak üzere süreli hapis cezasına veya müebbet
hapse ya da ölüm cezasına hükmedilecektir. Fail hak-
kında ayrıca ve her halükarda ürün bedelinin %50’si ilâ
%200’ü arasında adli para cezasına hükmedilecektir.
Kanun’un 143’üncü ve 144’üncü maddelerinde
hijyenik standartlara aykırı gıda üretim ve satımı suçu
düzenlenmiştir. Bu suç kategorisinde de önceki madde-
14 LUO, Wei: The Amended and Annotated Criminal Code of the Pe-
ople’s Republic of China with Ofcial Interpretations, Hein, New
York 2012, s. 69-151, SCHULTZ, Cynthia B.: “Economic Crimes in
the People’s Republic of China: A Swinging Door Policy”, in: Ame-
rican University International Law Review, 5, no. 1 (1989), (s. 161-
206), s. 165, dn. 16.
79
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
lerde olduğu gibi, suç konusunun insan sağlığı üzerinde
yarattığı tehlike ve zararın niteliğine göre fail hakkın-
da süreli hapis cezalarından, müebbet hapis ve ölüm
cezalarına kadar uzanan sert yaptırımlar uygulanması
öngörülmüştür. Kanunun 145’inci ilâ 148’inci maddeleri
arasında, benzer tipik eylem ve yaptırım sistemi tıbbi
araç gereçler, elektronik ürünler, zehirli maddeler ve
kozmetik ürünler hakkında da kabul edilmiştir.
Örneğin 2008 yılında altı bebeğin ölümüne yol
açan bozuk süt tozu skandalında rüşvet almaktan suç-
lanan iki kişi ölüm cezasına çarptırılmış, bu cezalar in-
faz edilmiştir. Skandala karışan diğer 19 kişi, 2 yıldan
15 yıla kadar süreli hapis cezalarına çarptırılmıştır.15
Bir diğer örnekte, sağlık için tehlikeli olduğu tespit
edilen yüzlerce ilaca rüşvet karşılığı ruhsat sağlayan
Gıda ve İlaç Kurumu Müdürü hakkında verilen ölüm ce-
zası 2007 yılında infaz edilmiştir.16 Belirtelim ki, ölüm
cezası, dar anlamda tüketici hukukuna ilişkin ihlaller-
de, yalnızca söz konusu ihlalin insan hayatına mal ol-
ması halinde uygulanırken, dar anlamda ekonomik suç
olarak kabul edebileceğimiz rüşvet ve yolsuzluk suç-
larında suçun konusunun belirli bir miktarın üstünde
olması halinde uygulanma alanı bulmaktadır.17 Verilen
örnekler, rüşvet suçunun bu alanlardaki ihlallerle bağ-
lantılı olarak işlenmesi hallerine ilişkindir. Ancak yine
de, özellikle ayıplı medikal ürünlerin, hijyenik olma-
yan veya zehirli gıdaların kişilerin ölümüne neden ol-
ması halinde Ceza Kanununun 141’inci, 143’üncü ve
144’üncü maddelerine göre fail hakkında ölüm cezası
uygulanabilmektedir.
B. Ekonomik Suçlar
Ekonomik suçlar ya da beyaz yaka suçluluğu (whi-
te collar crimes) kavramları doktrinde birçok farklı
sınıandırmaya tabi tutulsa da,18 şüphesiz rüşvet ve
yolsuzluk suçları doğrudan ya da dolaylı olarak bu sı-
nıandırmalar içinde değerlendirilen başlıca suç tiple-
rindendir.19 Zira rüşvetin ve yolsuzluğun olduğu bir yer-
15 Sharon LaFranıere, 2 Executed in China for Selling Tainted
Milk, in: New York Times, 24.11.2009. https://www.nytimes.
com/2009/11/25/world/asia/25china.html (Erişim tarihi:
25.05.2018).
16 CHENG, Hongming / FRIEDRICHS, David O.: “White-Collar and
Corporate Crime in China”, in: The Routledge Handbook of Chine-
se Criminology, (eds.) Liqun Cao, Ivan Y. Sun, Bill Hebenton, Lon-
don 2013, s. 242.
17 Yolsuzluk ve rüşvet suçları ÇHC Ceza Kanununun aynı ismi taşıyan
382’nci maddesinde düzenlenmiştir. Müteakip maddeye göre, bu
suçları işleyen kişi, rüşvet miktarının 100.000 Yuan’dan fazla ol-
ması halinde 10 yıl süreli hapis veya müebbet hapis ile cezalandı-
rılacak, ayrıca kişisel mülkiyeti müsadere edilecektir. İhlalin ciddi
bir ağırlığa sahip olması halinde bu kişiler hakkında ölüm cezası
ve mülkiyetlerinin müsaderesine karar verilecektir. http://www.
fmprc.gov.cn/ce/cgvienna/eng/dbtyw/jdwt/crimelaw/t209043.
htm (Erişim tarihi: 25.05.2018).
18 Bu sınıandırmalar için bkz. EDELBACHER, Maximillian / THEIL,
Michael: “White Collar Crimes”, in: Financial Crimes, (ed.) Maxi-
millian Edelbacher, CRC Press, Boca Raton 2012, s. 81-116; MAH-
MUTOĞLU, Fatih S.: “Ekonomik Suçlar ve Ekonomi Ceza Hukuku”,
in: Güncel Hukuk Dergisi, Kasım 2005, Sayı 23, s. 18-21, KÖKSAL,
Buket: Ekonomik Suç Tartışmaları Işığında Türk Hukukunda Vergi
Suçları, Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, 2010, s. 4, vd.
19 5237 sayılı TCK’da rüşvet suçu, “Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve
İşleyişine Karşı Suçlar” bölümü altında düzenlenmiştir.
de, düzenli bir ekonomiden, serbest ve rekabetçi bir
piyasadan, girişim özgürlüğünden bahsedilemeyeceği
gibi, böyle bir ortamın yabancı yatırımcıyı da çekmesi
beklenemez. TCK’dan farklı olarak ÇHC’de doğrudan
ya da dolaylı olarak ekonomik düzeni ilgilendiren suç-
ların hemen hemen hepsi sosyalist ekonomik düzene
karşı işlenen suçlar kategorisi altında düzenlenmiştir.
Bu durum da göstermektedir ki, ÇHC ceza hukukunun
asıl mücadele sahası ekonomik suçlardır.
21. yüzyıla gelindiğinde ÇHC ekonomi sisteminde
yaşanan değişim ve geçiş döneminin, ÇHC ceza hukuku
üzerinde kaçınılmaz etkileri olmuştur. 1952 ilâ 1979 yıl-
ları arasındaki dönemde planlı ekonomiye dayalı, kay-
nakları elinde bulunduran ve dağıtan bir devlet söz ko-
nusu olduğundan, bu dönemde zimmet suçları ön plana
çıkmış,20 bu dönemden itibaren serbest piyasa ekono-
misine geçişle birlikte rüşvet suçlarının kapsamının ve
uygulama alanının genişlediği görülmüştür.21 Bu durum
rüşvet suçlarına ilişkin yeni düzenleme ihtiyacını gün-
deme getirmiş, bu kapsamda ÇHC uluslararası alanda
2000 yılında BM Sınıraşan Organize Suçlar Sözleşmesine
ve 2003 yılında BM Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi-
ne taraf olmuştur. 2006 yılında yapılan değişikliklerle,
şirket çalışanları, futbol hakemleri, doktorlar, yabancı
partilerin ve uluslararası kuruluşların yetkilileri de rüş-
vet suçlarının faili olarak kabul edilmiştir.22 Yine taraf
olunan sözleşmeler uyarınca, zimmet ve rüşvet suçları,
kara para aklama suçları arasında sayılmıştır.
Birçok ülkede olduğu gibi ticari hayatın korunma-
sında medeni hukukun görece zayıf kaldığı ÇHC’de de,
başta hapis cezası ve diğer tedbirler ve yaptırımlar ile
ceza hukukuna büyük önem verilmektedir. Yasadışı ti-
cari faaliyetlere karşı ÇHC, en sert ceza hukuku yaptı-
rımlarını uygulamakta tereddüt etmemektedir. Bu kap-
samda örneğin, bankaya ait fonları kendi şahsi hesabına
aktaran Çin Kalkınma Bankası Genel Müdürü; rüşvet ve
zimmet eylemlerinden dolayı Çin Bankası CEO’su; ma-
den işletme ruhsatı karşılığında 160 milyon dolar rüş-
vet alan Belediye Başkanı ve rant sağlayan ihaleleri ve
aldığı rüşvetlerden dolayı Ulaştırma Bakanı hakkında
ölüm cezaları verilmiş, bu cezaların infazları ertelene-
rek müebbet hapis cezalarına çevrilmiştir.23 Bu cezala-
rın dışında, ayrıca suça konu kazançların ve özellikle
faillerin kişisel malvarlıklarının da müsaderesi yoluna
gidilmektedir. Örneklerden görüldüğü üzere ekonomik
suçlar alanındaki problemlerin bir parçası da bizatihi
ÇHC hükümetine bağlı yüksek derece görevlileridir.24
20 Zira zimmet suçunun faili, ancak kamu malını zilyetliğinde bulun-
duran kamu personeli olabilir.
21 XIAOPING, Qian: “Criminal Legislation Against Bribery in the Pe-
ople’s Republic of China: Formation, Evolution and Evaluation”,
in: Büntetőjogi Szemle, 2014/3. Szám, s. 7.
22 XIAOPING: s. 6.
23 http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/15/content_9734616.
htm, https://www.nytimes.com/2005/08/13/business/worldbusines-
s/a-chinese-banker-is-convicted-and-a-message-is-sent.html, https://
www.occrp.org/en/daily/7860-china-death-sentence-for-corrupt-ex-vi-
ce-mayor, https://www.theguardian.com/world/2013/jul/08/liu-zhi-
jun-sentenced-death-corruption (Erişim tarihi: 25.05.2018).
24 BRODY, Richard G. / LUO, Robert: “Fraud and White-Collar Cri-
me: A Chinese Perspective”, in: Cross Cultural Management, Vol.
16 No. 3, 2009, (s. 317-326), s. 322.
80 Erdem İzzet KÜLÇÜR | Yiliyaer ABUDUREYIMU
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
ÇHC’de 2012 yılında yürürlüğe sokulan Beyaz Bel-
ge uyarınca, yedi farklı hükümet birimi ekonomik suç-
larla mücadelede eşgüdüm içinde hareket edecektir.
Bu işbirliğinin yasadışı ekonomik hareketlerin ortaya
çıkarılması ve kapsamlı iddianameler hazırlanması ko-
nularında soruşturma evresinde savcılara güç ve etkin-
lik kazandırması beklenmektedir.25 Ayrıca 2017 yılının
Temmuz ayında ticaret, ceza ve idare mahkemeleri
arasında yeni bir muhakeme modeli benimsenerek
Serbest Ticaret Bölgesine ilişkin cezai ve idari boyutu
bulunan nansal uyuşmazlıkların, uzmanlık mahke-
mesi olarak ticaret mahkemelerinde görülmesi karar-
laştırılmıştır. 5 aylık süreçte ticaret mahkemelerinde
görülen 35.334 davanın 415’i ekonomik suçlara ilişkin
ceza davası, 70’i idari dava, geri kalan büyük bölüm
ise ticari uyuşmazlıklardan oluşmuştur.26
C. Fikri Mülkiyet Suçları
Taklit ürünlerin anavatanı olan ÇHC’de ceza hu-
kukunun kri mülkiyet ihlalleri üzerindeki rolü ince-
lenmeye değerdir. Taklit ürün, ilaç, medikal araç ve
gereç gibi bazı malların üretimi ve satımı konusu ile
netice bakımından insan sağlığı üzerinde yarattığı teh-
likeye ve zarara göre düzenlenen ve korunan hukuki
değerin tüketici olduğu bazı suç tiplerine “Tüketiciye
Karşı İşlenen Suçlar” başlığı altında yer verdik. Fikri
mülkiyete karşı işlenen suçlarda ise korunan hukuki
değer, eser sahibinin eseri üzerindeki haklarıdır.
Tarihsel olarak ÇHC’de kri mülkiyet ihlallerine
karşı ceza hukukunun etkin bir şekilde kullanılmaması,
Batı tarafından yaratılan bu değerin yine tarihsel ola-
rak Çin gelenekçiliğinde bir karşılık bulamamasından
ve özellikle taklit ürün pazarının Çin ekonomik kalkın-
masında oynadığı büyük rolden kaynaklanmaktadır.27
Bu direnç, ÇHC’nin kri mülkiyet haklarını koruma
altına almak şartıyla Dünya Ticaret Örgütüne kabul
edilmesinden sonra bir ölçüde kırılmış olsa da, bu şart
pratikte çok düşük yoğunlukta yerine getirilmiş, kri
mülkiyet ihlallerine göz yumulmaya devam edilmiştir.28
Özellikle internetin ve e-ticaret’in yaygınlaşmasıyla
birlikte, taklit ürünlerin neden olduğu kri mülkiyet
ihlalleri son on yılda büyük bir artış göstermiştir.29 2012
yılında yayınlanan Fikri Mülkiyet Haklarının Korunma-
sı Raporuna göre, kri mülkiyet uyuşmazlıklarına iliş-
25 LEWIS, Margaret K.: “Criminal Law Pays: Penal Law’s Contribu-
tion to China’s Economic Development”, in: Vanderbilt Journal of
Transnational Law, Vol. 47, March 2014, Number 2, (s. 371-450), s.
420.
26 http://en.china-shftz.gov.cn/News-Information/News-upda-
te/1306.shtml (Erişim tarihi: 25.05.2018).
27 ALFORD, William P.: To Steal a Book is an Elegant Offense: Intel-
lectual Property Law in Chinese Civilization, Stanford University
Press, 1995, s. 2, COX, Alan / SEPETYS, Kristina: “Intellectual
Property Rights Protection in China: Litigation, Economic Dama-
ges, and Case Strategies”, in: Doing Business in China, Thomson/
West, March 2006, s. 11.403.
28 Bu durum 2009 yılında ABD tarafından Dünya Ticaret Örgütü’nün
Uyuşmazlık Çözüm Kurulu’na taşınmış, alınan kararda ÇHC’nin kri
mülkiyet konusundaki politikasının DTÖ kurallarıyla bağdaşmadığı
ifade edilmiştir. LEWIS: s. 428-9.
29 ÇHC hükümetinin 2003 yılındaki verilerine göre, taklit ürünlerin
yıllık piyasa değeri 19-24 milyar dolar arasındadır. LEWIS: s. 428,
dn. 328.
kin bir yılda açılan ceza davası sayısı %130 oranında
artış göstererek 13.104’e ulaşmıştır. 43.000’e varan
tamamlanmış ceza davalarında yaklaşık 60.000 fail tu-
tuklanmıştır.30
Öte yandan ÇHC’nin iç ve dış piyasalarda mar-
ka değerler oluşturması ve şirketlerin artan sayıdaki
patent üretimini desteklemesi suretiyle yenilikçi bir
ekonomiye geçişi, ÇHC ceza hukukunun patent ve di-
ğer kri mülkiyet haklarının korunmasında gelecekte
daha etkin rol oynayacağının sinyallerini vermekte-
dir.31 Bu düşünceyle kri mülkiyet ihlalleri 1997 yılının
Ekim ayında ÇHC Ceza Kanununda 213’üncü ilâ 220’nci
maddeler arasında suç olarak kabul edilmiştir.32 Mar-
ka hakkı ihlallerini suç olarak düzenleyen 213’üncü
ve 214’üncü maddelerde, tescilli bir ürünün markası-
nı, marka sahibinin izni olmadan kullanmak ve sahte
olduğunu bilerek böyle bir ürünü satmak suç olarak
öngörülmüştür. Bu hükümler bireysel ve tüketici dü-
zeyinde kalan satışlara uygulanmayacaktır. Zira, gerek
bir suçun oluşması için eylemin nicelik olarak da belli
bir ağırlıkta olması şartı arayan ÇHC Ceza Kanununun
13’üncü maddesi gerek 213’üncü ve 214’üncü madde-
leri açıkça eylemin ağır bir nitelikte olmasını, yani ge-
niş sayıdaki satışlara uygulanacağını vurgulamaktadır.33
Kanun ayrıca, başkasına ait patentin kullanılmasını da
suç haline getirmiştir (m.216). Müteakip madde, mü-
zik, lm, sinema, sanat, bilişim sektörlerinde üretilen
her türlü yazılı, sözlü, görsel materyal üzerindeki telif
haklarının, telif sahibinin izni olmadan kullanılması-
nı suç haline getirmektedir. Bu bölüm altındaki diğer
maddelerde ise bir kimseye ait ticari sırrın ele geçi-
rilmesi ve kullanılması suretiyle menfaat sağlanması
gibi eylemler suç haline getirilmiştir. İşbu bölümde
zikredilen suçları işleyen failler hakkında 3 ilâ 5 yıl
arasında değişen hapis cezaları ve adli para cezaları
uygulanacaktır.
D. Şirketler Hukukuna İlişkin Suçlar
Şirketler hukukuna ilişkin suçlar, ÇHC Ceza Ka-
nununun 158’inci ilâ 169’uncu maddeleri arasında dü-
zenlenmiştir. Bu kapsamda sahte evrak ile şirket açılışı
yapılması ya da gerçeğe aykırı sermaye bildiriminde
bulunulması 158’inci maddede suç olarak düzenlen-
miştir. Sahte bir belgeyle sermaye bildirimi yapılabi-
leceği gibi, sermaye olarak gösterilen kıymetli evrak,
banka teminat senedi, rehin senedi gibi evrakın gerçe-
ğe aykırı düzenlenmiş olması halinde de bu suç oluşa-
caktır. Bu suç için 3 yıla kadar hapis cezası ve gerçeğe
aykırı gösterilen sermayenin %1’i ilâ %5’i arasında adli
para cezası öngörülmüştür.34
30 http://www.china-briefing.com/news/2013/04/29/china-issu-
es-white-paper-on-intellectual-property-protection.html (Erişim
tarihi: 26.05.2018).
31 LEWIS: s. 429-30.
32 ZHANG, Xin: Enforcement of Intellectual Property Protection
in China, s. 8. http://jay.law.ou.edu/faculty/kershen/IPRLM/
XZhang%203rd%20ebrief%20China%20FINAL%20(enforcement).pdf
(Erişim tarihi: 03.06.2018).
33 Ibid.
34 LUO: s. 84.
81
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
Bir diğer suç (m.159), şirket yöneticileri ve his-
sedarları tarafından işlenebilen Ticaret Kanununun
sermayeye ilişkin hükümlerinin ihlali suçlarıdır. Bu
kapsamda kayıtlı sermayenin ödenmemesi, karşılığın-
da malvarlığı gösterilmemesi, bu yönde gerçeğe aykırı
ödeme belgesi gösterilmesi, şirket açılışından sonra
sermayenin çekilmesi gibi eylemler suçun seçimlik ha-
reketlerini oluşturmaktadır. Bu suç için 5 yıla kadar ha-
pis cezası ve ödendiği gerçeğe aykırı olarak gösterilen
veya çekilen sermayenin %2’si ilâ %10’u arasında adli
para cezası öngörülmüştür.35
ÇHC Ceza Kanununun 161’inci ve 162’nci mad-
delerinde, şirkete ait nansal verilerin, sahip olunan
mülkiyetin şirket hissedarları veya kamu ile gerçeğe ay-
kırı olarak paylaşılması veya gizlenmesi suç olarak dü-
zenlenmiştir. Bu halde fail hakkında 3 yıla kadar hapis
cezası uygulanacaktır. Bu eylemlerin şirketin tasyesi
aşamasında işlenmesi halinde ise verilecek hapis cezası
5 yıla kadar çıkmaktadır. Diğer suçlar ise, şirket çalı-
şanlarının konumlarını kötüye kullanarak üçüncü kişiler-
den yarar sağlamaları, sözleşme süreçlerinde komisyon
alınması veya şirket yetkililerine bu yönde bir yarar ya
da komisyon teklif edilmesi, kamuya ait şirketlerde
çalışan görevlilerin, kamunun zararına sonuçlanacak
şekilde sözleşmelerin akdedilmesinde dikkatsizlikte ve
özensizlikte bulunmasıdır. Dikkat çeken bir diğer suç
tipinde, kamuya ait şirketlerde görevli kişilerin, adam
kayırmacılık suretiyle şirketin zarara uğramasına ya da
bir menfaatten yoksun kalmasına neden olmaları açıkça
suç olarak düzenlenmiş, fail hakkında 3 yıla kadar hapis
cezası öngörülmüştür (m.168, m.169).36
2. Bölüm37
IV. ÇHC İdari Ceza Hukuku
A. Genel Olarak
Yabancı ülkelerde, özellikle Almanya’da ve Ja-
ponya’da, idari ceza hukukunun teorisi ve pratiği ge-
lişmesine rağmen, ÇHC’de idari ceza hukuku, ceza
hukuku alanında olduğu kadar gelişim göstermemiştir.
ÇHC’de idari ceza hukuku kavramı üzerinde farklı aka-
demik görüşler bulunmaktadır. Buna göre, ilk olarak,
“idari ceza hukuku, devlet tarafından sosyal düzeni
korumak ve devletin idari yönetim işlevlerinin uygu-
lanmasını sağlamak için formüle edilen idari cezaya
ilişkin idari yasa ve yönetmelikler için kullanılan genel
terimdir”. İkinci bir görüşe göre; “İdari ceza hukuku,
devletin çeşitli amaçlar için sosyal yaptırım amacına
dayalı olarak yaptırım uygulamak veya sosyal düzenin
ihlallerini düzeltmek için kullandığı yasal bir sistem-
dir”. Bir diğer görüşe göre ise; “idari ceza hukuku,
idare hukuku normları içerisindeki idari suçlara ve so-
rumluluk rejimine işaret etmektedir.”38
35 LUO: s. 85.
36 LUO: s. 86-93.
37 Bu bölüm Yiliyaer Abudureyimu tarafından kaleme alınmıştır.
38 LI, Xiaoming: “İdari Ceza Hukukunun Nitelikli Tartışması ve Ko-
numlandırılması”, Kanun Monograsi, 2008, 4, (s. 25-41), s. 38.
B. Tarihsel Olarak
ÇHC modern idare hukuku, idari ceza hukukunu
da kapsayacak şekilde 1978 Reformu’ndan sonra oluştu-
rulmuştur. Tarihsel olarak ÇHC’nin kuruluşundan sonra,
Kuomintang’ın eski Altı Yasasının ve eski hukuk sistemi-
nin kaldırılmasıyla birlikte yeni bir idare hukuku sistemi
arayışı içine girilmiştir. Ancak ÇHC’nin mevcut hukuk tec-
rübesinin yetersiz oluşu nedeniyle, 1950’li yıllara kadar
idare hukuku sisteminin inşası yavaş ilerlemiştir. 1978 yı-
lına geldiğinde ise Çin Komünist Partisi 3. Genel Toplan-
tısında, “demokrasiyi korumak, sosyalist hukuk sistemini
güçlendirmek amaçlı yeni hukuk sistemlerinin inşa edil-
mesi gerekliliği” açıkça belirlenmiştir. Modern dönem-
den itibaren yasama çalışmaları, Ulusal Halk Kongresi ve
onun daimi komitesinin gündemine yerleştirilmiştir. Bu
karar, ÇHC idare hukuku sistemi de dâhil olmak üzere
çağdaş hukuk sistemini yeni bir sürece sokmuştur.39
ÇHC idare hukukunda yapılan son değişikliklerde
önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Örneğin, 1990
tarihli Çin İdari Yargılama Kanunu ile mahkemelere
para cezalarının uygulanması, işletme ruhsatlarının
reddi ve mülkiyet haklarının kısıtlanması gibi idari iş-
lemlerin hukuka uygunluğunu denetleme yetkisi veril-
miştir. Ayrıca, idare mahkemeleri memurların yetkile-
rini kötüye kullanarak rüşvet vermeleri veya almaları
halinde de yetkili olacaklardır. Buna karşın mahke-
meler, kural koymak, standart belirlemek veya diğer
idari düzenleyici işlemleri gözden geçirmek yetkisi ile
donatılmamışlardır. Bu yetkiler tipik idare hukuku ba-
kımından son derece önemli yetkilerdir.40
1990’dan 2004’e kadar olan dönem, ikinci dönem
olarak değerlendirilebilir. 1993’ten 1997’ye kadar olan
süreç içerisinde “devlet idaresinde hukukun üstünlü-
ğü” ileri sürülmüştür. Hukukun üstünlüğünün resmen
gelişmesinden yola çıkarak, yasaya göre yönetim on-
dan önce meydana gelmişti. Önce hukuka uygunluk
ilkesi ile idare işlemleri yürütmek sonrasında ise hu-
kuka uygunluk ilkesi ile devletin bütün idare işlem-
lerini kontrol etme anlayışı ortaya çıkmıştır. 2004’te
Çin hükümeti, hukukun üstünlüğü altında bir hükümet
kurmayı açıkça önermiştir. Bu aynı zamanda ekonomik
kalkınmanın ileriye dönük gelişimi ile de paralel olup,
diğer yandan hukukun üstünlüğünün inşasında hızlı bir
gelişime neden olmuştur. Bu kapsamda ilk olarak 1996
yılında “İdari Ceza Kanunu”, 2003 yılında ise “İdari
Ruhsat Kanunu” yürürlüğe girmiştir.41
1994 yılında yürürlüğe giren Devlet Tazminat Ka-
nunu da Çin karakterine sahip bir kanundu. Tazminat
kanunlarının çoğu daha önceden yürürlüğe girmiş ol-
duğundan, bu Kanunda, sadece idari para cezaları ka-
bul edilmiştir. 1999 yılında, Ulusal Halk Kongresi “İdari
Yeniden Değerlendirme Kanunu”nu oluşturarak, idari
yargı mevzuatını temel olarak tamamlamış oldu.
39 YING, Songnian: Çin İdare Hukukunun Gelişiminin Makroskopik Yo-
rumu, (2011, 9 14), s. 1. ÇHC Doğal Kaynaklar Bakanlığı: http://
www.mlr.gov.cn/tdzt/gtwh/wskt/fg/201109/t20110914_948943.
htm (Erişim tarihi: 05.01.2018).
40 OSTRY, S.: “China and The WTO: The Transparency Issue”, in:
Journal of International Law & Foreign Affairs, 1998, s. 17.
41 YING, Songnian: Ibid.
82 Erdem İzzet KÜLÇÜR | Yiliyaer ABUDUREYIMU
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
C. Yabancı Hukukların ÇHC İdari Ceza Hukuku
Üzerindeki Etkisi
ÇHC idare hukukunun incelenmesi aslında ya-
bancı idare hukukunun incelenmesine dayanmaktadır.
ÇHC’nin kurulmasından önce Japon idare hukuku ve
reform öncesi Sovyet idare yasası ve “Sekiz Güçler ve
Müttek Kuvvetler”in idare hukukunu bugünkü reforma
kadar genişletmesi, ÇHC idare hukukunun incelenmesi
üzerinde derin etkilere sahiptir. ÇHC idare hukuku içti-
hatlarının gelişimi, yabancı idare hukuklarının çalışma-
larından ve referanslarından ayrılamaz bir parça olup,
aynı zamanda yabancı tecrübenin ve ÇHC’nin ulusal
koşullarının birleşiminin de bir ürünüdür. Bir başka de-
yişle, yabancı idare hukukunun incelenmesi, ÇHC idare
hukukunun bu amaçla geliştirilmesine de hizmet eder.
Örneğin, ÇHC idare hukuku yabancı hukuklardan etkile-
nerek bir idari duruşma sistemi kurmuştur. Tek duruşma
yöntemi ile sınırsız duruşma yöntemi arasındaki çatış-
ma, usuli adalet kavramı ve idari duruşma sürecindeki
kaotik süreç arasındaki karışıklık, duruşma sistemine
olan inanılırlığın azalmasına yol açmıştır. Mevcut ÇHC
idari ceza hukuku, Japonya başta olmak üzere, idare
hukukunun önde gelen ülkelerinden etkilenmiştir. Bun-
lardan, gerek kronolojik olarak gerek etki alanı olarak
en önce gelen ise Japonya idare hukukudur.
Modern anlamda ÇHC idari hukuku, Qing Hanedan-
lığı’nın sonunda “Japonya’daki Hukuk Hareketi” üzerine
yapılan araştırmalarla başlamıştır. O dönemde Japon-
ya’da okuyan öğrenciler arasında idare hukuku ile ilgili
küçük bir grup idare hukuku çalışmalarının ilk bölümünü
çevirip derlemişlerdi. 1902’de, Tokyo Çeviri Yayınevi, Bai
Zuolin tarafından tercüme edilen “Karşılaştırmalı İdari
Hukuku”nu (Fujita ve Minami-Japonca çeviri) ve ayrıca
Japonca Çeviri Kitabı Koleksiyonu’nda Dong Hongyi tara-
fından tercüme edilen “Japon İdare Hukuku Programı”nı
yayınlamıştır. Bu şimdiye kadar bulunan en eski Çin İda-
re Hukuku çevirisidir. Ertesi yıl, Ticari Basın Japon bilim
adamı Qing Shuicheng’in “Genel Yönetim İdare Teorisi”-
nin Çince versiyonunu yayınladı.42 Böylelikle Çin idare
hukuk sistemine bir temel oluşturulmuş oldu.43
Çin, Minguo Cumhuriyeti’ne (1911) girdikten
sonra hukuk eğitimi gelişti ve idare hukuku zorunlu
derslerden biri olarak kabul edildi. Japonya’da eğitim
gören Çin idare hukuku uzmanları sahneye çıkmaya
başladılar.44 1930’lu ve 1940’lı yılların yazılarında ge-
nel teori ve altbölüm, idari hukuku ve idare hukuku il-
keleri, idari örgütlenme hukuku, idari davranış hukuku
ve idari yardım hukuku gibi çağdaş idari hukukun te-
orik kategorileri oluşturulmuştur. Bugün kullandığımız
idare hukuku, idari güç, idari işlem, idari işlemlerin
etkinliği, (idari) takdir yetkisi, yasal prosedürler, idari
davalar, idari yardımlar, vb. Minguo zamanında oluştu-
rulan ilkelerdir.45
42 HE, Haibo: “The Foreign Sources of Administrative Law Scholars-
hip in China”, 2007, 行政法学的外国法渊源. in: Comperative Law
Review, 比较法研究, 6, (s. 42-60), s. 42.
43 HE, Haibo: Ibid, s. 43.
44 LI, Guilian: “20. Yüzyılın Başında Çin Yasası,二十世纪初期的中国法
学”, Pekin Üniversitesi Basını, 1998, s. 29.
45 HE, Haibo: s. 44.
Japon bilim adamlarının “idari ceza hukuku”nun
temsili konusundaki görüşleri de açıkça İkinci Dünya
Savaşı’ndan sonra Japonya’nın kendi hukuk sistemine
dayanmaktadır. Almanya gibi diğer Avrupa ülkeleriyle
kıyaslandığında, Japonya’nın “2. Dünya Savaşı”ndan
sonraki yasal sistemi, hukuki kavramların değişmesiy-
le de büyük değişimlere uğramıştır. Önemli özellikler
şunlardır: “İkinci Dünya Savaşı’ndan önce, Japonya,
Almanya gibi, tipik bir “idari ülke”dir; “İkinci Dünya
Savaşı”ndan sonra, 1946 yılında yürürlüğe giren yeni
bir anayasada Japonya’nın idare mahkemelerinin yü-
rürlükten kaldırılmasına ve tüm davaların olağan mah-
kemeler tarafından kabul edileceğine ilişkin değişiklik
yapıldı.46 Bu değişiklikler Çin idari ceza hukukuna etki
sağlamıştır. 1980’lere girdikten sonra, Çin anakarası-
nın idari hukuku, Tayvan’ın akademik başarılarından
dersler çıkararak, medeni hukuk sisteminin geleneğini
belli bir anlamda miras almıştır. Özellikle Çin’deki ida-
re hukukunun ilk döneminde, Tayvan’daki idari yasa,
Çinli meslektaşlar tarafından çok değerliydi.47
ABD’nin mevcut ÇHC idare hukukuna olan etki-
lerinden biri de duruşma sistemidir. Duruşma sistemi,
başta ABD olmak üzere Batı ülkelerinden gelmektedir.
ABD’nin Kanun Lügâtinde “duruşma” ibaresinin yoru-
muna göre, “Bir duruşma yasama ve idare organların-
da yaygın olarak kullanılmaktadır ve yargılayıcı veya
yalnızca soruşturmacı olabilir. Duruşma olağan mah-
kemede temyiz edilebilir”. Kongre komitesi genellikle
mevzuat çıkarmadan önce duruşmalar yapar, bu duruş-
malar önemli bir yasal tarih kaynağı haline gelmiştir.
ABD duruşma sisteminin aksine, Çin duruşma sistemi
yalnızca idari cezalar ve idare içindeki diğer alanlar
için geçerlidir.48
D. ÇHC İdari Ceza Hukukunda Kabahatler ve İdari
Yaptırımlar
1. ÇHC İdari Ceza Hukuku Kanunu
17 Mart 1996’da Sekizinci Ulusal Halk Kongre-
si Dördüncü Oturumunda kabul edilmiştir. 27 Ağus-
tos 2009 tarihli On Birinci Ulusal Halk Kongresi Daimî
Komitesinin Onuncu Toplantısında “Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılmasına Dair Karar”ın ilk revizyonunun
gerçekleştiği İdari Ceza Hukuku Kanununun, 12 Eylül
2017’de 12. Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesinin
29. Toplantısı’nda ikinci revizyonu gerçekleşmiştir.49
ÇHC İdari Ceza Hukuku Kanununun 4’üncü mad-
desi, idari cezaların, adalet ve açıklık ilkesine uygun
olması gerektiğini belirlemiştir. Müteakip maddede
idari cezalara karşı yeniden değerlendirme başvuru-
sunda bulunma veya Kanuna göre idari dava açma hak-
kı düzenlenmiştir. ÇHC İdari Ceza Hukuku Kanununun
46 LI, Xiaoming: 2008, s. 29.
47 HE, Haibo: s. 45.
48 ZONGLING, Shen: “Çağdaş Çin’in Yabancı Hukuk Kullanım Örnek-
leri, 当代中国借鉴外国法律的实例”, in: Yasama Araştırması, 1997.
05. 009 (1997. 05. 009), (s. 22-29), s. 25.
49 NPC: 中华人民共和国行政处罚法, Çin Halk Cumhuriyeti İdari Ceza
Hukuku Kanunu http://www.npc.gov.cn/wxzl/wxzl/2008-12/15/
content_1462070.htm (Erişim tarihi: 04.07.2018).
83
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
1’inci bölümünün son maddesinde ise, idari ceza ile
ceza hukuku yaptırımı olan cezaların kesişimi şu şe-
kilde açıklığa kavuşturulmuştur: “Yasadışı bir il suç
teşkil ederse, yasaya göre ceza hukuku sorumluluğu
için soruşturulur ve idari ceza, ceza hukuku cezaları
yerine geçmez.”
ÇHC İdari Ceza Hukuku Kanunu, idari cezaların
türlerini 8’inci maddede belirlemiştir. İdari ceza yap-
tırımı: (1) uyarı; (2) para cezası; (3) yasadışı gelire el
koyma ve yasadışı mülke el koyma;(4) üretim ve işin
askıya alınması;(5) lisansı geçici olarak alıkoyma veya
iptal etme, yetkisini geçici elden alma ya da iptal
etme; (6) idari gözaltı; (7) kanunlar ve idari düzen-
lemeler ile öngörülen diğer idari cezalar olarak idari
ceza türleri yer almaktadır. Kişisel özgürlüğü kısıtla-
yan idari cezalar, sadece yasalar tarafından belirlene-
bilir. İdari düzenlemeler, kişisel özgürlük üzerindeki
kısıtlamalar dışında idari cezalar belirleyebilir. Yerel
yönetmelikler, ancak kişisel özgürlüğü kısıtlayan ve iş
ruhsatlarının iptali dışında idari cezalar belirleyebilir.
Kanunun 3’üncü bölümünde “İdari Cezaları Uy-
gulayacak Merciler” yer almaktadır. Kanunun 15’inci
maddesine göre, genel anlamda idari ceza, yetkili ma-
kamların görev alanlarına giren konularda idari makam
tarafından uygulanacak cezalar olarak belirlenmiştir.
Kişi özgürlüğünü kısıtlayan idari ceza, sadece kamu
güvenliğini sağlamakla görevli merciler tarafından kul-
lanılabilir. Kamusal hizmetleri yönetmek için yasalar
ve yönetmelikler ile yetkilendirilmiş kuruluşlar, yasal
yetki kapsamında idari para cezası uygulayabilir. İda-
ri organlar tarafından yetkilendirilen kuruluşlar, yetki
veren makam adına idari ceza uygulaması gerçekleş-
tirebilir.
Kanunun 36’ncı ilâ 38’inci maddeleri arasın-
da idari ceza uygulama usulü yer almaktadır. Dikkat
edilmesi gereken nokta ise, idari organ denetimleri
incelediğinde kolluk görevlilerinin sayısı ikiden az ol-
mayacak ve yazılı olarak kayıt edilmesi gerekecektir.
Soruşturmanın sonunda, idari kurumun başkanı tara-
fından soruşturma sonuçlarının gözden geçirilmesi ge-
rektiği vurgulanmıştır (m.38).
Kanunun 42’nci maddesi idari ceza uygulamadan
önceki durumla ilgilidir. Üretimin veya işin askıya alın-
ması, izin veya lisansı iptal etme ve büyük miktarda
para cezası gibi idari bir ceza kararı verilmeden önce,
taraar bir duruşma talebinde bulunma hakkı konu-
sunda bilgilendirilir. Taraarın duruşma talep etmesi
halinde, idari organ bir duruşma düzenleyecek ve du-
ruşmadan sonra idari merci kararını verecektir.
İdari Ceza Kanununun 42’nci maddesi, üretimin
askıya alınması ve işin askıya alınması, lisansların iptal
edilmesi ve büyük çaplı para cezaları gibi idari cezalara
ilişkin idari cezalar verilmesi durumunda, muhatabın
duruşma talebinde bulunabileceğini belirtmiştir. Yüce
Halk Mahkemesi, 6 numaralı rehber davalar dosyasın-
da, bu maddeyi yorumlamış ve bir ölçüde genişletmiş-
tir. “İdari Ceza Yasası”nın 42’nci maddesinde yer alan
“vb.” ifadesi, duruşmanın kapsamının genişletilmesi
için belli bir marj sağlamaktadır. Mahkeme bu dosyada
büyük miktarda mülkiyete el koymadan önce, muhata-
bın duruşma başvurusunda bulabileceğini belirmiştir.
Bu hususun İdari Ceza Kanununun 42’nci maddesinde
net bir şekilde ifade edilmemesi, Yüce Halk Mahkeme-
si tarafından yorumlanmış ve genişletilmiştir.50
2. ÇHC Gümrük Kanunu
Çin Halk Cumhuriyeti Gümrük Kanunu, devletin
egemenliğini ve çıkarlarını korumak, gümrük gözetimi-
ni ve yönetimini güçlendirmek, dış ekonomik ve ticari,
bilimsel ve teknolojik kültürel değişimleri teşvik et-
mek ve sosyalist modernleşmeyi garanti altına almak
için çıkarılmış bir yasadır. Gümrük Kanununun 82’nci
ilâ 89’uncu maddeleri arasında hukuki sorumlulukla
ilgili hükümler yer almaktadır.51
Bu Kanunun ve ilgili yasaların ve idari düzenle-
melerin ihlali, gümrük denetiminden kaçınma, vergi
kaçakçılığı, ülkeye giriş ve çıkış yasağı veya kısıtlayıcı
yönetimden kaçma durumlarını düzenlemektedir. Bu
illerin kaçakçılık suçunu oluşturmadığı hallerde dahi,
gümrük birimi, kaçak mallara, eşyalara ve yasadışı
gelirlere el koyabilir, idari para cezası uygulayabilir.
Münhasıran veya kaçakçılığı kapsayan mallar veya
eşyalar, kaçakçılık için özel olarak kullanılan araçlar
müsadere edilmelidir. Ayrıca mal ve eşya kaçakçılığı
için özel ekipmanın yıkılması ya da müsadere edilme-
si öngörülmektedir. Belirtilen illerden biri suç teşkil
ederse, cezai sorumluluk ceza hukukuna göre incele-
necektir.
Gümrük İdaresi tarafından ilgili işletmelere girme
yetkisine sahip bir teşebbüsün bu Kanunun ilgili hü-
kümlerine aykırı davranması halinde, gümrük birimi,
düzeltme yapmak için ve kayıt iptal edilinceye kadar
işini askıya almak için bir uyarı verebilir. Muhatap
gümrük beyannamesi için Gümrük ve Vergi Dairesi’ne
kayıtlı değilse, Gümrük İdaresi tarafından yasaklana-
cak, yasa dışı gelir el konulacak ve aynı anda bir para
cezası verilebilecektir.
Gümrük Kanununda öngörülen yasal sorumluluk
sistemi üç açıdan özetlenebilir. İlk olarak, Gümrük Ka-
nununun yasal sorumluluğundan sorumlu olan kişiler
arasında vatandaşlar, tüzel kişiler, diğer örgütler ve
gümrükler ve onların personeli bulunur; İkincisi, ya-
sadışı eylemler genel yasadışı eylemleri ve suç eylem-
lerini içerir; Üçüncü olarak, yasal sorumluluk türleri
cezai sorumluluğu ve idari sorumluluğu içerir.52
İdari sorumluluk Gümrük Kanununun ihlali nedeniy-
le ortaya çıkan hukuki sorumluluktur. Üç yasal sorumlu-
luğu içerir: idari cezalar, idari tazminat ve idari yaptırım-
lar. İdari cezalar, gümrükler tarafından Gümrük Kanunu
hükümlerine aykırı olan ancak suç teşkil etmeyen ey-
50 SHI, Xiaoxue: “İdari Ceza İşitme Prosedürünün Uygulama Kapsa-
mının Geliştirilmesi - Yasal Normlar ve Davalar Arasındaki Etki-
leşimin Merkezlenmesi”, in: Case Review And Method, 2016-06,
Toplam sayı 91, s 58.
51 NPC: 中华人民共和国海关法, Çin Halk Cumhuriyeti Gümrük Kanunu,
http://www.npc.gov.cn/wxzl/gongbao/2001-02/07/content_5004481.
htm (Erişim tarihi: 04.07.2018).
52 ZHANG, Jin: “Yeni Gümrük Kanununun Hukuki Sorumluluk Sistemi
İncelemesi”, Çin Gümrük Dergisi, 2000, 10 sayı, s 14.
84 Erdem İzzet KÜLÇÜR | Yiliyaer ABUDUREYIMU
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
lemlerden dolayı gerçek ve tüzel kişi faillere veya diğer
kuruluşlara uygulanan yasal yaptırımlardır. Gümrük Ka-
nununun 82’nci ilâ 91’inci maddelerinde vatandaşların,
tüzel kişiler ve diğer birlikler hakkında uygulanacak idari
cezalar öngörülmüştür. İdari tazminat yaptırımı, gümrük
idarelerinin ve personelinin, idari yetkilerini yerine ge-
tirirken, Gümrük Kanunu hükümlerini ihlal ettiği ve va-
tandaşların, tüzel kişilerin veya diğer kuruluşların yasal
haklarını ve çıkarlarını kasıtlı veya ihmali bir şekilde ihlal
ettiğinde üstlenmesi gereken tazminat sorumluluğu an-
lamına gelmektedir. İdari yaptırımlar ise, gümrük perso-
nelinin yasadışı veya görevsizliği ile ilgili gümrük idaresi
tarafından uygulanan ve suç teşkil etmeyen cezalandırıcı
tedbirler anlamına gelir.
3. ÇHC Emlak Kanunu
Çin Halk Cumhuriyeti Kentsel Gayrimenkul Yöne-
timi Yasası, kentsel gayrimenkul yönetimini güçlen-
dirmek, emlak piyasasının düzenini korumak, emlak
sahiplerinin meşru haklarını ve çıkarlarını korumak ve
gayrimenkul sektörünün sağlıklı gelişimini destekle-
mek için formüle edilmiştir. 8 Temmuz 1994 tarihin-
de Sekizinci Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesinin 8.
Toplantısı tarafından kabul edilmiş ve 1 Ocak 1995’te
yürürlüğe girmiştir.53
Emlak hukukunun hukuki sorumlulukla ilgili kıs-
mı 6’ncı bölümde yer almaktadır. 64’üncü maddesin-
de aktarımı onaylayan veya arazi geliştirme hakkını
gayrimenkul geliştirme hakkına tahsis edenlere, yet-
kili makamlar veya söz konusu birim tarafından idari
yaptırımlar uygulanacaktır. Şirket bir işletme ruhsatı
almazsa ve emlak geliştirme işine izinsiz girerse, ilçe
düzeyindeki veya daha üst düzeydeki halk hükümeti-
nin endüstriyel ve ticari idari departmanı, gayrimen-
kul geliştirme iş faaliyetlerini durdurma, yasadışı
gelirlere el koyma ve para cezası verme yetkisine sa-
hiptir. 70’inci madde kanunlar ve yönetmelikler için
bir dayanak yoksa ve ücretler gayrimenkul geliştirme
teşebbüsüne yüklenirse, üst makamlar toplanan para-
nın iadesini emreder, eğer koşullar ciddi ise, yüksek
merciler veya birimin doğrudan sorumlu olduğu birim
idari yaptırımlar verir. 71’inci madde emlak memurları
ile ilgili hükümdür. Emlak yönetimi biriminin veya ara-
zi idaresi bölümünün personeli görevlerini ihmal edip
yetkilerini kötüye kullanır ve suç oluşturursa, Yasaya
göre cezai sorumluluğu araştırılır, eğer suç teşkil et-
mezlerse, idari yaptırımlar verilir.
4. Kamu Güvenliği Yönetimi Ceza Hukuku
Çin kamu güvenliği organlarının, sosyal düzeni
bozan, kamu güvenliğini bozan, vatandaşların kişisel
haklarını ihlal eden, kamu ve özel mülkiyeti ihlal eden
yasadışı faaliyetlere ilişkin verdikleri idari cezalara
atıfta bulunan hukuktur. Buradaki hukuka aykırılık,
suç teşkil etmediği için ceza hukuku uygulanmaz. Üç
tip kamu güvenliği yönetimi cezası vardır. Bunlar, uya-
rı, para cezaları ve gözaltıdır. Para cezası yaptırımı 1
53 NPC: 中华人民共和国城市房地产管理法, Çin Halk Cumhuriyeti
Kentsel Gayrimenkul Yönetimi Hukuku Kanunu http://www.npc.
gov.cn/wxzl/wxzl/2008-12/15/content_1462096.htm (Erişim tari-
hi: 04.07.2018).
Yuan ilâ 200 Yuan arasında uygulanacakken, gözaltının
azami süresi 15 günü geçemeyecektir.54
İdari gözaltı, en ağır idari cezadır. Genel olarak,
kamu düzenini ihlal eden, kamu güvenliğini tehlikeye
atan, kişisel hakları ihlal eden, mülkiyet haklarını ihlal
eden ve sosyal yönetimi engelleyen ancak suç teşkil
etmeyen yasadışı eylemlerin failleri, kamu güvenliği
organları tarafından uyarılmakta, cezalandırılmakta
ve ilgili izinleri iptal edilmektedir. Ancak tüm bu yap-
tırımların yetersiz kalması durumunda 15 günden az
idari gözaltı uygulanmaktadır.55
İki veya daha fazla idari ihlal birleştirilirse, idari
gözaltı süresi 20 güne kadar uzayabilir. Ayrıca, idari
gözaltı, ilçe düzeyindeki veya üzerindeki kamu güven-
liği organı tarafından karara bağlanacak olup, failin
idari gözaltı işlemine karşı, idari bir yeniden değerlen-
dirme başvurusu hazırlayabilir veya yasaya göre idari
bir dava açabilir.
Aynı Kanunun 83’üncü maddesine göre, kamu gü-
venliğini ihlal edenler hakkında, kamu güvenliği organı
gerekli çağrıları yaptıktan sonra, derhal sorgulamada
bulunacaktır ve sorgulama süresi 8 saati geçmeyecektir.
Durumun karmaşık olduğu hallerde soruşturma süresi 24
saati aşamayacaktır. İdari gözaltı sistemi, kamu güvenliği
yönetimi ceza hukuku sistemi içerisinde uygulanan önemli
bir araçtır. Aynı zamanda kamu güvenliğinin önlenmesi ve
kontrol edilmesinde önemli bir rol oynadığından, doğru-
dan ortadan kaldırılması uygun olmayıp, ancak bu konuda
yargı reformu yapılması oldukça önem taşımaktadır.56
V. Sonuç ve Öneriler
Öncelikle çalışmamızda değindiğimiz ekonomik
suçlar dikkate alındığında, ÇHC ekonomik sistemi-
54 NPC: 中华人民共和国治安管理处罚条例, Çin Halk Cumhuriyeti
Kamu Güvenliği Yönetimi http://www.npc.gov.cn/wxzl/gong-
bao/2000-12/06/content_5004472.htm (Erişim tarihi: 04.07.2018).
55 Örnek vermek gerekirse Kamu Güvenliği Yönetimi Ceza Hukuku Ka-
nununun 23’üncü maddesine göre:
“Aşağıdaki illerden herhangi birini taahhüt edenlere bir uyarı
veya 200 yuan veya daha az para cezası verilir, eğer işlediği ihlal
durumu ciddi ise, 5 gün fazla 10 günden az gözaltı kararı verilir,
gerekirse beraberinde 500 Yuan’dan fazla olmayan para cezasına
çarptırılabilir:
(1) Kamu organların, grupların ve kurumların düzenini bozarak,
iş, üretim, tıbbi bakım, öğretim ve bilimsel araştırmaların normal
çalışmalarını başarısızlığa uğratmak ve ciddi kayıplara neden ol-
mamak;
(2) İstasyonların, limanların, terminallerin, havalimanlarının,
alışveriş merkezlerinin, parkların, sergi salonlarının veya diğer
kamusal alanların düzenini bozmak;
(3) Otobüs, tramvay, tren, gemi, uçak veya diğer toplu taşıma
araçlarındaki düzeni bozmak;
(4) Taşıtın normal sürüşünü etkileyen, motorlu taşıtları, gemileri,
uçakları ve diğer ulaşım araçlarını yasa dışı yollardan binmeye/
inmeye çalışmak ve aracın normal sürüşünü etkilemek;
(5) Yasaya uygun olarak yapılan seçimlerin sırasını tahrip etmek”.
Bu ihlallerin örgüt tarafından işlenmesi halinde, örgüt lideri hak-
kında 10 ila 15 gün arasında gözaltı kararı ve 1.000 Yuan’a kadar
idari para cezası uygulanacaktır.
56 YUN, Shancheng: “《治安管理处罚法》施行以来存在的问题、原
因及对策, Kamu Güvenliği İdaresi Ceza Kanunu’nun Uygulanma-
sından Bu Yana, Nedenleri ve Karşı Önlemler”, Journal of Hubei
University of Police, No. 3, 2012, (s. 6-12), s. 6.
85
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
ne zarar veren faaliyetler üzerinde ceza hukukunun
önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Sermaye piya-
saları, şirketler hukuku, tüketici hukuku gibi alanlarda
birçok ihlalin suç haline getirildiği, bu suçları işleyen
failler hakkında kısa süreli hapis cezalarından müeb-
bet hapse, hatta ölüm cezasına varacak genişlikte yap-
tırım uygulanması öngörülmektedir.
Karşılaştırmalı olarak baktığımızda, ekonomik
suçlar olarak kabul edebileceğimiz suçların ÇHC Ceza
Kanunu sistematiğinde ele alınışı ile bu suçların Türk
Ceza Kanunundaki yeri farklılık arz etmektedir. Ör-
neğin, resmi belgede sahtecilik suçları TCK’da kamu
güvenine karşı suçlar bölümü altında düzenlenirken,
bu suçun şirketler hukuku kapsamında bir ihlale neden
olması, ÇHC Ceza Kanununda ayrı bir suç tipi olarak
şirketler hukukuna ilişkin suçlar bölümü altında düzen-
lenmiştir. Yine parada sahtecilik suçu, TCK’da kamu
güvenine karşı suçlar bölümü altında yer alırken, ÇHC
Ceza Kanununda bu suç, nansal düzene karşı işlenen
suçlar başlığı altında yer almaktadır. Genel olarak
söylemek gerekirse, böyle bir ayırımda esas olan, bir
davranışın suç haline getirilmesinde korunmak istenen
hukuki değerdir. Söz konusu hukuki değer olunca, bir
davranışın belli bir değeri hangi yönden ihlal ettiğinin
belirlenmesinde o ülkenin tarihsel, yapısal, kültürel,
sosyolojik, ahlaki, vb. kodları belirleyici olduğundan,
ekonomik suçların hukuki değere dayalı olarak kanun-
daki yerinin ÇHC ve Türkiye örneğinde farklılık göster-
mesi de kaçınılmazdır. Keza ekonomik gelişim bakımın-
dan ÇHC ile Türkiye aynı aşamalardan geçmemiştir. Bu
ayırımın yaratacağı farklılık, sadece kanunların siste-
matiğinde kalmayacak, ilgili hükümlerin somut olay-
lara uygulanmasında da farklılık gösterecektir. Zira
bir hükmün uygulanışında dikkate alınan en önemli
kriterlerden biri, o hükümle korunmak istenen hukuki
değerdir. Çalışmamızda ele aldığımız tüm suçlar bakı-
mından temel yorum kriterinin ÇHC’nin ekonomik dü-
zeninin korunması olacağı vurgulanmalıdır.
ÇHC’de ekonomik düzene karşı işlenen bazı suç-
larda ölüm cezası gibi ağır yaptırımlar uygulanmakta,
ayrıca faillerin kişisel mülkiyetlerine de el konulmak-
tadır. Türk hukuk sistemi bakımından bu yaptırımların
örnek alınması mümkün olmamakla beraber, yolsuz-
lukla mücadele konusunda devletin üst düzey bürok-
ratlarına dahi tolerans gösterilmemesi ve gerektiğinde
en ağır yaptırımların uygulanması yolsuzlukla mücade-
ledeki kararlılık bakımından dikkate değerdir.
ÇHC sosyalist ekonomik düzeninde ceza hukuku
bir araç olarak kullanılırken, üçüncü kişilerin hakla-
rının korunması (özellikle kri mülkiyet konusunda)
temel bir hareket noktası olarak kabul edilmemekte,
bu hususta devletin âli ekonomik menfaatleri ağır bas-
makta, taklit mal üretiminin ve ticaretinin ekonomiye
olan katkısı bireysel faydaya değişilmemektedir. Şüp-
hesiz bu suçlar dolaylı olarak marka, patent, kri mül-
kiyet hakkı sahibini de korumakta, fakat bu ihlallerin
suç olarak düzenlenmesi, tarihsel olarak, ülkenin eko-
nomi sistemindeki eksenin serbest ekonomi modeline
doğru kaymasına rastlamaktadır. Bu kapsamda üretile-
cek yerli markaların ve patentlerin global pazarda ya-
bancı markalarla rekabet etmesi ve bu suretle ekono-
mik gelişimin korunması amaçlanmaktadır. Bu konuda
ülkemiz örneğine bakacak olursak, T.C. Anayasasının
64’üncü maddesi devlete sanat eserlerini ve sanatçıyı
koruma görevi yüklemekte, bu koruma 5846 sayılı Fikir
ve Sanat Eserleri Kanunuyla sağlanmaktadır. Kanunun
“Amaç” başlıklı ilk maddesi, “Bu Kanunun amacı, kir
ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile
bu eserleri icra eden veya yorumlayan icracı sanatçı-
ların, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yapımcıla-
rı ile lmlerin ilk tespitini gerçekleştiren yapımcıların
ve radyo-televizyon kuruluşlarının ürünleri üzerinde-
ki manevi ve mali haklarını belirlemek, korumak, bu
ürünlerden yararlanma şartlarını düzenlemek, öngö-
rülen esas ve usullere aykırı yararlanma halinde yap-
tırımları tespit etmektir” demek suretiyle, amacın ve
korunan hukuki değerin bireysel menfaatler olduğu
tespitini yapmıştır.
ÇHC’nin rüşvet ve yolsuzluk ile mücadele konu-
sundaki ivmesi BM’nin yukarıda belirttiğimiz uluslara-
rası sözleşmelerine taraf olmasıyla birlikte artmıştır.
Ülkemizin de taraf olduğu bu sözleşmelerin iç hukukta
yürürlüğe girmesinden sonra TCK’da yapılan değişiklik-
lerle, özellikle rüşvet suçlarının kapsamında genişleme
olmuştur. Alışılagelmiş olan bu suçların genelde kamu
görevlileri tarafından kamu görevlerinin kötüye kul-
lanılması suretiyle işlenmesi iken, günümüzde birçok
ülke artık bu suçları özel hukuk tüzel kişilerine, özel-
likle şirketlere ve uluslararası kurumların yetkililerine
sirayet ettirmiştir. Bu değişiklikler, küresel ekonomide-
ki ilerlemenin ve ulusal ekonomi politikalarında yapı-
lan tercihlerin (özellikle ÇHC bakımından) ulusal ceza
hukukları üzerindeki etkisine bir örnek teşkil etmek-
tedir. Zira bu değişikliklerden sonra ekonomiye ilişkin
pozitif normların uygulanabilirliğini ve istikrarını sağ-
lamak üzere ceza hukuku şemsiyesinin genişlemesi ka-
çınılmazdır. Fakat bu yapılırken, ceza hukukunun ha-
pis cezası gibi klasik yaptırımlarının uygulanmasına da
dikkat edilmelidir. Zira ulusal ve global düzeyde, eko-
nomik suça ekonomik cezanın benimsenmesi yönünde
bir eğilim vardır.57 ÇHC uygulamasının ise bu eğilimden
pek etkilenmediğini söylemek mümkündür. Zira ekono-
mik suçlarda yaptırım prensip olarak hapis cezası iken
adli para cezası ek yaptırım olarak uygulanmaktadır.
Ayrıca çeşitli ihlallerde neticenin ağırlığına göre ölüm
cezasına hükmedildiği ve kimi hallerde infaz edildiği
dahi gözlemlenmektedir. Bu noktada, ceza hukuku
yaptırımlarıyla elde edilmesi beklenen klasik ıslah
fonksiyonunun ekonomik suçlarda, özellikle de ölüm
cezalarının uygulanması suretiyle elde edilebilirliği
şüphelidir. Suç işleyen yatırımcı ya da iş adamı failin
(beyaz yakalı failin) yeniden ülkeye ekonomik yatırım
yapması ve ticari faaliyetlerinde yasal araçları kullan-
ması teşvik edilmelidir. Bu husus tabi ki bir ülkedeki
aykırı davranışın suç olarak düzenlenmesinin altında
yatan saike, bu suçla korunan hukuki değere ve ceza
yaptırımından beklenen amaca göre değişkenlik gös-
57 Ülkemizde bu ilkenin son yıllardaki uygulamasına örnek olarak,
5941 sayılı Çek Kanununda karşılıksız çek keşide etmek suçuna yö-
nelik hapis cezasının kaldırılması ve 6102 sayılı Ticaret Kanununda
birçok suçun ön ödeme kurumuna tabi olması gösterilebilir.
86 Erdem İzzet KÜLÇÜR | Yiliyaer ABUDUREYIMU
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
terecektir. ÇHC bakımından ayrıntılarına çalışmamızda
yer verdiğimiz bu başlıklarda, ülkemizdeki yerleşmiş
ceza hukuku sistemi dikkate alındığında, bir örnek çı-
karılması mümkün gözükmemektedir.
Ekonomik suçlarla mücadelede tüzel kişiler hak-
kında uygulanan yaptırımların önemli bir yeri bulun-
maktadır. Bu konuda ÇHC Ceza Kanununda tüzel kişiler
hakkında, yalnızca adli para cezası yaptırımı uygulana-
cağı kabul edilmiştir. Ancak belirtelim ki ÇHC Ceza Ka-
nunu anlamında tüzel kişinin, Türk hukukuna göre kas-
tettiğimiz tüzel kişiden daha geniş bir kapsamı vardır.
Bu kapsama şirket, girişim, örgüt, organizasyon veya
herhangi bir grup dahi girebilmektedir. Dolayısıyla,
genellikle şirket yöneticilerinin bir araya gelerek oluş-
turacakları, tüzel kişiliğe sahip olmayan herhangi bir
oluşum hakkında da adli para cezasına hükmedilebile-
cektir. Tüzel kişilere yönelik cezai sorumluluk rejimin-
de ÇHC’de ilgi çekici olan, şirketler üzerinden işlenen
suçlarda, şirketlere yönelik faaliyetten men şeklinde
bir cezanın uygulanmamasıdır. Şirketlere ya da diğer
oluşumlara cezai yaptırım olarak mali yük getirilmekte
ve fakat yine de ekonomik sistem içinde varlıklarını
devam ettirebilmeleri şansı tanınmaktadır.
ÇHC idari ceza hukuku kanunları kapsamında uy-
gulama alanı bulan gözaltı şeklindeki idari yaptırım,
ÇHC idari ceza hukukunun en dikkat çeken yaptırı-
mıdır. Genel olarak, kamu düzenini ihlal eden, kamu
güvenliğini tehlikeye atan, kişisel hakları ihlal eden,
mülkiyet haklarını ihlal eden ve sosyal yönetimi en-
gelleyen, ancak suç teşkil etmeyen yasadışı eylemler
nedeniyle failler hakkında 15 güne kadar idari gözaltı
süresi uygulanabilmektedir. 15 güne kadar uygulama
alanı bulan bu yaptırım tazyik hapsi uygulamasını ha-
tırlatsa da, yaptırımın idari birimler tarafından uy-
gulanması birçok endişeyi de beraberinde getirecek
niteliktedir. Aslına bakıldığında, gözaltı şeklindeki bir
yaptırımın idariliğinden ziyade, uygulandığı eylemin
cezai karakterinden söz etmek daha doğru olacaktır.
Nitekim söz konusu yaptırım Türk hukukunda koruma
tedbiri olarak, yalnızca suçlar hakkında uygulanmakta-
dır. Ancak bu yaptırımın hukuku niteliğini gözaltı ted-
birine benzetmek oldukça güç ve haf kalacaktır. Zira
15 günlük idari gözaltı süresi eylem hakkında verilen
nihai bir karardır ve kefaret amacı gütmektedir. Bu ce-
zanın uygulanacağı kapsamın genişliği düşünüldüğün-
de, kamusal düzende insanların irade serbestisi sürekli
bir şekilde idarenin gölgesi altında kalacaktır. İdari
suçlara (kabahatlere) ilişkin yaptırımları idari merciler
uygulayacağından, ÇHC ile bu konudaki temel farklı-
lık T.C. Anayasasının 38’inci maddesinde, “idare, kişi
hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir mü-
eyyide uygulayamaz” şeklindeki düzenlemeyle açıkça
ortaya konmuştur. Bu kurumun uygulanışı, ancak ÇHC
diktatörlük sistemi içinde anlam kazanmaktadır. Zira
modern anlamda demokratik hukuk devletlerinde ida-
reye, kişi özgürlüğünü sınırlayıcı bir yetki verileme-
yeceğinden, bu tür bir yetkinin kullanılması halinde,
devletin serbest piyasa ve aktörleri üzerinde doğrudan
ve çok sonuçlu zararlı etkiler doğurması kaçınılmazdır.
ÇHC İdari Ceza Hukuku Kanununun 8’inci mad-
desi, idari yaptırımların türlerini, uyarı, para cezası,
yasadışı gelire el koyma ve yasadışı mülke el koyma,
üretim ve işin askıya alınması, lisansı geçici olarak
alıkoyma veya iptal etme, yetkisini geçici elden alma
ya da iptal etme, idari gözaltı, kanunlar ve idari dü-
zenlemeler ile öngörülen diğer idari cezalar olarak
belirlemiştir. Sayılan yaptırımları Türk hukukuyla kar-
şılaştırdığımızda, yasadışı gelire ve mülke el koyma
şeklindeki yaptırımın TCK’da düzenlenen eşya ve ka-
zanç müsaderesi yaptırımını (m.54, m.55); yetkinin
geçici olarak alınması ya da iptal edilmesi ile üretim
ve işin askıya alınması yaptırımlarını ise yalnızca iptal
yönünden TCK m.53/1-e’de düzenlenen izne tabi mes-
lekten ve sanattan yoksun bırakma güvenlik tedbirini
karşıladığını söyleyebiliriz. Bu anlamda Türk mevzua-
tında iznin geçici olarak durdurulması şeklinde bir yap-
tırıma ya da tedbire yer verilmemiştir.
Bir diğer husus müsadere yaptırımının, yalnızca
suçlara yönelik değil, aynı zamanda ve özellikle suç
teşkil etmeyen durumlarda idari kabahatlere yöne-
lik uygulanmasıdır. Bu husus ÇHC Gümrük Kanununda
açıkça, gümrük denetiminden kaçınma, vergi kaçakçı-
lığı, ülkeye giriş ve çıkış yasağı veya kısıtlayıcı yöne-
timden kaçma durumlarında eylem suç teşkil etmese
dahi müsadere, özel ekipmanın yıkılması gibi yaptırım-
ların uygulanacağı belirtilmiştir. Bu tür yaptırımların
kabahatler bakımından uygulanması, genel olarak ÇHC
güvenlik sisteminin idari ve cezai karma bir karakterde
olduğu sonucuna götürmektedir.
87
Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik Düzeninin Ceza ve İdari Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Terazi Hukuk Dergisi | Cilt/Volume: 13 | Sayı/Issue: 147 | Kasım 2018/November 2018
Kaynakça
ALFORD, William P.: To Steal a Book is an Elegant Offense:
Intellectual Property Law in Chinese Civilization, Stan-
ford University Press, 1995.
BAYKAL, C. Murat: “Hukuk-Ekonomi İlişkisi ve Ekonomi Hu-
kuku Üzerine”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 66, Sayı: 4,
Güz 2008.
BRODY, Richard G. / LUO, Robert: “Fraud and White-Collar
Crime: A Chinese Perspective”, in: Cross Cultural Mana-
gement, Vol. 16 No. 3, 2009.
CHENG, Hongming / FRIEDRICHS, David O.: “White-Collar
and Corporate Crime in China”, in: The Routledge Hand-
book of Chinese Criminology, (eds.) Liqun Cao, Ivan Y.
Sun, Bill Hebenton, London 2013.
COX, Alan / SEPETYS, Kristina: “Intellectual Property Rights
Protection in China: Litigation, Economic Damages, and
Case Strategies”, in: Doing Business in China, Thomson/
West, March 2006.
DINGJIAN, Cai / CHENGUANG, Wang: China’s Journey Toward
the Rule of Law: Legal Reform, 1978-2008, Brill Publis-
hing, Leiden-Boston 2010.
EDELBACHER, Maximillian / THEIL, Michael: “White Collar
Crimes”, in: Financial Crimes, (ed.) Maximillian Edelbac-
her, CRC Press, Boca Raton 2012.
HE, Haibo: “The Foreign Sources of Administrative Law
Scholarship in China”, 2007, 行政法学的外国法渊源. in:
Comperative Law Review, 比较法研究, 6.
IMF: World Economic Outlook Databases - World Economic
Outlook Database October 2017.
JINGWEN, Zhu / DAYUAN, Han: Research Report on the So-
cialist Legal System with Chinese Characteristics, Enrich
Professional Publishing, Vol. 2, Singapore 2013.
KENNEDY, Scott: Beyond the Middle Kingdom: Comparative
Perspectives on China’s Capitalist Transformation, Stan-
ford University Press, 2011.
KÖKSAL, Buket: Ekonomik Suç Tartışmaları Işığında Türk Hu-
kukunda Vergi Suçları, Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, 2010.
LEWIS, Margaret K.: “Criminal Law Pays: Penal Law’s Cont-
ribution to China’s Economic Development”, in: Vander-
bilt Journal of Transnational Law, Vol. 47, March 2014,
Number 2.
LI, Guilian: “20. Yüzyılın Başında Çin Yasası,二十世纪初期的
中国法学”, Pekin Üniversitesi Basını, 1998.
LI, Xiaoming: “İdari Ceza Hukukunun Nitelikli Tartışması ve
Konumlandırılması”, Kanun Monograsi, 2008, 4.
LUO, Wei: The Amended and Annotated Criminal Code of the
People’s Republic of China with Ofcial Interpretations,
Hein, New York 2012.
MAHMUTOĞLU, Fatih S.: “Ekonomik Suçlar ve Ekonomi Ceza
Hukuku”, in: Güncel Hukuk Dergisi, Kasım 2005, Sayı 23.
OSTRY, S.: “China and The WTO: The Transparency Issue”,
in: Journal of International Law & Foreign Affairs, 1998.
SCHULTZ, Cynthia B.: “Economic Crimes in the People’s Re-
public of China: A Swinging Door Policy”, in: American
University International Law Review, 5, no. 1 (1989).
SHI, Xiaoxue: “İdari Ceza İşitme Prosedürünün Uygulama
Kapsamının Geliştirilmesi - Yasal Normlar ve Davalar
Arasındaki Etkileşimin Merkezlenmesi”, in: Case Review
And Method, 2016-06, Toplam sayı 91.
TAN, Turgut: “Ekonomik Hukuk ve Ekonomik Kamu Hukuku”,
in: Amme İdaresi Dergisi, Mart 1972, Cilt: 5, Sayı: 1.
XIAOPING, Qian: “Criminal Legislation Against Bribery in
the People’s Republic of China: Formation, Evolution
and Evaluation”, in: Büntetőjogi Szemle, 2014/3. Szám.
YING, Songnian: Çin İdare Hukukunun Gelişiminin Makros-
kopik Yorumu, (2011, 9 14), s. 1. ÇHC Doğal Kaynaklar
Bakanlığı.
YUN, Shancheng: “《治安管理处罚法》施行以来存在的问
题、原因及对策, Kamu Güvenliği İdaresi Ceza Kanu-
nu’nun Uygulanmasından Bu Yana, Nedenleri ve Karşı
Önlemler”, Journal of Hubei University of Police, No. 3,
2012.
ZEKOS, Georgios I.: “Law and Finance in a Digital and Global
World”, Managerial Law, Volume 47 (5), 2005.
ZHANG, Jin: “Yeni Gümrük Kanununun Hukuki Sorumluluk
Sistemi İncelemesi”, Çin Gümrük Dergisi, 2000, 10 sayı.
ZHANG, Xin: Enforcement of Intellectual Property Protec-
tion in China.
ZHANG, Yingjun: “Corporate Criminal Responsibility in Chi-
na: Legislations and Its Deciency”, in: Beijing Law Re-
view, 2012, 3.
ZONGLING, Shen: “Çağdaş Çin’in Yabancı Hukuk Kullanım
Örnekleri, 当代中国借鉴外国法律的实例”, in: Yasama
Araştırması, 1997. 05. 009 (1997. 05. 009).
İnternet Kaynakları
http://en.china-shftz.gov.cn
http://statisticstimes.com
http://www.china-brieng.com
http://www.chinadaily.com.cn
http://www.fmprc.gov.cn
http://www.imf.org
http://www.npc.gov.cn
https://www.economist.com
https://www.nytimes.com
https://www.occrp.org
https://www.theguardian.com